Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego
|
|
- Wiktoria Markiewicz
- 10 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Andrzej SZNAJDER * Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego Wprowadzenie Sport już od dawna przestał być tylko uprawiany przez młodzież chcącą poprawić swą sprawność fizyczną. Rekreacja fizyczna i sport masowy wyraźnie oddzielił się od sportu profesjonalnego, który polega na dostarczaniu widzom atrakcji i emocji z oglądania zawodów sportowych. Kluby sportowe działają jak przedsiębiorstwa w innych branżach i konkurują w warunkach rynkowych dążąc do osiągania celów sportowych i ekonomicznych [Sznajder, 2007]. Rośnie gospodarcze znaczenia sportu na poziomie mikro-, mezo- i makroekonomicznym. Rozwijają się w związku z tym badania analizujące biznes sportowy stosujące narzędzia mikroekonomii, nauki o zarządzaniu i marketingu. Celem artykułu jest dokonanie charakterystyki jednego z najważniejszych zagadnień związanych z funkcjonowaniem organizacji sportowych jako przedsiębiorstw, czyli pokazanie istoty i znaczenia równowagi sił konkurentów (ang. competitive balance) na rynku sportu profesjonalnego, co ma istotny wpływ na ich pozycję sportową i ekonomiczną [Kringstad, Gerrard, 2007]. Przyjmuje się założenie, że taka równowaga sprzyja zwiększeniu przychodów poszczególnych klubów sportowych i ligi sportowej jako całości zarówno przychodów od nabywców indywidualnych (kibiców), jak i instytucjonalnych. Aby jednak dokonać analizy tego zagadnienia trzeba pokazać, jakie cechy poszczególnych widowisk sportowych i całego ich systemu, czyli całosezonowych rozgrywek w ramach ligi profesjonalnej, są dla nabywców kibiców sportowych istotne. Sprowadza się to do pytania, po co właściwie kibice sportowi przychodzą na mecze. To pytanie może się wydawać dziwne, czy też nawet prowokacyjne, ale to tylko wrażenie pozorne. Jeśli bowiem zastosujemy koncepcję marketingu i potraktujemy kibiców jako nabywców produktów sportu, to musimy dokładnie określić, jakie są ich motywy zakupu produktów sportu widowisk sportowych. Shank wyróżnia następujące motywy skłaniające kibiców do oglądania zawodów sportowych: podniesienie własnej wartości dzięki sukcesom klubu, z którym się kibice identyfikują i któremu kibicują, oderwanie się od codziennego życia, * Autor jest pracownikiem Kolegium Gospodarki Światowej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, aandrzej.sznajder@neostrada.pl. Artykuł wpłynął do redakcji we wrześniu 2010 r.
2 80 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 atrakcyjność widowiska sportowego stojącego na wysokim poziomie, emocje związane z nieprzewidywalnością wyniku meczu, wartość ekonomiczna, czyli możliwość zawierania zakładów bukmacherskich z nadzieją na wysoką wygraną, wartość estetyczna, czyli podziwianie piękna sportu, co może bardziej dotyczy gimnastyki artystycznej lub jazdy figurowej na lodzie niż piłki nożnej, ale futbol potrafi też być piękny, potrzeba afiliacji, czyli spotkań towarzyskich na meczach, rozwój więzi rodzinnych dzięki możliwości oglądania meczów w gronie rodzinnym [Shank, 2002, s. 188] oraz [Sznajder, 2007, s. 60]. Jak widać, różne są motywy przybywania kibiców na stadiony, jednak szczególnie ważną dla nich cechą widowisk sportowych są emocje związane z nieprzewidywalnością wyniku. Nabywcy produktów sportu kibice są skłonni zaakceptować niższy poziom sportowy widowiska jeśli zapewni im ono duże emocje i możliwość identyfikowania się ze swoim klubem. Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego oznacza więc wyrównany poziom sportowy klubów uczestniczących w rozgrywkach w określonej dyscyplinie sportu. Istotną cechą klubów sportowych jako przedsiębiorstw jest więc to, iż podstawowy oferowany przez nie produkt, czyli widowisko sportowe, charakteryzuje się tym, że jego wynik, czyli zwycięzca meczu, jest trudny do przewidzenia tzw. hipoteza niepewności wyniku (uncertainty of outcome hypothesis), co stanowi atrakcję dla kibiców nabywców produktów sportu [Fort, 2003]. Szymanski odnosi tę hipotezę do 3 sytuacji występujących w sporcie, a mianowicie: niepewność zwycięstwa w konkretnym meczu, niepewność co do wyników drużyn w ciągu sezonu oraz niepewność co do zdobycia mistrzowskiego tytułu w danym sezonie sportowym [Szymanski, 2001]. Cairns, Jennett i Sloane wyróżniają nawet 4 warianty niepewności wyniku w zależności od czasu, w którym ona występuje. Jest to niepewność wyniku krótkookresowa, czyli niepewność wyniku konkretnego pojedynczego meczu, niepewność wyniku w średnim okresie, czyli odnosząca się do zwycięzcy ligi w danym sezonie rozgrywek, niepewność co do wyników meczów w trakcie sezonu rozgrywek oraz niepewność wyniku w długim okresie, czyli co do wyników rozgrywek ligowych w okresie kilku lat [Cairns, Jennett, Sloane, 1986]. Szczególnie istotna jest równowaga sił klubów konkurujących w lidze sportowej w tym dłuższym okresie, gdyż zapewnia większe zainteresowanie funkcjonujących na rynku sportu nabywców indywidualnych kibiców oraz wynikających z tego faktu nabywców instytucjonalnych reklamodawców, sponsorów i mediów. Gdyby bowiem kibice mieli pewność, że ich drużyna w każdym meczu zwycięży, to ich zainteresowanie sportem by znacznie spadło. Kibice sportowi nabywcy produktów sportu pragną zwycięstwa swej drużyny, jednak ich zainteresowanie jest największe, gdy prawdopodobieństwo zwycięstwa ich klubu jest w przedziale 60-70%. Szczególnie istotnym zagadnieniem, związanym z konkurencją na rynku sportu w ramach ligi profesjonalnej, jest więc zapewnienie równowagi sił
3 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 81 konkurentów klubów występujących w tej lidze (competitive balance). Na tę kwestię zwraca uwagę większość autorów zajmujących się ekonomicznymi zagadnieniami sportu. Martinez-Santos, Enjuanes, de la Cruz, Pino i Crespo [2009] słusznie twierdzą, że równowaga sił konkurentów w sporcie (equilibrio competitivo del deporte) to kluczowe zagadnienie. Wskazują, że równowaga między konkurentami w sporcie dzięki nieprzewidywalności wyników meczów wzmaga emocje i ma istotny wpływ na popyt na produkty sportu, czyli widowiska sportowe. To z kolei wpływa na przychody organizacji sportowych. Rottenberg, zajmujący się głównie baseballem, twierdził, że istota branży (baseballu) jest taka, iż konkurenci powinni być podobnej wielkości, jeśli mają odnosić sukcesy [Rottenberg, 1956]. Neale wprowadził pojęcie efektu standingu ligi (league standing effect), czym chciał zwrócić uwagę na zróżnicowanie pozycji klubów w dłuższym czasie gry w rozgrywkach sportowych [Neale, 1964]. Jones wskazywał na znaczenie zbliżonej siły konkurencyjnej klubów (competitive equality) [Jones]. Goossens i Kesenne są podobnego zdania przytaczając także opinie innych ekonomistów na ten temat [Goossens, Kesenne, 2007]. Pokazują, że to zagadnienie jest przedmiotem analizy od kilku przynajmniej dekad i ma istotne znaczenie także dla decyzji z zakresu polityki sportu. Wskazują na różne czynniki, które na tę równowagę konkurencyjną wpływają i jak one się zmieniały w ostatnim czasie. Wśród nich jest kwestia klubów tzw. dużych rynków (large market teams), czyli dominacja klubów, usytuowanych w dużych aglomeracjach miejskich, co oznacza dużą potencjalnie liczbę kibiców jako nabywców ich produktów. Kessenne nazywa taką sytuację niedobrą nierównowagą (bad imbalance) [Kesenne, 2004]. Quirk i Fort [1992 ] stwierdzają, że jednym z kluczowych czynników, wpływających na popyt kibiców na widowiska sportowe są emocje związane z niepewnością wyniku sportowego. Aby utrzymać zainteresowanie kibiców rozgrywkami organizacje zarządzające ligami sportowymi powinny zapewnić taki stan, by kluby w nich występujące były zbliżone poziomem sportowym w celu utrzymania niepewności wyników zawodów sportowych. El-Hodiri i Quirk zwracają uwagę na potrzebę wyrównania sił sportowych klubów (equalization of competitive playing strenghts), co jest istotnym czynnikiem rozwoju lig sportowych [El-Hodiri, Quirk, 1971]. Janssen i Kasenne podkreślają znaczenie równego poziomu sportowego klubów (sporting equality). Sloane wskazuje na wielowymiarowość pojęcia równowagi konkurencyjnej w ligach sportowych i odróżnia niepewność efektów sportowych w krótkim i długim okresie [Sloane, 1971]. Z punktu widzenia przychodów klubów jest ważne, by ich poziom sportowy był jak najbardziej wyrównany. Oznacza to bowiem zwiększenie atrakcyjności rozgrywek dla kibiców, sponsorów, reklamodawców i mediów, co powoduje zwiększenie przychodów ze sprzedaży biletów, produktów klubowych (tzw. merchandising), reklamy, wpływów od sponsorów i ze sprzedaży praw medialnych. Z taka sytuacją mamy do czynienia w polskiej piłce nożnej. Mimo niskiego poziomu rozgrywek ligowych zainteresowanie kibiców i mediów jest duże, bowiem siła sportowa klubów jest wyrównana, co zapewnia emocje. Ta cecha
4 82 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 rozgrywek w jakimś stopniu rekompensuje niski poziom sportowy. Tak, niestety, jest i tym tylko należy tłumaczyć zainteresowanie mediów zakupem praw transmisyjnych do meczów polskiej ekstraklasy piłkarskiej. Oczywiście, istotną rolę ma tu też zdecydowanie największa popularność tej dyscypliny sportu. Pod względem wartości przychodów ze sprzedaży praw telewizyjnych (360 mln zł od stacji Canal+ za okres 3 sezonów) polska ekstraklasa zajmuje 10 miejsce w Europie, co z całą pewnością jest lepszą pozycją niż gdyby porównać poziom sportowy [FutebolFinance]. Ten bowiem według rankingu Międzynarodowego Stowarzyszenia Statystyków i Historyków Futbolu jest oceniany nisko i sytuuje polską ligę piłki nożnej na 67 miejscu na świecie [igol.pl]. Wracając do analizy równowagi sił konkurentów w ligach sportowych trzeba zwrócić uwagę na to, że pojawia się tu konflikt między interesem indywidualnym poszczególnych klubów i interesem kolektywnym ligi sportowej jako grupy klubów. Poszczególne kluby chcą oczywiście dominować wśród konkurentów, jednak dla ligi sportowej jako całości i jej pozycji finansowej lepsza jest sytuacja, gdy siły konkurentów są wyrównane. Poszczególne kluby oferują bowiem kibicom nabywcom kolektywne produkty, tworzone przez dwa kluby w jednym meczu i wszystkie kluby w całości rozgrywek. Wpływ równowagi sił konkurentów w sporcie na popyt przedstawiono na wykresie 1. Wykres 1. Wpływ wyrównywania poziomu sportowego klubów popyt na widowiska sportowe cena P2 P1 popyt liczba widzów Źródło: J. Michie, Ch. Oughton Competitive Balance in Football Trends and Effects. Research Paper , Birkbeck, University of London football/competitivebalance.pdf
5 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 83 Jak widać, wyrównywanie się poziomu sportowego między klubami powoduje, ceteris paribus, przesunięcie krzywej popytu na prawo i w górę, czyli zwiększenie popytu na widowiska sportowe przy danej cenie biletów, a więc zwiększenie przychodów klubów sportowych ze sprzedaży biletów. Autorzy powyższego wykresu na tym się koncentrują, jednak wnioski wynikające z niego można rozwinąć. Otóż w przypadku pojedynczych produktów oferowanych przez spółki zarządzające ligami sportowymi nabywcom instytucjonalnym, czyli praw do transmisji telewizyjnych i praw do sponsorowania ligi wykres pokazuje, że daną liczbę produktów można sprzedać po wyższej cenie. Dzięki wyrównywaniu się poziomu sportowego polskiej ligi piłki nożnej spółka nią zarządzająca, czyli Ekstraklasa SA, liczy, że prawa do transmisji telewizyjnych w następnym okresie 3 sezonów sprzeda za wyższą cenę niż za 360 milionów zł, na jaką to sumę opiewa obecnie obowiązująca umowa. Ligi sportowe, w których brak jest równowagi sił klubów są narażone na różnego rodzaju zagrożenia, z których najważniejsze to: wzrastające koszty klubów związane z pozyskiwaniem najlepszych sportowców, co może doprowadzić do silnego ich zadłużania się i co często się dzieje, niebezpieczeństwo upadłości słabszych klubów, ryzyko wydzielenia się silniejszych klubów z ligi i stworzenie ligi konkurencyjnej. Kluby zajmujące wysoką pozycję w rozgrywkach ligowych osiągają korzystne efekty finansowe, co ponownie wpływa na poprawę ich osiągnięć sportowych. Dążenie do coraz większych sukcesów sportowych może doprowadzić jednak do zagrożenia przeinwestowaniem w rozwój kadr i trudności z pokryciem wydatków. Występuje mianowicie przesunięcie w czasie osiągnięciem sukcesów sportowych a uzyskaniem zwiększonych przychodów. Cele sportowe i finansowe z komplementarnych staną się konkurencyjnymi, co pokazuje wykres 2. Trzeba bowiem zauważyć, że klub sportowy jako przedsiębiorstwo różni się od innych przedsiębiorstw także i tym, że ma bardziej zróżnicowane cele. Można je w pewnym uproszczeniu podzielić na 2 grupy. Pierwsza to cele sportowe, a więc zwycięstwa w poszczególnych meczach, sukces na końcu rozgrywek w postaci mistrzostwa kraju lub przynajmniej wysoka pozycja w lidze, umożliwiająca udział w rozgrywkach międzynarodowych, umacniająca pozycję sportową. Realizacji celów sportowych oczekują kibice sportowi i partnerzy biznesowi klubu. Jednak dla jego osiągnięcia niezbędne jest oczywiście dysponowanie odpowiednimi zasobami finansowymi. Znaczenie celów sportowych i finansowych dla właścicieli klubów jest zróżnicowane. Niektórzy z nich starają się zachować równowagę między tymi celami ostrożnie ustalając budżety klubów. Jest jednak w sporcie widoczna, znów przede wszystkim w piłce nożnej, grupa tzw. oligarchów biznesu sportowego, dla których liczy się tylko sukces sportowy, zaspokajający ich osobiste ambicje. Najbardziej znany z takich oligarchów sportu, to Roman Abramowicz, który kupił znany londyński klub piłkarski Chelsea.
6 84 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 Wykres 2. Cele i efekty sportowe oraz efekty finansowe klubów sportowych sukces finansowy P komplementarność celów konkurencyjność celów sukces sportowy Źródło: C. Keller Strategisches Management im Sport w: G. Nufer, A. Bűhler Management und Marketing im Sport, Erich Schmidt Verlag, 2008, s. 87 Niektórzy właściciele klubów starają się traktować je jako przedsiębiorstwa, które mają przede wszystkim przynosić zyski. Takie podejście mają amerykańscy właściciele klubu Manchester United, rodzina Glazerów. Ich strategia spotyka się z protestami kibiców, którzy utożsamiają się z klubem i dla których ważny jest przede wszystkim sukces sportowy, a nie zwiększone zyski właścicieli klubu. Wracając teraz do wykresu 2, który przedstawia teoretyczne relacje między celami sportowymi i ekonomicznymi klubu sportowego, trzeba zauważyć, że początkowa komplementarność celów sportowych i ekonomicznych może się przekształcić w ich konkurencyjność. Dążenie do osiągnięcia coraz wyższych celów sportowych wiąże się z koniecznością ponoszenia dużych wydatków np. na transfery zawodników, co może doprowadzić do zmniejszenia płynności finansowej i powstania zadłużenia klubów sportowych. Taką sytuację można zaobserwować obecnie wśród wielu klubów piłkarskich Europy. Jak wynika z najnowszego raportu Europejskiej Federacji Piłki Nożnej, sytuacja finansowa wielu klubów piłkarskich jest zła, chociaż jest ona zróżnicowana. Kluby europejskie są zadłużone w wysokości 5,5 mld, a 54% tej kwoty to zadłużenie 20 klubów [UEFA, 2010]. Przykładem zagrożenia, polegającego na dążeniu do wyodrębnienia się z rozgrywek ligowych najlepszych drużyn, było powstanie swego czasu tzw. grupy G 14 w europejskiej Lidze Mistrzów, której członkowie, właśnie najsilniejsze kluby, zamierzały stworzyć własne rozgrywki, co by oczywiście oznaczało straty dla obecnie nią zarządzającą Europejską Federacją Piłkarską. Również dominujący w polskiej lidze koszykówki klub Prokom Asseco Gdynia miał zamiar odłączyć się od niej na zasadniczą część rozgrywek i zagrać w prywatnej lidze rosyjskiego banku VTB. Chciał wrócić do polskiej ligi na końcową część sezonu, czyli tzw. play-off, końcowe rozgrywki wyłaniające mistrza.
7 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 85 Metody określania równowagi konkurencyjnej w ligach sportowych Ustalanie równowagi konkurencyjnej w ligach sportowych nie jest łatwe. Tego typu analizy są dokonywane w krótkim horyzoncie czasowym, czyli w ramach jednego sezonu sportowego i w horyzoncie długim, czyli w odniesieniu do kilku czy nawet kilkunastu lat. Najważniejsze wskaźniki stosowane do tych analiz, to: wskaźnik dominacji określający liczbę klubów, które w analizowanym okresie zdobywały tytuły mistrzowskie w danej dziedzinie sportu, wskaźnik koncentracji pięciu klubów C5, który jest relacją sumy punktów zdobytych przez 5 najlepszych klubów w danym sezonie do liczby punktów wszystkich klubów, odchylenie standardowe % zwycięstw klubu, wskaźnik Herfindahla-Hirschmanna. Wskaźnik dominacji dotyczy dłuższego okresu i jest najprostszą miarą, jest też łatwy do ustalenia, jednak daje tylko ogólną informację o sile konkurencji w lidze. Idealna równowaga konkurencyjna jest w tym przypadku oczywiście wtedy, gdy wskaźnik jest równy liczbie analizowanych sezonów rozgrywek sportowych. Co do liczby lat, to nie ma ustalonych precyzyjnych zasad co do tego, ile sezonów rozgrywek sportowych bierze się pod uwagę. Prawdopodobnie najbardziej właściwe byłoby analizowanie wskaźnika dominacji w okresie tylu lat, ile jest klubów w danej lidze, ale raczej zwykle ten okres analizy jest krótszy. Zaletą wskaźnika C5 jest możliwość określenia przewagi pięciu najlepszych klubów ligi nad pozostałymi, jednak jego wadą jest trudność porównania między ligami o różnej liczbie klubów. Dokonuje się więc jego modyfikacji, która polega na przyrównaniu wartości C5 do wartości idealnej równowagi. Wygląda on wówczas tak: C5 zmodyfikowany = C5 5/ N # 100% gdzie: N liczba klubów w lidze. Jego wartość dla idealnej równowagi konkurencyjnej w lidze wynosi 100. Można postawić pytanie, dlaczego właśnie analizuje się dominację 5 klubów, a nie innej ich liczby. Tak przyjęto i takie analizy są prowadzone najczęściej, ale oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by analizować dominację tylko jednego czy dwóch klubów. Odchylenie standardowe jest wskaźnikiem stosowanym powszechnie jako miara koncentracji, więc i tu jest on przydatny. Odchylenie standardowe % zwycięstw klubu jest tu stosowane do określania równowagi sił konkurentów w ramach jednego sezonu ligi sportowej. v w, t = N / ^WPCT -.500h i = 1 i, t N 2
8 86 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 gdzie: w,t odchylenie standardowe % zwycięstw klubu, WPCT i,t % zwycięstw klubu i w roku t, N liczba klubów w lidze. Powyższy wzór jest pewną modyfikacją sposobu obliczania odchylenia standardowego. Zwykle bowiem oblicza się odchylenie od średniej arytmetycznej, tutaj występuje odchylenie od prawdopodobieństwa zwycięstwa w meczu, które wynosi 0,5. Wskaźnik Herfindahla-Hirschmanna jest powszechnie stosowany jako miara koncentracji rynku i stanowi sumę kwadratów udziałów rynkowych. Pozwala on również na analizowanie nierównowagi między klubami w lidze, jednak w przypadku analizy równowagi sił konkurentów klubów sportowych na rynku sportu zamiast udziałów rynkowych w analizie bierze się pod uwagę udziały zwycięstw w łącznej liczbie meczów w lidze. HHH = S i (Wi/M) 2 gdzie: HHI wskaźnik Herfindahla-Hirschmanna, Wi liczba zwycięstw i-tego klubu w rozgrywkach ligowych, M łączna liczba meczów w lidze. Im niższy wskaźnik, tym większa równowaga konkurencyjna w lidze sportowej. Wykres 3. Równowaga sił konkurentów Wielkiej Piątki lig piłkarskich Europy i polskiej ligi w sezonie 2006/2007 przy zastosowaniu wskaźnika C Francja Polska Anglia Niemcy Włochy Hiszpania Źródło: Równowaga konkurencyjna w piłce nożnej, Football Business Group przy współpracy Sport Business Foundation
9 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 87 Jak widać różne są sposoby analizowania równowagi sił klubów sportowych w ramach lig sportowych. Trudno znaleźć miarę idealną, ale takie próby się podejmuje zarówno w odniesieniu do lig różnych sportów w jednym kraju, jak też do porównania lig w jednej dyscyplinie sportu w różnych krajach. Jako przykłady takich analiz można przytoczyć ustalanie równowagi sił konkurentów w wybranych ligach piłki nożnej Europy. Najczęściej charakteryzuje się z tego punktu widzenia ligi tzw. Wielkiej Piątki, czyli Anglii, Niemiec, Francji, Hiszpanii i Włoch. Pokazuje to wykres 3, który uwzględnia też ligę polską. Dane wykresu 3 potwierdzają przyjętą w niniejszym artykule tezę, że pod względem stopnia równowagi sił konkurentów polska liga piłki nożnej jest w czołówce Europy, czego niestety, nie można powiedzieć o poziomie sportowym. Jednak wynikający z tej równowagi efekt w postaci emocji w czasie meczów rekompensuje niższy poziom sportowy widowisk. Najmniejszy stopień równowagi sił konkurentów jest we Włoszech i w Hiszpanii, co wynika z dominacji kilku klubów, a poza tym istnieje tam system decentralizacji sprzedaży praw telewizyjnych, czyli brak redystrybucji przychodów z tego tytułu, co utrudnia osiąganie większego stopnia równowagi sił konkurentów. Czynniki wpływające na poziom równowagi sił klubów konkurujących w ligach sportu zawodowego Równowaga sił klubów konkurujących w ligach sportu profesjonalnego oznacza taką sytuację, kiedy nie ma klubów dominujących, poziom sportowy jest wyrównany i do końca sezonu nie jest znany mistrz w danej lidze sportowej i miejsca innych klubów w tabeli ligowej. Oczywiście, na poziom sportowy klubów wpływa system szkolenia, metody treningowe, dostęp do utalentowanych sportowców, system dokonywania transferów, zasoby rzeczowe i finansowe klubu, system zarządzania klubem i inne jeszcze czynniki wewnętrzne klubów. Znaczenie mają jednak także czynniki o charakterze zewnętrznym, z których najważniejsze to: uwarunkowania prawne funkcjonowania organizacji sportowych, potencjał rynku segmenty nabywców, organizacja ligi, system licencyjny, liczba klubów w lidze, zasady awansu i spadku, dostęp klubów do infrastruktury sportowej, system międzynarodowych rozgrywek sportowych, stwarzający klubom możliwość uczestniczenia w nich i uzyskiwania przychodów z tego tytułu, system sprzedaży praw telewizyjnych do transmisji rozgrywek, rodzaj dyscypliny sportowej. Tak jak w każdej branży czy sektorze gospodarki istotnym uwarunkowaniem funkcjonowania pomiotów, działających na takim rynku, jest system prawny i jego zmiany. Ponieważ w sporcie jednym z decydujących czynników jest poziom
10 88 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 sportowy zawodników, to istotne znaczenie mają przepisy dotyczące transferów. W tym kontekście przełomem był przypadek belgijskiego piłkarza Jana-Marka Bosmana, który po wygaśnięciu kontraktu ze swym pracodawcą klubem F.C. Liege nie mógł zmienić klubu bez uzyskania przez ten klub odstępnego od nowego klubu. Piłkarz uznał to za złamanie jednej z zasad 4 wolności w Unii Europejskiej i zaskarżył ją do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Trybunał orzekł, że każdy piłkarz-obywatel państwa członkowskiego, w przypadku wygaśnięcia kontraktu ma prawo wolnej zmiany klubu, bez konieczności zapłaty odstępnego przez nowy klub. Ponadto uznano, że skoro pracownicy państw członkowskich mają być zgodnie z traktatami traktowani bez różnicy obywatelstwa, to kluby czy federacje piłkarskie nie mogą wprowadzać klauzul ograniczających liczbę obcokrajowców w klubach; dotyczy to jednak tylko obywateli Unii. Ten przypadek, znany pod nazwą prawa Bosmana ma istotne znaczenie dla pozyskiwania sportowców przez kluby, został uznany za przełom w dokonywaniu transferów, co w oczywisty sposób wpływa na ich poziom sportowy, pozycję rynkową i w konsekwencji na równowagę sił klubów konkurujących na rynku sportu. Istotnym uwarunkowaniem, wpływającym na zdolność klubu do konkurowania w ramach ligi sportowej jest potencjał rynku, czyli liczebność populacji, spośród której mogą się wywodzić kibice klubu i wszyscy uczęszczający na imprezy sportowe klubu, tworzący popyt na widowiska sportowe i wszelkie inne produkty z nimi związane. W literaturze z dziedziny ekonomii sportu określa się to jako efekt wielkości rynku (effect of market size) [Leeds, von Allmen, 2005]. Jak słusznie zauważają Leeds i von Allmen, którzy analizują sytuację klubów w amerykańskiej lidze baseballowej, kluby usytuowane w większych skupiskach ludności uzyskują też znacznie większe przychody ze sprzedaży praw telewizyjnych w obszarze lokalnym. Istnieją nawet precyzyjne teorie określające liczebność regionu, w jakim działa klub, by mógł on osiągnąć sukces ekonomiczny. Autorem jednej z nich jest Klaffke, który wprowadził pojęcie pokrycia rynku (Marktabdeckung), które oznacza właśnie liczbę mieszkańców rejonu działania klubu, którzy stanowią potencjalnych nabywców produktów klubu (por. [Hintermeier, Rettberg, 2006]). Autor określił, że dla klubu piłkarskiej 1. Bundesligi jest to region liczący 1 milion mieszkańców, a dla 2. Bundesligi 500 tysięcy. Można mieć wątpliwości co do tych liczb, jednak z pewnością ten czynnik ma znaczenie dla funkcjonowania klubów sportowych i równowagi konkurencyjnej w ligach sportu zawodowego. W polskim futbolu zdarzało się, że kluby z mniejszych miejscowości nie były w stanie dorównywać poziomem sportowym i ekonomicznym większym klubom i łączyły się z nimi tworząc silniejszy klub, mający większe szanse w konkurowaniu w lidze (np. Groclin Grodzisk Wielkopolski i Polonia Warszawa oraz Amica Wronki i Lech Poznań). W ten sposób równowaga konkurencyjna w lidze sportowej stawała się większa. Organizacja ligi ma także istotny wpływ na konkurencję i zapewnienie równowagi. O rodzajach rozgrywek ligowych była mowa wcześniej, więc można
11 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 89 tu do nich nawiązać. Otóż silniejsza konkurencja jest w przypadku rozgrywek typu turniejowego, kiedy drużyna przegrywająca dwumecz odpada z rozgrywek. Jest tu też większa możliwość wpływu czynników przypadkowych na wyniki. Na konkurencję w krajowej lidze sportowej ma także wpływ możliwość uczestniczenia w rozgrywkach ligi międzynarodowej, o czym jest mowa w innym miejscu. Czyni to konkurencję bardziej intensywną wśród najsilniejszych klubów walczących o jedno z pierwszych miejsc, dających takie uprawnienia. Ważne są również zasady spadku z ligi i awansu z ligi niższej do wyższej. Im więcej drużyn spada z ligi wyższej, tym większa jest konkurencja o pozostanie w niej. Im mniej klubów wchodzi z ligi niższej do wyższej, tym konkurencja tam jest silniejsza. W przypadku tzw. lig zamkniętych, w których nie ma spadków i awansów, konkurencja jest mniejsza, gdyż brak jest zagrożenia wypadnięcia z ligi. Na intensywność konkurencji w lidze sportowej i równowagę konkurencyjną ma wpływ też liczba klubów w danej lidze sportowej. Wpływ ten nie jest jednak jednoznaczny. Gdy ta liczba jest bowiem większa, to rozgrywa się więcej meczów i jest ograniczony wpływ przypadku na wyniki. Z drugiej jednak strony liczniejsza liga oznacza konieczność dysponowania przez te kluby zawodnikami o wysokim poziomie sportowym, co przy ograniczonej liczbie wysokiej klasy sportowców umożliwia ich pozyskanie tylko przez niektóre kluby. Te kluby, które to uczynią, wzmacniają swą siłę wobec konkurentów nierównowaga w lidze się pogłębia. Istotnym czynnikiem, wpływającym na brak równowagi sił konkurujących klubów jest niejednakowy dostęp klubów do infrastruktury sportowej [Pawlowski, Breuer, Hovemann, 2010] oraz [Sanderson, Siegrfied 2003]. Jedną z istotnych różnic między klubami sportowymi a przedsiębiorstwami innych branż jest to, iż nie są one często właścicielami obiektów sportowych styl. Są one bowiem własnością państwa lub samorządów lokalnych. Oczywiście, przedsiębiorstwa innych branż też mogą dzierżawić majątek, nie muszą być jego właścicielami, ale w przypadku sportu taka sytuacja występuje szczególnie często. Na silne różnicowanie pozycji konkurencyjnej klubów w lidze krajowej wpływają wysokie przychody z uczestnictwa klubów w ligach międzynarodowych. Przykładowo za zwycięstwo w piłkarskiej europejskiej Lidze Mistrzów klub otrzymuje premię w wysokości 9 mln, a łącznie z premiami za przechodzenie do kolejnych faz rozgrywek i za poszczególne zwycięstwa w nich może to być kwota między 26,4 mln a 31,2 mln [FutebolFinance, 2010]. W tej kwocie nie są jeszcze uwzględnione przychody ze sprzedaży biletów na mecze i inne wpływy poza premiami od UEFA. Zwiększone przychody kluby przeznaczają na dokonywanie transferów najlepszych sportowców, co zdecydowanie zwiększa ich siłę wobec rywali. Równowaga sił konkurentów w ligach sportu profesjonalnego zależy też od systemu sprzedaży praw transmisji meczów dla mediów, obecnie jeszcze głównie telewizyjnych. W przypadku decentralizacji sprzedaży tych praw, czyli same kluby dokonują sprzedaży mediom, to silniejsze kluby mają zdecydowanie lepszą pozycję negocjacyjną i ich wpływy ze sprzedaży tych praw są znacz-
12 90 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 nie większe. Może to prowadzić do konfliktów między klubami. Taka sytuacja występuje w Hiszpanii w piłkarskiej lidze Primera Division. Tam właśnie jest stosowany system decentralizacji sprzedaży praw mediom, w wyniku którego ponad 50% całości przychodów z tego tytułu uzyskują 2 kluby: Real Madryt i FC Barcelona. Pozostałe 18 klubów stara się ustalić nowe zasady tak, by mogły zwiększyć swoje przychody z praw medialnych. Grożą nawet rozłamem i stworzeniem nowej ligi piłkarskiej bez tych dwóch wielkich klubów [Sponsors, 2010]. Kończąc charakterystykę tej grupy czynników wpływających na możliwości utrzymania równowagi sił konkurentów w lidze sportu zawodowego trzeba dodać, że także rodzaj dyscypliny sportowej ma tu znaczenie. W niektórych dyscyplinach sportowych jest więcej utalentowanych sportowców i tak łatwiej zapewnić równowagę sił rywalizujących klubów. W dyscyplinach sportu bardziej ubogich w utalentowanych sportowców tych najlepszych pozyskują najsilniejsze finansowo kluby i równowagę sił konkurentów trudniej utrzymać. Sposoby zapewniania równowagi sił konkurentów w sporcie działania organizacji zarządzających ligami Do osiągania jak najlepszego poziomu sportowego dążą wszystkie kluby. Poprawiają jakość sportową swych zawodników, pozyskują nowych sportowców w drodze transferu, zatrudniają doświadczonych trenerów, usprawniają zarządzanie klubami, prowadzą działania marketingowe mające na celu zwiększenie przychodów ze sprzedaży produktów sportu. W ramach działań marketingowych kluby usprawniają współpracę ze sponsorami i reklamodawcami oraz z mediami. Istotnym czynnikiem, który wpływa na siłę sportową i ekonomiczną klubów sportowych jest dysponowanie odpowiednim obiektem sportowym. W ostatnich 20 latach obserwuje się w Europie rozwój budownictwa stadionów sportowych [Turner, Kellett, McDonald, Stavros, 2010]. W tym czasie liczba obiektów sportowych silnie zwiększyła się mimo wzrostu kosztów ich budowy i zarządzania nimi. Obecnie na świecie jest ponad 450 stadionów sportowych, mieszczących przynajmniej 40 tysięcy widzów. Dysponowanie odpowiednim obiektem sportowym jest więc dla klubu ważne. Jego właścicielem może być klub, samorząd lokalny, państwo lub mogą istnieć różne warianty mieszane. Działania samych klubów w celu dorównania najsilniejszym mogą jednak działać w dwie strony. Gdy ich skuteczność jest większa w przypadku dotychczas słabszych klubów, to równowaga sił konkurentów się poprawia, gdy skuteczniejsi w tym względzie są silniejsi konkurenci, to pojawia się brak takiej równowagi. Aby równowagę sił konkurentów przywrócić często potrzebna jednak jest ingerencja organizacji zarządzających ligami sportowymi. Są to spółki kapitałowe, których akcjonariuszami są kluby sportowe. W każdej profesjonalnej lidze sportowej takie spółki działają. W polskiej lidze piłki nożnej jest to Ekstraklasa
13 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 91 SA, w lidze siatkówki Profesjonalna Liga Piłki Siatkowej SA, w lidze żużla Ekstraliga Żużlowa sp. z o.o., w lidze koszykówki Polska Liga Koszykówki i Polska Liga Koszykówki Kobiet. Tego rodzaju organizacje mogą podejmować różnorodne działania zapewniające równowagę sił konkurentów w ligach sportowych w celu zwiększenia przychodów klubów. Uwzględniają przy tym czynniki kształtujące tę równowagę, o których była mowa wcześniej. Mogą więc doprowadzać do równowagi sił konkurentów klubów: poprzez system licencyjny dopuszczający kluby do rozgrywek, wprowadzając ograniczenia w wysokości płac dla zawodników (tzw. salary cap); indywidualnych pensji czy funduszu płac, poprzez odpowiednią redystrybucję przychodów ze scentralizowanej sprzedaży praw medialnych i sponsoringowych, przyznając pierwszeństwo klubom słabszym w dokonywaniu transferów najlepszych zawodników. System licencyjny stosują międzynarodowe i krajowe federacje sportowe. Europejska Unia Piłkarska i Europejskie Stowarzyszenie Klubów ECA planują dokonanie istotnych zmian w zasadach przyznawania licencji klubom piłkarskim. Te nowe zasady pod nazwą finansowe fair play mają doprowadzić do zapewnienia równowagi w finansach klubów. Ten nowy system ma składać się z 4 elementów: [UEFA]. zobowiązanie klubów, by w określonym cyklu w sezonie nie dokonywały wydatków przekraczających ich przychody, ustalenie zasad i górnych limitów wydatków na transfery i płace piłkarzy, co w niektórych ligach amerykańskich np. NBA już istnieje pod nazwą salary cap, określenie wskaźników finansowych ograniczających nadmierne zadłużanie się klubów, zobowiązanie klubów do realizowania wszystkich ustaleń finansowych w uzgodnionych terminach. Nowe reguły mają dotyczyć jedynie klubów uczestniczących w rozgrywkach Ligi Mistrzów Champions League i Ligi Europejskiej i ma obowiązywać od sezonu piłkarskiego 2012/2013. W ramach zasad licencyjnych w niektórych ligach sportu profesjonalnego określa się też np. limity zatrudniania obcokrajowców. Celem takiego działania jest ograniczenie możliwości pozyskiwania do klubów utalentowanych sportowców zagranicznych w sytuacji ograniczonej liczby sportowców w danym kraju. Dokonywanie transferów wybitnych sportowców zagranicznych jest bardziej kosztowne i jest dostępne dla klubów silniejszych finansowo. Stąd więc takie ograniczenia, by wyrównać szanse wszystkich klubów. Jeśli chodzi o określanie górnego limitu zarobków sportowców (salary cap), to jego celem jest także wyrównywanie szans klubów. Bez takiego limitu znów tylko najsilniejsze kluby mają możliwości płacenia wysokich wynagrodzeń sportowcom. Istnieją 2 warianty takich rozwiązań, tzw. system miękki (soft) i twardy (hard). Ten pierwszy obowiązywał w amerykańskiej lidze koszykówki
14 92 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 NBA w latach , a jego skuteczność nie była duża [Leeds, von Allmen, 2005]. Pozwalał on na liczne wyjątki w przekraczaniu limitu wynagrodzeń. Pierwszy taki nagłośniony w mediach wyjątek dotyczył koszykarza Larry ego Birda w Boston Celtics w roku Drugi system obowiązujący obecnie w amerykańskich ligach: futbolu NFL i hokeja NHL charakteryzuje się tym, że limit jest w zasadzie nieprzekraczalny. Kolejna metoda utrzymywania równowagi sił klubów sportowych, to stosowanie systemu redystrybucji przychodów ze scentralizowanej sprzedaży praw transmisji telewizyjnych. Stosuje go większość europejskich lig piłkarskich. Spośród tzw. wielkiej piątki tylko w Hiszpanii i Włoszech jest decentralizacja sprzedaży tych praw. Przykładowo w Niemczech przychody z transmisji są dzielone między pierwszą i drugą Bundesligę w proporcji 77,5% i 22,5%. W ramach tej pierwszej ligi połowa jest dzielona między wszystkie kluby, 37,5% jest dzielone na podstawie wyników ostatnich 3 sezonów, a 12,5% na podstawie wyników bieżącego sezonu [Sznajder, 2008], [Dębiec, 2009]. Warto przy okazji zauważyć, że obowiązująca obecnie w Niemczech umowa dotycząca praw telewizyjnych obejmuje 4 sezony piłkarskie i opiewa łącznie na kwotę 1,648 mld, co oznacza rocznie do podziału sumę 412 mln [FutebolFinance, 2010]. Ostatni ze sposobów zmniejszania nierównowagi konkurencyjnej w sportowych ligach zawodowych to system dokonywania transferów sportowców (tzw. draft). Polega on na odwrotnej w stosunku do miejsca w tabeli ligowej kolejności pozyskiwania nowych zawodników do klubów, czyli dokonywania transferów. Oczywiście, aby ten system był skuteczny menedżerowie klubu muszą dysponować informacjami na temat zawodników, którzy zamierzają zmienić klub i terminu takiej zmiany, co wynika m.in. z warunków kontraktów z ich dotychczasowymi klubami. W praktyce ten system nie zawsze przynosi spodziewane efekty. Charakteryzując zagadnienie równowagi sił klubów konkurentów w ligach sportowych trzeba zauważyć, że istnieją też wady oddziaływania na kluby w celu zmniejszania dysproporcji między nimi. Przede wszystkim oznacza to ingerencję na rynku i ograniczenie swobodnej konkurencji, na co zwracają uwagę szczególnie silniejsze kluby. Poza tym utrudnia się silnym klubom uzyskanie wysokiego poziomu sportowego, który by im umożliwiał odnoszenie sukcesów na poziomie międzynarodowym. Jest to określane jako problem dwóch lig [Breuer, Wicker, Pawlowski, 2008]. Ten mankament jest istotny dla klubów w związku z internacjonalizacją sportu i możliwością osiągania bardzo dużych premii z tytułu udziału w ligach międzynarodowych. Podsumowanie i wnioski Równowaga sił konkurentów klubów w lidze sportu profesjonalnego jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na sytuację finansową poszczególnych klubów i lig zawodowego sportu jako całości. Im bardziej zwycięzca meczu jest trudny do przewidzenia czyli obowiązuje hipoteza niepewności
15 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 93 wyniku (uncetainty of outcome hypothesis) tym większe zainteresowanie kibiców sportu nabywców produktów sportu, sponsorów klubów i lig sportowych oraz mediów, kupujących prawa do transmisji zawodów sportowych. To zaś powoduje zwiększenie przychodów klubów i ligi jako całości. Brak takiej równowagi może się przyczynić do zmniejszenia atrakcyjności produktów oferowanych przez ligi sportowe i zmniejszenia przychodów. Może to powodować konflikty między grupami klubów, a istotą biznesu sportowego jest kooperacja, czyli współpraca konkurentów dla osiągania sukcesów sportowych i ekonomicznych. Dążenie klubów do ponoszenia nadmiernych wydatków w celu poprawy wyników sportowych może doprowadzić do wysokiego zadłużenia, a nawet bankructwa, co powoduje reakcje ze strony organizacji zarządzających sportem, starających się temu zapobiec. Bibliografia Breuer Ch., Wicker P., Pawłowski T., [2008], Der Wirtschafts- und Wachstumsmarkt Sport, [w:] G. Nufer, A. Bühler, Management und Marketing im Sport, Erich Schmidt Verlag, Berlin. Cairns J., Jennett N., Sloane P., [1986], The economics of professional team sports: A survey of theory and evidence, Journal of Ecvonomics Studies, nr 13. Dębiec K., [2009], Nierównowaga konkurencyjna w europejskiej klubowej piłce nożnej obraz oraz możliwe środki zaradcze, Zeszyty Naukowe Kolegium Gospodarki Światowej, nr 26. El-Hodiri M., Quirk J., [1971], An Economic Model of a Professional Sports League, Journal of Political Economy, nr 6. Fort R.D., [2003], Sport Economics, Prentice-Hall, New Jersey. Goossens K., Kesenne S., [2007], National Dominance in Eueopean Football Leagues, [w:] M. Parent, T. Slack, International Perspectives on the Management of Sport, Elsevier, Amsterdam. Harris N., [2010], Club debts could lead to European ban, The Sunday Times, Jones J.CH., [2006], The economics of the national hockey team cyt. za; Goossens, Competitive Balance in European Football: Comparison by Adapting Measures: National Measure of Seasonal Imbalance and Top 3, Revista di Diritto ed Economia dello Sport, Vol. 2. Hintermeier D., Rettberg U. [2006], Geld schießt Tore- Fußball als globales Business und wie wir im Spiel bleoben, Hanser Verlag, Monachium, Wiedeń. Keller C., [2008], Strategisches Management im Sport, [w:] G. Nufer, A. Bűhler, Management und Marketing im Sport, Erich Schmidt Verlag. Kesenne S., [2004], Competitive balance and revenue sharing: When rich clubs have poor teams, Journal of Sports Economics, nr 5(2). Kringstad M., Gerrard B., [2007], Beyond Competitive Balance, [w:] M. Parent, T. Slack, International Perspectives on the Management of Sport, Elsevier, Amsterdam. Leeds M, von Allmen M.P., [2005], The Economics of Sport, Pearson, Boston, London. Martinez-Santos R., Enjuanes M., de la Cruz E., Pino J., Crespo D., [2009], Equilibrio competitivo en ACB: un studio preliminar, Cuadernos de Psicologia del Deporte, Vol. 9. Michie J., Oughton Ch., [2004], Competitive Balance in Football Trends and Effects. Research Paper, Birkbeck, University of London, football/competitivebalance.pdf Neale W., [1964], The Peculiar Economics of Professional Sport, Quarterly Journal of Economics. Pawlowski T., Breuer Ch., Hovemann A., [April 2010], Top Clubs Performance and the Competitive Situation in European Domestic Football Competitions, Journal of Sports Economics.
16 94 GOSPODARKA NARODOWA Nr 10/2010 Quick J., Fort R.D., [1992], Pay Dirt, Princeton, Princeton University Press, cyt. za: Troelsen T., Dejonghe T., The need of competitive balance in European professional soccer: a lesson to be learned from the North American professional leagues dejonghe/pdf/theneedofcomp2006.pdf Rottenberg S., [June 1956], The baseball players labor market, Journal of Political Economy, nr 64. Równowaga konkurencyjna w piłce nożnej, Football Business Group przy współpracy Sport Business Foundation, Sanderson A.R., Siegfried J.J., Thinking About Competitive Balance [2003], Working Paper No 03-W 18, Department of Economics, Vanderbilt University, Nashville, edu/econ/wparchive/workpaper/vu03-w18.pdf Shank M.D., [2002], Sports Marketing. A Strategic Perspective, Prentice-Hall, Upper Saddle River New Jersey. Skwirowski P., [2010], 27,9 mld za Euro, Gazeta Wyborcza, Sloane P., [June 1971], The economics of professional football, Scottish Journal of Political Economy, Vol. 18(2). Sznajder A., [2008], Marketing sportu, PWE, Warszawa. Sznajder A., [2007], Charakterystyka rynku sportu profesjonalnego, Gospodarka Narodowa, nr 10. Szymanski S., [2001], Competitive Balance and Income Redistribution in Team Sports. Turner P., Kellet P., McDonald H., Stavros C., [2010], Stadia and Facilities, [w:] Hamil S., Chadwick S., Managing Football, An International Perspective, Elsevier, Amsterdam. UEFA, [2010], The European Club Footballing Landscape. Club Licencing Benchmarking Report, Financial Year FutebolFinance COMPETITIVE BALANCE IN PROFESSIONAL SPORTS S u m m a r y The article deals with the problem of competitive balance on the professional sports market, one of the most important issues linked with the functioning of sports organizations. The competitive balance effect has a major influence on the performance of sports organizations in terms of both their sports results and finances. The term competitive balance means an equal level of sports clubs taking part in competitions in a specific type of sport. An important feature of sports clubs working as business enterprises is that their main product is a sports show, and that the result of this show in other words the winner of a match is difficult to predict. This uncertainty of outcome attracts audiences and makes people buy these sports products. The author sets out to show that competitive balance helps increase the revenue of individual sports clubs and leagues. This applies to revenue generated from both individual buyers (supporters) and institutions. As a result, clubs earn more money from the sale of tickets, club merchandising and advertisements, and they also increase their income from sponsors and the sale of broadcasting rights to the media. Sports leagues in which there is a lack of competitive balance between individual clubs are vulnerable to various kinds of threats, including indebtedness resulting
17 Andrzej Sznajder, Równowaga sił konkurentów na rynku sportu profesjonalnego 95 from growing costs of buying new players. Weaker clubs may face the danger of bankruptcy, while stronger clubs may be tempted to withdraw from the league and compete elsewhere. This explains why organizations managing professional sports leagues usually make every effort to maintain competitive balance among sports clubs, Sznajder concludes. Keywords: professional sports market, competitive balance, sports club, sports league, uncertainty of outcome hypothesis
Europejski sportowy rynek pracy
Wydział Nauk Ekonomicznych UW The football players labor market: empirical evidence from the major European leagues Bernd Frick Scottish Journal of Political Economy, (2007) vol 54/3 Podstawy Płace Na
Zrównoważone współzawodnictwo
Wydział Nauk Ekonomicznych UW Andrew Zimbalist (2002) Competitive Balance in Sport Leagues Journal of Sports Economics vol. 3/2 Stefan Szymanski (2006) Competitive Balance in Sport Leagues and the Paradox
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group. Kryzys finansowy włoskich klubów w 2002 roku
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group kwiecień 2006 Kryzys finansowy włoskich klubów w 2002 roku SPORT & BUSINESS FOUNDATION ul. Towarowa 53 61-896 Poznan +48 061 854 36 76 Email: info@sbf.pl
Podstawy mikroekonomiczne działalności sportowej
Wydział Nauk Ekonomicznych UW The Evolving European Model of Professional Sports Finance Vladimir Andreff, Paul Staudohar Journal of Sports Economics, (2000) vol 3/1. Konkurencja doskonała Konkurencja
Podział zysków między kluby a zrównoważone współzawodnictwo
Podział zysków między kluby a zrównoważone współzawodnictwo Paweł Strawiński Wydział Nauk Ekonomicznych UW The theory of Perfect Game: Competitive Balance in Monopoly Sport Leagues John Vrooman, Review
Równowaga konkurencyjna w piłce nożnej
FOOTBALL BUSINESS GROUP przy współpracy z SPORT & BUSINESS FOUNDATION wrzesień - październik 2007 Równowaga konkurencyjna w piłce nożnej Spis treści 1.Wstęp... 3 2. Równowaga konkurencyjna wskaźniki...
Popyt na widowisko a wyniki sportowe
Co przyciąga widzów na mecze? Wydział Nauk Ekonomicznych UW Sport Attendance: A survey of the literature 1973-2007 Jaume Garcia Villar, Placido Rodriguez Guerrero Rivista di Diritto Ed Economia Dello Sport
Warszawa, czerwiec 2012 BS/78/2012 KTO WYGRA EURO 2012 PRZEWIDYWANIA POLAKÓW
Warszawa, czerwiec 2012 BS/78/2012 KTO WYGRA EURO 2012 PRZEWIDYWANIA POLAKÓW Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
Amerykański rynek sportowy i sportowy rynek pracy
Amerykański rynek sportowy i sportowy rynek pracy Wydział Nauk Ekonomicznych UW Antitrust, Professional Sports and Public Interest Stephen Ross Journal of Sports Economics, (2003) vol 4/4 Free Agency and
LEGIA WARSZAWA W DRODZE DO EKSTRAKLASY KOSZYKARZY OFERTA WSPÓŁPRACY LEGIA WARSZAWA KOSZYKÓWKA
LEGIA WARSZAWA W DRODZE DO EKSTRAKLASY KOSZYKARZY OFERTA WSPÓŁPRACY ZAPROSZENIE DO WSPÓŁPRACY Szanowni Państwo, Zapraszamy do zapoznania się z ofertą współpracy z sekcją koszykówki Legia Warszawa. Koszykarska
Cennik kibica ceny piłkarskich gadżetów i biletów klubów Orange Ekstraklasy
FOOTBALL BUSINESS GROUP przy współpracy z SPORT & BUSINESS FOUNDATION październik - listopad 2007 Cennik kibica ceny piłkarskich gadżetów i biletów klubów Orange Ekstraklasy Spis treści 1.Wstęp... 3 2.Zestawienie
Finanse LM. SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Styczeń 2007 Finanse LM SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Al. Niepodległości 8a/8 6-875 Poznań +48 6 633 2 46 Email: info@sbf.pl www.sbf.pl
Dlaczego Plus jest z Polską Siatkówką?
Dlaczego Plus jest z Polską Siatkówką? Marketing to nie wszystko Marcin Zbrzyzny Biuro Komunikacji Korporacyjnej Polkomtel S.A. Warszawa, 16 lutego 2009 Siatkówka Mężczyzn Liga Światowa 2005 Sponsoring
Liga Mistrzów - raport finansowy AS Roma - Polski Serwis Romanistów - ASRoma.pl - News
Kiedy zaczynał się obecny sezon, Roma stawiała sobie ambitne cele. Po kiepskim początku i kilku zrywach, które nie okazały się prawdziwym, oczekiwanym przez kibiców powrotem, Giallorossi musieli stopniowo
Wpływ klubów i wydarzeń sportowych na gospodarkę
Wpływ klubów i wydarzeń sportowych na gospodarkę Marek Rozkrut Partner i Główny Ekonomista EY Polska VIII Europejski Kongres Gospodarczy Katowice, 19 maja 2016 Sport to ważna dziedzina życia gospodarczego
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ MISTRZOSTWA ŚWIATA W PIŁCE NOŻNEJ - FAWORYCI I SZANSE POLAKÓW BS/92/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2002
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Na polskiej piłce da się zarabiać Ekstraklasa piłkarskiego biznesu września 2011 r.
Na polskiej piłce da się zarabiać Ekstraklasa piłkarskiego biznesu 2011 20 września 2011 r. Wpływy do klubowych kas w 2010 roku 383,6 mln zł łączne przychody klubów Ekstraklasy w 2010 roku 22% - stopa
MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak
MAKROEKONOMIA 2 Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Zakłócenia w modelu DAD/DAS: Wzrost produkcji potencjalnej; Zakłócenie podażowe
Zainteresowanie mundialem i ocena szans Polaków
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 77/2018 Zainteresowanie mundialem i ocena szans Polaków Czerwiec 2018 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie
Przed założeniem ligi należy upewnić się:
Program Małej Ligi opiera się na wsparciu wolontariuszy i organizacji, które pragną mieć wpływ na aktywność sportową dzieci i młodzieży w swoich lokalnych społecznościach. Zasady funkcjonowania programu
Jakub Borowski Wpływ przygotowań i organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 na polską gospodarkę - informacja o seminarium
Jakub Borowski Wpływ przygotowań i organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 na polską gospodarkę - informacja o seminarium International Journal of Management and Economics 30, 210-213
Wpieranie profesjonalizacji bizesowej i rozwoju piłki nożnej. Poprawa wizerunku piłki nożnej poprzez promocję jej piękna, historii i tradycji
Fundacja Piłka jest Piękna to niezależna pozarządowa organizacja non-profit, która cały dochód transparentnie przeznacza na realizację celów statutowych: Wpieranie profesjonalizacji bizesowej i rozwoju
Oferta 2015. marketingowa
Oferta 2015 marketingowa Mazurski Klub Sportowy Ełk Mamy ogromną przyjemność przedstawić Państwu naszą ofertę współpracy w zakresie promocji i marketingu, zawierającą s z e r e g r o z w i ą z a ń u m
PRODUKT (product) CENA (price) PROMOCJA (promotion) DYSTRYBUCJA (place) 7 (P) (+ Process, Personnel, Physical Evidence)
Marketing-mix Klasyfikacja środków konkurencji wg McCarthy ego - 4 P Cena w marketingu dr Grzegorz Mazurek PRODUKT (product) CENA (price) DYSTRYBUCJA (place) PROMOCJA (promotion) 7 (P) (+ Process, Personnel,
SPORTS_GOL Piłkarska Oferta Specjalna + EURO2012
+ EURO2012 Marketing Sportowy Sport był, jest i będzie najbardziej uniwersalną platformą sponsoringową, pozwala na masowe dotarcie do konsumentów. Marketing Sportowy w Internecie Internet to doskonałe
DRAFT EKSTRAKLASA PIŁKARSKIEGO BIZNESU BIZNESU 2014 2014. Bogusław Biszof, Ekstraklasa S.A. Krzysztof Sachs, EY
DRAFT EKSTRAKLASA PIŁKARSKIEGO BIZNESU BIZNESU 2014 2014 Bogusław Biszof, Ekstraklasa S.A. Krzysztof Sachs, EY 1 To już 6 lat 2 Potwittujmy o raporcie @_Ekstraklasa_ @Polsport @EY_Poland #PiłkaToBiznes
Cena. Dr Kalina Grzesiuk
Cena Dr Kalina Grzesiuk cenę można zdefiniować jako wartość przedmiotu transakcji rynkowej (produktu lub usługi) zgodną z oczekiwaniami kupującego i sprzedającego, określaną najczęściej w jednostkach pieniężnych
EKONOMIA MENEDŻERSKA. Wykład 5 Oligopol. Strategie konkurencji a teoria gier. 1 OLIGOPOL. STRATEGIE KONKURENCJI A TEORIA GIER.
Wykład 5 Oligopol. Strategie konkurencji a teoria gier. 1 OLIGOPOL. STRATEGIE KONKURENCJI A TEORIA GIER. 1. OLIGOPOL Oligopol - rynek, na którym działa niewiele przedsiębiorstw (od do 10) Cecha charakterystyczna
Pozycjonowanie a strategiczne planowanie marketingowe
Pozycjonowanie a strategiczne planowanie marketingowe Strategiczne planowanie marketingowe jest częścią ogólnego strategicznego planowania w. Istnieje ścisły związek między procesem planowania strategicznego
Atmosfera na trybunach a budowa solidnego klubu piłkarskiego. Bartosz Sarnowski Członek Zarządu Dyrektor Pionu Operacyjnego Gdańsk, 8 listopada 2012
Atmosfera na trybunach a budowa solidnego klubu piłkarskiego Bartosz Sarnowski Członek Zarządu Dyrektor Pionu Operacyjnego Gdańsk, 8 listopada 2012 Zagadnienia 1. Klub piłkarski sensu stricto i sensu largo
Playarena CUP Wrocław 2008 Podsumowanie turnieju.
Piłka nożna to pasjonująca gra. A Wrocław jest idealnym miejscem spotkań dla piłkarzy z całego kraju. Playarena CUP Wrocław 2008 Podsumowanie turnieju. Dziękujemy za Państwa wsparcie przy organizacji turnieju
MARKETING USŁUG ZDROWOTNYCH
MARKETING USŁUG ZDROWOTNYCH Beata Nowotarska-Romaniak wydanie 3. zmienione Warszawa 2013 SPIS TREŚCI Wstęp... 7 Rozdział 1. Istota marketingu usług zdrowotnych... 11 1.1. System marketingu usług... 11
Popyt, podaż i wszystko co z Nimi związane. Mgr Michał Ferdzyn SWSPiZ
Popyt, podaż i wszystko co z Nimi związane Mgr Michał Ferdzyn SWSPiZ POPYT to zależność pomiędzy ilością dobra, którą chcą i mogą kupić konsumenci, a ceną tego dobra. Popyt jest przedstawiany za pomocą
BADANIA SEGMENTACYJNE ANALIZA PRZYKŁADOWA
W niniejszym rozdziale podjęta zostanie próba segmentacji polskich kibiców piłkarskich, a także omówione zostaną kluczowe z marketingowego punktu widzenia różnice pomiędzy segmentami. Na potrzeby analizy
Charakterystyka rynku sportu profesjonalnego
Andrzej Sznajder * Charakterystyka rynku sportu profesjonalnego Sport jako zjawisko społeczne jest dziedziną niezwykle różnorodną i wielowymiarową i podlega stałym systematycznym zmianom wynikającym z
2. Klasy rozgrywek klubowych
Klubowe Mistrzostwa Polski 1. Zasady ogólne 1. Prawo do udziału w rozgrywkach KMP mają reprezentacje klubów zrzeszonych w PFP. 2. Klub może zgłosić więcej niż jedną reprezentację do rozgrywek KMP. 3. Kluby
SYSTEM ROZGRYWEK Art. 4. Runda zasadnicza i finałowa
SYSTEM ROZGRYWEK Art. 4. Runda zasadnicza i finałowa 4.1. Rozgrywki Ekstraklasy zostaną rozegrane w dwóch rundach: zasadniczej i finałowej. 4.2. Runda zasadnicza: 4.2.1. Każdy Klub rozgrywa z pozostałymi
1 KS ślęza wrocław 2014/2015. współpraca biznesowa
1 KS ślęza wrocław 2014/2015 współpraca biznesowa Zaproszenie do współpracy Serdecznie zapraszamy do współpracy z ekstraklasowym Klubem koszykówki 1 KS Ślęza Wrocław. Dotychczasowe działania pokazują,
Wynagrodzenia w sektorze publicznym w 2011 roku
Wynagrodzenia w sektorze publicznym w 2011 roku Już po raz dziewiąty mamy przyjemność przedstawić Państwu podsumowanie Ogólnopolskiego Badania Wynagrodzeń (OBW). W 2011 roku uczestniczyło w nim ponad sto
MAKROEKONOMIA 2. Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3. Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak
MAKROEKONOMIA 2 Wykład 4-5. Dynamiczny model DAD/DAS, część 3 Dagmara Mycielska Joanna Siwińska - Gorzelak 2 Plan wykładu Zakłócenia w modelu DAD/DAS: Wzrost produkcji potencjalnej; Zakłócenie podażowe
Analiza finansowa przedsiębiorstw z punktu widzenia współpracującego z analizowanym przedsiębiorstwem
Agnieszka Mikołajczyk Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Analiza finansowa przedsiębiorstw z punktu widzenia współpracującego z analizowanym przedsiębiorstwem Słowa kluczowe: rentowność, zadłużenie,
Oferta sponsorska SPR Pogoń Baltica Szczecin 2013-2014
Oferta sponsorska SPR Pogoń Baltica Szczecin 2013-2014 Nasza strategia sukcesu 100% ZAANGAŻOWANIA 100% DETERMINACJI 100% KREATYWNOŚCI Cele sportowe na rok 2013 / 2014 Zwycięstwo w turnieju BALTICA SUMMER
Gortat ponownie postawił na cheerleaderki z Gdyni
Gortat ponownie postawił na cheerleaderki z Gdyni Już po raz czwarty Marcin Gortat zaprosił na parkiet NBA tancerki z Cheerleaders Gdynia. Najlepszy polski koszykarz, który co roku organizuje w USA tzw.
OFERTA. LOTTO Ekstraklasa Piłka nożna Mężczyzn Sezon 2016/2017
LOTTO Ekstraklasa Piłka nożna Mężczyzn Sezon 2016/2017 B T S P O R T 4 2-2 0 0 C z ę s t o c h o w a, u l. D ą b r o w s k i e g o 3 8, t e l. + 4 8 / 3 4 / 3 6 1 5 7 3 4, f a x. + 4 8 / 3 4 / 3 6 6 4
OFERTA KLUB SPORTOWY BOGORIA TENIS STOŁOWY, CZYLI SPORT DLA KAŻDEGO, NA CAŁE ŻYCIE SPONSORINGOWA
KLUB SPORTOWY BOGORIA OFERTA TENIS STOŁOWY, CZYLI SPORT DLA KAŻDEGO, NA CAŁE ŻYCIE Klub Sportowy Bogoria ul. Westfala 3a, 05-827 Grodzisk Mazowiecki www.bogoriagrodzisk.pl DRUŻYNOWE MISTRZOSTWO POLSKI
T-Mobile Ekstraklasa. Piłka nożna Mężczyzn. Sezon 2012/2013
42-200 Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 38, tel. +48/34/3615734, fax. +48/34/3664261 www.btsport.pl, e-mail: lech@btsport.pl T-Mobile Ekstraklasa Piłka nożna Mężczyzn Sezon 2012/2013 Zaproszenie Rozgrywki
dla rozwoju innowacyjnej gospodarki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
UDZIAŁY RYNKOWE ANALIZA I INTERPRETACJA dla rozwoju innowacyjnej gospodarki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Udziały bezwzględne/absolutne
MIĘDZYKULTUROWY TURNIEJ PIŁKI NOŻNEJ
MIĘDZYKULTUROWY TURNIEJ PIŁKI NOŻNEJ BYĆ JAK BYĆ JAK DIDIER DROGDA Gdy siedem lat temu piłkarze Wybrzeża Kości Słoniowej pierwszy raz awansowali na mistrzostwa świata, kraj pogrążony był w wojnie domowej.
2. Klasy rozgrywek klubowych
Klubowe Mistrzostwa Polski 1. Zasady ogólne 1. Prawo do udziału w rozgrywkach KMP mają reprezentacje klubów zrzeszonych w PFP. 2. Klub może zgłosić więcej niż jedną reprezentację do rozgrywek KMP. 3. Kluby
Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 5: Firma, produkcja, koszty
Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 5: Firma, produkcja, koszty Popyt i podaż kategorie rynkowe Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów Popyt i podaż to siły, które regulują
Prognoza finansowa Grupy Motoricus S.A. na rok 2012
Prognoza finansowa Grupy Motoricus S.A. na rok 2012 Przedstawiona prognoza została sporządzona na okres od 1 stycznia 2012 do 31 grudnia 2012 r. 1. Rynek motoryzacyjny - prognozy tendencji w 2012 r. Rynek
Raport Barometru Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2014
Raport Barometru Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2014 Autorzy: Olaf Flak, Grzegorz Głód www.konkurencyjniprzetrwaja.pl 1. Charakterystyka próby badawczej W przeprowadzonym Barometrze Konkurencyjności
Materiały uzupełniające do
Dźwignia finansowa a ryzyko finansowe Przedsiębiorstwo korzystające z kapitału obcego jest narażone na ryzyko finansowe niepewność co do przyszłego poziomu zysku netto Materiały uzupełniające do wykładów
Coraz więcej firm ma problem z niedoborem odpowiednich kandydatów do pracy
Coraz więcej firm ma problem z niedoborem odpowiednich kandydatów do pracy data aktualizacji: 2017.01.05 Zdecydowana większość firm planuje wykorzystać dobrą koniunkturę na rynku, rozbudować swoje struktury
Pozycja jednostki ICHOT w zakresie konkurencji ogólnopolskiej zdeterminowana jest siłą przyciągania miejsca, w tym przypadku miasta.
Pozycja jednostki ICHOT w zakresie konkurencji ogólnopolskiej zdeterminowana jest siłą przyciągania miejsca, w tym przypadku miasta. Czynnik ten ma szczególne znaczenie dla grupy turystów, którzy wybierając
Wzorzec struktury gry reprezentacji Polski mistrza Europy w siatkówce kobiet
42 Joanna Piotrowska Wzorzec struktury gry reprezentacji Polski mistrza Europy w siatkówce kobiet Sukces nie jest dowodem, a jeszcze mniej uzasadnieniem. Gilbert Cesborn Każda wielka impreza rangi międzynarodowej
WARTOŚĆ SPONSORINGU SPORTOWEGO W 2012 ROKU - STABILIZACJA
MILIARDY NEWSLETTER - PODSUMOWANIE 2012 WARTOŚĆ SPONSORINGU SPORTOWEGO W 2012 ROKU - STABILIZACJA WARTOŚĆ EKSPOZYCJI SPONSORÓW W TELEWIZJI: 2,5 MLD ZŁ NAJWIĘKSZE WARTOŚCI: PIŁKA NOŻNA, SIATKÓWKA, SKOKI
oferta programowa 01 Piłka nożna - MLS 02 Kolarstwo torowe - Mistrzostwa Europy 05 Tenis - Australian Open 03 Hokej - Liga Mistrzów
jesień 2017 Eurosport 2 Oferta programowa kanału Eurosport 2 jest skierowana przede wszystkim do najbardziej wymagających kibiców sportów drużynowych. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Pjongczangu Eurosport
Podstawowe finansowe wskaźniki KPI
Podstawowe finansowe wskaźniki KPI 1. Istota wskaźników KPI Według definicji - KPI (Key Performance Indicators) to kluczowe wskaźniki danej organizacji używane w procesie pomiaru osiągania jej celów. Zastosowanie
Chorzów, 17.12.2013 r. Szanowny Pan Henryk Wieczorek Przewodniczący Rady Miasta Chorzów
Chorzów, 17.12.2013 r. Szanowny Pan Henryk Wieczorek Przewodniczący Rady Miasta Chorzów Niezmiernie doceniamy fakt, że władze miasta w trosce o rozwój i dobro klubu i jego sympatyków podjęły decyzje o
DEPARTAMENT MONITORINGU
Mistrzostwa Europy w piłce nożnej EURO 2012. Widownia transmisji oraz udziały programów 1, 2, HD i od 8 czerwca do 1 lipca 2012 - podsumowanie DEPARTAMENT MONITORINGU WARSZAWA 2012 Mistrzostwa Europy w
Handel międzynarodowy i sport.
Michał Kwiecioski Handel międzynarodowy i sport. Transfery zagraniczne piłkarzy po wprowadzeniu prawa Bosmana. 1. Świat przed Bosmanem a) George Eastham kontra Newcastle, decyzja Seitza b) 1978 wolnośd
REGULAMIN. I. Organizatorem Płockiej Ligi Młodzik U-12 jest Płocki Okręgowy Związek Piłki Nożnej.
REGULAMIN I. Organizatorem Płockiej Ligi Młodzik U-12 jest Płocki Okręgowy Związek Piłki Nożnej. II. CEL. 1. Popularyzacja piłki nożnej wśród dzieci i młodzieży. 2. Wychowanie przez sport. 3. Promocja
MODEL AS-AD. Dotąd zakładaliśmy (w modelu IS-LM oraz w krzyżu keynesowskim), że ceny w gospodarce są stałe. Model AS-AD uchyla to założenie.
MODEL AS-AD Dotąd zakładaliśmy (w modelu IS-LM oraz w krzyżu keynesowskim), że ceny w gospodarce są stałe. Model AS-AD uchyla to założenie. KRZYWA AD Krzywą AD wyprowadza się z modelu IS-LM Każdy punkt
ANALIZA WRAŻLIWOŚCI CENY OPCJI O UWARUNKOWANEJ PREMII
STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 31 Ewa Dziawgo Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ANALIZA WRAŻLIWOŚCI CENY OPCJI O UWARUNKOWANEJ PREMII Streszczenie W artykule przedstawiono
Solidarity Payments. Gratyfikacje Solidarnościowe
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Styczeń 2007 Solidarity Payments Gratyfikacje Solidarnościowe SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Al. Niepodległości 8a/8 61-875 Poznań
URZĄD MIEJSKI W ŚWIDNICY Wydział Kultury, Turystyki, Sportu i Organizacji Pozarządowych REFERAT SPORTU
URZĄD MIEJSKI W ŚWIDNICY Wydział Kultury, Turystyki, Sportu i Organizacji Pozarządowych REFERAT SPORTU KARTA KLUBU SPORTOWEGO Ma na celu pozyskanie wiedzy na temat funkcjonowania klubu. Dane wyłącznie
Konkurencyjność Polski w procesie pogłębiania integracji europejskiej i budowy gospodarki opartej na wiedzy
w Konkurencyjność Polski w procesie pogłębiania integracji europejskiej i budowy gospodarki opartej na wiedzy redakcja naukowa Tomasz Michalski Krzysztof Piech SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE WARSZAWA
Postawy przedsiębiorstw z Małopolski. Dr Małgorzata Bonikowska
Postawy przedsiębiorstw z Małopolski Dr Małgorzata Bonikowska 1. Ekspansja trendem Polskie (i małopolskie) firmy coraz śmielej wychodzą za granicę i rozwijają się coraz dalej. Do tej pory firmy skupiały
Raport: Oczekiwania studentów względem rynku pracy
Raport: Oczekiwania studentów względem rynku Wyniki badań Plany kariery Brak planów rozwoju zawodowego jest powszechnym problemem występującym w Polsce. Zdaniem ekspertów tego rodzaju plany powinny być
H. Sujka, Wroclaw University of Economics
H. Sujka, Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie spółki z branży włókienniczej i tekstylnej Working paper Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem
PROMOCJA SPORTU I PROMOCJA POPRZEZ SPORT. Konrad Sikora
PROMOCJA SPORTU I PROMOCJA POPRZEZ SPORT Wspieranie sportu jest zadaniem własnym gminy. Przesądzają o tym: art. 7 ust. 1 pkt 10 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 27 ust. 1 ustawy o sporcie. Promocja
Systemy rozgrywek sportowych OGÓLNE ZASADY ORGANIZOWANIA ROZGRYWEK SPORTOWYCH
Systemy rozgrywek sportowych OGÓLNE ZASADY ORGANIZOWANIA ROZGRYWEK SPORTOWYCH Rozgrywki sportowe moŝna organizować na kilka róŝnych sposobów, w zaleŝności od liczby zgłoszonych druŝyn, czasu, liczby boisk
Gdańsk 2011. Propozycja współpracy dla Sponsorów drużyn Akademii Piłkarskiej Lechia Gdańsk
Gdańsk 2011 Propozycja współpracy dla Sponsorów drużyn Akademii Piłkarskiej Lechia Gdańsk Zawartość 1. Wstęp... 3 1.1. Współpraca Akademia Piłkarska Lechia Gdańsk Sponsor... 3 1.2. Szkolenie młodzieży
Beniamin Krasicki: rugbiści zrobili na mnie duże wrażenie
Beniamin Krasicki: rugbiści zrobili na mnie duże wrażenie 01.09.2013 Wszystko wskazuje na to, że dzięki wysiłkom między innymi Macieja Brażuka, reprezentacja Polski w rugby doczekała się swojego mecenasa.
LEKCJA 1. Konkurencja doskonała (w całej gospodarce nie jest możliwa, lecz na wybranych rynkach):
Uniwersytet Warszawski Mikroekonomia zaawansowana Studia zaoczne dr Olga Kiuila LEKCJA 1 MODELE RYNKOWE Konkurencja doskonała (w całej gospodarce nie jest możliwa, lecz na wybranych rynkach): - Typowa
UCHWAŁA NR IX/104/11 RADY MIEJSKIEJ W BYTOMIU. z dnia 23 marca 2011 r.
UCHWAŁA NR IX/104/11 RADY MIEJSKIEJ W BYTOMIU z dnia 23 marca 2011 r. w sprawie określenia warunków, zasad i trybu przyznawania wyróżnień i nagród, rodzaju wyróżnień i nagród oraz wysokości nagród pieniężnych
REGULAMIN LIGI. Amatorska Liga Siatkówki Cięcina 2018/2019. Regulamin. 1 Organizacja i cel ligi
REGULAMIN LIGI Amatorska Liga Siatkówki Cięcina 2018/2019 Regulamin 1 Organizacja i cel ligi 1. Organizatorem Ligi jest Stowarzyszenie Rozwoju Społeczności Lokalnej Cięcina.eu 2. Celem Ligi jest umożliwienie
M. Dąbrowska. Wroclaw University of Economics
M. Dąbrowska Wroclaw University of Economics Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, płynność, EVA JEL Classification A 10 Streszczenie: Poniższy raport prezentuje wpływ stosowanej
Materiał dydaktyczny dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych MENEDŻER. Wprowadzenie do problematyki decyzji menedżerskich. Mgr Piotr Urbaniak
Materiał dydaktyczny dla nauczycieli przedmiotów ekonomicznych MENEDŻER Wprowadzenie do problematyki decyzji menedżerskich Mgr Piotr Urbaniak Wprowadzenie 1 2 3 4 Czym jest ekonomia menedżerska? Etapy
Ekstraklasy nie uzyskały licencji na występowanie w następnym sezonie w Ekstraklasie według
Uchwała nr V/70 z dnia 21 kwietnia 2015 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie szczegółowych zasad uzupełnienia składu Ekstraklasy, I ligi, II ligi, III ligi i niższych klas rozgrywkowych
Wejście na rynek zagraniczny model podejmowania decyzji
Wejście na rynek zagraniczny model podejmowania decyzji Model podejmowania decyzji 1. Analiza zasobów przedsiębiorstwa 2. Analiza rynków docelowych 3. Analiza ryzyka 4. Określenie celów ekspansji zagranicznej
Podstawowe źródła finansowania klubów sportowych
Podstawowe źródła finansowania klubów sportowych Ze względu na rodzaj i specyfikę źródeł przychodów, można wyróżnić dwie kategorie klubów piłkarskich w Polsce: CLJ U-19 16 drużyn kluby uczestniczące w
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group
SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Styczeń 2007 Virtual advertising Reklama wirtualna w piłce nożnej SPORT & BUSINESS FOUNDATION Football Business Group Al. Niepodległości 8a/8 61-875
I. Na podstawie art. 36 par. 1 pkt. 9) i 23) Statutu PZPN postanawia się, co następuje:
U. nr V/70 z 21.04.2015 r. zm. U. nr V/79 z 25.05.2017 r. Uchwała nr V/70 z dnia 21 kwietnia 2015 roku Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej w sprawie szczegółowych zasad uzupełnienia składu Ekstraklasy,
Przygotowania do UEFA EURO 2012. 18 stycznia 2012 r.
Przygotowania do UEFA EURO 2012 18 stycznia 2012 r. 8 CZERWCA 2012 r. GODZ. 18:00 MECZ OTWARCIA UEFA EURO 2012 TM STADION NARODOWY W WARSZAWIE do meczu otwarcia Polska- Grecja pozostało 142 dni MISTRZOSTWA
T-Mobile Ekstraklasa. Piłka nożna Mężczyzn. Sezon 2013/2014
42-200 Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 38, tel. +48/34/3615734, fax. +48/34/3664261 www.btsport.pl, e-mail: lech@btsport.pl T-Mobile Ekstraklasa Piłka nożna Mężczyzn Sezon 2013/2014 Zaproszenie Ekstraklasa
SPOKOJNIE I BEZPIECZNIE PODCZAS MISTRZOSTW EUROPY UEFA EURO U21 POLSKA ATMOSFERA WSPANIAŁA
POLICJA.PL Źródło: http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/145240,spokojnie-i-bezpiecznie-podczas-mistrzostw-europy-uefa-euro-u21-polska-20 17-Atmo.html Wygenerowano: Sobota, 8 lipca 2017, 10:46 SPOKOJNIE
Miejski Klub Koszykówki w Gnieźnie
Miejski Klub Koszykówki w Gnieźnie www.mkkgniezno.pl LUBISZ SPORT? WEJDŹ DO GRY Z MKK GNIEZNO! KIM JESTEŚMY? Miejski Klub Koszykówki w Gnieźnie www.mkkgniezno. pl MKK Gniezno to najprężniej rozwijający
CUP-O-NOMICS. Międzynarodowe badanie ING na temat postrzegania piłki nożnej przez konsumentów w Polsce i Europie
CUP-O-NOMICS Międzynarodowe badanie ING na temat postrzegania piłki nożnej przez konsumentów w Polsce i Europie Wyniki badania przeprowadzonego dla Grupy ING przez IPSOS czerwiec 2016 Kibicuj sercem, inwestuj
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE Sekcje Strony Wprowadzenie 4-5 Metodologia badania 6-8 Definicje 9-13 Kluczowe wyniki 14-20 Wydatki gmin 21-309 Podsumowanie wydatków gmin 310-312 SPIS TREŚCI Wydatki miast na
Analiza rynku łodzi jachtów w Portugalii. 2014-01-31 00:16:52
Analiza rynku łodzi jachtów w Portugalii. 2014-01-31 00:16:52 2 Zamieszczamy podsumowanie analizy rynkowej wraz z aneksem statystycznym, przygotowanej dla Centrów Obsługi Eksportera i Inwestora (COIE),
Międzynarodowy turniej piłkarski Polish Masters
42-200 Częstochowa, ul. Dąbrowskiego 38, tel. +48/34/3615734, fax. +48/34/3664261 www.btsport.pl, e-mail: lech@btsport.pl Międzynarodowy turniej piłkarski Polish Masters 21-22 lipca Wrocław Stadion Miejski
Tworzenie wartości w piłce nożnej Dźwignie sukcesu
Tworzenie wartości w piłce nożnej Dźwignie sukcesu Śniadanie prasowe Warszawa, 6 maja 2010 r. AAA Agenda Perspektywy rozwoju rynku 4 dźwignie tworzenia wartości klubów Wyniki sportowe Popularność Tożsamość
Sylabus gry terenowej Skarbiec
Sylabus gry terenowej Skarbiec realizowanej w ramach konferencji upowszechniającej projekt Przedsiębiorcze szkoły 17 listopada 2010 W ramach gry terenowej Skarbiec zespoły uczniowskie będą rozwiązywać
PRZEMYSŁAW I PIOTR PAWLICCY NAJLEPSZY BRATERSKI DUET ŚWIATOWEGO ŻUŻLA
PRZEMYSŁAW I PIOTR PAWLICCY NAJLEPSZY BRATERSKI DUET ŚWIATOWEGO ŻUŻLA NIEZWYKŁA DYSCYPLINA Motocykle z przyspieszeniem większym niż bolidy Formuły 1 o pojemności silnika 500 cm 3 Prędkość powyżej 100 km/h
UCHWAŁA NR XL/748/13 RADY MIASTA MYSŁOWICE. z dnia 28 marca 2013 r.
UCHWAŁA NR XL/748/13 RADY MIASTA MYSŁOWICE z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu przyznawania nagród i wyróżnień za wybitne osiągnięcia sportowe Na podstawie art.18 ust.
Małe znów jest piękne
0 Smart Investments Małe znów jest piękne Analiza: w strukturze wielkości nowobudowanych mieszkań Luty 2011 CEE Property Group Sp. z o.o. Ul. Domaniewska 42 02-672 Warszawa POLSKA Rentowność projektów
Polski rynek hotelowy w 2013 r. ciężka konkurencja na rynku
Polski rynek hotelowy w 2013 r. ciężka konkurencja na rynku Rok 2012 rynek w rozkwicie Liczba hoteli w Polsce szybko rośnie z każdym rokiem. Według danych GUS w 2012 r. było w Polsce 2014 hoteli, wobec
Ekonomiczne uzasadnienie wysokich pensji Badania empiryczne. Gwiazdy sportowe. Paweł Strawiński. Wydział Nauk Ekonomicznych UW
Wydział Nauk Ekonomicznych UW Superstar Effect in Sport Evidence from Italian Soccer Claudio Luccifora, Rob Simons Journal of Sports Economics, (2003) vol 4/1 Exploitation of talent Nikolai Alan Christiansen,