ROZDZIAŁ 4 PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO A ROZWÓJ GOSPODARCZY

Transkrypt

1 Tomasz Sowiński ROZDZIAŁ 4 PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO A ROZWÓJ GOSPODARCZY Kapitał ludzki w ujęciu empirycznym najczęściej mierzony jest za pomocą wskaźników związanych z poziomem edukacji lub wykształcenia. Intensywne badania nad determinantami wzrostu gospodarczego rozpoczęte w połowie lat 80 ubiegłego wieku od pionierskich prac P. Romer a (1991) i Lucas a (1988) dotyczących endogenicznej teorii wzrostu ujawniły potrzebę szczególnego potraktowania kapitału ludzkiego. Wielu badaczy i teoretyków zajmujących się kapitałem ludzkim postulowało włączenie do analiz wzrostu, czynnika jakości tego kapitału, niezależnie od uwzględnienia stanu jego zasobów, czyli ilości. Przyczyną takiego stanu rzeczy są ujawniające się kontrowersje wokół relacji pomiędzy edukacją a wzrostem gospodarczym (Pritchett, 2001). W rzeczywistości pomimo dużej liczby badań przeprowadzanych na danych międzynarodowych, założenie o pozytywnej relacji pomiędzy inwestycjami w kapitał ludzki a wzrostem gospodarczym było często kwestionowane (Barro, 1998, s. 19). W pracy Pritchett a (2001, s.42), który przebadał 91 krajów odnajdujemy pewne sugestie wyjaśniające, dlaczego wiele analiz ekonometrycznych nie jest w stanie jednoznacznie udowodnić dodatniej zależności pomiędzy kapitałem ludzkim a wzrostem gospodarczym. Zauważa on, że wzrastająca średnia wysokość płac, która dla wielu badaczy jest probierzem rozwoju zasobów kapitału ludzkiego może doprowadzić do spowolnienia gospodarki. Dzieje się tak wtedy, gdy nowi absolwenci masowo będą się kierować do sektora publicznego (administracji państwowej). Podkreślał również, że marginalna stopa zwrotu z inwestycji w edukację raptownie spada w przypadku wystąpienia stagnacji popytu na lepiej wykształconych pracowników. Głównym jednak elementem obniżającym tempo wzrostu gospodarczego, a w skrajnych przypadkach powodującym jego regres jest zbyt niska jakość edukacji, która nie pozwala na nabycie odpowiednich umiejętności i wiedzy. Dlaczego więc teoria dotycząca kapitału ludzkiego sugeruje silne związki występujące pomiędzy edukacją a wzrostem gospodarczym, podczas gdy dowody empiryczne w wielu krajach nie chcą tego jednoznacznie potwierdzać? Pewnym wyjaśnieniem tej zagadki może być fakt, że często przy okazji mierzenia poziomu kapitału ludzkiego pomijana była kwestia jego jakości. Dotychczasowe badania ujawniające znaczenie jakości kapitału ludzkiego opierały się głównie na jego wymiarze edukacyjnym. Hanushek i Kimko (2000, s. 1190) koncentrując się na znalezieniu dobrej miary kapitału ludzkiego, mierzyli go używając wyników uzyskanych na podstawie ocen uczniów biorących udział w międzynarodowych testach z wiedzy ogólnej i matematyki. Na podstawie wyników tych testów skonstruowali unikalną miarę jakości siły roboczej dla 31 krajów obejmujących okres od 1960 do Oszacowali ją używając średniej ważonej wyników testów gdzie waga dla każdego z krajów jest obliczana jako odwrotność błędu standardowego wyników testów. Następnie autorzy zbudowali model regresji liniowej, gdzie po stronie zmiennej zależnej znalazła się średnioroczna stopa wzrostu gospodarczego, a po stronie zmiennych niezależnych, dochód początkowy z 1960 roku per capita, przeciętna długość edukacji, średnia stopa wzrostu liczby ludności oraz jakość siły roboczej. Oszacowany w ten sposób model wskazywał na ujemną wartość parametru istotnie różniącego się od zera stojącego przy zmiennej określającej dochód początkowy per capita, dodatnią

2 40 Tomasz Sowiński ale nieistotna wartość parametru stojącego przy przeciętnej długości edukacji, dodatnią i wysoce istotą wartość parametru stojącego przy zmiennej określającej jakość siły roboczej oraz ujemną i nieistotną wartość parametru przy zmiennej określającej stopę wzrostu liczby ludności. Zdaniem autorów takie wyniki wskazują jednoznacznie na istotną i pozytywna zależność przyczynowo-skutkową pomiędzy jakością siły roboczej (innymi słowy jakością produktywności) a stopą wzrostu gospodarczego. Inne podejście, w którym uwzględniono miarę jakości edukacji w modelu wzrostu była praca Barro (2001 s. 24). Dane, na których autor oparł swoja analizę pochodziły z tego samego źródła co wyżej wspomnianych, jednak różnica polegała na budowie wskaźników jakości opartych na innych umiejętnościach, a mianowicie; matematyce, wiedzy ogólnej, oraz umiejętności czytania. Zakres badania ograniczył się tylko do 43 krajów dla których były dostępne dane dotyczące jakości edukacji. Użyta metoda opierała się na estymacji 3 równań dla różnych okresów: , , , w których rolę zmiennej zależnej pełni rzeczywista stopa wzrostu PKB per capita. Uzyskane w ten sposób wyniki pokazały dużo większy wpływ jakości edukacji niż ilości mierzonej średnim poziomem wykształcenia średniego czy wyższego. Badania Barro wskazały również, że zależność poziomu edukacji w określonego ilościowo ze wzrostem gospodarczym jest nieznaczna. Szereg innych badań wskazywał tożsame wyniki. Wnioski z pracy Lee i Lee (1995 s. 221) były bardzo podobne do pracy Hanushek i Kimko, w której poziom edukacji określony ilościowo nie wywierał znaczącego wpływu na wzrost gospodarczy. Poszerzona metoda Hanushek i Kimko użyta w badaniach przestrzennych wzrostu gospodarczego przez Bosworth i Collins (2003 s. 141) oraz w badaniach przestrzennych poziomu uprzemysłowienia dokonanych przez Ciccone i Papaioannou (2006) wykazała silną dominację wpływu jakości wykształcenia na rozwój gospodarczy nad poziomem wykształcenia wyrażonym ilościowo. Również ostatnie analizy wykorzystujące wyniki międzynarodowych badań umiejętności pisania i czytania wśród dorosłych w 14 krajach OECD (Coulombe, Tremblay, Marchand, 2004 s. 27, Coulombe, Tremblay, 2006 s. 13) jednoznacznie wskazują na przewagę miar jakościowych nad ilościowymi w badaniach poziomu wykształcenia. Przywołane wyżej wyniki badań wyraźnie wskazują na potrzebę bardziej szczegółowego potraktowania jakości kapitału ludzkiego, ponieważ jednoznacznie podkreślają niedostatki ilościowych miar kapitału ludzkiego i w związku z tym potrzebę stosowania mierników jakościowych. Jednocześnie przywołane powyżej prace utożsamiają jakość kapitału ludzkiego jedynie jakością kształcenia, co w odniesieniu do roli przypisywanej współcześnie kapitałowi ludzkiemu wydaje się być niewystarczające. Jakość kształcenia należy raczej traktować jako jedno z uwarunkowań rozwoju i zróżnicowania jakości kapitału ludzkiego. Definiowanie jakości kapitału ludzkiego jako zbioru cech kapitału ludzkiego pozwalających na realizacje określonego celu gospodarczego wymaga skonkretyzowania tegoż właśnie celu. Rozważanie kapitału ludzkiego w sferze makroekonomicznej wiązane jest z rozwojem gospodarczym a zatem ocena jakości kapitału ludzkiego powinna być dokonana przez pryzmat rozwoju gospodarczego. We współczesnej doktrynie ekonomicznej szczególne miejsce zajmuje pojecie konkurencyjności. Pojecie to, które dotychczas wiązane było z grą rynkową pomiędzy przedsiębiorstwami, dziś obecne jest przy ustalaniu kierunków rozwoju regionów oraz całych gospodarek. Pojecie konkurencyjności regionów pojawia się również przy okazji omawiania innego pojęcia gospodarki opartej na wiedzy definiowanej jako takiej, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa (OECD, 1996 s. 7), której budowa jest pierwszorzędnym celem Unii Europejskiej. Z definicji tej wynika, że UE główny nacisk kładzie na budowanie konkurencyjnego systemu ekonomicznego, zdolnego do przyswajania i rozwijania wiedzy. Jednym z elementów tworzenia takiego modelu gospodarki jest zwiększa-

3 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego a rozwój gospodarczy 41 nie konkurencyjności regionów. Konkurencyjność regionów jest pojęciem, które w środowisku naukowym pojawiło się stosunkowo niedawno, a przy tym jest wieloaspektowe. Powoduje to, że napotykamy na pewne trudności z jednoznacznym zdefiniowaniem tego terminu. Przyjmując, że konkurencyjność to zdolność do osiągania sukcesu w gospodarczej rywalizacji i odnosząc ten termin do rozwoju regionalnego można powiedzieć, że jest to zdolność regionów do przystosowywania się do zmieniających się warunków, pod kątem utrzymania lub poprawy pozycji w toczącym się również miedzy regionami współzawodnictwie (Winiarski [1], 1999 s. 9). Na potrzeby niniejszego opracowania za adekwatny pojęciu konkurencyjności regionów można rozumieć zespół cech decydujących o atrakcyjności regionu jako miejsca dla alokacji kapitału. B. Winiarski powołując się na opracowania M. Klamut wymienia m.in. następujące charakterystyki regionów konkurencyjnych (Winiarski [2], 1999 s. 50): rozwinięta i zróżnicowana struktura gospodarki, obejmująca gałęzie i przedsiębiorstwa zdolne do uczestnictwa w międzyregionalnym i międzynarodowym podziale pracy i do odnoszenia sukcesów ekonomicznym współzawodnictwie; dobre ogólne zagospodarowanie, obejmujące pełne wyposażenie w urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej; posiadanie w regionie jednostki szkolnictwa wyższego, jak również instytucji i zakładów naukowo badawczych; dobre warunki i stan środowiska naturalnego. Konkurencyjność zatem jest postrzegana jako kluczowy wskaźnik sukcesu w polityce gospodarczej, stąd czynniki konkurencyjności obejmują (Wysocka, 2007): zmniejszenie luki technologicznej mierzone wzrostem ilości i wykorzystania patentów mających bezpośredni wpływ na poziom innowacyjności, wspieranie małej i średniej przedsiębiorczości odgrywającej główną rolę w tworzeniu nowych miejsc pracy i przeciwdziałaniu bezrobociu, wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych wprowadzających nowe produkty i technologie i pośrednio wymuszające podnoszenie kwalifikacji siły roboczej, rozbudowę infrastruktury transportu podnoszącą dostępność i możliwość rozszerzania rynków zbytu, ułatwienie dostępu do źródeł energii, co przyczynia się do zmniejszania dysproporcji między obszarami centralnymi i peryferyjnymi, zmniejszenie dysproporcji w kapitale ludzkim obejmującym poziom wykształcenia, stan zdrowia i opieki społecznej; poprawa stanu w tym zakresie podnosi aktywność i zaangażowanie ludności w polepszenie warunków życia, rozbudowę instytucji otoczeniu biznesu, tworząc efektywną sieć firm wspierających przedsiębiorczość i transfer technologii, usprawnienie działań administracji publicznej poprzez korzystne zmiany zasad zarządzania i sposobów podejmowania decyzji określonej jako "kreowanie uczącej się administracji", umiejętność korzystania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej traktowanych jako bodziec i szansa dla wszystkich uczestników zaangażowanych w rozwój regionalny. Powyższe rozważania dotyczące sposobów i możliwości rozwoju gospodarczego poprzez tworzenie konkurencyjnych regionów każą oceniać jakość kapitału ludzkiego jako zespół cech kapitału ludzkiego pozwalający na tworzenie trwałej przewagi konkurencyjnej w badanym obiekcie (regionie, kraju). Ponieważ kapitał ludzki w ujęciu makroekonomicznym to zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w danym społeczeństwie lub narodzie, zatem na jakość kapitału ludzkiego na tym poziomie wpływają następujące

4 42 Tomasz Sowiński działania( 2008): kształcenie otrzymywane z istniejącego systemu edukacji narodowej, kształcenie i doskonalenie zawodowe oraz doświadczenie zdobywane w czasie pracy, działanie w zakresie kształcenia ciągłego dorosłych, usługi w zakresie ochrony zdrowia, wpływające na długość życia, sprawność fizyczną i skłonność ludzi do intensywnego działania, migracje ludności, gromadzenie informacji i badania naukowe, zwłaszcza odnoszące się do tworzenia jakości kapitału ludzkiego, jakości życia, zdrowia moralnego społeczeństwa, wysiłek wkładany przez jednostki w wychowanie młodego pokolenia, odpowiedni czas wolny niezbędny dla regeneracji zdolności do pracy, koszt utraconych możliwości ponoszony przez osoby w trakcie tworzenia własnego kapitału, działalność gospodarstw domowych o charakterze ekonomicznym na rzecz kształtowania kapitału ludzkiego członków rodziny i społeczeństwa jako całości, czynniki etyczne (system wartości społeczny i indywidualny) wpływające na postawy proefektywnościowe i prospołeczne nosicieli kapitału ludzkiego, czynniki deprecjacji finansowej i strukturalnej kapitału ludzkiego dla rozwoju gospodarczego kraju, struktura wiekowa, moralne starzenie się wiedzy i umiejętności. Na tej podstawie cechy kapitału ludzkiego mające wskazywać na jego jakość zgodnie z ogólna definicją kapitału ludzkiego można podzielić na 4 grupy: oceniające poziom wykształcenia oceniające poziom umiejętności oceniające stan zdrowia oceniające możliwości migracji Wskaźniki w pierwszej grupie dotyczą oceny poziomu wykształcenia ludności otrzymywanego w trakcie tak zwanej edukacji formalnej, zdobywanej podczas nauki w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych oraz uczelniach wyższych. O jakości kapitału ludzkiego stanowią osoby z najwyższymi kwalifikacjami, legitymującymi się wyższym wykształceniem. Kolejna grupa mierników skupia się na ocenie umiejętności nabywanych poza powszechnym systemem edukacji. Pod uwagę brane są takie elementy jak dodatkowe kwalifikacje pozwalające na wyższe zarobki, przedsiębiorczość, umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami. Ocena stanu zdrowia jest niezbędnym elementem oceny jakości kapitału ludzkiego, ponieważ zdrowie i ogólna dobra kondycja fizyczna jest podstawową determinantą sprawnego wykorzystania zgromadzonych zasobów kapitału ludzkiego. W ostatniej grupie mierników ocenie poddawana jest mobilność zasobów ludzkich wiązana ze zmianą miejsca pracy jak również z umiejętnościami dostosowania się do zmieniających się warunków na rynku pracy. Celem niniejszej pracy jest zbudowanie syntetycznego wskaźnika jakości kapitału ludzkiego i na tej podstawie zbadanie wpływu jakości kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy poprzez analizę zależności pomiędzy jakością kapitału ludzkiego a Produktem Krajowym Brutto per capita. Jednym z najtrudniejszych problemów w empirycznych badaniach jakości kapitału ludzkiego jest złożoność powyższego zjawiska. Przy kwantyfikacji takich zjawisk zwykle stosuje się wiele wskaźników a zatem w procedurze doboru mierników należy uwzględnić następujące kryteria (Bywalec, Wydymus, 1992): Merytoryczne istotność danego miernika z punktu widzenia celu i przedmiotu bada-

5 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego a rozwój gospodarczy 43 nia, jednoznaczność interpretacyjną dla każdego badanego obiektu, wyczerpanie przez dany miernik zakresu badanego zjawiska oraz proporcjonalna reprezentacja poszczególnych elementów badanego zjawiska; Formalne brak istotnej korelacji pomiędzy miernikami i możliwość uzyskania porównywalnych i jednoznacznych informacji statystycznych dla każdego badanego obiektu. Mierniki zbudowano w oparciu o dane statystyczne publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, jak również o wyniki badań przeprowadzonych w ramach programu Diagnoza Społeczna Badaniem objęto jednostki podziału terytorialnego NTS 2 (województwa) dla roku Tabela 1. Mierniki jakości kapitału ludzkiego Grupa cech Poziom wykształcenia Poziom umiejętności Stan zdrowia Możliwości migracji Mierniki X1 - Liczba absolwentów szkół wyższych ogółem na 10 tys. osób 2006 roku X2 Liczba patentów i wzorów użytkowych zgłoszonych do UPRP na 10 tys. osób w 2006 roku X3 procentowy udział osób, które zdobyły nowe kwalifikacje lub umiejętności z myślą o lepszych zarobkach w 2006 roku X4 procentowy udział osób, które zaczęły korzystać z Internetu w latach X5 procentowy udział osób, które rozpoczęły działalność gospodarczą w 2006 roku X6 procentowy udział osób, które awansowały w 2006 roku X7 procentowy udział osób, które zostały przeniesione na gorsze stanowisko w 2006 roku X8 liczba zachorowań na gruźlicę na 10 tys. osób w 2006 roku X9 - zgony mężczyzn ogółem na 10 tys. osób w 2006 roku X10 procentowy udział osób, które podjęły lepiej płatną lub dodatkową prace w 2006 roku X11 średnia liczba zmian miejsc pracy w latach X12 procentowy udział osób, które nie potrafiły znaleźć pracy po ukończeniu szkoły w 2006 roku W grupie wyróżnionych mierników znalazły się cztery destymulanty: procentowy udział osób, które zostały przeniesione na gorsze stanowisko, liczba zachorowań na gruźlicę na 10 tys. osób w 2006 roku, zgony mężczyzn ogółem na 10 tys. osób w 2006 roku, procentowy udział osób, które nie potrafiły znaleźć pracy po ukończeniu szkoły w 2006 roku. Wyboru optymalnego zbioru zmiennych diagnostycznych dokonano na podstawie analizy współczynników zmienności, w wyniku której, ustalono, że wszystkie z zaproponowanych mierników charakteryzują się dostatecznym zróżnicowaniem oprócz zmiennej X11 średnia liczba zmian miejsc pracy w latach Zbadano także wartości współczynników korelacji Pearsona pomiędzy zmiennymi, których wartości zaprezentowano w tabeli 2.

6 44 Tomasz Sowiński Tabela 2. Macierz współczynników korelacji Pearsona x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x12 x1 0,24 0,25-0,12 0,07 0,05-0,19-0,33-0,42 0,33-0,32 x2 0,32 0,46-0,01 0,31 0,25-0,14-0,07 0,39-0,47 x3 0,44 0,52 0,71 0,47-0,12-0,06 0,40 0,21 x4 0,12 0,34 0,44-0,18-0,23 0,43-0,24 x5 0,40 0,41-0,10-0,10 0,30 0,10 x6 0,20 0,15 0,02 0,25 0,03 x7 0,06 0,01-0,06 0,38 x8 0,63-0,49 0,10 x9-0,41 0,08 x10-0,31 x12 Analiza wartości współczynników korelacji Pearsona wskazuje na brak zależności liniowych pomiędzy cechami. Jedynie tylko w dwóch wypadkach jest on statystycznie istotnie różny od zera pomiędzy cechami: X8 liczba zachorowań na gruźlicę na 10 tys. osób w 2006 roku a X9 zgony mężczyzn ogółem na 10 tys. osób w 2006 roku oraz X3 procentowy udział osób, które zdobyły nowe kwalifikacje lub umiejętności z myślą o lepszych zarobkach w 2006 roku a X6 procentowy udział osób, które awansowały w 2006 roku. Na podstawie zredukowanego zbioru mierników o zmienne: X6, X9, X11, zbudowano wskaźnik syntetyczny jakości kapitału ludzkiego za pomocą jednej z metod wielowymia-

7 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego a rozwój gospodarczy 45 rowej analizy porównawczej taksonomicznej miary rozwoju Hellwiga. Pozwala to na liniowe uporządkowanie województw ze względu na kształtowanie się badanego zjawiska. Istota tej metody polega na wyznaczeniu odległości każdego obiektu od wzorca, który stanowi dla stymulanty wartość maksymalną cechy, a dla destymulanty minimalną. Wyniki przeprowadzonej procedury posortowano malejąco. Tak uporządkowane regiony podzielono na 3 klasy stosując rozpiętość przedziału miary obliczoną ze wzoru: max sk min sk k k i = k = 1, 2..., n 3 gdzie s k miara jakości kapitału ludzkiego województwa. Tabela 3. Wskaźnik syntetyczny jakości kapitału ludzkiego. Klasy: Wysoka jakość kapitału ludzkiego Średnia jakość kapitału ludzkiego Niska jakość kapitału ludzkiego Województwo Jakość kapitału ludzkiego Mazowieckie 0,522 Pomorskie 0,514 Małopolskie 0,491 Dolnośląskie 0,473 Opolskie 0,433 Wielkopolskie 0,413 Kujawsko-Pomorskie 0,379 Śląskie 0,364 Zachodniopomorskie 0,361 Podlaskie 0,320 Lubuskie 0,308 Łódzkie 0,216 Podkarpackie 0,194 Warmińsko-Mazurskie 0,119 Lubelskie 0,035 Świętokrzyskie - 0,004 Źródło: Opracowanie własne Mając na uwadze, że teoretycznie maksymalna wartość taksonomicznej miary rozwoju Hellwiga wynosi 1, oszacowany wskaźnik jakości kapitału ludzkiego przyjmuje niskie wartości. Oznacza to, że kolejność obiektów ze względu na poszczególne cechy tworzące syntetyczny wskaźnik jakości kapitału ludzkiego jest znacznie zróżnicowana miedzy sobą, co potwierdza fakt, że tylko jedno województwo pomorskie stanowi wzorzec dla więcej niż jednej cechy: X4 procentowy udział osób, które zaczęły korzystać z Internetu w latach oraz X10 procentowy udział osób, które podjęły lepiej płatną lub dodatkową prace w 2006 roku. Pomijając fakt przeciętnie niskich wartości wskaźnika jakości kapitału ludzkiego, rozkład badanych obiektów w poszczególnych klasach przedstawia dość pozytywny obraz. Najliczniejsza grupę stanowi klasa województw o najwyższym wskaźniku 9 obiektów, wśród której znalazły się między innymi takie województwa jak: mazowieckie, dolnośląskie, wielkopolskie oraz śląskie, które tradycyjnie we wszelkich klasyfikacjach makroekonomicznych reprezentują najwyższe wartości wskaźników. Liczebność grupy o najniższej jakości wynosi zaledwie 3, które stanowią województwa świętokrzyskie, lubelskie i warmińsko-mazurskie.

8 46 Tomasz Sowiński Na przedstawionym niżej kartogramie, gdzie województwa podzielono według schematu z tabeli 2, wyraźnie pojawia się obraz podziału Polski, określany często w mediach, na Polskę A i Polskę B. Cześć zachodnia Polski w całości stanowi grupa województw o najwyższej jakości kapitału ludzkiego z wyjątkiem województwa lubuskiego. Do tej grupy zalicza się także województwo małopolskie i oczywiście mazowieckie. Reszta Polski reprezentowana jest przez regiony, które znalazły się w grupie wskaźników jakości na średnim i niskim poziomie. Mapa 1 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego Niska jakość Średnia jakość Wysoka jakość Porównanie wartości jakości kapitału ludzkiego z podstawowym miernikiem rozwoju gospodarczego wartością Produktu Krajowego Brutto na jednego mieszkańca w 2006 roku (tabela 4) wskazuje na istotną zależność pomiędzy tymi dwoma zmiennymi. Współczynniki korelacji Pearsona wynosi nieco ponad 0,63 i jest statystycznie istotnie różny od zera, co oznacza, że występuje istotna zależność liniowa pomiędzy badanymi cechami. Aby przedstawić dokładniej powiązanie tych dwóch kategorii ekonomicznych, dokonano porównania wartości wskaźników obu zjawisk w poszczególnych regionach. Poziom rozwoju gospodarczego wyrażonego za pomocą Produktu Krajowego Brutto podzielono na 3 klasy przypisując do każdej z nich odpowiednio regiony o wysokim PKB per capita, średnim i niskim. Podziału dokonano według tej samej procedury co w przypadku wskaźnika jakości kapitału ludzkiego, pomijając województwo mazowieckie, ze względu na znacznie wyższą wartość PKB i obligatoryjnie przydzielając je do grupy województw z najwyższą wartością PKB.

9 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego a rozwój gospodarczy 47 Tabela 4. Wartość PKB w zł na jednego mieszkańca w 2006 roku Klasy: Wysoka wartość PKB Średnia wartość PKB Niska wartość PKB Województwa Wartość PKB Mazowieckie Śląskie Wielkopolskie Dolnośląskie Pomorskie Zachodniopomorskie Łódzkie Lubuskie Kujawsko-Pomorskie Małopolskie Opolskie Warmińsko-Mazurskie Świętokrzyskie Podlaskie Podkarpackie Lubelskie Następnie stworzono macierz o wymiarach 3x3, gdzie elementami tej macierzy były województwa umieszczone ze względu na przynależność do każdej z tych grup. Poszczególne elementy macierzy można opisać w następujący sposób: Tabela 5. Macierz jakości kapitału ludzkiego i poziomu rozwoju gospodarczego podział na grupy. Jakość kapitału ludzkiego WYSOKA ŚREDNIA NISKA Poziom rozwoju gospodarczego WYSOKI ŚREDNI NISKI I, I wysoka jakość kapitału ludzkiego i wysoki II, I średnia jakość kapitału ludzkiego i wysoki III, I niska jakość kapitału ludzkiego i wysoki I, II wysoka jakość kapitału ludzkiego i średni II, II średnia jakość kapitału ludzkiego i średni III, II niska jakość kapitału ludzkiego i średni I, III wysoka jakość kapitału ludzkiego i niski II, III średnia jakość kapitału ludzkiego i niski III, III niska jakość kapitału ludzkiego i niski

10 48 Tomasz Sowiński Rozkład województw według powyższego schematu przedstawia tabela 6. Tabela 6. Macierz podobieństw jakości kapitału ludzkiego i poziomu rozwoju gospodarczego rozkład województw. Jakość kapitału ludzkiego WYSOKA ŚREDNIA NISKA Poziom rozwoju gospodarczego WYSOKI ŚREDNI NISKI mazowieckie, pomorskie, dolnośląskie, wielkopolskie, śląskie małopolskie, opolskie, kujawsko-pomorskie, zachodnio-pomorskie lubuskie, łódzkie podlaskie, podkarpackie warmińsko-mazurskie, lubelskie, świętokrzyskie Tak zaprezentowane dane potwierdzają pozytywną relację pomiędzy jakością kapitału ludzkiego a poziomem rozwoju gospodarczego. W grupach o tym samym poziomie badanych zjawisk znalazło się dziesięć spośród szesnastu województw (główna przekątna). Dowodzi to, że badane zjawiska są ze sobą silnie powiązane. Z powyższej tabeli wynika także, że niska i średnia jakość kapitału ludzkiego nie pozwala na osiągnięcie wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Część województw pomimo posiadania kapitału ludzkiego o wysokiej jakości, nie generuje wysokiej wartości PKB. Grupę te stanowią województwa północne, małopolskie i opolskie. Są to województwa, w których ze względu na walory przyrodnicze dominowało rolnictwo. Pomimo tego, każde z nich posiada prężne ośrodki naukowe: Uniwersytet Jagielloński, AGH, Uniwersytet Szczeciński, i aspirujący do tej roli Uniwersytet Opolski oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, które kształcą znaczna cześć polskich studentów 1 co pozwala z optymizmem patrzeć w przyszłość i oczekiwać szybkiego przejścia do grupy województw z najwyższym PKB na osobę. BIBLIOGRAFIA: 1. Barro R.J. 1998, Human capital and growth in cross-country regressions, Working paper, Harvard University 2. Barro R.J., Education and Economic Growth, in Helliwell J.F. (ed.), The Contribution of Human and Social Capital to Sustained Economic Growth and Well-Being, OECD, chapter 3, s Bywalec C., Wydymus S., 1992 Poziom życia ludności Polski w porównaniu z krajami 1 W 2006 liczba studentów kształcących się w wyżej wymienionych województwach stanowiła około 25% ogólnej liczby studentów szkół publicznych. Źródło GUS

11 Przestrzenne zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego a rozwój gospodarczy 49 Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Ekonomista, nr 5-6., s Ciccone A., Papaioannou E., Human Capital, the Structure of Production, and Growth. Barcelona, Universitat Pompeu Fabra. 5. Coulombe, S., Tremblay, J.-F., and Marchand, S Literacy scores, human capital and growth across fourteen OECD countries. International Adult Literacy Survey. Statistics Canada, Human Resources and Skills Development Canada, Ottawa. Cat. No MIE, no Coulombe S., Tremblay J.-F., Literacy and Growth. Topics in Macroeconomics 6,no. 2: Article 4 7. Hanushek E.A., Kimko D.D., Schooling, Labor-Force Quality, and the Growth of Nations. American Economic Review, 90(5), s Lee D.W., Lee T.H., Human Capital and Economic Growth: Tests Based on the International Evaluation of Educational Achievement. Economics Letters, 47(2), Bosworth B.P., Collins S.M., The Empirics of Growth: An update. Brookings Papers on Economic Activity, 2, s Lucas R.E., On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetarny Economics, 22(1), s Pritchett L., Where has all the education gone?. World Bank Economic Review, 15, s Raport OECD "The knowledge-based economy OECD/GD (96) Romer P., Endogenous technical change. Journal of Political Economy, 98, Winiarski B., 1999 Konkurencyjność: kryterium wyboru czy kierunek strategii i cel pośredni polityki regionalnej, Konkurencyjność regionów, pod red. M. Klamut WAE, Wrocław, s Winiarski B., 1999 Czynniki konkurencyjności regionów, Konkurencyjność regionów, pod red. M. Klamut WAE, Wrocław, s Wysocka E., Istota i czynniki konkurencyjności w regionie. stan na dzień poziomy kapitału ludzkiego w firmie. ie_ html stan na dzień