MONITORING PLUS. Projekt nr Z/2.04/II/2.1/31/05 Partycypacja w finansowaniu: 75% środki Europejskiego Funduszu Społecznego, 25% środki budżetu państwa

Transkrypt

1 Analiza zbieżności prowadzonych w regionie przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i szkoleniowym oraz potrzeb lokalnego rynku pracy województwa kujawsko - pomorskiego Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy Projekt nr Z/2.04/II/2.1/31/05 Partycypacja w finansowaniu: 75% środki Europejskiego Funduszu Społecznego, 25% środki budżetu państwa PROJEKT REALIZUJĄ: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o Kutno ul. Grunwaldzka 5 tel. 024/ fax. 024/ lub 03 Instytut Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń, ul. Fosa Staromiejska 1a tel. 56/ ; , fax. 56/

2 I. WSTĘP 3 II. NOTA METODOLOGICZNA 8 III. PRZYSZŁE SZANSE STUDENTÓW NA REGIONALNYM RYNKU PRACY Motywy wyboru kierunku studiów Ocena szans na znalezienie pracy po ukończeniu studiów Ewaluacja kierunków ze względu na przygotowanie do wykonywania zawodu Ocena przydatności praktyk studenckich Ocena przydatności kursów i szkoleń (oraz motywy oceny) Plany studentów dotyczące udziału w kursach i szkoleniach 29 IV. ZAMIERZENIA ZAWODOWE UCZNIÓW Motywy wyboru szkoły Ocena szans na znalezienie pracy po ukończeniu szkoły Ocena przydatności praktyk zawodowych Dokształcanie się i dalsza edukacja 42 V. POTRZEBY W ZAKRESIE SZKOLENIA ZAWODOWEGO Pożądane przez pracodawców kwalifikacje Udział w kursach i szkoleniach finansowanych przez pracodawcę oraz ocena ich efektywności Udział w kursach i szkoleniach finansowanych samodzielnie oraz ocena efektywności Plany związane z przyszłym dokształcaniem Pracodawcy a szkolenia poziom uczestnictwa, doświadczenia i plany 75 V. STOPIEŃ ZBIEŻNOŚCI POMIĘDZY SYSTEMEM UDUKACJI A POTRZEBAMI LOKALNEGO RYNKU PRACY Wymogi rynku pracy a system edukacyjny Lokalna oferta szkoleniowa a potrzeby rynku pracy Absolwenci na rynku pracy 104 Podsumowanie 106 Literatura 109 2

3 I. WSTĘP Projekt Monitoring Plus jest projektem finansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz środków budżetu państwa. Realizacja projektu odbywa się w ramach Priorytetu II - Działania 2.1. Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami lokalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie. Realizację projektu rozpoczęto w pierwszym kwartale 2005 r. zaś zakończenie zostało zaplanowane na początek 2006 roku. Instytucją wdrażającą projekt jest Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu i jest on realizowany przez Konsorcjum w którego skład wchodzą: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Instytut Socjologii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zasadniczym celem przedsięwzięcia jest dokonanie możliwie kompleksowej analizy sytuacji na rynku pracy województwa kujawsko - pomorskiego, zmierzającej do scharakteryzowania rynku pracy poprzez rozpoznanie obszarów i czynników które znajdują się poza polem percepcji standardowych analiz statystycznych. Analizy prowadzone w ramach projektu Monitoring Plus służą - w swoim ogólnym założeniu identyfikacji ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy. Przyjmuje się bowiem, że w ramach lokalnego systemu zatrudnienia istnieje pewien ukryty i w związku z tym niewykorzystany potencjał, którego aktywizacja byłaby procesem pożądanym. Identyfikacja, a w dalszej kolejności aktywizacja ukrytego potencjału pośrednio powinna przynieść takie skutki, jak: lepsze dopasowanie struktury popytu i podaży na rynku pracy, wzrost konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw, modyfikacja kierunków i profili kształcenia, lepsze wykorzystania kursów i szkoleń umożliwiających podnoszenie poziomu kwalifikacji pracowników i inne. Ostatecznymi beneficjentami projektu są instytucje zajmujące się funkcjonowaniem lokalnego rynku pracy; przede wszystkim Urzędy Pracy, instytucje szkoleniowe i edukacyjne oraz inne podmioty. 3

4 Jedną z hipotez przyjętych na etapie koncepcyjnego konstruowania projektu Monitoring Plus było założenie, iż w ramach lokalnego rynku pracy możemy mieć do czynienia z sytuacją niedopasowania poszczególnych jego elementów. Spośród obszarów potencjalnie niezupełnie dopasowanych należy zwrócić szczególną uwagę z jednej strony na system edukacyjny (w szczególności kształcenie wyższe i ponadgimnazjalne) zaś z drugiej na potrzeby rynku w aspekcie poszukiwanych przez pracodawców kwalifikacji i kompetencji. Rynek pracy charakteryzuje się bowiem znaczną elastycznością jeśli chodzi o jego strukturę; jest układem w którym dość dynamicznej zmianie podlega przede wszystkim struktura miejsc pracy. Są to oczywiście nie tylko zmiany ilościowe w zakresie zapotrzebowania na pracowników posiadających określone umiejętności; dynamicznej zmianie podlegają też oczekiwania pracodawców co do poziomu kompetencji potencjalnych i faktycznych pracowników ( jakość kandydatów do pracy i pracujących). Wystarczy wskazać na to, jakiego znaczenia w ostatnich latach nabrała znajomość języków obcych umiejętność ta w przypadku wielu stanowisk zawodowych przekształciła się z roli dodatkowego atutu w jedną z fundamentalnych kwalifikacji. Zasadniczego motoru zmian struktury miejsc pracy być może należy poszukiwać przede wszystkim w zmianach rynkowego popytu na dobra i usługi oraz efektach działania rynkowych konkurentów. Nie bez znaczenia są też globalne zmiany technologiczne oraz upowszechnianie się modelu gospodarki opartego na informacji, których wdrażanie implikuje rosnące zapotrzebowanie na inaczej niż dotychczas przygotowanych pracowników. Działające na lokalnym rynku przedsiębiorstwa jako struktura całościowa w sposób elastyczny starają się odpowiadać na globalne czy lokalne wyzwania; czasami ich konkurencyjność jest warunkowana kwalifikacjami oraz jakością posiadanych zasobów ludzkich, innym razem dalsze funkcjonowanie lub rozwój firmy oznacza konieczność zrealizowania pełnej lub częściowej zmiany profilu działalności. W obydwu spośród opisanych okoliczności racjonalnym rozwiązaniem wydaje się bądź zatrudnienie nowych pracowników posiadających potrzebne kwalifikacje, bądź zmiana/podniesienie kwalifikacji osób już zatrudnianych. Skuteczność obydwu rozwiązań jest z kolei uzależniona od efektywności i kierunku działania systemu edukacji oraz instytucji odpowiedzialnych za lokalną ofertę szkoleń i kursów. System kształcenia odpowiada na potrzeby rynku, proponując absolwentom gimnazjów (szkoły ponadgimnazjalne) oraz szkół ponadgimnazjalnych (uczelnie wyższe) ofertę mocno zróżnicowaną i dynamicznie aktualizowaną. Powstaje jednak pytanie, czy oferta ta jest w sensie zarówno strukturalnym jak i programowym dopasowana do potrzeb rynku. Trudno 4

5 zresztą oczekiwać, aby instytucje odpowiedzialne za programowe przygotowanie oferty edukacyjnej precyzyjnie antycypowały przyszłe trendy w zatrudnieniu. Wdrażany w polskich warunkach System Prognozowania Popytu na Pracę dopiero za jakiś czas zacznie funkcjonować jako wiarygodne źródło możliwie trafnych informacji. Rola instytucji edukacyjnych powinna zatem polegać przede wszystkim na kształceniu w ramach poszczególnych dziedzin specjalistów nie tylko o kwalifikacjach jak najwyższych, ale przede wszystkim odpowiadających realnym wymogom stawianym przez pracodawców. Być może optymalnym rozwiązaniem jest wdrażanie modelu kształcenia słabiej ukierunkowanego na osiągnięcie konkretnego zawodu, zaś w większym stopniu nastawionego na edukowanie osób elastycznych, mobilnych w sensie kwalifikacyjno zawodowym. W każdym razie właściwej weryfikacji stopnia przygotowania absolwentów do funkcjonowania na rynku pracy dokonuje sam rynek. Jednym z ważniejszych elementów analizy i oceny sytuacji na rynku pracy, zwłaszcza z punktu widzenia występujących na nim trudności w pełnym zagospodarowaniu zasobów pracy, jest ocena dopasowania (zbieżności) systemu edukacji szkolnej i pozaszkolnej (np. szkolenia zawodowe) do potrzeb i możliwości regionalnego i lokalnych rynków pracy. Celem tego raportu jest próba analizy i oceny tego dopasowania (zbieżności) w województwie kujawsko - pomorskim. Przy czym zbieżność (dopasowanie) traktujemy (rozumiemy) dość szeroko, w kilku wymiarach, tak jak w praktyce ujawnia się ona na konkretnym rynku pracy. W pierwszej kolejności analiza zbieżności powinna odpowiadać na pytanie czy istnieją i jakie są szanse na danym rynku pracy dla absolwentów szkół i uczelni. Podkreślając szanse na rynku pracy, należy mieć na uwadze zarówno możliwości znalezienia pracy najemnej, jak i stworzenia własnego miejsca pracy (praca na własny rachunek). Szanse te można analizować i oceniać na podstawie m.in. opinii uczniów i studentów i takie właśnie podejście (rozwiązanie) zastosowaliśmy w całym projekcie - co znalazło odzwierciedlenie w niniejszym raporcie. Drugie pytanie w ramach analizy zbieżności systemu edukacji i potrzeb rynku pracy dotyczy dopasowania pod względem kwalifikacji i zawodów. Z jednej strony absolwenci szkół i uczelni posiadają określone kwalifikacje, które są efektem oferty edukacyjnej w regionie. Z drugiej zaś strony istnieje zapotrzebowania na pracowników z kwalifikacjami konkretnymi w konkretnych zawodach. Nie zawsze jednak oferta edukacyjna zaspakaja 5

6 potrzeby regionalnego i lokalnych rynków pracy (co można uznać jako ukryty potencjał). Analiza zbieżności powinna więc uwzględniać ten aspekt dopasowania, poddając ocenie oferty edukacyjne i potrzeby rynku pracy. Trzecie wreszcie pytanie, ważne w analizie zbieżności, dotyczy możliwości doskonalenia zawodowego i przekwalifikowania się pracowników już zatrudnionych. Nadążając za zmieniającymi się oczekiwaniami gospodarki i rynku pracy, wszyscy powinniśmy mieć świadomość, że musimy podnosić swoje kwalifikacje praktycznie przez całe życie. Ważne jest jednak, aby to kształcenie ustawiczne w różnych formach, w tym poprzez udział w kursach i szkoleniach zawodowych, było zgodne z potrzebami rynku pracy. A zatem analiza potrzeb w zakresie szkoleń w powiązaniu z ofertą szkoleniową pozwala ocenić stopień ich dopasowania, a także wskazać kierunki dalszego rozwoju systemu szkoleń. Podejmując tak rozumianą analizę zbieżności systemu edukacji z potrzebami rynku pracy musimy korzystać z wielu różnych źródeł danych. W przeważającej części są to dane pochodzące z badań pierwotnych konkretnych populacji (uczniowie, studenci, absolwenci, pracodawcy, pracownicy). Dla potrzeb niniejszego raportu informacje na temat pożądanych (poszukiwanych) kwalifikacji pozyskaliśmy od pracodawców na podstawie specjalnego badania. Z kolei osoby pracujące udzieliły nam informacji (odrębne badanie) na temat uczestnictwa w przedsięwzięciach umożliwiających podnoszenie/zmianę kwalifikacji (kursy i szkolenia; finansowane przez pracodawcę lub realizowane we własnym zakresie), wraz z ewaluacją przydatności poszczególnych szkoleń i kursów. Podobnie uczniowie szkół ponadgimnazjalnych oraz studenci wyższych uczelni, jako przyszli uczestnicy rynku pracy, zostali objęci odrębnym badaniem, w którym dokonali subiektywnej oceny jakości przygotowania ich do pracy zawodowej przez system edukacyjny oraz wskazali potencjalnie najbardziej przydatne zakresy dokształcania pozaszkolnego. Konfrontacja oczekiwań i potrzeb wszystkich powyżej opisanych grup uczestników rynku pracy (obecnych i przyszłych; reprezentujących popyt i podaż na rynku pracy) z ofertą edukacyjno - szkoleniową dostępną w regionie pozwoli ocenić jakościową zbieżność tych elementów. W efekcie możliwe będzie wskazanie najbardziej atrakcyjnych tematycznie kursów i szkoleń jak również kierunków kształcenia przy wskazaniu ich dostępności w regionie. Z kolei zestawienie ocen atrakcyjności kursów i szkoleń z punktu widzenia uczniów i studentów oraz pracujących pozwoli wskazać te spośród kursów i szkoleń, które 6

7 stanowią najbardziej pożądane uzupełnienie dla poszczególnych zawodów i specjalności oraz kierunków kształcenia. 7

8 II. NOTA METODOLOGICZNA W celu wzmocnienia analizy sytuacji na rynku pracy zaplanowanej w ramach projektu Monitoring Plus o dane empiryczne, przeprowadzono pierwotne badania ilościowe obejmujące swoim zasięgiem następujące grupy respondentów z terenu województwa kujawsko - pomorskiego: Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych Studenci wyższych uczelni Osoby pracujące Pracodawcy Badaniem uczniów szkół ponadgimnazjalnych objęto 480 uczniów szkół ponadgimnazjalnych, posiadających stałe zameldowanie na terenie województwa kujawsko - pomorskiego. W celu uzyskania wyników reprezentatywnych dla całości populacji, próbę badawczą rozłożono proporcjonalnie względem rzeczywistej liczby uczniów liceów ogólnokształcących oraz szkół ponadgimnazjalnych pozostałych typów w poszczególnych powiatach. Respondentami byli wyłącznie uczniowie dwu ostatnich klas. Podział uczniów na pobierających naukę w liceach ogólnokształcących oraz szkołach zawodowych był podyktowany tym, że po ukończeniu liceum ogólnokształcącego istnieje większe prawdopodobieństwo podjęcia studiów wyższych, zaś szkoły zawodowe w większym stopniu przygotowują absolwentów do bezpośredniego wejścia na rynek pracy. Badaniem studentów objęto grupę 720 osób, studiujących na wszystkich uczelniach funkcjonujących na terenie województwa. W celu rozłożenia próby badawczej w taki sposób, aby wyniki badania można było ekstrapolować na ogół studentów, zebrano dane na temat rzeczywistej liczby osób studiujących na poszczególnych uczelniach, wydziałach i kierunkach. Następnie próbę badawczą rozłożono zachowując rzeczywiste proporcje. Respondentami byli studenci dwu ostatnich lat studiów wszystkich typów. 8

9 Badaniem pracujących objęto 1500 osobową grupę mieszkańców województwa kujawsko - pomorskiego, pracujących zawodowo i zamieszkujących poszczególne powiaty. Ilościowa struktura respondentów ze względu na powiat zamieszkania oraz miejsce (miasto/wieś) została odwzorowana na podstawie danych o rzeczywistym rozkładzie populacji. Badanie przedsiębiorstw (pracodawców) objęło próbę badawczą, której wielkość założono wstępnie na 1500 przedsiębiorstw. Próba została podzielona na dwie subkategorie: przedsiębiorstwa małe (zatrudniające do 9 osób) oraz średnie i duże (zatrudnienie 10 osób lub więcej). Następnie podzielono próbę badawczą w ten sposób, aby uzyskać co najmniej 900 wywiadów z respondentami rekrutującymi się z firm małych oraz co najmniej 600 wywiadów z przedstawicielami średnich i dużych podmiotów 1. W dalszej kolejności każdą z podgrup próby badawczej podzielono pomiędzy powiatami, a w ramach powiatów pomiędzy wybranymi do badania sekcjami klasyfikacji PKD. Na tym poziomie konstrukcji próby badawczej zastosowano podział proporcjonalny względem rzeczywistych rozkładów przedsiębiorstw opierając się na danych GUS. Omawiane działania miały na celu uzyskanie próby reprezentatywnej. Do badania wytypowano przedsiębiorstwa zaliczające się do sekcji PKD posiadających najbardziej liczne reprezentacje w regionie. Są to sekcje: Sekcja D działalność produkcyjna: Sekcja F budownictwo Sekcja G handel hurtowy i detaliczny Sekcja H hotele i restauracje Sekcja I transport, gospodarka magazynowa i łączność Sekcja J pośrednictwo finansowe 1 Taki ilościowy podział nie odzwierciedla rzeczywistego udziału firm małych oraz średnich i dużych w całkowitej liczbie firm występujących na terenie województwa kujawsko - pomorskiego (wg danych GUS). W związku ze znaczną przewagą liczebnościową firm małych, postanowiono doreprezentować próbę badawczą średnich i dużych przedsiębiorstw. Uzyskane wyniki poddano procedurze ważenia. 9

10 Sekcja K obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów Sekcja N ochrona zdrowia i opieka socjalna Sekcja O działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Terenowa faza badania odbyła się w marcu i kwietniu 2005 roku. Wywiady ankietowe były realizowane przez doświadczonych i przeszkolonych ankieterów współpracujących z ASM Centrum Badań i Analiz Rynku, w oparciu o kwestionariusze opracowane na potrzeby badania przez członków Konsorcjum. Zebrane materiały zostały poddane procedurom kontrolnym pod kątem zgodności z założonymi rozkładami prób badawczych oraz poprawności i kompletności zapisu oraz wiarygodności wykonanych wywiadów. 10

11 III. PRZYSZŁE SZANSE STUDENTÓW NA REGIONALNYM RYNKU PRACY Jednym z celów badawczych było określenie percepcji przyszłych szans zawodowych studentów szkół wyższych z woj. kujawsko - pomorskiego na regionalnym rynku pracy. Konieczne było tym samym poznanie opinii studentów na temat ich szans na skuteczne funkcjonowanie na rynku pracy bezpośrednio po zakończeniu edukacji; oprócz tego cenne było również poznanie motywów, jakimi kierują się młodzi ludzie przy wyborze kierunku studiów oraz poznanie ich pozaakademickiej aktywności w zakresie doszkalania zawodowego. Wydaje się, że w oparciu o zebrany materiał można wysuwać pewne wnioski dotyczące adekwatności edukacji wyższej na terenie województwa objętego badaniem w stosunku do realnych potrzeb rynku pracy. Możliwa jest też ocena roli, jaką we własnym przygotowaniu zawodowym odgrywają sami studenci; rolę tę można opisywać w następujących wymiarach: aktywność vs bierność w sferze kształcenia, ukierunkowanie działań vs chaotyczność, przypadkowość działań kształceniowoedukacyjnych Motywy wyboru kierunku studiów Kierunki, na jakich studiują respondenci zostały podzielone zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Edukacji (Dz. U. Nr 98, poz. 895) na osiem głównych grup, przy uwzględnieniu których prowadzono część analiz. W badaniu wzięli udział przede wszystkim studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa (29%) oraz studenci kierunków z grupy nauka (26,5%). Zdecydowanie mniej osób wybrało kierunek studiów z grupy: nauki humanistyczne i sztuka (14,9%), nauki techniczne (8,5%), kształcenie (7,6%) lub usługi (7,1%). Tylko 1,7% ankietowanych studiuje na kierunkach rolniczych. Wskazane dane zaprezentowano graficznie na poniższym wykresie, zaś rozkład studentów wg kategorii kierunków studiów jest w dużej mierze uwarunkowany ofertą lokalnych uczelni wyższych. 11

12 Wykres 1 Kierunek studiów (w%, N=720) nauki społeczne, gospodarka i prawo 29,0 nauka 26,5 nauki humanistyczne i sztuka 14,9 nauki techniczne kształcenie usługi 7,6 7,1 8,5 nauki medyczne 4,7 rolnictwo 1, Najwięcej, bo 41,4% respondentów studiuje na dziennych studiach magisterskich, zaś na drugim miejscu ze względu na liczebność znaleźli się studenci studiów licencjackich odbywanych w trybie stacjonarnym (33,8%). Trzeba jednak zaznaczyć, iż próba badawcza nie była dobierana ze względu na tryb studiów, w związku z czym dane uzyskano porealizacyjnie. Więcej szczegółów pokazują wykresy nr 2 i 3. Wykres 2 Rodzaj studiów (w%, N=720) magisterskie dzienne 41,4 licencjackie dzienne 33,8 magisterskie zaoczne 10,3 licencjackie zaoczne magisterskie uzup.dzienne 7,5 5,8 licencjackie wieczorowe magisterskie uzup.wieczorowe magisterskie wieczorowe magisterskie uzup.zaoczne 0,7 0,3 0,1 0,

13 Wykres 3 Tryb studiów (w%, N=720) zaoczne 17,9% wieczorowe 1,1% dzienne 81,0% Bardzo istotne dla prezentowanego badania, było ustalenie czynników decydujących o wyborze przez młodych ludzi konkretnych kierunków studiów. Wydaje się, że na podstawie tych informacji będzie można między innymi scharakteryzować respondentów w wymiarze ukierunkowania i chaosu podejmowanych przez nich działań edukacyjnych. Respondentów poproszono o wskazanie trzech najważniejszych motywów, jakie zadecydowały o wyborze przez nich tego, a nie innego kierunku studiów; respondenci wybierali z zaproponowanego zbioru 13 możliwych odpowiedzi. Uzyskane informacje zaprezentowano w sposób szczegółowy na wykresie poniżej. Okazuje się, że aż ponad 70% badanych wybierając kierunek studiów miała na względzie przede wszystkim własne zainteresowania. Czynnik ten wskazywano najczęściej we wszystkich grupach kierunkowych respondentów, choć z różną częstotliwością (od 42,3% na kierunkach nauki techniczne do 80% na kierunkach związanych z kształceniem). Można zatem powiedzieć, iż studia stanowić mają w oczach respondentów przede wszystkim okazję do rozwijania własnych pasji; tylko co czwarty respondent (27,4%) kierował się przy podejmowaniu decyzji o kierunku studiów przede wszystkim zwiększeniem swoich szans na znalezienie pracy. Jednocześnie zaskakująco duża ilość ankietowanych wskazała na inne pozarynkowe, a nawet pozamerytoryczne czynniki wpływające na wybór studiów. I tak 12,2% 13

14 respondentów przyznało, że w ich przypadku rozstrzygający okazał się przypadek, zaś 24% kierowało się tu prestiżem kierunku. Dla 12,1% ważny był charakter procesu rekrutacyjnego, natomiast 11,9% badanych wskazało również, że decyzja nie była samodzielna podjęto ją z pomocą osób trzecich. Wykres 4 Czynniki decydujące o wyborze danego kierunku studiów (w%, N=720) moje zainteresowania większe szanse na znalezienie pracy prestiż kierunku przygotowanie średniej szkoły przypadek odpowiadająca procedura rekrutacyjna pomoc innej osoby w podjęciu decyzji popularność kierunku inne ograniczony wybór kierunków kontynuuję tradycję rodzinną na tym kierunku/uczelni studiują znajomi studiując mogę pracować 13,1 12,2 12,1 11,9 11,5 8,5 7,1 6,5 6,0 4,2 27,4 24,0 71,

15 3.2. Ocena szans na znalezienie pracy po ukończeniu studiów Respondentów poproszono, by oszacowali (w %) swoje szanse na znalezienie zatrudnienia na regionalnym i ogólnopolskim rynku pracy. Z podanych odsetków zliczono średnie arytmetyczne, dzięki czemu możliwe było scharakteryzowanie całej populacji. Dane końcowe zostały zaprezentowane na poniższym wykresie. Wykres 5 Ocena szans na znalezienie pracy w swoim zawodzie na regionalnym i ogólnopolskim rynku pracy (w%, N=720) ,4 45, ,3 27, rynek pracy w miejscu zamieszkania rynek pracy w powiecie rynek pracy w województwie rynek pracy poza województwem Jak widać, perspektywy znalezienia zatrudnienia w opinii ankietowanych studentów rosną wraz z rozmiarami rynku pracy (zakresem poszukiwań). Podczas gdy szanse na otrzymanie pracy w miejscu zamieszkania oceniono średnio na 23,3%, to już w przypadku rynku wojewódzkiego szanse te rosną do 37,4%. Generalnie można powiedzieć, że pomimo, iż w większym regionie perspektywy na zatrudnienie znacznie wzrastają, to jednak szacunki badanych studentów nie są tu i tak zbyt optymistyczne (w skali kraju szanse na zatrudnienie oceniono przeciętnie na pół na pół 45,2%). Na zbliżonym poziomie, choć nieco niżej zarysowuje się perspektywa na znalezienie zatrudnienia wśród studentów rolnictwa, usług i nauk technicznych. Z kolei studiujący na 15

16 którymś z kierunków wchodzących w skład grupy kształcenie nie są optymistami w swoich prognozach, subiektywnie oceniane szanse nie przekraczają progu 40%. Wykres nr 6 szczegółowo pokazuje dane dotyczące szacowanych szans na znalezienie pracy w rozbiciu na poszczególne grupy kierunkowe. Wykres 6 Kierunek studiów a ocena szans znalezienia pracy w swoim zawodzie w danym regionie (w %) ,7 33,9 25,9 24,7 44,3 42,8 45,1 36,1 35,4 35,5 26,6 26,1 22,3 20,3 25,6 23,3 49,8 54,6 55,9 49,6 49,4 49,9 44,6 40,8 37,1 39,9 33,5 29,2 31,6 27,9 26,3 25, kształcenie nauki humanistyczne i sztuka nauki społeczne, gospodarka i prawo nauka nauki techniczne rolnictwo nauki medyczne usługi rynek pracy w miejscu zamieszkania rynek pracy w województwie rynek pracy w powiecie rynek pracy poza województwem Respondentów, którzy zamierzają w ciągu 12 miesięcy od zakończenia obecnych studiów podjąć pracę zapytano także o zawód w jakim planują pracować. Wydaje się, że omawiane pytanie i uzyskane na nie odpowiedzi mogą stanowić przyczynek do rozważań o skuteczności kształcenia na poziomie wyższym w aspekcie przygotowania zawodowego oraz do rozważań o tym, na ile studenci mają adekwatny obraz własnej sytuacji zawodowej. Szczegółowy rozkład odpowiedzi na omawiane pytanie prezentuje poniższy wykres. 16

17 Wykres 7 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę (w%, N=577) niezgodny z wyuczonym zawodem 5,2% trudno powiedzieć 30,8% zgodny z wyuczonym zawodem 64,0% Okazuje się, że dwie trzecie ankietowanych (64%) ma nadzieję podjąć pracę w wyuczonym zawodzie. Tylko co dwudziesty respondent nie zamierza szukać zatrudnienia zgodnego z fachem wyuczonym. Warto zauważyć, że aż 30,8% ankietowanych nie potrafiło udzielić jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie; analizy pogłębione wykazały, że trudność ta dotyczyła studentów wszystkich grup kierunkowych (w każdej z grup ilość wskazań dla odpowiedzi trudno powiedzieć przekroczyła poziom 20,0%). Jest to zapewne wynikiem trudnej i zmieniającej się sytuacji na rynku pracy. Z drugiej strony informacja ta wskazuje (zwłaszcza w kontekście omawianych już czynników wyboru kierunku kształcenia), że decyzja o podjęciu studiów wyższych często wiąże się z przekonaniem, że samo ukończenie uczelni gwarantuje znalezienie zatrudnienia, przy czym miejsce i rodzaj pracy pozostaje kwestią drugorzędną. Wybory respondentów reprezentujących nauki humanistyczne i sztukę zostały negatywnie zweryfikowane w największym stopniu, gdyż - po pierwsze - tylko 53,1% planuje pracę zgodną z kierunkiem kształcenia, a po drugie co trzeci student z tego typu kierunków zadeklarował planowanie podjęcia zatrudnienia w innym niż wyuczony zawód. 17

18 Dane dotyczące zawodowych zamiarów studentów poszczególnych grup kierunkowych przedstawiono na wykresie nr 8. Wykres 8 Zawód w jakim studenci zamierzają podjąć pracę (w %) 100% 3,3 90% 80% 70% 60% 50% 31,0 9,5 37,0 9,9 32,6 3,9 25,7 4,9 36,7 6,1 27,3 42,9 2,4 40% 30% 20% 59,5 53,1 63,5 69,4 57,1 72,7 96,7 54,8 10% 0% kształcenie (N=42) nauki humanistyczne i sztuka (N=81) nauki społeczne, gospodarka i prawo (N=178) nauka (N=144) nauki techniczne (N=49) rolnictwo (N=11) nauki medyczne (N=30) usługi (N=42) zgodny z wyuczonym zawodem niezgodny z wyuczonym zawodem trudno powiedzieć 18

19 3.3. Ewaluacja kierunków ze względu na przygotowanie do wykonywania zawodu Ankietowanych zapytano także o ich zadowolenie z poziomu, w jakim macierzysta uczelnia przygotowuje absolwentów do przyszłej pracy zawodowej. Uzyskane odpowiedzi można uznać za bardzo optymistyczne umiarkowane lub zdecydowane zadowolenie z poziomu przygotowania zawodowego zadeklarowało 77,1% ankietowanych studentów ( raczej dobrze 58,3% i bardzo dobrze 18,8%). Więcej szczegółów pokazano na wykresie poniżej. Wykres 9 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej (w%, N=720) ani dobrze, ani źle 19,4% raczej źle 3,2% bardzo źle 0,3% bardzo dobrze 18,8% raczej dobrze 58,3% Okazuje się zatem, że z punktu widzenia przygotowania do zawodu uczelnie nie spełniają oczekiwań tylko 3,6% studentów ( raczej źle - 3,2%, bardzo źle - 0,3%). Szczegółowe analizy wykazały, że nieco częściej niezadowolenie deklarowali studenci uczelni państwowych (3,8%), niż prywatnych (0,8%), a kierunki, których ten problem dotyczy przede wszystkim to: nauki humanistyczne i sztuka, usługi oraz nauki techniczne. Należy jednak pamiętać, że negatywne opinie są nieliczne, a poza tym oceny formułowane w tym przypadku mają charakter wyłącznie projekcyjny i nie są oparte w doświadczeniu. Szczegóły zaprezentowano na wykresie nr

20 Wykres 10 Ocena poziomu przygotowania przez uczelnię absolwenta do wykonywania pracy zawodowej (w %; N=720) 100% 90% 80% 16,4 1,9 0,9 21,5 5,3 22,0 1,6 0,5 14,1 4,9 21,3 8,3 2,9 20,6 5,9 27,5 70% 41,7 60% 50% 40% 60,0 55,1 56,0 65,4 54,1 61,8 52,9 30% 20% 10% 0% 23,6 20,6 16,7 18,3 19,7 50,0 14,7 13,7 kształcenie (N=55) nauki humanistyczne i sztuka (N=107) nauki społeczne, gospodarka i prawo (N=209) nauka (N=191) nauki techniczne (N=61) rolnictwo (N=12) nauki medyczne (N=34) usługi (N=51) bardzo dobrze raczej dobrze ani dobrze, ani źle raczej źle bardzo źle Można mówić o pewnej zgodności uzyskanych wyników: większość studentów zamierza zdobyć zatrudnienie w wyuczonym zawodzie (64%) i jednocześnie znacząca większość (77,1%) uważa, że studia dobrze przygotowują do wykonywania pracy zawodowej. Uwagę zwraca tu jednak fakt istnienia pewnej rozbieżności na poziomie blisko 15 punktów procentowych między ilością tych, którzy chcą podjąć pracę zgodną z zawodem i ilością tych, którzy uważają, ze zostaną do tego należycie przygotowani w trakcie studiów. Wydaje się, że możliwe są tu dwa rodzaje wyjaśnień: albo praca w wyuczonym fachu nie byłaby dla danego absolwenta atrakcyjna (finansowo, merytorycznie etc.), albo uważa on, że pomimo należytego przygotowania nie otrzyma pracy wyuczonym zawodzie, ze względu na niskie zapotrzebowanie na osoby o jego kwalifikacjach czyli małą atrakcyjność rynkową absolwenta (na co wskazują zebrane oceny szans na znalezienie pracy we własnym zawodzie). 20

21 3.4. Ocena przydatności praktyk studenckich Niewiele ponad połowa studentów (58,2%) odbywała praktyki zawodowe (biorąc pod uwagę okres 2 ostatnich lat). W tej formie przygotowania do zawodu najczęściej uczestniczyli studenci kierunków wchodzących w skład następujących szerszych grup kierunkowych: rolnictwo (100%) i nauki medyczne (94,1%). Najrzadziej w praktykach uczestniczyli studenci nauk humanistycznych i sztuki (31,6%) oraz kierunków zaklasyfikowanych jako nauka (48,7%). Więcej szczegółów zaprezentowano na wykresie poniżej. Wykres 11 Stopień odbywania praktyk zawodowych podczas studiów (w%, N=720) 100% 90% 80% 70% 41,8 14,5 68,2 45,9 51,3 26,2 5,9 15,7 60% 50% 40% 85,5 100,0 94,1 84,3 30% 20% 10% 58,2 31,8 54,1 48,7 73,8 0% ogółem (N=720) kształcenie (N=88) nauki humanistyczne i sztuka (N=98) nauki społeczne, gospodarka i prawo (N=152) nauka (N=85) nauki techniczne (N=166) rolnictwo (N=68) nauki medyczne (N=11) usługi (N=52) tak nie 21

22 Pamiętać należy, że niski wskaźnik uczestnictwa w praktykach zawodowych przez studentów nauk humanistycznych i kierunków nauka nie musi wynikać z braku możliwości uczestniczenia w takich praktykach, lecz również z nieobligatoryjnego ich charakteru. Oznacza to, że przyczyną może tu być zarówno brak zapewnienia oferty praktyk przez szkołę wyższą, jak również niechęć studentów do brania udziału w praktykach. Studentów biorących udział w badaniu, poproszono o wskazanie głównych mocnych i słabych stron odbywania praktyk zawodowych. Respondenci mogli wybrać po trzy odpowiedzi odpowiednio ze zbioru zalet i wad praktyk. Uzyskane dane przedstawiono na wykresach nr 12 oraz 13. Wykres 12 Korzyści wynikające z odbywania praktyk zawodowych (w%, N=419) poznanie środowiska pracy uzupełnienie wiedzy teoretycznej szanse na zatrudnienie w firmie poznanie procedur, przepisów poznanie nowych ludzi możliwość wpisania w "CV" poznanie kultury organizacyjnej firmy stanowią rozrywkę, odpoczynek dodatkowe źródło dochodów brak korzyści 0,5 6,0 23,6 21,2 16,5 13,1 35,8 47,7 60,4 68, Więcej niż co drugi student traktuje odbyte praktyki (w kategoriach korzyści) jako możliwość poznania środowiska pracy (68%) oraz możliwość uzupełnienia wiedzy teoretycznej (60,4%). Dodatkowo mocną stroną wynikającą z uczestnictwa w tego typu doskonaleniu zawodowym, jest zwiększanie szans na zatrudnienie w firmie, w której praktyki mają miejsce (47,7%), 22

23 zapoznanie się z procedurami i przepisami obowiązującymi w rzeczywistości (35,8%). Te najczęściej akcentowane przez studentów korzyści wypływające z uczestnictwa w praktykach ocenione zostały na zbliżonym poziomie bez względu na typ uczelni. Należy zaznaczyć, że efekt praktyk w postaci możliwości uzupełnienia wiedzy teoretycznej szczególnie zaakcentowany został wśród studentów rolnictwa (68,5%) i usług (65,4%). Dla części badanych praktyki oznaczają korzyści natury społecznej i osobistej: możliwość poznania nowych ludzi, odpoczynek od obowiązków na uczelni. Tylko dla 6% ankietowanych praktyki stanowią źródło dochodu. Pomimo szeregu wymienianych zalet, okazuje się, że praktyki nie spełniają też wielu oczekiwań studentów. Uwagę zwraca duża ilość wskazań na odpowiedzi związane z niską jakością i przydatnością samych praktyk: respondenci skarżyli się na otrzymywanie zbyt prostych zadań (najwięcej wskazań; 45,3%), traktowanie praktykantów jako niechcianą konieczność lub niechętne nastawienie pracowników firmy do praktykantów (25,1% oraz 33,2%). Co czwarty student jako negatywną stronę wymienił brak konkretnego programu praktyk (22,9%), zaś 15,8% respondentów uważa, że studenci w trakcie praktyk nudzą się. Co siódmy respondent (14,3%) uważa, że w trakcie praktyk w ogóle niczego nie można się nauczyć. Z uzyskanych danych wyłania się obraz praktyk zawodowych, jako zła koniecznego zarówno dla firm je organizujących, jak i dla samych studentów. Praktyki nie mają określonego planu, sprowadzają się do zlecania czynności prostych i błahych, w efekcie czego niewiele można się w ich trakcie nauczyć, a praktykanci po prostu nudzą się. 23

24 Wykres 13 Negatywne strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych (w%, N=419) otrzymywanie prostych, błahych zadań niechętne nastawienie do praktykantów trwają za krótko brak zaświadczeń z tytułu odbycia praktyk praktykanci traktowani są jak niechciana konieczność brak programu praktyk brak negatywnych stron brak możliwości zatrudnienia w danej firmie studenci nudzą się nie można się niczego nauczyć 16,5 16,5 15,8 14,3 33,2 31,7 26,3 25,1 22,9 45,

25 Z drugiej jednak strony, uwagę zwraca fakt, że więcej studentów przyznało, iż praktyki nie mają słabych (negatywnych) stron (16,5%), niż że nie posiadają stron mocnych (tylko 0,5%). Na tej podstawie sądzić można, że generalnie praktyki postrzegane są jako w pewien sposób przydatne w dalszej aktywności zawodowej studentów. Respondenci studiujący w uczelniach państwowych częściej wypowiadali się na temat słabych stron wiążących się z uczestnictwem w praktykach. W szczególności dotyczy to głównego mankamentu czyli zlecania studentom zbyt prostych zadań (43,2% wskazań państwowa uczelnia i 22,2% - prywatna). Przedstawione dane mogą wskazywać na lepszą współpracę uczelni prywatnych z przedsiębiorstwami umożliwiającymi odbywanie praktyk. Analiza pogłębiona wykazała także, iż zlecanie błahych zadań szczególnie przeszkadza studentom kierunków wchodzących w skład takich grup, jak: nauki techniczne (50,9%), nauka (45,2%) oraz rolnictwo (40,4%) a więc studenci tych kierunków posiadają większą orientację na zdobycie praktycznych kwalifikacji. W najmniejszym stopniu dotyka to studentów nauk humanistycznych (19,4%), usług (26,9%) oraz nauk medycznych (28,6%). 25

26 3.5. Ocena przydatności kursów i szkoleń (oraz motywy oceny) Ponad 60% badanych w ciągu dwóch ostatnich lat nie brało udziału w żadnego typu kursach czy szkoleniach. Aktywność szkoleniowa badanych studiujących na poszczególnych kierunkach studiów jest zbliżona i kształtuje się na poziomie od 25% (rolnictwo) do 37,7% (nauka). Uczestnictwo w pozaszkolnych formach podnoszenia kwalifikacji głównie koncentruje się na kursach językowych (17,6%), prawa jazdy (14,0%) oraz szkoleniach dotyczących obsługi komputera (10,8%). Reszta kursów/szkoleń wymienianych przez respondentów nie była wykorzystywana przez więcej niż 6,0% studentów. Więcej szczegółów dotyczących popularności szkoleń i kursów różnego typu zaprezentowano na wykresie poniżej. Wykres 14 Stopień uczestnictwa w kursach/szkoleniach (w%, N=720) nie obywałem kursów kurs językowy prawo jazdy obsługa komputera inne kursy, szkolenia specjalistyczne kursy zawodowe marketing rozwój osobisty bezzwzrokowe pisanie na komputerze zarządzanie zasobami ludzkimi obsługa urządzeń biurowych finanse, księgowość obsługa maszyn i urządzeń sprzedaż, obsługa klienta ubezpieczenia kurs szybkiego czytania zarządzanie jakością 17,6 14,0 10,8 5,6 2,5 1,9 1,8 1,5 1,5 1,0 0,8 0,8 0,7 0,6 0,6 0,3 66, Na poziom uczestnictwa w kursach i szkoleniach wpływać może między innymi ocena ich przydatności. Respondentów poproszono zatem, aby ocenili z własnego punktu widzenia wartość szkoleń i kursów poszczególnych typów. Przy udzielaniu odpowiedzi na omawiane pytanie, ankietowani posługiwali się skalą ocen 1-5, gdzie 1 oznaczało bardzo małą korzyść, a 5 korzyść bardzo dużą. 26

27 Utworzony w ten sposób ranking użyteczności kursów i szkoleń z uzyskanych danych zliczono średnią arytmetyczną dla każdego z rodzajów kursów i szkoleń pozwala stwierdzić, iż najbardziej wartościowe są te kursy i szkolenia, które cieszą się najwyższym poziomem uczestnictwa. Dla badanych największe znaczenie ma udział w kursach: językowym (ocena średnia 4,6), kursie obsługi komputera (4,4), prawa jazdy (4,3), i rozwoju osobistego (4,0). Więcej szczegółów pokazano na wykresie poniżej. Wykres 15 Ocena wartości poszczególnych rodzajów szkoleń/kursów (wartość średnia) bardzo duża korzyść ,6 4,4 4,3 4,0 3,6 3,6 3,6 3,6 3,5 3,5 3,3 3,3 3,3 3,1 3,1 2 2,6 2,5 bardzo mała korzyść 1 kurs językowy obsługa komputera prawo jazdy rozwój osobisty zarządzanie zasobami ludzkimi bezzwzrokowe pisanie na komputerze obsługa urządzeń biurowych inne kursy, szkolenia finanse, księgowość marketing kurs szybkiego czytania sprzedaż, obsługa klienta zarządzanie jakością ubezpieczenia specjalistyczne kursy zawodowe obsługa maszyn i urządzeń obsługa koparek, dźwigów itp. 27

28 Respondentów zapytano także o kryteria, jakimi posługiwali się, dokonując oceny wartości poszczególnych kursów i szkoleń. Najistotniejszym wyznacznikiem branym tu pod uwagę okazało się być podnoszenie szans na znalezienie zatrudnienia, czym kierowało się 72,5% studentów. Można tym samym powiedzieć, że podnoszenie kwalifikacji w trybie kształcenia pozaedukacyjnego wynika najczęściej z przesłanek pragmatycznych, podczas gdy preferowany kierunek studiów wynika bardzo często z zainteresowań młodego człowieka. Podnoszenie szans na znalezienie zatrudnienia jest szczególnie istotnym kryterium dla studentów rolnictwa (91,7%) i nauk medycznych (82,4%). W grupie istotnych kryteriów znalazły się też czynniki stricte subiektywne, odwołujące się do pozazawodowej sfery aktywności człowieka: możliwość rozwoju osobistego (53,2%), pogłębianie zainteresowań (26%) czy podnoszenie kwalifikacji dla własnej satysfakcji (21,3%). Szczegóły prezentuje wykres nr 16. Wykres 16 Kryterium brane pod uwagę przy ocenie wartości szkoleń/kursów (w%, N=720) podnoszenie szans na znalezienie zatrudnienia 72,5 rozwój osobisty 53,2 każda umiejętność może się przydać 44,0 pogłębianie zainteresowań podnoszenie kwalifikacji "na wszelki wypadek" podnoszenie kwalifikacji dla satysfakcji 22,4 21,3 26,0 posiadanie "papierka" 15,3 inne 3,

29 3.6. Plany studentów dotyczące udziału w kursach i szkoleniach Studentów biorących udział w badaniu zapytano także, czy planują w ciągu najbliższych 24 miesięcy odbyć jakiś kurs lub wziąć udział w szkoleniu. Okazało się, że blisko 2/3 ankietowanych (63,1%) nie planuje takiej aktywności. Są to w zbliżonych odsetkach studenci poszczególnych kierunków, co wskazuje na brak zależności pomiędzy tymi zmiennymi. Spośród osób nie planujących kursów czy szkoleń, 21,7% brało udział w tego typu dokształcaniu w ostatnich dwóch latach. Jest to istotna informacja, świadcząca o tym, że nie ma stałej grupy osób korzystających z dokształcania. Osoby planujące podnoszenie kwalifikacji na kursach i szkoleniach, preferują głównie kursy językowe (20%), mają zamiar uzyskać prawo jazdy (10%) oraz rozwinąć umiejętności związane z obsługą komputera (7,2%). Okazuje się zatem, że tematyka kursów planowanych jest zbieżna z tematyką kursów najczęściej wybieranych w ciągu poprzednich dwóch lat. Więcej szczegółów dotyczących planowanych kursów i szkoleń zostało pokazanych na wykresie nr 17. Wykres 17 Planowane kursy, szkolenia (w%, N=720) nie planuję kursów kurs językowy prawo jazdy obsługa komputera inne kursy, szkolenia rozwój osobisty zarządzanie zasobami ludzkimi marketing obsługa urządzeń biurowych kurs szybkiego czytania finanse, księgowość bezzwzrokowe pisanie na komputerze specjalistyczne kursy zawodowe sprzedaż, obsługa klienta ubezpieczenia zarządzanie jakością obsługa koparek, dźwigów itp. obsługa maszyn i urządzeń 10,0 7,2 5,1 3,8 3,1 2,5 2,4 2,2 2,2 1,7 1,1 1,0 0,7 0,7 0,3 0,1 20,0 63,

30 IV. ZAMIERZENIA ZAWODOWE UCZNIÓW Ważnym celem badawczym było poznanie zamierzeń zawodowych uczniów z woj. kujawsko - pomorskiego. Konieczne było tu nie tylko poznanie opinii uczniów na temat ich szans na skuteczne funkcjonowanie na rynku pracy bezpośrednio po ukończeniu obecnej szkoły, ale i dotarcie do takich informacji, jak motywy wyboru obecnej szkoły, ocena przydatności praktyk zawodowych oraz doświadczenia i plany uczniów w zakresie dokształcania. Wydaje się, że w oparciu o zebrany materiał można wysuwać wnioski dotyczące adekwatności edukacji poziomu ponadgimnazjalnego na terenie województwa objętego badaniem w stosunku do realnych potrzeb rynku pracy. Możliwa jest też ocena roli, jaką we własnym przygotowaniu zawodowym odgrywają sami uczniowie; rolę tę można opisywać w wymiarze aktywności vs bierności w sferze kształceniowej Motywy wyboru szkoły 2 Najwięcej, bo blisko 42,1% spośród respondentów stanowili uczniowie, którzy zdecydowali się podjąć naukę w liceum ogólnokształcącym. Zdecydowanie rzadziej uczniowie decydowali się na liceum zawodowe/profilowane (15,8%), technikum (15,4%), czy liceum techniczne (13,3%). Powyższe dane zaprezentowano w sposób graficzny na wykresie poniżej. 2 Struktura przebadanych uczniów ze względu na kryterium wykształcenia nie odpowiada rzeczywistemu rozkładowi tej cechy w populacji uczniów z terenu województwa kujawsko - pomorskiego. Na etapie planowania badania celowo respondentów podzielono na osoby uczące się w liceach ogólnokształcących i szkołach zawodowych. Na tym poziomie struktura ilościowa uczni ów liceów ogólnokształcących i szkół pozostałych została odzwierciedlona. 30

31 Wykres 18 Typ szkoły, do której uczęszczają respondenci (w%, N=480) liceum ogólnokształcące 42,1 liceum zawodowe/profilowane technikum 15,8 15,4 liceum techniczne 13,3 zasadnicza szkoła zawodowa 12,9 liceum specjalistyczne 0, Wszystkich ankietowanych zapytano o to, czym kierowali przy wyborze swojej szkoły ponadgimnazjalnej. Z zaproponowanej listy jedenastu możliwych odpowiedzi respondenci wybierali nie więcej niż trzy możliwości. Najważniejszym faktorem okazały się być własne zainteresowania (52,7% wskazań wśród kluczowych czynników kształtujących decyzje); dość znaczna liczba 31,5% uczniów uzależniało swoje wybory od preferencji znajomych i decydowała się na naukę w szkole, którą wybrały znajome osoby. 22,5% ankietowanych przyznało też, że wybór szkoły był podyktowany troską o należyte przygotowanie do studiów wyższych. Dla co czwartego respondenta obecna szkoła ma stanowić drogę do uzyskaniu konkretnego zawodu bezpośrednio po jej ukończeniu, zbliżony odsetek ankietowanych to osoby, które przyznały iż kierowały się chęcią zwiększenia własnych szans na rynku pracy. Więcej szczegółów pokazano na poniższym wykresie. 31

32 Wykres 19 Czynniki decydujące o wyborze danej szkoły (w%, N=480) moje zainteresowania znajomi też wybrali tę szkołę prestiż szkoły większe szanse na znalezienie pracy pomoc innej osoby w podjęciu decyzji konkretny zawód po ukończeniu szkoły dobre przygotowanie do studiów inne ograniczony wybór szkół liczba punktów z testu na koniec gimnazjum kontynuuję tradycję rodzinną 4,6 17,5 14,0 11,7 26,3 25,2 24,6 22,5 31,5 30,2 52, Analizy szczegółowe wykazały, że respondenci, którzy wybrali liceum ogólnokształcące, szczególnie często brali pod uwagę renomę szkoły (49%), jak również chcieli mieć dobre przygotowanie do studiów (39,6%). Opcje te nie były wskazywane równie często przez żadną z pozostałych grup uczniów, co tłumaczyć należy zapewne tym, że uczniowie liceów ogólnokształcących najczęściej planują studia, a decyzję związaną z pracą zawodową odkładają na później (co jest zgodne z założeniami dotyczącymi funkcjonowania liceów ogólnokształcących). Wybór liceum technicznego i technikum wiązał się z kolei przede wszystkim z nadzieją na uzyskanie konkretnego zawodu po ukończeniu szkoły (odpowiednio 59,4% i 50% wskazań). Jest to czynnik również bardzo często wskazywany przez młodzież uczącą się w zasadniczych szkołach zawodowych (40,3%). Podsumowując można powiedzieć, że oferta liceów ogólnokształcących w największym stopniu spełnia oczekiwania osób planujących podjęcie studiów, natomiast szkoły innego typu (zwłaszcza licea profilowane) są ofertą dla młodzieży pragnącej rozwijać własne zainteresowania (co nie wyklucza możliwości kontynuacji nauki po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej), bądź zdobyć konkretny zawód. 32

33 Takie motywy wyboru szkoły, jak jej prestiż oraz potrzeba dobrego przygotowania do studiów wyższych były zdecydowanie bardziej bliższe kobietom aniżeli mężczyznom. Kierowanie się prestiżem, dobrą opinią szkoły zadeklarowało 38,1% kobiet oraz 21,1% mężczyzn. Drugi z wymienionych powodów był wskazany przez 28,8% uczennic oraz 15,2% uczniów. Z kolei respondenci płci męskiej częściej kierowali się potrzebą uzyskania konkretnego zawodu po ukończeniu szkoły (28,8% wskazań wobec 15,2% wskazań kobiet). Analiza motywów wyboru szkoły przy uwzględnieniu miejsca zamieszkania uczniów wskazuje, że młodzież pochodząca ze wsi oraz miast różnej wielkości kierowała się w przybliżeniu tymi samymi motywami wyboru ścieżki kariery edukacyjnej. Nie stwierdzono istotnych różnic w poziomie wskazań uczniów reprezentujących miejscowości o różnej wielkości (zróżnicowanie wskazań na poszczególne opcje pomiędzy grupami nie przekraczało wartości 5%). 33

34 4.2. Ocena szans na znalezienie pracy po ukończeniu szkoły Istotnym zamierzeniem badawczym była również próba poznania subiektywnych ocen szans uczniów objętych badaniem na odnalezienie się na rynku pracy. W tym celu poproszono respondentów, aby ocenili poziom przygotowania absolwentów swoich szkół do wykonywania pracy zawodowej. Wydaje się, że pytanie to może także stanowić źródło informacji na temat poziomu świadomości uczniów odnośnie własnej przyszłej sytuacji na rynku pracy. Okazuje się, że na obecnym etapie nauki 74,1% uczniów pozytywnie ocenia starania szkoły zmierzające w kierunku przygotowania absolwenta do wykonywania pracy zawodowej (określając poziom jako raczej dobry lub bardzo dobry ). Niezadowolenie zadeklarowało tylko 3,8% badanych. Znaczące jest, że aż co trzeci respondent miał problemy z oceną stopnia, w jakim szkoła ponadgimnazjalna przygotowuje go do wykonywania zawodu. Wykres 20 Ocena poziomu przygotowania przez szkołę absolwenta do wykonywania pracy zawodowej (w%, N=480) ani dobrze, ani źle 22,1% raczej źle 2,1% bardzo źle 1,7% bardzo dobrze 16,3% raczej dobrze 57,8% 34

35 Dzięki pogłębionym analizom można stwierdzić, że w największym stopniu usatysfakcjonowani z jakości przygotowania do pracy zawodowej są uczniowie szkół typu zawodowego, w szczególności liceum technicznego. Są to jednocześnie ci respondenci, których wybór szkoły nakierowany był zazwyczaj na zdobycie konkretnej profesji. Sensowną wydaje się teza, że te pozytywne oceny wynikają z faktu, iż program nauczania w szkołach o tym profilu zawiera przedmioty praktyczne, a więc umożliwiające nabycie umiejętności o rzeczywistym znaczeniu dla przyszłej pracy. Trudno jednak powiedzieć, na ile oceny artykułowane przez uczniów byłyby podzielane przez absolwentów, którzy pracując już zawodowo, posiadają bardziej obiektywny punkt widzenia. Z kolei relatywnie największą grupę niezdecydowanych w ocenie tego, na ile działania szkoły przygotowujące do zawodu są trafne, stanowią obok reprezentantów liceów profilowanych - uczniowie liceów ogólnokształcących (24,3%). Wydaje się to zrozumiałe z punktu widzenia idei nauki w tego typu szkołach, gdzie ponad 90% przyszłych absolwentów wiąże plany z dalszą edukacją i nie jest nastawionych na wykonywanie zawodu po zakończeniu edukacji na obecnym poziomie. Wykres 21 Ocena poziomu przygotowania przez szkołę absolwenta do wykonywania pracy zawodowej (w %) 100% 80% 4,8 21,0 3,5 1,5 24,3 25,0 17,2 1,4 5,4 18,9 60% 40% 54,8 53,5 60,5 68,8 60,8 20% 19,4 17,3 14,5 14,1 13,5 0% zasadnicza szkoła zawodowa (N=62) liceum ogólnokształcące (N=202) liceum profilowane (N=76) liceum techniczne (N=64) technikum (N=74) bardzo dobrze raczej dobrze ani dobrze, ani źle raczej źle bardzo źle 35

36 Należy zaznaczyć, że generalnie do opinii i deklaracji związanych z ewaluacją stopnia przygotowania uczniów do wykonywania pracy zawodowej trzeba podchodzić z dystansem. Uzyskane dane pochodzą bowiem od uczniów, którzy nie posiadają jeszcze przecież bezpośrednich doświadczeń związanych z uczestnictwem w rynku pracy. Swoje opinie mogą oni kształtować jedynie w oparciu o opinie starszych kolegów i pozostałego otoczenia lub w oparciu o własne intuicje, brakuje im natomiast perspektywy będącej rezultatem konfrontacji ich umiejętności wyniesionych ze szkoły z oczekiwaniami pracodawców. Rzeczywistej weryfikacji dokonuje rynek i to dopiero w momencie, kiedy absolwent podejmuje starania w celu znalezienia zatrudnienia, a następnie ma szanse wykorzystania nabytych kwalifikacji na stanowisku pracy. 36

37 4.3. Ocena przydatności praktyk zawodowych Uczniów biorących udział w badaniu zapytano o udział w praktykach zawodowych organizowanych przez szkoły, w których się uczą. Okazało się, że tylko co trzeci respondent miał możliwość uczestniczenia w obowiązkowych praktykach szkolnych, co ma związek z faktem, iż istotną zmienną różnicującą okazał się tu (zgodnie z oczekiwaniami) typ szkoły. I tak spośród uczniów kształcących się w szkołach typu zawodowego jak technikum i liceum techniczne w praktykach uczestniczyło odpowiednio 95,9% i 98,4% uczniów, podczas gdy uczniowie liceów (ogólnokształcących i profilowanych) biorący udział w praktycznym doskonaleniu zawodowym, należeli do rzadkości (1,5% oraz 15,8%). Zatem uczniowie szkół, które z założenia przygotowują do pracy zawodowej, zobligowani są do uczestnictwa w praktykach zawodowych; co jest elementem edukacji. Z kolei licea ogólnokształcące stawiają sobie za główny cel programowy raczej przygotowanie do studiów wyższych i tym tłumaczyć można mały odsetek ich uczniów, którzy biorą udział w praktykach (zapewne takich, w których udział zorganizowano we własnym zakresie). Szczegóły zaprezentowano na wykresie poniżej. Wykres 22 Stopień odbywania praktyk zawodowych (w%, N=480) 100% 1,6 4,1 90% 24,2 80% 70% 59,0 60% 84,2 50% 98,5 98,4 95,9 40% 30% 75,8 20% 41,0 10% 15,8 0% ogółem (N=480) zasadnicza szkoła zawodowa (N=62) 1,5 liceum ogólnokształcące (N=202) liceum profilowane (N=76) liceum techniczne (N=64) technikum (N=74) tak nie 37