Zagadnienia ekonomiki rolnej. Kwartalnik

Transkrypt

1 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 32014

2 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 3 (340) 2014 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

3 RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, M. Halamska, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) RECENZENCI M. Adamowicz, B. Borkowski, J. Franc-Dąbrowska, M. Gruda, M. Halamska, M. Hamulczuk, J. Jędrzejczyk, W. Józwiak, A. Kowalski, S. Stańko, R. Urban, W. Ziętara Redaktor: E. Dzierżawa Redaktor techniczny: B. Walkiewicz Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta RUCH pod numerami: lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, Warszawa: tel. +48 (22) , +48 (22) , +48 (22) Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER oraz Dział Wydawnictw. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) , (22) faks (22) , (22) zer@ierigz.waw.pl Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach ) Prenumerata roczna 1 egz. w 2014 r. (4 numery) wynosi: wersja papierowa / elektroniczna 84,00 zł Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20 pok. 210a (skr. poczt. 984), Warszawa zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/Warszawa nr W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER Warszawa 2014 Nakład 300 egz.; ark. wyd. 14,7, ark. druk. 11,2 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel. (22)

4 ARTYKU Y JACEK KULAWIK RENATA P ONKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa SUBSYDIA I EFEKTYWNO EKONOMICZNO-FINANSOWA A TYP PRODUKCYJNY GOSPODARSTW OSÓB FIZYCZNYCH Typ produkcyjny rodzinnego gospodarstwa rolnego bardzo wyra nie ró nicuje jego efektywno ekonomiczno-finansow oraz mo liwo ci korzystania ze wsparcia bud etowego. Wykonywane obliczenia regresji wielorakiej pokaza y, e stopa subsydiowania w postaci ilorazu sumy otrzymanego wsparcia bud etowego i dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego, wp ywa a na efektywno przewa nie negatywnie, istotnie statystycznie. Oddzia ywanie innych zmiennych ze sfery subsydiowania gospodarstw na wska niki ekonomiczno-finansowe nie by o ju tak jednoznaczne, je li chodzi o kierunek wspó zale no ci, chocia praktycznie wsz dzie spe nia o ogólnie przyj te kryteria istotno ci statystycznej. Z tym samym zjawiskiem miano do czynienia w przypadku charakterystyk techniczno-produkcyjnych i ekonomicznych jako determinant efektywno ci. W tym kontek cie powa nym wyzwaniem wci pozostaje zidentyfikowanie czynników, które wp ywaj na efektywno operacyjn gospodarstw rodzinnych. W ODZIMIERZ DZUN Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN Warszawa ZMIANY STRUKTURALNE W GOSPODARSTWACH OSÓB PRAWNYCH W OKRESIE PRZED- I POAKCESYJNYM (LATA ) W artykule podj ta zosta a próba przeanalizowania zmian w gospodarstwach osób prawnych w latach z uwzgl dnieniem okresu przed- i poakcesyjnego. W analizowanym okresie gospodarstwa osób prawnych, po gwa townych i g bokich zmianach w strukturze w asno ciowej i prawno-organizacyjnej w pierwszej po owie lat 90., nadal podlega y g bokiej restrukturyzacji. Efekty tego procesu by y jednak zdecydowanie ró ne w okresie przed- i poakcesyjnym. W artykule przedstawiono podstawowe zmiany strukturalne w ca ym sektorze gospodarstw osób prawnych, z uwzgl dnieniem ró nych form prawno-organizacyjnych. Analizie poddano zmiany: w liczbie gospodarstw i powierzchni gruntów rolnych w ich u ytkowaniu (w tym gospodarstw z dzia alno ci rolnicz ); w strukturze obszarowej; w przestrzennym rozmieszczeniu gospodarstw wed ug województw, w ukierunkowaniu produkcji rolniczej; w wielko ci ekonomicznej oraz nak adach pracy. Analiza zosta a oparta na danych PSR z lat 1996, 2002 i 2010 oraz literaturze przedmiotu.

5 ALEKSANDER GRZELAK Instytut Ekonomiczny Pozna OCENA PROCESÓW REPRODUKCJI MAJ TKU GOSPODARSTW ROLNYCH PROWADZ CYCH RACHUNKOWO ROLN (FADN) G ównym celem artyku u jest rozpoznanie procesów reprodukcji maj tku trwa ego w gospodarstwach rolnych w Polsce prowadz cych rachunkowo roln FADN. Analizy oparte na próbie gospodarstw rolnych prowadz cych rachunkowo roln w systemie FADN, obejmuj lata Dominowa y wówczas w tej grupie gospodarstw rolnych procesy reprodukcji zaw onej. W okresie poprawy koniunktury w rolnictwie badane gospodarstwa rolne aktywniej odtwarza y maj tek produkcyjny, wi kszy by wówczas tak e udzia gospodarstw osi gaj cych reprodukcj rozszerzon. Istniej znaczne ró nice w zakresie procesów reprodukcji ze wzgl du na profil produkcji, a przede wszystkim ze wzgl du na wielko ekonomiczn gospodarstw. W gospodarstwach rolnych specjalizuj cych si w produkcji mleka procesy modernizacji zapewnia y prawie w ca ym badanym okresie reprodukcj rozszerzon, nast pi o zwi kszenie inwestycji. Z kolei w jednostkach bez specjalizacji mia a miejsce wyra na dekapitalizacja maj tku. Badane gospodarstwa o wielko ci ekonomicznej tys. euro warto ci produkcji standardowej z regu y odnotowuj reprodukcj rozszerzon, podczas gdy te poni ej 25 tys. euro zaw on. MICHA SOLIWODA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa OBLIGACJE KATASTROFICZNE JAKO FINANSOWY INSTRUMENT ZARZ DZANIA RYZYKIEM PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA W SEKTORZE ROLNYM Problem zarz dzania ryzykiem jest istotny w rolnictwie, bowiem zmienno wyników produkcyjnych uzale niona jest od czynników przyrodniczych. Bior c pod uwag negatywne implikacje interwencjonizmu finansowego, zwi zanego z dotowaniem rolniczych ubezpiecze gospodarczych, czy oferowaniem odszkodowa kl skowych, nale y przewidywa wi ksze wykorzystanie rynkowych/quasirynkowych instrumentów zarz dzania ryzykiem, w tym równie obligacji katastroficznych. Celem artyku u jest próba oceny mo liwo ci wykorzystania obligacji katastroficznych (catastrophic bonds, CAT) jako instrumentu zarz dzania ryzykiem w rolnictwie, ze szczególnym uwzgl dnieniem sytuacji tego sektora w Polsce. Zrównowa ony rozwój sektora rolnego jest mo liwy m.in. dzi ki jego powi zaniu z infrastruktur finansow. Po dane b dzie propagowanie instrumentów zarz dzania ryzykiem oferowanych przez sektor prywatny lub te formy partnerstwa publiczno-prywatnego. Niedorozwój infrastruktury finansowej, oferuj cej innowacyjne instrumenty zarz dzania ryzykiem (w tym obligacje katastroficzne) wiadczy o potrzebie zmian regulacyjnych (w tym zakresie good governance), u atwiaj cych wprowadzenie nowych narz dzi na zasadach wolnorynkowych. Rozwa ne wykorzystanie tzw. innowacyjnych instrumentów finansowych nale y uzna za pozytywn zmian jako ciow, stanowi c pewien bodziec dla dalszych przemian strukturalnych na polskiej wsi. Pog bienie powi za sieciowych mi dzy instytutami badawczymi dzia aj cymi na rzecz rolnictwa i jego otoczenia, a tak e podmiotami stanowi cymi o infrastrukturze zarz dzania ryzy-

6 kiem w rolnictwie, umo liwi oby gromadzenie i analizy danych niezb dnych do wyceny (pricing) instrumentów finansowych zwi zanych z zarz dzaniem ryzykiem katastroficznym w rolnictwie (w tym CAT). MISCELLANEA RENATA GROCHOWSKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB Warszawa SPECYFIKA KONCEPCJI BEZPIECZE STWA YWNO CIOWEGO JAKO PROBLEMU BEZ ROZWI ZANIA Celem niniejszej pracy by o ukazanie specyfiki koncepcji bezpiecze stwa ywno ciowego w kategorii problemów bez rozwi zania (wicked problems) oraz wynikaj cych z tego odmiennych stanowisk zainteresowanych stron i ich wp ywu na sfer gospodarcz i polityczn. Przeprowadzona analiza ró nych podej do bezpiecze stwa ywno ciowego wyra nie wiadczy o odmiennym rozumieniu tego terminu. Wynika to z braku jasno sprecyzowanej definicji, co skutkuje zró nicowan interpretacj i poszukiwaniem zupe nie rozbie nych nieraz rozwi za. Problemu definiowanego, analizowanego i rozwi zywanego w kilku etapach nie mo na zatem traktowa w tradycyjny sposób. Mechanizmy kieruj ce funkcjonowaniem problemów bez rozwi zania powoduj, e pomimo konsensusu uznawania bezpiecze stwa ywno ciowego za jedne z najwa niejszych priorytetów globalnych i krajowych, proponowane s ró ne strategie i kierunki dzia a. Wsparcie jednych zaprzecza innym, wywo uj c konflikty ju w samym rozumieniu koncepcji, nie mówi c o jej realizacji. Znajomo charakteru takich problemów zmusza do du ej ostro no ci przy interpretowaniu stanowisk poszczególnych zainteresowanych stron oraz wyci ganiu wniosków. MA GORZATA JUCHNIEWICZ Uniwersytet Warmi sko-mazurski Olsztyn MODEL OTWARTYCH INNOWACJI W PRZEMY LE SPO YWCZYM SKALA I ZNACZENIE ZJAWISKA W artykule zaprezentowano ocen skali i znaczenia modelu otwartych innowacji w przemy le spo ywczym w Polsce. Przeprowadzona analiza wykaza a, e przedsi biorstwa przemys u spo ywczego cz ciej stosuj model zamkni tych ni otwartych innowacji. Wskazuje na to znikomy odsetek podmiotów podejmuj cych kooperacj w zakresie dzia alno ci innowacyjnej oraz inicjatyw klastrowych. Wspó praca z innymi podmiotami, b d ca podstaw koncepcji otwartych innowacji, stanowi jednocze nie istotny czynnik sprzyjaj cy procesom innowacyjnym wy szy poziom innowacyjno ci producentów napojów by zwi zany z ich wi ksz sk onno ci do kooperacji. Konkluduj c, mo na stwierdzi, e koncepcja otwartych i zamkni tych innowacji nie mo e by dzia alno ci substytucyjn lecz komplementarn. Przyj ta przez

7 przedsi biorstwa strategia powinna uwzgl dnia obszary krytyczne, które powinny by chronione oraz te, w których dzia alno w ramach otwartych innowacji mo e przyspieszy procesy innowacyjne. EWA KO OSZYCZ ARTUR WILCZY SKI Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny Szczecin EKONOMICZNE SKUTKI DEREGULACJI RYNKU MLEKA ORAZ REFORMY WPR W POLSKICH GOSPODARSTWACH MLECZNYCH W LATACH Zmiany Wspólnej Polityki Rolnej, a w szczególno ci zniesienie kwot mlecznych, b d w najbli szych latach determinowa zarówno organizacj produkcji, jak i wyniki ekonomiczne gospodarstw rolnych. Przeprowadzone badania dotyczy y okre lenia wp ywu przysz ych zmian na rynku mleka na dochody polskich wyspecjalizowanych gospodarstw mlecznych w latach Na podstawie danych FADN zbudowano siedem gospodarstw modelowych o zró nicowanej wielko ci stada krów mlecznych, które poddano symulacjom scenariuszowym. Uzyskane wyniki dla scenariusza najbardziej prawdopodobnego i lat wskazuj na to, e dochodowo gospodarstw utrzymuj cych mniej ni 20 krów b dzie ni sza ni w 2011 roku. Przeprowadzone symulacje wykaza y tak e, e gospodarstwa charakteryzuj ce si wi ksz skal produkcji mleka osi gn niemal identyczny dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego w 2011 i 2020 roku. Analizuj c dochód z zarz dzania i ryzyka mo na wskaza, e w gospodarstwach posiadaj cych mniej ni 30 krów b dzie przyjmowa on warto ci ujemne w ca ym okresie symulacji. Z kolei w gospodarstwach o wi kszym stadzie krów ten rodzaj dochodowo ci b dzie osi ga warto ci dodatnie, ale ni sze ni w 2011 roku. JOANNA BERE NICKA TOMASZ PAWLONKA Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego Warszawa OPTIMUM KAPITA OWE W OCENIE RENTOWNO CI WYBRANYCH PRZEDSI BIORSTW BRAN Y MI SNEJ Lata by y dla bran y mi snej zró nicowan i pe n przemian dekad. Od 2001 do 2006 roku g ównym celem wi kszo ci przedsi biorstw tej bran y by o spe nienie restrykcyjnych wymogów sanitarno-jako ciowych Unii Europejskiej oraz dostosowanie produkcji do zachodnioeuropejskich standardów. Wi za o si to z poniesieniem ogromnych nak adów inwestycyjnych, które spowodowa y znaczne zmiany w strukturze pasywów. Przedsi biorstwa bran y mi snej stan y przed dylematem wyboru ta szego, zewn trznego ród a finansowania dzia alno ci, b d te zwi kszenia kapita ów w asnych, stanowi cych stabilne, lecz dro sze ród o kapita u. Struktura kapita u stanowi istotny czynnik w procesie finansowania dzia alno ci przedsi biorstw. Problematyka struktury kapita u jest cz sto poruszana w literaturze w kontek cie mo liwo ci poprawy zyskowno ci. Bior c pod uwag odmienne wyniki dotycz ce wp ywu

8 struktury kapita u na rentowno, celem pracy by o poznanie wzajemnych zale no ci mi dzy udzia em zad u enia w strukturze pasywów a wielko ci wybranych wska ników rentowno ci oraz zmian w wysoko ci kosztów kapita u obcego w przedsi biorstwach bran y mi snej. Podj to tak e prób wskazania optymalnego poziomu zad u enia w badanych przedsi biorstwach. Badania wykaza y ujemn liniow zale no mi dzy wska nikiem ROE a wska nikiem struktury kapita owej a rentowno ci aktywów i rentowno ci sprzeda y. Dowiedziono równie, e zale no mi dzy wska nikiem ROE a wska nikiem struktury kapita owej ma nieliniowy charakter. Zidentyfikowana paraboliczna zale no mi dzy wska nikiem struktury kapita u a stop zwrotu z zainwestowanego kapita u oraz stopniem d wigni finansowej wskazuje na mo liwo ustalenia optymalnej struktury kapita u.

9 ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ Lipiec Wrzesień 2014 Nr 3 (340) spis treści artykuły jacek kulawik, renata płonka Subsydia i efektywność ekonomiczno-finansowa a typ produkcyjny gospodarstw osób fizycznych... 3 włodzimierz dzun Zmiany strukturalne w gospodarstwach osób prawnych w okresie przed- i poakcesyjnym (lata ) aleksander grzelak Ocena procesów reprodukcji majątku gospodarstw rolnych prowadzących rachunkowość rolną (FADN) michał soliwoda Obligacje katastroficzne jako finansowy instrument zarządzania ryzykiem perspektywy wykorzystania w sektorze rolnym werner kleinhanss Distributional and income effects of direct payments under the new CAP the case of Germany miscellanea renata grochowska Specyfika koncepcji bezpieczeństwa żywnościowego jako problemu bez rozwiązania małgorzata juchniewicz Model otwartych innowacji w przemyśle spożywczym skala i znaczenie zjawiska ewa kołoszycz, artur wilczyński Ekonomiczne skutki deregulacji rynku mleka oraz reformy WPR w polskich gospodarstwach mlecznych w latach joanna bereżnicka, tomasz pawlonka Optimum kapitałowe w ocenie rentowności wybranych przedsiębiorstw branży mięsnej RECENZJE POLEMIKI grzegorz ślusarz Andrzej Czyżewski, Katarzyna Smędzik-Ambroży: Intensywne rolnictwo w procesie specjalizacji i dywersyfikacji produkcji rolnej. Ujęcie regionalne i lokalne

10 bibliografia Książki ekonomiczno-rolnicze oprac. M.M Artykuły ekonomiczno-rolnicze oprac. Zespół

11 problems of agricultural economics July September 2014 No. 3 (340) contents articles jacek kulawik, renata płonka Subsidies, financial and economic efficiency and the type of farming of the agricultural holdings of natural persons... 3 włodzimierz dzun Structural changes in the agricultural holdings of legal persons during the pre- and post-accession period (years ) aleksander grzelak Evaluation of the reproduction processes of the fixed assets of farms engaged in agricultural accountancy (FADN) michał soliwoda Catastrophic bonds as a financial instrument for risk management possibilities of utilization in the agricultural sector werner kleinhanss Distributional and income effects of direct payments under the new CAP the case of Germany miscellanea renata grochowska Specificity of the concept of food security as a Problem without a solution małgorzata juchniewicz Model of open innovation in the food industry the scale and importance of the phenomenon ewa kołoszycz, artur wilczyński Economic effects of the deregulation of the milk market and the reform of CAP in the Polish dairy farms in joanna bereżnicka, tomasz pawlonka Capital optimum in assessing the viability of the selected companies in the meat industry REVIEWS POLEMICS grzegorz ślusarz Andrzej Czyżewski, Katarzyna Smędzik-Ambroży: Intensive agriculture in the process of specialization and diversification of agricultural production. Regional and local perspective

12 bibliography Economic and agricultural books worked out by M.M Economic and agricultural articles worked out by collective

13 ZASADY OGŁASZANIA ARTYKUŁÓW 1. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej zamieszczają artykuły z zakresu: ekonomiki rolnictwa, organizacji przedsiębiorstw rolnych i polityki agrarnej. 2. Artykuł zakwalifikowany przez Redakcję do druku nie może być przed ukazaniem się w Zagadnieniach publikowany w innych czasopismach. 3. Oprócz artykułów Zagadnienia przyjmują: recenzje dzieł i czasopism, materiały statystyczne przygotowane do publikacji, sprawozdania z posiedzeń naukowych i zjazdów, oraz inne informacje o życiu naukowym w wymienionych wyżej dziedzinach. 4. Poszczególne artykuły nie powinny przekraczać łącznie z tabelami i wykresami 15 stron maszynopisu. Redakcja zastrzega sobie prawo skrótów tekstu, ograniczenia liczby rysunków, tabel i wykresów w ramach opracowania redakcyjnego. 5. W przypadku występowania współautorów, Redakcja prosi o podanie wkładu poszczególnych autorów w powstanie artykułu (afiliacji, autora koncepcji, założeń i metod). 6. Teksty artykułów należy przesyłać na adres zer@ierigz.waw.pl lub na nośniku CD (płyta CD) i wydruku komputerowym (z zachowaniem odpowiedniego marginesu i odległości między wierszami). 7. Nadesłane recenzje, przeglądy itp. powinny zawierać tytuł pracy w oryginalnym brzmieniu i tytuł pracy przełożony na język polski. 8. Redakcja zastrzega sobie prawo nieprzyjęcia pracy, jeśli negatywne recenzje pokrywają się ze zdaniem Redakcji. Redakcja nie zwraca artykułów przeznaczonych do druku. 9. Autorzy nie mogą dokonywać zasadniczych zmian w korekcie, poprawki nie powinny powodować zmiany liczby wierszy na stronie. Autorzy artykułów otrzymują bezpłatnie 1 egz. autorski. 10.Z powodu ograniczonych możliwości finansowych Redakcja zawiesza wypłacanie honorariów autorskich. 11.Prace należy nadsyłać pod adres: Redakcja Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, Warszawa, ul. Świętokrzyska 20 (skr. poczt. 984); zer@ierigz.waw.pl Oprócz nazwy i adresu instytucji należy podać adres oraz numer telefonu. PL ISSN Indeks Cena 21 zł (w tym 5% VAT)