Zagadnienia ekonomiki rolnej

Transkrypt

1

2 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 3 (336) 2013 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

3 RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, M. Halamska, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) RECENZENCI M. Adamowicz, B. Borkowski, J. Franc-Dąbrowska, M. Gruda, M. Halamska, J. Jędrzejczyk, W. Józwiak, A. Kowalski, S. Stańko, R. Urban, W. Ziętara Redaktor: E. Dzierżawa Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Infolinią Prenumeraty pod numerem: czynne w godzinach Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, : tel. +48 (22) , +48 (22) , +48 (22) Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER oraz Dział Wydawnictw. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) , (22) faks (22) , (22) zer@ierigz.waw.pl Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach ) Prenumerata roczna 1 egz. w 2013 r. (4 numery) wynosi: wersja papierowa 84,00 zł (w tym VAT 5%) wersja elektroniczna 83,98 zł (w tym VAT 23%) Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20 pok. 210a (skr. poczt. 984), zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/ nr W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER Nakład 300 egz.; ark. wyd. 15,0, ark. druk. 11,5 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel

4 ARTYKU Y SZCZEPAN FIGIEL Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB FUZJE I PRZEJ CIA W WIATOWYM SEKTORZE ROLNO- YWNO CIOWYM NA TLE WAHA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ Nasilenie fuzji i przej biznesowych cechuje zmienno w czasie. Teoretycznie, konkurencyjne firmy stale poszukuj dróg wzrostu, g ównie ze wzgl du na oczekiwane korzy ci z tytu u ekonomii skali lub zakresu. W artykule przedstawiono ró ne aspekty fuzji i przej biznesowych w kontek cie koncentracji rynku oraz omówiono przejawy i przyczyny waha koniunktury gospodarczej. Przeanalizowano warto transakcji fuzji i przej na tle zmian koniunktury gospodarczej oraz wybranych indeksów gie dowych w latach Nast pnie skupiono si na testowaniu hipotezy o wyst powaniu zwi zku mi dzy liczb oraz warto ci fuzji i przej w sektorze rolno- ywno ciowym a zmianami koniunktury gospodarczej w tym sektorze w latach Po pierwsze, okaza o si, e transakcje przej i fuzji dokonywane w wiatowym sektorze rolno- ywno ciowym mia y przede wszystkim wewn trzbran owy b d co najwy ej wewn trzsektorowy charakter. Po drugie, stwierdzono wyst powanie dodatniej zale no ci mi dzy wahaniami koniunktury w wiatowym sektorze rolno- ywno ciowym a nasileniem fuzji i przej w tym sektorze, zw aszcza w odniesieniu do warto ci tych transakcji, co oznacza, e o ywienie koniunktury sprzyja procesom koncentracji. Po trzecie, zaobserwowany zwi zek mi dzy kierunkami zmian aktywno ci w zakresie fuzji i przej i zmian poziomów indeksów gie dowych wydaje si by uwarunkowany sytuacj na rynkach kapita owych. JACEK KULAWIK RENATA P ONKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB SUBSYDIA A EFEKTYWNO EKONOMICZNO-FINANSOWA GOSPODARSTW ROLNYCH OSÓB FIZYCZNYCH Przedmiotem bada w panelu 6173 gospodarstw prowadz cych rachunkowo w sposób zgodny z metodologi Polskiego FADN s zale no ci mi dzy sybsydiami a efektywno ci ekonomiczno-finansow w latach Tradycyjna analiza wska nikowa dowiod a, e znaczenie wsparcia bud etowego dla kszta towania si powy szej efektywno ci maleje wraz ze

5 wzrostem skali prowadzonej dzia alno ci. Zró nicowanie stóp subsydiowania jest natomiast bardzo du e mi dzy typami produkcyjnymi gospodarstw. Okaza o si przy tym, e obiekty najsilniej wspierane (polowe, mieszane i utrzymuj ce prze uwacze) nie mia y wprost proporcjonalnej przewagi w zakresie efektywno ci w porównaniu do gospodarstw najmniej uzale nionych od pomocy bud etowej (ogrodnicze i utrzymuj ce zwierz ta ziarno erne). Z wykonanych oblicze regresyjnych wynika z kolei, e badane trzy stopy subsydiowania najcz ciej by y ujemnie skorelowane z efektywno ci. Nie wyst puj natomiast jednoznaczne statystycznie relacje mi dzy efektywno ci a od czeniem wsparcia bud etowego od produkcji rolniczej. MARIUSZ HAMULCZUK STANIS AW STA KO Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego UWARUNKOWANIA ZMIAN CEN WIEPRZOWINY I DOCHODÓW PRODUCENTÓW TRZODY CHLEWNEJ W POLSCE W artykule przedstawiono mechanizmy le ce u podstaw zmian cen trzody chlewnej i dochodów producentów ywca wieprzowego w Polsce. Ceny trzody chlewnej determinowane s relacjami popytowo-poda owymi. Producenci rolni s cenobiorcami (pricetakers), za cena rynkowa jest parametrem, umo liwiaj cym prowadzenie kalkulacji ekonomicznej i jest weryfikatorem efektywno ci poszczególnych podmiotów. Opracowanie zawiera równie empiryczn analiz czynników wp ywaj cych na kszta towanie si cen w latach Analiza dokonana z wykorzystaniem modeli VAR wskazuje, e ceny trzody chlewnej w Polsce determinowane s g ównie przez sytuacj na rynkach zagranicznych. W d ugim okresie tylko oko o 30% zmienno ci cen trzody chlewnej w Polsce zale y od warunków krajowych. Testy przyczynowo ci Grangera dowodz, e zmiany cen wieprzowiny w a cuchu marketingowym przebiegaj wed ug schematu typowego dla konkurencyjnego rynku. Przep yw sygna ów cenowych ma miejsce od cen producentów rolnych do cen detalicznych. Mar e producentów rolnych w cenach detalicznych mi sa wieprzowego nie uleg y wi kszym zmianom na prze omie analizowanego okresu - wahaj si cyklicznie i sezonowo wokó poziomu 37%. Za amanie produkcji wieprzowiny w Polsce po roku 2008 by o spowodowane g ównie czynnikami strukturalnymi. Chów trzody chlewnej w Polsce jest bardzo rozdrobniony w porównaniu do innych krajów UE i ma a ekonomia skali znajduje odzwierciedlenie w niskich dochodach rolników. Wysoki koszt produkcji na jednostk prowadzi do pogorszenia relacji mi dzy cenami krajowymi i zagranicznymi, w efekcie czego zmniejszeniu ulega popyt na wieprzowin pochodzenia krajowego.

6 MICHA JERZAK JOANNA FLOREK Uniwersytet Przyrodniczy Pozna ZMIENNO CENOWA ZBÓ I JEJ WP YW NA STABILNO CEN PRODUKTÓW W PODMIOTACH SEKTORA ZBO OWEGO W POLSCE W niniejszym artykule wskazano na problem ryzyka cenowego, mierzonego poziomem zmienno ci cen surowców i produktów zbo owych, w okresie od roku 1996 do roku Okre lono tak e uwarunkowania wp ywaj ce na wielko tego ryzyka. W kontek cie uzyskanych wyników podj to prób stwierdzenia wyst powania na tym rynku zjawiska przekazywania ryzyka cenowego w ramach kolejnych ogniw a cucha produkcyjnego zbó. Istnienie bowiem takiego zjawiska mia oby du e znaczenie w budowie strategii zarz dzania ryzykiem cenowym i stabilizowania dochodów podmiotów sektora zbo owego. Przeprowadzono badania wykaza y, e najwy szy poziom ryzyka cenowego zbó w ca ym sektorze wyst puje na etapie jego produkcji. W podmiotach przetwórstwa zbo owego potwierdzona zosta a tendencja do stopniowego zmniejszenia udzia u kosztów surowców zbo owych w cenach detalicznych ywno ci. Dalsza analiza uzyskanych wyników pozwala natomiast konstatowa, e wraz z procesem przekazywania ceny w a cuchu produkcyjnym zbó, wyst puje zjawisko przekazywania ryzyka w ramach kolejnych ogniw tego a cucha. Mo e to jednak mie charakter ograniczony do udzia u ceny surowca z ogniwa ni szego w cenie produktu z ogniwa wy szego w a cuchu produkcyjnym. JAN PAWLAK Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach Oddzia w Warszawie KOSZTY ENERGII W ROLNICTWIE POLSKIM Stosuj c metod zapewniaj c porównywalno danych o nak adach energii w okresie obj tym analiz, oszacowano zu ycie dwunastu obj tych analiz no ników energii w latach Zu ycie to w 2011 roku by o o 4,2% mniejsze ni w 2000 r. Zu ycie paliw ciek ych zmniejszy o si o 10,9%, ale przy wzro cie zu ycia oleju nap dowego o 13,4%. Mniejsze o 10,0% by o zu ycie energii cieplnej. O 5,3% zwi kszy o si natomiast zu ycie paliw sta ych, o 62,5% paliw gazowych, a energii elektrycznej o 2,0%. W 2011 r. ceny zakupu obj tych analiz no ników energii zwi kszy y si o 12,2% do 193,4%. Cena oleju nap dowego wzros a o 92,6%. W 2011 r. koszty energii w rolnictwie w cenach bie cych by y o 94,5% wy sze ni w 2000 r. Koszty energii w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych w latach wzros y ponad dwukrotnie (o 125%), a w odniesieniu do powierzchni gruntów ornych o 152%. W strukturze kosztów energii ponoszonych w rolnictwie dominuj oleje nap dowe, których udzia w latach wynosi od 67,9 do 81,5%.

7 SEBASTIAN JARZ BOWSKI Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego WP YW INTEGRACJI W A CUCHU DOSTAW NA EFEKTYWNO SEKTORA PRZETWÓRSTWA ROLNO-SPO YWCZEGO Z argumentów przedstawionych w ramach publikacji wynika, i istniej teoretyczne podstawy oraz dowody na pozytywn relacj mi dzy integracj w a cuchu dostaw a efektywno ci. W tym kontek cie autorzy postuluj stworzenie odpowiednich konstrukcji i metod, które pomog opisa i wyja ni zwi zek mi dzy integracyjnymi praktykami a wydajno ci przedsi biorstw w a cuchu dostaw. Opracowanie mo e by traktowane jako kolejny krok w ramach dyskusji w literaturze na temat metodologicznego wyja nienia relacji mi dzy integracj i efektywno ci. MISCELLANEA MA GORZATA KO ODZIEJCZAK Uniwersytet Przyrodniczy Pozna STRUKTURA WYDATKÓW I POZIOM KONSUMPCJI WYBRANYCH PRODUKTÓW SPO YWCZYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W POLSCE I NIEMCZECH Celem artyku u jest wskazanie ró nic zachodz cych w czasie zmian pomi dzy wydatkami ponoszonymi przez polskich i niemieckich konsumentów na zakup produktów rolno-spo ywczych oraz zbadanie poziomu spo ycia tych produktów. Analiza obejmuje lata dla Polski i dla Niemiec. W badanym okresie zaobserwowano zmniejszenie dysproporcji pomi dzy poziomem dochodu rozporz dzalnego osi ganego przez polskie i niemieckie gospodarstwa domowe. Mo na s dzi, e wraz ze zmniejszeniem ró nic poziomu dochodów rozporz dzalnych w Polsce i Niemczech konwergencji b dzie ulega tak e wzorzec konsumpcji realizowany w tych krajach.

8 BARBARA GRZYBOWSKA Uniwersytet Warmi sko-mazurski Olsztyn REGIONALNA KONWERGENCJA INNOWACYJNO CI PRZEMYS U SPO YWCZEGO W opracowaniu dokonano identyfikacji regionalnego zró nicowania innowacyjno ci przemys u spo ywczego w Polsce. Do oceny wykorzystano poziom nak adów poniesionych na opracowanie i wdra anie innowacji w latach Diagnoz innowacyjno ci przemys u spo ywczego w regionach uzupe niono ocen potencja u badawczo-rozwojowego, jakim dysponuj. Stwierdzono, e w innowacyjno ci input nie zachodzi konwergencja mi dzy województwami. Pog bianie si ró nic odnotowano szczególnie w tych regionach, w których przemys spo ywczy ma relatywnie mniejsze znaczenie w strukturze lokalnej gospodarki. Przeprowadzone analizy wskazuj tak e na niezbyt intensywne powi zania regionalnej sfery B+R z dzia alno ci innowacyjn podmiotów bran y spo ywczej. RENATA GROCHOWSKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB ROZWÓJ AGROBIZNESU NA RYNKACH UNIJNYM I GLOBALNYM W PERSPEKTYWIE D UGOTERMINOWEJ Zmienno otoczenia powoduj ca wi ksze ryzyko prowadzenia agrobiznesu oraz dynamiczny rozwój azjatyckich gospodarek, wymaga nowego spojrzenia na perspektywy rozwoju agrobiznesu i podj cia dzia a zwi kszaj cych konkurencyjno tego sektora. W pracy przedstawiono propozycje dzia a, które nale y w tym celu podj w nadchodz cych latach, tj. wprowadzanie zrównowa onych praktyk w agrobiznesie, uwzgl dniaj cych wyczerpuj ce si zasoby naturalne, tworzenie odpowiedniego rodowiska dla rozwi za prawnoinstytucjonalnych, w tym praw w asno ci, a tak e wzmocnienie rolniczych systemów innowacyjnych (badania, edukacja, doradztwo, infrastruktura).

9 MARIUSZ MACIEJCZAK PAWE GRZELAK Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego METODY WYCENY DÓBR NIERYNKOWYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH Dzi ki porównaniu cen ró nych dóbr mo emy wnioskowa, jak istotne jest skierowanie posiadanych przez gospodark zasobów na zaspokojenie okre lonych potrzeb spo ecznych. Problem pojawia si wtedy, gdy chcemy porówna dobra, które nie wyst puj na rynku. W opracowaniu wskazano na sposoby wyceny dóbr nierynkowych. Omówiono dotychczasowe badania w zastosowaniu metod wyceny dóbr nierynkowych oraz ich przydatno dla kreowania polityki rozwoju obszarów wiejskich. MONIKA BOCIAN IZABELA CHOLEWA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB STANDARDOWA PRODUKCJA W KONTEK CIE WSPÓLNOTOWEJ TYPOLOGII GOSPODARSTW ROLNYCH Artyku jest kontynuacj problematyki omówionej w materiale pt. Wspólnotowa Typologia Gospodarstw Rolnych, który opublikowano w Zagadnieniach Ekonomiki Rolnej 1/2013. Praca przedstawia podstawowe zagadnienia metodyczne i procedury obliczania wspó czynników klasyfikacyjnych, zgodnie ze standardami Unii Europejskiej obowi zuj cymi od 2010 r. w ramach Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych. Mowa jest o regionalnych wspó czynnikach Standardowej Produkcji dla okre lonych dzia alno ci produkcji ro linnej i zwierz cej w Polsce. W uk adzie tabelarycznym zaprezentowano aktualny zestaw regionalnych wspó czynników Standardowej Produkcji obliczony dla Polski, tj. SO 2007 wed ug unijnej listy dzia alno ci produkcji ro linnej i zwierz cej.

10 ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ Lipiec Wrzesień 2013 Nr 3 (336) SPIS TREŚCI ARTYKUŁY SZCZEPAN FIGIEL, JUSTYNA KUFEL Fuzje i przejęcia w światowym sektorze rolno-żywnościowym na tle wahań koniunktury gospodarczej... 3 JACEK KULAWIK, RENATA PŁONKA Subsydia a efektywność ekonomiczno-finansowa gospodarstw rolnych osób fizycznych MARIUSZ HAMULCZUK, STANISŁAW STAŃKO Uwarunkowania zmian cen wieprzowiny i dochodów producentów trzody chlewnej w Polsce MICHAŁ A. JERZAK, JOANNA FLOREK Zmienność cenowa zbóż i jej wpływ na stabilność cen produktów w podmiotach sektora zbożowego w Polsce JAN PAWLAK Koszty energii w rolnictwie polskim SEBASTIAN JARZĘBOWSKI Wpływ integracji w łańcuchu dostaw na efektywność sektora przetwórstwa rolno-spożywczego MISCELLANEA MAŁGORZATA KOŁODZIEJCZAK Struktura wydatków i poziom konsumpcji wybranych produktów spożywczych w gospodarstwach domowych w Polsce i w Niemczech BARBARA GRZYBOWSKA Regionalna konwergencja innowacyjności przemysłu spożywczego RENATA GROCHOWSKA Rozwój agrobiznesu na rynkach unijnym i globalnym w perspektywie długoterminowej MARIUSZ MACIEJCZAK, PAWEŁ GRZELAK Metody wyceny dóbr nierynkowych na obszarach wiejskich MONIKA BOCIAN, IZABELA CHOLEWA Standardowa produkcja w kontekście Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych KRONIKA MIROSŁAW WASILEWSKI, TERESA DOMAŃSKA, TOMASZ PAWLONKA Zarządzanie finansami w warunkach ryzyka V Międzynarodowe Forum Finansowo-Bankowe (15-16 listopad 2012, Jachranka)

11 BIBLIOGRAFIA Książki ekonomiczno-rolnicze oprac. M.M Artykuły ekonomiczno-rolnicze oprac. Zespół

12 PROBLEMS OF AGRICULTURAL ECONOMICS July September 2013 No. 3 (336) CONTENTS ARTICLES SZCZEPAN FIGIEL, JUSTYNA KUFEL Mergers and acquisitions in the world agro-food sector and fluctuations in economic activity... 3 JACEK KULAWIK, RENATA PŁONKA Subsidies vs. economic and financial effectiveness of farms belonging to natural persons MARIUSZ HAMULCZUK, STANISŁAW STAŃKO Factors affecting changes in the prices and farmers incomes in the Polish pig market MICHAŁ A. JERZAK, JOANNA FLOREK The price variation of cereals and its influence on the price stability of products in the cereal sector in Poland JAN PAWLAK Energy costs in the Polish agriculture SEBASTIAN JARZĘBOWSKI Economic impact of integration in the food supply chain MISCELLANEA MAŁGORZATA KOŁODZIEJCZAK Structure of expenditure and consumption level of the selected food products in Polish and German households BARBARA GRZYBOWSKA Regional convergence of innovation in food industry RENATA GROCHOWSKA Agri-business development on the EU and global markets in long-term perspective MARIUSZ MACIEJCZAK, PAWEŁ GRZELAK Non-market goods valuation methods on rural areas MONIKA BOCIAN, IZABELA CHOLEWA Standard production in the context of the Community typology of agricultural holdings CHRONICLE MIROSŁAW WASILEWSKI, TERESA DOMAŃSKA, TOMASZ PAWLONKA Finance management under risk conditions. 5th International Forum on Finance and Banking (15-16 November 2012, Jachranka)

13 BIBLIOGRAPHY Economic and agricultural books worked out by M.M Economic and agricultural articles worked out by collective