PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO

Transkrypt

1 PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO Badanie rynku na potrzeby projektu Od diagnozy do prognozy potrzeby gospodarki a jakość kapitału ludzkiego w województwie świętokrzyskim, Priorytet VIII, Działania 8.1., Poddziałania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Raport cząstkow y z III etapu:: T.1 - Analiza popytu na pracę T.1.a - Analiza publicznie dostępnych ofert pracy Konsorcjum profile i ARC Rynek i Opinia, czerwiec 2010 r.

2 Raport cząstkowy 2 SPIS TREŚCI: 1. Wstęp Ile ofert pracy ukazało się w publicznie dostępnych źródłach takich jak: prasa lokalna, regionalne portale internetowe, urzędy pracy itp.? Jakie są oczekiwania pracodawców względem pracowników? Jakich umiejętności i cech u potencjalnych pracowników najczęściej poszukują pracodawcy? Jakie zawody są poszukiwane, z jakim natężeniem ilościowym? Kto generuje popyt na pracę? Jakie są proponowane warunki zatrudnienia? Wnioski i rekomendacje... 23

3 Raport cząstkowy 3 1. Wstęp Badanie danych zastanych, jakimi są publicznie dostępne oferty pracy, jest elementem opisu zapotrzebowania pracodawców na określonych pracowników z uwzględnieniem ich wykształcenia, wiedzy, umiejętności i innych kompetencji. Przed badaniem stawiano następujące pytania badawcze: 1. Ile ofert pracy ukazało się w publicznie dostępnych źródłach takich jak: prasa lokalna, regionalne portale internetowe, urzędy pracy itp.? 2. Jakie są oczekiwania pracodawców względem pracowników w zakresie: wykształcenia, doświadczenia zawodowego, wiedzy fachowej, praktycznych umiejętności, dodatkowych kursów, znajomości języków i IT, cech demograficznych i psychospołecznych? 3. Jakie zawody są poszukiwane z jakim natężeniem ilościowym? 4. Jakich umiejętności i cech (w tym kompetencji psychospołecznych) u potencjalnych pracowników (w odniesieniu do poszczególnych kategorii zawodowych) najczęściej poszukują pracodawcy? 5. Kto (jakie sektory, jakiego typu czy wielkości przedsiębiorstwa, jakie subregiony) generuje popyt na pracę? 6. W miarę możliwości (ogłoszenia rzadko zawierają takie dane) jakie są proponowane warunki zatrudnienia? Badanie trwało 6 miesięcy i przebiegało równolegle do innych badań prowadzonych w ramach projektu, uwzględniając pełen zbiór istniejących w tym czasie w różnych źródłach ofert pracy z województwa. Zgodnie z założeniami przedstawionymi w Raporcie Metodologicznym pomiar prowadzony był w rytmie co 2 tygodnie. Na początku każdego 2-tygodniowego okresu (w poniedziałek) Wykonawca spisywał ogłoszenia o pracę pojawiające się w ogłoszeniach prasowych ukazujących się w tym dniu (pomiar punktowy). W kolejnym tygodniu rejestrowane były nowe ogłoszenie ukazujące się w okresie ostatnich dwóch tygodni zamieszczane w portalach internetowych, agencjach pośrednictwa pracy i Powiatowych Urzędach Pracy. Kodowanie informacji zawartych w ogłoszeniach odbywało się w oparciu o klucz kodowy opracowany przez Wykonawcę. Klucz zawierał m.in. następujące pozycje: ogłoszeniodawca, stanowisko pracy, wymagania wobec aplikującego: wykształcenie (poziom, kierunek), doświadczenie, wiedza fachowa, niezbędne uprawnienia, umiejętności praktyczne / zawodowe, umiejętności społeczne, wymagania dodatkowe, ewentualnie warunki zatrudnienia, informacje na temat ogłoszeniodawcy m.in. sektor, lokalizacja (za granicą, w kraju poza województwem, w województwie), wielkość przedsiębiorstwa.

4 Raport cząstkowy 4 W ramach prac prowadzone były pomiary punktowe ogłoszeń prasowych ukazujących się w następujących tytułach: 1. Serwis internetowy: 2. Prasa a) pracuj.pl b) praca.pl c) gazetapraca.pl d) infopraca.pl e) praca.gratka.pl f) jobpilot.pl g) job.pl a) Gazeta Wyborcza (dodatek praca), b) Świętokrzyskie Echo Dnia, c) Gazeta Bezpłatnych Ogłoszeń Anonse d) Gazeta Ostrowiecka e) Tygodnik Ponidzie, f) Tygodnik Starachowicki, g) Tygodnik Skarżyski, h) Tygodnik Konecki. Analizą ofert pracy objęto również dane z 14 Powiatowych Urzędów Pracy w województwie świętokrzyskim, a także 12 agencji pośrednictwa pracy: Politechnika Świętokrzyska - Biuro Karier, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa im. Prof. Edwarda Lipińskiego - Biuro karier, EP PERSONEL I ORGANIZACJA, Ewa Pióro, Wyższa Szkoła- Handlowa im. B. Markowskiego - Biuro Karier, Rainbow Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno- handlowe "SKAT- ARS" spółka cywilna Szostak i spółka EUROPEJSKIE BIURO PRACY, Polskie Biuro Pracy Sp. z o.o., 3M CONSULTING Monika Moal, Wyższa Szkoła Humanistyczno- Przyrodnicza - Biuro Karier, Zakład Doskonalenia Zawodowego w Kielcach, Świętokrzyski Związek Pracodawców Prywatnych, Panpol Sp. z o.o.

5 Raport cząstkowy 5 Kodowanie gromadzonych ogłoszeń odbywało się wedle klucza kodowego przedstawionego w Raporcie Metodologicznym. Przystępując do analizy wyników i opracowania raportu dokonano zabiegu deduplikacji danych (usunięcia tych samych ogłoszeń, które pojawiały się w różnych kanałach). Stanowiska pracy, których dotyczyły ogłoszenia, przedstawiono zgodnie z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności. 1 Posługiwano się kodami właściwymi grupie dużej (30 grup zawodowych) oraz grupie średniej - ogółem 116 kodów różnych zawodów i specjalności. W ogłoszeniach prawie nie pojawiały się informacje o konkretnym poziomie zarobków oferowanych przez pracodawcę, dlatego w raporcie nie ujęto tej problematyki. 1 Wg: Ujednolicony tekst Załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. (Dz. U. Nr 265, poz. 2644), zmieniony rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 728).

6 Raport cząstkowy 6 2. Ile ofert pracy ukazało się w publicznie dostępnych źródłach takich jak: prasa lokalna, regionalne portale internetowe, urzędy pracy itp.? Kanałem, w którym pojawia się najwięcej ogłoszeń o pracę jest Internet. 42% wszystkich zakodowanych ogłoszeń pochodziło z któregoś z objętych pomiarem popularnych serwisów internetowych. W tej grupie najwięcej ogłoszeń pochodziło z serwisów pracuj.pl oraz infopraca.pl (ok. 61% wszystkich ogłoszeń). Tabela 2.1. Liczba ogłoszeń w poszczególnych kanałach Liczebność % ogółem % w kanale OGOŁEM INTERNET ,8% 100,0% pracuj.pl ,7% 35,1% infopraca.pl ,7% 25,6% jobpilot.pl 333 4,0% 9,5% gazetapraca.pl 331 4,0% 9,5% praca.pl 309 3,7% 8,9% praca.gratka.pl 219 2,6% 6,3% job.pl 179 2,1% 5,1% OGÓŁEM PRASA ,6% 100,0% Gazeta Wyborcza (dodatek praca) ,9% 59,2% Gazeta Bezpłatnych Ogłoszeń Anonse 713 8,6% 30,0% Gazeta Ostrowiecka 86 1,0% 3,6% Świętokrzyskie Echo Dnia 76 0,9% 3,2% Tygodnik Starachowicki 38 0,5% 1,6% Tygodnik Konecki 32 0,4% 1,3% Tygodnik Skarżyski 25 0,3% 1,1% Tygodnik Ponidzie 2 0,0% 0,1% OGÓŁEM PUP ,2% 100,0% Miejski Urząd Pracy w Kielcach 322 3,9% 15,8% Powiatowy Urząd Pracy w Staszowie 269 3,2% 13,2% Powiatowy Urząd Pracy w Kielcach 229 2,8% 11,3% Powiatowy Urząd Pracy w Starachowicach 211 2,5% 10,4% Powiatowy Urząd Pracy w Końskich 152 1,8% 7,5% Powiatowy Urząd Pracy w Busku Zdroju 136 1,6% 6,7% Powiatowy Urząd Pracy w Sandomierzu 135 1,6% 6,6% Powiatowy Urząd Pracy w Skarżysku - Kamiennej 129 1,5% 6,3% Powiatowy Urząd Pracy w Ostrowcu 126 1,5% 6,2% Świętokrzyskim Powiatowy Urząd Pracy w Pińczowie 87 1,0% 4,3% Powiatowy Urząd Pracy w Jędrzejowie 77 0,9% 3,8% Powiatowy Urząd Pracy we Włoszczowie 74 0,9% 3,6% Powiatowy Urząd Pracy w Opatowie 70 0,8% 3,4% Powiatowy Urząd Pracy w Kazimierzy Wielkiej 17 0,2% 0,8% OGÓŁEM - AGENCJE POŚREDNICTWA PRACY 425 5,1% 100,0%

7 Raport cząstkowy 7 Ok. 29% wszystkich ogłoszeń pochodziło z monitorowanych gazet. W tej grupie prym wiodła zdecydowanie Gazeta Wyborcza (poniedziałkowy dodatek Praca ) - 59% wszystkich ogłoszeń prasowych (i ok. 17% wszystkich ogłoszeń w ogóle) pochodziło z tego medium. W kategorii gazet na drugim miejscu pod względem liczby ogłoszeń były Anonse gazeta bezpłatnych ogłoszeń (30% ogłoszeń prasowych oraz 8,6% wszystkich ogłoszeń bez względu na kanał). Pozostałe gazety miały zdecydowanie mniejsze znaczenie. 24% wszystkich ogłoszeń pochodziło z Powiatowych Urzędów Pracy. W tej grupie wyróżniały się przede wszystkim Miejski Urząd Pracy w Kielcach (15,8% ogłoszeń w tym kanale i 3,9% wszystkich ogłoszeń), PUP w Staszowie (odpowiednio 13,2% i 3,2%), Powiatowy Urząd Pracy w Kielcach (11,3%, 2,8%) i PUP w Starachowicach (10,4% i 2,5%). Agencje pośrednictwa pracy były najmniej aktywnym kanałem ogłoszeń o pracy. Wszystkie monitorowane agencje były odpowiedzialne za zaledwie 5,1% ogłoszeń. 3. Jakie są oczekiwania pracodawców względem pracowników? Jakich umiejętności i cech u potencjalnych pracowników najczęściej poszukują pracodawcy? W ogłoszeniach rzadko pojawiały się informacje na temat pożądanych cech społecznodemograficznych (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, status zawodowy) kandydatów do pracy lub na temat niepełnosprawności kandydatów. 96% ogłoszeń nie zawierało takich treści. Stosunkowo najczęściej (2%) wspominano o preferowanej płci. Wykres 3.1 Oczekiwania względem kandydatów (płeć, emeryt, osoba niepełnosprawna) Płeć 2% 1% 1% Emeryt / rencista Osoba niepełnosprawna 96% Nie określono żadnego z powyższych

8 Raport cząstkowy 8 Znacznie częściej w ogłoszeniach prasowych określano preferencje w stosunku do wykształcenia potencjalnych kandydatów tego typu warunek zatrudnienia był określony (jako konieczny lub preferowany) w prawie połowie analizowanych ogłoszeń. Wykres 3.2 Oczekiwania względem wykształcenia Brak określenia 47% 2% 51% Określono jako warunek Określono jako "mile widziane" Wykres 3.3 Preferowany poziom wykształcenia 0% 20% 40% 60% 80% 100% Zawodowe 10% Średnie techniczne 9% Średnie ogólnokształcące 29% Student/ka 3% Wyższe (licencjackie) 8% Wyższe (magisterskie) 6% Wyższe bez doprecyzowania 35%

9 Raport cząstkowy 9 Tabela 3.1. Wykształcenie w podziale na kanał ogłoszenia PUP Internet Prasa Agencje pośrednictw a pracy Brak określenia % % % % Określono jako warunek % % % % Określono jako "mile widziane" 29 1% 79 2% 7 0% 12 3% Zawodowe % 85 3% 0 0% 66 19% Średnie Techniczne % 129 5% 52 4% 8 2% Średnie Ogólnokształcące % % 94 7% 34 10% Student/ka 8 1% 48 2% 29 2% 33 9% Wyższe Licencjackie 28 2% 245 9% 26 2% 27 8% Wyższe Magisterskie 6 0% 148 5% 70 5% 5 1% Wyższe bez doprecyzowania % % % % W 47% ogłoszeń konkretny poziom wykształcenia jest określony jako niezbędny warunek aplikacji o pracę. Najczęściej (łącznie w 49% przypadków, gdy wykształcenie jest wymagane) oczekuje się, że kandydat będzie miał wyższe wykształcenie, w tym najczęściej bez określenia jego poziomu. Stosunkowo często (29%) ogłoszenia są kierowane do osób, które mają średnie wykształcenie. Ogłoszenia w kanale prasowym charakteryzują się większą lakonicznością, krótszą formą ograniczającą określenie warunków zatrudnienia, co może wynikać z wysokości opłat związanych z wielkością ogłoszenia i chęcią ich minimalizacji przez pracodawców. Wymóg określonego wykształcenia najczęściej można spotkać w ogłoszeniach internetowych oraz ogłoszeniach dostępnych poprzez agencje pośrednictwa pracy.

10 Raport cząstkowy 10

11 Raport cząstkowy 11 Wykształcenie wyższej najczęściej jest wymagane od kandydatów reprezentujących następujące klasy zawodów i specjalności: specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia, kierownicy dużych i średnich organizacji, specjaliści nauk technicznych, specjaliści szkolnictwa, przedstawiciele władz publicznych oraz wyżsi urzędnicy. W tej grupie 55% ogłoszeń zawiera oczekiwanie, że kandydat będzie się legitymował wyższym wykształceniem. W około połowie przypadków, by aplikować o pracę, kandydat musiał wykazać się doświadczeniem w pracy na podobnym stanowisku. Najczęściej (dominanta) oczekiwano, że będzie miał co najmniej dwuletnie doświadczenie. Średnie doświadczenie, którym powinien legitymować się kandydat, to ok. 2,5 roku (w analizowanych ogłoszeniach rozpiętość oczekiwanego doświadczenia od kandydatów waha się do 1 roku do 15 lat). Oczekiwane od kandydatów doświadczenie rośnie wraz z oferowanym poziomem stanowiska - w przypadku stanowisk o charakterze kierowniczym wymagane jest już ponad trzyletnie doświadczenie na analogicznym stanowisku. Podobnie jak w przypadku innych warunków zatrudnienia, najczęściej określenia dotyczące wymaganego doświadczenia zawodowego pojawiają się w ogłoszeniach publikowanych w Internecie. Wykres 3.4 Wymagania związane z wcześniejszym doświadczeniem Tak - wymagane 47% 44% Tak - "mile widziane" 9% Nie określono Podobnie jak w przypadku informacji o wymaganym wykształceniu, w ogłoszeniach prasowych bardzo rzadko pojawia się wymóg posiadania określonego doświadczenia. Tabela 3.2. Wymaganie doświadczenia w podziale na kanał ogłoszenia PUP Internet Prasa Agencje pośrednictwa pracy Tak - wymagane % % % % Tak - "mile widziane" % % 58 2% 59 14% Nie określono % % % %

12 Raport cząstkowy 12 Wykres 3.5 Wymagane doświadczenie w latach Średnia 2,45 Mediana 2 Dominanla 2 Minimum 1 Maksimum 15 Na stanowisku kierowniczym 3,15 Na stanowisku innym niż kierownicze 2,26 W zakresie umiejętności kandydata ogłoszenia najczęściej (55%) zawierają oczekiwania związane z umiejętnościami miękkimi sprawnościami o charakterze społecznym i interpersonalnym. Komunikatywność, dyspozycyjność oraz samodzielność to najbardziej pożądane tego rodzaju cechy pracownika. Tabela 3.3. Poszukiwane umiejętności UMIEJĘTNOŚĆ % UMIEJĘTNOŚCI "MIĘKKIE" OGÓŁEM 55,2% Komunikatywność 15,3% Praca w zespole 7,2% Umiejętność pracy w warunkach stresu 4,0% Samodzielność 10,2% Kreatywność 5,8% Dyspozycyjność 12,7% ZNAJOMOŚĆ JĘZYKÓW OGÓŁEM 26,6% Znajomość języków obcych angielski 16,6% Znajomość języków obcych niemiecki 5,3% Znajomość języków obcych francuski 1,1% Inne 3,6% PRAWO JAZDY OGÓŁEM 21,9% Prawo jazdy Kategoria B 18,9% Prawo jazdy Kategoria C 2,7%

13 Raport cząstkowy 13 Prawo jazdy Kategoria D 0,3% OBSŁUGA URZĄDZEŃ OGÓŁEM 21,7% Obsługa urządzenia 0,9% Obsługa komputera (ogólnie) 6,8% Obsługa programu komputerowego Popularne aplikacje biurowe 8,9% Obsługa programu komputerowego Obsługa aplikacji specjalistycznych 5,1% Posiadanie certyfikatu potwierdzającego posiadane umiejętności / świadectwa ukończenia kursu 7% POSIADANIE DÓBR OGÓŁEM 5,1% Samochód 3,7% Sprzęt komputerowy z dostępem do Internetu 1,4% Nie określono żadnych umiejętności 32,6% Stosunkowo często (27%) w ogłoszeniach oczekuje się od kandydatów znajomości języków obcych, w tym przede wszystkim angielskiego. Najczęściej (50% ogłoszeń) oczekuje się znajomości angielskiego od specjalistów nauk technicznych, fizycznych i matematycznych oraz od kierowników dużych i średnich organizacji (37%). Tabela 3.4. Poszukiwane umiejętności w podziale na kanał ogłoszenia PUP Internet Prasa Agencje pośrednic twa pracy Komunikatywność 4% 29% 4% 23% Praca w zespole 1% 13% 2% 19% Umiejętność pracy w warunkach stresu 0% 8% 1% 8% Samodzielność 1% 20% 2% 16% Kreatywność 1% 11% 1% 9% Dyspozycyjność 4% 23% 5% 15% Znajomość języków obcych - angielski 3% 29% 5% 47% Znajomość języków obcych - niemiecki 2% 8% 3% 18% Znajomość języków obcych - francuski 0% 2% 0% 6% Prawo jazdy kategoria B 13% 31% 6% 25% Prawo jazdy kategoria C 5% 1% 3% 0% Prawo jazdy kategoria D 1% 0% 1% 0% Obsługa urządzenia 2% 1% 0% 2% Obsługa komputera (ogólnie) 6% 11% 1% 7% Obsługa programu komputerowego 2% 16% 2% 18% Popularne aplikacje biurowe Obsługa programu komputerowego Obsługa aplikacji specjalistycznych 3% 8% 1% 15%

14 Raport cząstkowy 14 Posiadanie certyfikatu potwierdzającego posiadane umiejętności / świadectwa ukończenia kursu 12% 6% 4% 12% Samochód 1% 6% 1% 10% Sprzęt komputerowy z dostępem do 0% 3% 0% 1% Internetu Nie określono żadnych umiejętności 44% 5% 68% 3% W 22% przypadków ogłoszeń ważne jest posiadanie prawa jazdy, najczęściej kategorii B. Ten wymóg najczęściej dotyczył ogłoszeń, w których poszukiwano przedstawicieli handlowych. Niemal równie często formułuje się oczekiwanie, że kandydat powinien posiadać umiejętność obsługi określonych urządzeń najczęściej komputera osobistego w zakresie popularnych i specjalistycznych aplikacji. W 7% ogłoszeń formułuje się oczekiwanie, że kandydat będzie posiadał certyfikat potwierdzającego umiejętności lub świadectwa ukończenia konkretnego kursu, co wskazuje na poszukiwanie osób posiadających już bardzo konkretne umiejętność bądź możliwość wykonywania pracy wymagającej konkretnego certyfikatu. Wymóg posiadania określonych dóbr najczęściej samochodu osobowego (niezbędnych do wykonywania zawodu) - został określony jedynie w 5% ogłoszeń. Zdecydowanie najwięcej szczegółowych oczekiwań wobec umiejętności kandydatów zawierają ogłoszenia dostępne w Internecie oraz w agencjach pośrednictwa pracy. 4. Jakie zawody są poszukiwane, z jakim natężeniem ilościowym? Co piąte ogłoszenie dotyczy ofert pracy dla handlowców, przedstawicieli handlowych, pracowników działów sprzedaży jest to zdecydowanie najczęściej pojawiająca się kategoria zawodowa pracowników poszukiwanych na świętokrzyskim rynku pracy. Obok pracowników handlu poszukiwani są także specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania w tej grupie znajdują się przede wszystkim pracownicy zajmujący się księgowością, rachunkowością i kadrami. W czołówce poszukiwanych zawodów znajdują się także osoby poszukiwane na stanowiska kierownicze, sprzedawcy oraz kierowcy pojazdów i informatycy.

15 Raport cząstkowy 15 Tabela 4.1. Poszukiwane zawody według klas dużych Pracownicy pozostałych specjalności 22,9% Pozostali specjaliści 10,5% Kierownicy dużych i średnich organizacji 10,4% Kierowcy i operatorzy pojazdów 6,3% Pracownicy usług osobistych i ochrony 6,1% Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 5,2% Górnicy i robotnicy budowlani 5,1% Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych 5,0% Robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń 5,0% Średni personel techniczny 3,3% Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i transporcie 3,1% Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 2,8% Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 2,6% Pracownicy obsługi biurowej 2,4% Pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach 2,0% Pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów 1,9% Kierownicy małych przedsiębiorstw 1,7% Specjaliści szkolnictwa 0,8% Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni 0,8% Średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony zdrowia 0,7% Operatorzy i monterzy maszyn 0,7% Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i przetwórczych 0,3% Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, 0,2% robotnicy poligraficzni i pokrewni Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy 0,1% Rolnicy 0,1% Ogrodnicy 0,1% Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy, zawodowi działacze 0,0% Leśnicy i rybacy 0,0% % Tabela 4.2. Poszukiwane zawody według klas dużych w podziale na kanał ogłoszenia PUP Internet Prasa Agencje pośredni ctwa pracy Pracownicy pozostałych specjalności 11,8% 36,3% 13,6% 18,2% Pozostali specjaliści 4,3% 16,5% 6,2% 15,0% Kierownicy dużych i średnich organizacji 3,1% 17,3% 6,6% 9,6% Kierowcy i operatorzy pojazdów 12,4% 1,8% 8,6% 1,0% Pracownicy usług osobistych i ochrony 11,1% 1,6% 9,2% 1,5% Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 8,1% 2,7% 6,8% 2,0% Górnicy i robotnicy budowlani 8,1% 0,8% 8,5% 7,1% Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych 2,5% 6,9% 2,7% 14,8% i technicznych Robotnicy obróbki metali i mechanicy 11,0% 1,0% 5,0% 8,6%

16 Raport cząstkowy 16 maszyn i urządzeń Średni personel techniczny 3,4% 2,6% 4,4% 2,0% Robotnicy pomocniczy w górnictwie, 2,6% 1,8% 5,3% 3,4% przemyśle, budownictwie i transporcie Pozostali robotnicy przemysłowi i 6,0% 0,2% 3,4% 5,9% rzemieślnicy Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony 1,4% 1,5% 5,6% 1,7% zdrowia Pracownicy obsługi biurowej 3,4% 1,8% 2,5% 1,5% Pracownicy przy pracach prostych w handlu i 3,1% 0,6% 3,2% 0,7% usługach Pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi 1,6% 2,5% 1,5% 1,2% klientów Kierownicy małych przedsiębiorstw 1,2% 2,0% 1,8% 0,2% Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, 1,0% 0,1% 1,3% 3,0% rybołówstwie i pokrewni Specjaliści szkolnictwa 0,3% 1,2% 0,6% 0,7% Średni personel w zakresie nauk 0,7% 0,2% 1,5% 0,0% biologicznych i ochrony zdrowia Operatorzy i monterzy maszyn 1,3% 0,2% 0,8% 0,2% Operatorzy maszyn i urządzeń 0,7% 0,0% 0,2% 0,5% wydobywczych i przetwórczych Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, 0,4% 0,0% 0,1% 0,2% wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni Ogrodnicy 0,2% 0,0% 0,1% 0,0% Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i 0,2% 0,0% 0,0% 0,2% instruktorzy Rolnicy 0,0% 0,0% 0,1% 0,5% Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% urzędnicy, zawodowi działacze Leśnicy i rybacy 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% Tabela 4.3. Poszukiwane zawody według klas średnich Pracownicy do spraw finansowych i handlowych 19,4% Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania 9,1% Kierownicy wewnętrznych jednostek organizacyjnych działalności podstawowej 6,5% Sprzedawcy i demonstratorzy 5,1% Kierowcy pojazdów 5,0% Informatycy 3,1% Pracownicy usług domowych i gastronomicznych 3,0% Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle 2,6% Dyrektorzy generalni, wykonawczy, prezesi i ich zastępcy 2,5% Robotnicy budowlani robót stanu surowego i pokrewni 2,4% Średni personel biurowy 2,1% Pozostali pracownicy usług osobistych 2,0% Robotnicy budowlani robót wykończeniowych i pokrewni 1,9% Inżynierowie i pokrewni 1,9% Specjaliści ochrony zdrowia - z wyjątkiem pielęgniarek i położnych 1,8% Kierownicy małych przedsiębiorstw 1,7% Technicy 1,7% %

17 Raport cząstkowy 17 Mechanicy maszyn i urządzeń 1,6% Inspektorzy bezpieczeństwa i jakości 1,5% Pracownicy obrotu pieniężnego 1,5% Kierownicy pozostałych wewnętrznych jednostek organizacyjnych 1,4% Formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych i 1,2% pokrewni Pomoce domowe, sprzątaczki i praczki 1,2% Robotnicy w przetwórstwie spożywczym 1,2% Operatorzy pojazdów wolnobieżnych i pokrewni 1,2% Elektrycy 1,1% Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej niesklasyfikowani 1,1% Kowale, ślusarze i pokrewni 0,9% Robotnicy produkcji wyrobów włókienniczych, odzieży i pokrewni 0,9% Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni 0,8% Robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi i pokrewni 0,7% Pracownicy do spraw ewidencji materiałowej, transportu i produkcji 0,7% Agenci biur pomagających w prowadzeniu działalności gospodarczej i pośrednicy 0,6% handlowi Malarze, pracownicy czyszczący konstrukcje budowlane i pokrewni 0,6% Średni personel ochrony zdrowia 0,6% Pielęgniarki i położne 0,6% Prawnicy 0,6% Specjaliści kultury i sztuki 0,5% Pracownicy usług ochrony 0,5% Pozostali specjaliści szkolnictwa i wychowawcy 0,5% Robotnicy pomocniczy w górnictwie i budownictwie 0,4% Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej 0,4% Informatorzy, pracownicy biur podróży, recepcjoniści i telefoniści 0,4% Stewardzi, konduktorzy i przewodnicy 0,4% Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z metali i minerałów 0,3% Sekretarki i operatorzy maszyn biurowych 0,3% Pracownicy poczty i pokrewni 0,3% Gońcy, bagażowi, portierzy i pokrewni 0,3% Nauczyciele szkół podstawowych i przedszkoli 0,2% Gospodarze budynków, zmywacze szyb i pokrewni 0,2% Ładowacze nieczystości i pokrewni 0,2% Pracownicy działalności artystycznej, rozrywki i sportu 0,2% Górnicy i robotnicy obróbki kamienia 0,2% Specjaliści administracji publicznej 0,2% Monterzy elektronicy i pokrewni 0,2% Pracownicy opieki osobistej i pokrewni 0,2% Monterzy 0,2% Specjaliści nauk społecznych i pokrewnych 0,1% Maszyniści kolejowi, dyżurni ruchu i pokrewni 0,1% Specjaliści nauk rolniczych i pokrewni 0,1% Pracownicy transportu morskiego, żeglugi śródlądowej i lotnictwa 0,1% Modelki, modele i pokrewni 0,1% Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 0,1% Fizycy, chemicy i pokrewni 0,1%

18 Raport cząstkowy 18 Nauczyciele gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 0,1% Ogrodnicy 0,1% Technicy nauk biologicznych i rolniczych 0,1% Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy 0,1% Operatorzy urządzeń energetycznych i pokrewni 0,1% Robotnicy produkcji wyrobów precyzyjnych z metalu i materiałów pokrewnych 0,1% Robotnicy obróbki skóry 0,1% Operatorzy maszyn i urządzeń do obróbki drewna i produkcji papieru 0,1% Specjaliści nauk biologicznych 0,1% Urzędnicy do spraw podatków, ceł i pokrewni 0,1% Policjanci, funkcjonariusze Służby Więziennej i ochrony państwa 0,1% Hodowcy zwierząt i pokrewni 0,1% Tabela zawiera zawody, które pojawiły się z częstotliwością co najmniej 0,1%. Tabela 4.4. Poszukiwane zawody według klas średnich w podziale na kanał ogłoszenia PUP Interne t Prasa Agencj e pośred nictwa pracy Pracownicy do spraw finansowych i handlowych 8,8% 31,5% 9,2% 13,7% Specjaliści do spraw ekonomicznych i zarządzania 3,4% 14,8% 3,5% 13,9% Kierownicy wewnętrznych jednostek 2,9% 9,8% 4,1% 5,7% organizacyjnych działalności podstawowej Sprzedawcy i demonstratorzy 8,0% 2,6% 6,1% 1,9% Kierowcy pojazdów 9,0% 1,2% 7,2% 0,2% Informatycy 0,4% 4,6% 1,2% 11,8% Pracownicy usług domowych i gastronomicznych 6,3% 0,7% 3,7% 0,5% Robotnicy przy pracach prostych w przemyśle 2,3% 1,5% 4,1% 3,3% Dyrektorzy generalni, wykonawczy, prezesi i ich 0,0% 4,1% 2,0% 2,1% zastępcy Robotnicy budowlani robót stanu surowego i 3,5% 0,2% 4,2% 2,8% pokrewni Średni personel biurowy 2,1% 2,3% 1,6% 1,9% Pozostali pracownicy usług osobistych 2,9% 0,5% 3,6% 0,2% Inżynierowie i pokrewni 1,9% 2,0% 1,4% 2,4% Specjaliści ochrony zdrowia - z wyjątkiem 0,6% 0,8% 4,4% 0,2% pielęgniarek i położnych Robotnicy budowlani robót wykończeniowych i 3,0% 0,4% 2,7% 3,3% pokrewni Kierownicy małych przedsiębiorstw 1,2% 2,0% 1,7% 0,2% Technicy 1,8% 1,2% 2,0% 1,4% Mechanicy maszyn i urządzeń 3,3% 0,3% 1,9% 1,4% Inspektorzy bezpieczeństwa i jakości 1,6% 1,3% 1,8% 0,5% Pracownicy obrotu pieniężnego 1,1% 2,1% 0,8% 1,2% Kierownicy pozostałych wewnętrznych jednostek 0,1% 2,7% 0,3% 1,4% organizacyjnych Formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji metalowych i pokrewni 2,9% 0,1% 0,6% 4,5%

19 Raport cząstkowy 19 Pomoce domowe, sprzątaczki i praczki 2,2% 0,3% 1,7% 0,5% Elektrycy 2,7% 0,3% 0,8% 0,5% Robotnicy w przetwórstwie spożywczym 2,2% 0,2% 0,9% 5,0% Operatorzy pojazdów wolnobieżnych i pokrewni 2,8% 0,4% 0,9% 0,5% Pracownicy obsługi biurowej gdzie indziej 1,4% 0,7% 1,3% 0,7% niesklasyfikowani Kowale, ślusarze i pokrewni 1,8% 0,0% 1,2% 1,7% Robotnicy produkcji wyrobów włókienniczych, 2,0% 0,0% 1,1% 0,5% odzieży i pokrewni Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i 1,0% 0,1% 1,3% 2,8% pokrewni Pracownicy do spraw ewidencji materiałowej, 1,3% 0,5% 0,4% 0,2% transportu i produkcji Robotnicy obróbki drewna, stolarze meblowi i 1,6% 0,0% 1,0% 0,2% pokrewni Pielęgniarki i położne 0,7% 0,4% 0,6% 1,4% Średni personel ochrony zdrowia 0,6% 0,1% 1,4% 0,0% Agenci biur pomagających w prowadzeniu 0,4% 0,8% 0,4% 1,2% działalności gospodarczej i pośrednicy handlowi Malarze, pracownicy czyszczący konstrukcje 1,0% 0,1% 1,0% 0,2% budowlane i pokrewni Prawnicy 0,3% 0,3% 1,1% 0,0% Specjaliści kultury i sztuki 0,2% 0,5% 0,7% 0,2% Pracownicy usług ochrony 1,3% 0,1% 0,3% 0,0% Pozostali specjaliści szkolnictwa i wychowawcy 0,1% 0,7% 0,3% 0,5% Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej 0,1% 0,1% 1,1% 0,5% Informatorzy, pracownicy biur podróży, 0,4% 0,3% 0,6% 0,0% recepcjoniści i telefoniści Stewardzi, konduktorzy i przewodnicy 0,3% 0,2% 0,8% 0,0% Robotnicy pomocniczy w górnictwie i 0,3% 0,2% 1,0% 0,0% budownictwie Sekretarki i operatorzy maszyn biurowych 0,1% 0,2% 0,6% 0,5% Pracownicy poczty i pokrewni 0,5% 0,3% 0,1% 0,0% Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z metali 0,8% 0,0% 0,4% 0,0% i minerałów Gońcy, bagażowi, portierzy i pokrewni 0,3% 0,2% 0,4% 0,0% Nauczyciele szkół podstawowych i przedszkoli 0,0% 0,4% 0,2% 0,2% Specjaliści administracji publicznej 0,0% 0,0% 0,6% 0,0% Pracownicy działalności artystycznej, rozrywki i 0,1% 0,1% 0,4% 0,2% sportu Pracownicy opieki osobistej i pokrewni 0,1% 0,0% 0,3% 0,7% Górnicy i robotnicy obróbki kamienia 0,4% 0,0% 0,3% 0,5% Monterzy elektronicy i pokrewni 0,0% 0,1% 0,3% 0,2% Gospodarze budynków, zmywacze szyb i pokrewni 0,3% 0,0% 0,5% 0,0% Ładowacze nieczystości i pokrewni 0,1% 0,1% 0,4% 0,2% Fizycy, chemicy i pokrewni 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% Specjaliści nauk rolniczych i pokrewni 0,0% 0,1% 0,2% 0,0% Nauczyciele gimnazjów i szkół 0,2% 0,0% 0,1% 0,0% ponadgimnazjalnych Specjaliści nauk społecznych i pokrewnych 0,2% 0,1% 0,0% 0,2% Pracownicy transportu morskiego, żeglugi śródlądowej i lotnictwa 0,0% 0,0% 0,4% 0,0%

20 Raport cząstkowy 20 Technicy nauk biologicznych i rolniczych 0,1% 0,1% 0,0% 0,0% Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i 0,2% 0,0% 0,0% 0,2% instruktorzy Modelki, modele i pokrewni 0,0% 0,0% 0,4% 0,0% Ogrodnicy 0,2% 0,0% 0,1% 0,0% Robotnicy produkcji wyrobów precyzyjnych z 0,1% 0,0% 0,0% 0,2% metalu i materiałów pokrewnych Robotnicy obróbki skóry 0,0% 0,0% 0,2% 0,0% Operatorzy maszyn i urządzeń do obróbki drewna i 0,1% 0,0% 0,0% 0,5% produkcji papieru Operatorzy urządzeń energetycznych i pokrewni 0,2% 0,0% 0,0% 0,0% Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z gumy i 0,3% 0,0% 0,1% 0,0% tworzyw sztucznych Monterzy 0,0% 0,2% 0,1% 0,2% Maszyniści kolejowi, dyżurni ruchu i pokrewni 0,3% 0,1% 0,0% 0,0% 5. Kto generuje popyt na pracę? Pracodawcy najczęściej sami występują jako ogłoszeniodawcy. Agencje pośrednictwa i firmy doradztwa personalnego są odpowiedzialne jedynie za publikację 14% wszystkich ogłoszeń o pracy. Tabela 5.1. Charakterystyka ogłoszeniodawcy Agencja pośrednictwa / firma doradztwa personalnego 13,9% % Typ Pracodawca 79,0% Nie określono 7,1% Lokalny 27,5% Regionalny 7,0% Zasięg pracodawcy Ogólnopolski 14,8% Międzynarodowy 15,9% Nie określono 34,9% Prywatne 61,5% Forma własności Publiczne 3,8% Trudno powiedzieć 34,7% W wielu wypadkach nie można jednoznacznie określić własności kapitału przedsiębiorstwa ogłoszeniodawcy. W tych przypadkach, gdy było to możliwe, ogłoszeniodawcami zdecydowanie najczęściej (61,5%) były to przedsiębiorstwa prywatne. Trudności nastręcza także jednoznaczne określenie zasięgu działalności pracodawcy. Najwięcej ogłoszeń o ofertach pracy pochodziło z firm działających na rynku lokalnym.

21 Raport cząstkowy 21 Tabela 5.2. Zasięg ogłoszenia w podziale na kanał ogłoszenia ZASIĘG OGŁOSZENIA % OGÓŁEM PUP Internet Prasa Agencje pośredni ctwa pracy powiat miasto Kielce 20,9% 18,1% 25,0% 17,2% 20,7% powiat starachowicki 4,2% 8,7% 2,8% 3,2% 0,5% powiat ostrowiecki 3,5% 4,8% 3,1% 3,5% 0,5% powiat staszowski 3,0% 10,5% 0,8% 0,4% 0,0% powiat skarżyski 2,8% 6,0% 1,6% 2,2% 0,5% powiat kielecki 2,5% 5,5% 1,5% 1,6% 1,6% powiat buski 2,2% 5,6% 1,4% 0,6% 0,0% powiat sandomierski 2,1% 5,4% 1,7% 0,2% 0,0% powiat konecki 2,0% 5,5% 0,5% 1,5% 0,2% powiat jędrzejowski 1,2% 3,2% 0,8% 0,4% 0,0% powiat pińczowski 1,2% 2,9% 0,7% 0,6% 0,5% powiat włoszczowski 0,9% 2,6% 0,6% 0,1% 0,0% powiat opatowski 0,7% 2,1% 0,3% 0,3% 0,0% powiat kazimierski 0,2% 0,6% 0,2% 0,0% 0,0% całe świętokrzyskie 7,9% 1,7% 16,2% 1,3% 7,1% inne województwo (wskazane z 6,2% 0,7% 6,2% 9,8% 11,8% nazwy) region kraju (wskazany z 15,9% 12,5% 14,1% 21,7% 15,3% nazwy) Ogólnopolski 9,9% 2,5% 18,4% 4,4% 6,6% Międzynarodowy 7,1% 0,5% 5,4% 12,4% 22,8% nie określono 12,4% 4,5% 11,2% 20,8% 14,6% Ogłoszenie o pracy dotyczy najczęściej rynku ponadlokalnego (ogółem w prawie połowie przypadków). Najczęściej (15,9%) chodzi o pracę, która byłaby wykonywana w innym regionie kraju. W obszarze rynku lokalnego najwięcej (21%) ogłoszeń dotyczy podjęcia pracy w Kielcach. Próby precyzyjnego określenia branży ogłoszeniodawcy niejednokrotnie napotykały poważne trudności, ponieważ większość ogłoszeń jest sygnowana jedynie nazwą przedsiębiorstwa (która bardzo często ma charakter nazwy własnej, bez dookreślenia branży prowadzonej działalności), a w samej treści ogłoszenia również brakowało informacji o branży, w której działa. W wielu przypadkach można było jedynie domniemywać z większą lub mniejszą pewnością jaką branżę reprezentuje przedsiębiorstwo poszukujące pracownika. W pracach związanych z tą częścią projektu przyjęto, by notować również przypadki, w których branża ogłoszeniodawcy nie została wprost wymieniona, ale można było przypuszczać jaka jest, na podstawie szerszego kontekstu treści ogłoszenia. Biorąc pod uwagę brak precyzji w zakresie informacji na temat branży ogłoszeniodawcy, można było zastosować jedynie najbardziej ogólną kategoryzację PKD w postaci sekcji.

22 Raport cząstkowy 22 Tabela 5.3. Branża ogłoszeniodawcy Działalność usługowa, komunalna, społeczna 20,3% Handel hurtowy i detaliczny 17,5% Przetwórstwo przemysłowe 12,6% Budownictwo 10,8% Pośrednictwo finansowe 8,3% Transport, gospodarka magazynowa 4,3% Hotele i restauracje 3,7% Administracja publiczna 2,8% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 1,8% Edukacja 1,4% Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 1,1% Obsługa nieruchomości 0,4% Górnictwo 0,3% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną 0,2% Rybactwo 0,1% Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 0,1% Brak danych 12,5% Trudne do określenia 1,9% % W tym ujęciu popyt na pracę w województwie świętokrzyskim generują przede wszystkim firmy zajmujące się działalnością usługową, komunalną i społeczną co piąte ogłoszenie zapotrzebowania na pracowników było zamieszczone przez firmy z tej sekcji. Tylko nieznacznie mniej ogłoszeń dotyczyło pracy w szeroko rozumianym handlu. 12,6% ogłoszeń dotyczyło pracy w obszarze przetwórstwa przemysłowego, a 10,8% - budownictwa. 6. Jakie są proponowane warunki zatrudnienia? W analizie informacji zawartych w ogłoszeniach o pracę uwzględniano także kwestię warunków zatrudnienia, które były zawarte w treści ogłoszeń. Tego rodzaju dane (wysokość zarobków, możliwość szkoleń, uzyskania kwalifikacji, oferowane warunki pracy etc.) zawierała jedynie śladowa część ogłoszeń zbyt mało, by w sposób wiarygodny i rzetelny przedstawiać te dane jako w jakimkolwiek sensie typowe dla opisywanego zjawiska. Pracodawcy w ten sposób zapewne utrzymują możliwość elastycznego dopasowania warunków zatrudnienia do umiejętności i kompetencji zgłaszających się pracowników, a także do określanych przez nich samych w czasie rekrutacji oczekiwań (np. finansowych).

23 Raport cząstkowy Wnioski i rekomendacje Analiza ofert rynku pracy bardzo wyraźnie pokazuje, iż występuje zróżnicowanie rodzajów i typu ofert pracy przekazywanych analizowanymi kanałami. Obecnie największym kanałem ofert pracy staje się Internet już teraz ponad 40 % wszystkich ogłoszeń o pracę jest publikowane w tym medium. Należy oczekiwać, że w dłuższej perspektywie trend wzrostowy w tym medium będzie się utrzymywał (nowe pokolenia wchodzące na rynek pracy są oswojone i coraz częściej wykorzystują możliwości Internetu, także w poszukiwaniu potencjalnych pracodawców). Ze względu na właściwości (niskie koszty, możliwość precyzyjnego określenia warunków dla kandydatów, brak ograniczeń lub niewielkie wynikające z ceny), może się okazać, że ogłoszenia w Internecie będą coraz bardziej precyzować oczekiwania pracodawców w stosunku do potencjalnych pracowników ich umiejętności, kwalifikacji, doświadczenia, etc. Kolejne dwa kanały: prasa oraz oferty przekazywane za pośrednictwem powiatowych urzędów pracy generują każdy około jednej czwartej ogółu zidentyfikowanych ofert. Najrzadziej wykorzystywanym kanałem są agencje pośrednictwa pracy, w których zidentyfikowano około 5% ogółu ofert. Występuje także zróżnicowanie typów ofert według kanałów: pracodawcy przez PUP szukają częściej osób z wykształceniem zawodowym, natomiast przez Internet i prasę osób z wykształceniem wyższym i średnim. Pracodawcy szukając osób o określonych zawodach jednocześnie zwracają uwagę na pożądane umiejętności miękkie: komunikatywność, dyspozycyjność, samodzielność, umiejętność pracy w zespole. Wśród innych umiejętności do częstych wymogów należy znajomość języków obcych (szczególnie angielskiego), posiadanie prawa jazdy czy obsługa komputera. Najczęściej wymagania te określane były w ogłoszeniach umieszczanych w Internecie, a także w agencjach pośrednictwa pracy. Pracodawcy różnicują również kanały poszukiwania pracowników o różnych zawodach: w urzędach pracy i przez ogłoszenia prasowe szukają głównie kierowców i operatorów pojazdów, pracowników usług osobistych i ochrony, robotników i mechaników; w Internecie specjalistów i kierowników, a w agencjach pośrednictwa pracy specjalistów nauk fizycznych, matematycznych i technicznych oraz pozostałych specjalistów. Jeżeli popatrzymy na klasy średnie zawodów, to w Internecie najwięcej można znaleźć ofert dla pracowników do spraw finansowych i handlowych oraz specjalistów do spraw ekonomicznych i zarządzania, w PUP-ach kierowców oraz sprzedawców, jak również specjalistów do spraw finansowych i handlowych, podobnie również w prasie. Największy odsetek ofert we wszystkich kanałach (około 1/5, a w przypadku Internetu ¼) dotyczy pracy w Kielcach, co potwierdza diagnozę z innych raportów (T.1.b, T.9), iż Kielce stanowią główną lokomotywę rozwoju rynku pracy w województwie.

24 Raport cząstkowy 24 Na podstawie wyników analizy ofert pracy, można sformułować następujące rekomendacje: prowadzenie stałego monitoringu ofert pracy, szczególnie w Internecie oraz w prasie, celem określenia trendów zapotrzebowania na pracowników na rynku pracy; w zależności od kształtowania oczekiwań dopasowanie oferty aktywnych programów rynku pracy, szczególnie mających na celu ukierunkowanie zawodowe osób bezrobotnych i oszukujących pracy (szkolenia, kursy, staże) na nabywanie umiejętności aktualnie poszukiwanych przez pracodawców na szerokim rynku, a nie tylko za pośrednictwem PUP; w tym też znajomość języków czy prawo jazdy; rozwój programów ukierunkowanych na kształtowanie wśród osób bezrobotnych pożądanych przez pracodawców umiejętności miękkich.