Edukacja wczesnoszkolna

Transkrypt

1 Scenariusz 4 autor: Krystyna Popko-Tomasiewicz Cele ogólne: Edukacja wczesnoszkolna temat: Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra. rozwijanie wrażliwości zmysłowej, rozbudzanie pasji obserwowania zjawisk przyrodniczych, kształtowanie świadomości na temat roli człowieka w środowisku przyrodniczym, zapoznanie ze środowiskiem i trybem życia oraz zwyczajami wydry, zdobywanie umiejętności samodzielnego prowadzenia obserwacji przyrodniczych, kształtowanie umiejętności służących zdobywaniu wiedzy, rozwijanie sprawności manualnej i ruchowej uczestników zajęć, kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: podać przykłady różnorodnych tropów i śladów w przyrodzie, rozpoznać i opisać charakterystyczne cechy tropu wydry, zinterpretować tropy i ślady wydry, ułożyć wyrazy z rozsypanki sylabowej, obliczać sumy, różnice, iloczyny, ilorazy w zakresie do 30, wyjaśnić pojęcia: rewir, tropy, błony pławne. Miejsce: sala, sala do ćwiczeń. Formy pracy: indywidualna, grupowa, zbiorowa. Metody pracy: opowiadanie, opis, pokaz, obserwacja, pogadanka (rozmowa kierowana), praca z tekstem. Wiek uczestników: 5-8 lat. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: Minimum 120 minut na realizację wszystkich ćwiczeń. Nauczyciel może dokonać wyboru zadań, tak aby ich zestaw był optymalny do realizacji z wybraną grupą uczniów. Optymalna liczba uczestników: 20 uczniów. Materiały i środki dydaktyczne: karty pracy ucznia, arkusz kolorowego kartonu, kartki papieru A4 dla każdego ucznia, przybory do pisania,

2 Edukacja wczesnoszkolna kredki, kreda w kolorze białym i czerwonym, materiał mocujący tablice i kartki (magnesy, masa mocująca, zaklejaczki ), kartki z sylabami, tablice edukacyjne dotyczące tematu: tablica nr 1. Pojedynczy trop wydry (łapy przedniej i tylnej), tablica nr 2. Odchody wydry, tablica nr 3. Układ tropów wolno poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką, tablica nr 4. Układ tropów szybko poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką, tablica nr 5. Układ tropów wydry w ucieczce wraz z jej sylwetką, Czynności przygotowawcze nauczyciela: W ramach przygotowań do zajęć wykonać należy Encyklopedię zwierząt klasy... Wystarczy segregator, do którego wpinane będą kolejne karty. Okładki encyklopedii ozdobić można rysunkami różnych gatunków zwierząt, które uczniowie wykonają podczas zajęć plastycznych. Dla każdego dziecka należy powielić karty pracy (na pojedynczych kartkach w formacie A4 lub mniejszym) oraz przygotować potrzebne materiały. Należy wyeksponować w klasie tablice edukacyjne dotyczące tematu. tablice nr 1-2 prezentowane będą równolegle z odczytywanym opowiadaniem. tablice nr 3-5 wykorzystane zostaną podczas realizacji ćwiczenia nr 4. Przygotować zestaw pytań do treści opowiadania. Można dokonać podziału tekstu opowiadania na logiczne fragmenty, do których należałoby skonstruować pytania (sprawdzające, naprowadzające, motywujące, zwiększające koncentrację, zwiększające zainteresowanie i napięcie czy stymulujące wyobraźnię, utrwalające). Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć czas trwania 25 minut Obserwacje dzikich zwierząt w ich naturalnym środowisku są dla każdego z nas ogromnym przeżyciem. Takie spotkania oko w oko - zwłaszcza w przypadku wydry - zdarzają się jednak bardzo rzadko. Dobry tropiciel potrafi zauważyć ślady pozostawiane przez zwierzęta, które świadczą o ich obecności. Dlatego podczas zajęć pt. Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra uczniowie nauczą się rozpoznać i interpretować tropy i ślady wydry, dowiedzą się wielu informacji o życiu i zachowaniach zwierzęcia. Dzięki nabytym umiejętnościom i wiedzy będą mogli prowadzić samodzielne obserwacje w terenie. 1. Nauczyciel/prowadzący odczytuje opowiadanie ilustrując je odpowiednimi tablicami edukacyjnymi oznaczonymi w tekście ( tablice nr 1-2 ). 2. Przeprowadza rozmowę kierowaną z uczniami na temat: Co wiem o wydrze? (na podstawie przeczytanego tekstu). Przedstawienie tekstu opowiadania Tegoroczna zima w Gorcach była wyjątkowo śnieżna. Pola, łąki i miedze grubą warstwą pokrył biały puch. Chociaż w lesie było go trochę mniej, to i tak Kuba musiał zrezygnować z zimowych wypraw z Tatą. Śnieg łatwo zapadał się pod stopami, a dłuższy spacer wymagał nie lada kondycji. Na krótsze wędrówki najczęściej wybierał się nad potok Kamienica, gdzie od kilku dni obserwował dziwne ślady. I choć wśród kolegów uchodził za świetnego tropiciela, ten przypadek okazał się tajemniczą zagadką. Pierwsze oznaki obcego Kuba zauważył w sobotę. Na pagórku, obok potoku znalazł wyraźne ślady sanny, czyli wygniecioną w śniegu wąską rynnę. Ktoś zjeżdżał z górki! pomyślał - hmmm... To dziwne. Nie ma żadnych śladów butów. Zaintrygowany zaczął penetrować teren, od pagórka aż po brzeg potoku, w poszukiwaniu jakichkolwiek znaków, które zdradziłyby sprawcę. Niestety nie natrafił na żadną wskazówkę, która pozwoliłaby rozwiązać zagadkę. Trochę zawiedziony, ruszył w drogę powrotną do domu. W niedzielę rynna była jeszcze głębsza, a chłopiec oprócz odcisków swoich butów nie znalazł nic. Kolejnej nocy spadło 5 cm lekkiego, puszystego śniegu. Nareszcie! W takim śniegu nawet mysz pozostawi ślad pomyślał uradowany Kuba. Nad Kamienicę poszedł zaraz po lekcjach. Niestety, marcowe słońce, które tak lubił, ponieważ przypominało mu o nad Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra

3 Edukacja wczesnoszkolna chodzącej wiośnie, roztopiło tropy. Jedno było pewne, prowadziły one z - i - do potoku. A więc obcy umie pływać? Biorąc pod uwagę temperaturę wody, to żaden z moich kolegów uśmiechnął się Kuba. Przy samej wodzie, w cieniu kępy krzewów chłopiec znalazł wyraźnie odbity trop (tablica nr 1). Wyjął z plecaka linijkę i zmierzył. Długość - 9 cm, szerokość - 5 cm. Obok tropu dostrzegł ślad wleczenia. To zwierzę coś za sobą ciągnęło. Oczywiście! krzyknął zadowolony z siebie chłopiec. - Na śniegu odbił się również jego ogon! - Czyżby pojawił się u nas bóbr? W tym momencie jego wzrok padł na wystający z wody kamień. Coś na nim leżało! Ostrożnie, by nie zamoczyć butów, podszedł bliżej. To były zielonkawe odchody, które zawierały resztki niestrawionych łusek i ości ryb (tablica nr 2). To jednak nie bóbr. Przecież on jest roślinożerny, a mój obcy zjada ryby wydedukował Kuba. A jednak wiem już o nim dużo! pomyślał z dumą. Żyje w wodzie i na lądzie, jest drapieżnikiem, żywi się rybami i ma ogon. To będzie świetna zagadka do rozwiązania razem z tatą - ucieszył się Kuba. Wieczorem opowiedział rodzicom o swoich obserwacjach. Tato uśmiechnął się w znany Kubie sposób. To znaczy, że wiedział kim jest obcy. Podszedł do biblioteczki, wziął z półki książkę, i zaczął czytać: Wydra jest sprawna i porusza się bardzo szybko zarówno w wodzie jak i na lądzie. Najbardziej aktywna jest w nocy. Poluje głównie na ryby, ale żywi się także żabami, owadami, jajami, a nawet ptakami. Małe ofiary zwykle zjada leżąc na plecach w wodzie i pomagając sobie przednimi łapami. Większą zdobycz, czy też taką, której spożycie sprawia większe trudności np. raki lub większe ryby wyciąga na brzeg. Szczątki żeru i odchody zdradzają jej obecność. Ma doskonale rozwinięty wzrok i słuch. Świetnie pływa i nurkuje. Pod wodą potrafi przebywać nawet do 3 minut! Przed przemakaniem chroni ją gęste futro pokryte tłustą wydzieliną. Wydry są niezwykle wesołymi stworzeniami. Łatwo się oswajają, a wśród przyrodników mają opinię najzabawniejszych zwierząt świata. Dotyczy to także dorosłych osobników. Wielokrotnie obserwowano wydry, które zjeżdżały na brzuchach ze stromego brzegu do wody. Tak! Wszystko pasuje! Mój obcy to wydra! krzyknął szczęśliwy Kuba. Tak synu, ale ona wcale nie jest tam obca. Żyje w dolinie Kamienicy od lat. Widywałem ją czasami pod mostem. W ubiegłym roku z dwójką młodych powiedział tato. Hm! W takim razie obcym, to chyba byłem ja. A pokażesz mi ją kiedyś? - zapytał Kuba. Wydra to płochliwe i ostrożne zwierzę, ale sporo możesz się o niej dowiedzieć śledząc tropy i ślady, które pozostawia. W sobotę zabiorę cię na lekcję tropienia!- odpowiedział tato. B. Ćwiczenia/zadania dla ucznia 1. Ryba, rak czy ptak dzisiaj na śniadanie?! - czas trwania 15 minut 1. Z trzech wariantów ćwiczenia nauczyciel/prowadzący wybiera te, które będą odpowiednie pod względem trudności dla uczniów uczestniczących w zajęciach. 2. Nauczyciel/prowadzący rozdaje karty pracy nr 1 i przybory do pisania. 3. Odczytuje polecenia zadań, które uczniowie będą wykonywali zgodnie ze wskazówkami. 2. Pływający posiłek - czas trwania 10 minut 1. Nauczyciel (prowadzący) rozdaje karty pracy nr 2 i przybory do pisania. 2. Odczytuje polecenie zadania, które uczniowie będą wykonywali zgodnie ze wskazówkami. 3. Czyj to trop? - czas trwania 15 minut. Nauczyciel/prowadzący umieszcza na tablicy rysunek powiększonego pojedynczego tropu wydry, tj. odcisku przedniej i tylnej łapy (tablica nr 1). 1. Kieruje pytania do uczniów: Wyjaśnij, co to jest trop? Jaki kształt ma trop przedstawiony na rysunku? Co przypomina? Podaj jego wymiary? Ile jest palców? Czy widać błonę pławną między palcami? Czy są odbite pazury? Czy są odbite opuszki? Gdzie i kiedy można spotkać takie tropy? 4. Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra 3

4 Edukacja wczesnoszkolna 2. Nauczyciel/prowadzący podsumowuje odpowiedzi uczniów dokonując krótkiej charakterystyki tropu wydry. Obecność wydry stwierdzić można na podstawie zaobserwowanych śladów (w tym tropów). Najłatwiej je dostrzec zimą, na świeżym śniegu w okolicach potoków, rzek, stawów i jezior. W pozostałych porach roku najprostszym sposobem poszukiwania tropów jest penetracja piaszczystych i błotnistych brzegów tych zbiorników. Pojedyncze odciski są w zarysie okrągłe, przeważnie z wyraźnie odbitymi pięcioma palcami. Błona pławna występująca pomiędzy palcami rzadko odbija się w podłożu, chyba, że w świeżym, miękkim śniegu. Pazury są słabo zaznaczone. O obecności wydry częściej przekonamy się obserwując ślady jakie pozostawia, np. charakterystyczne zielonkawe odchody, którymi znaczy swój rewir, wydeptane ścieżki wyjść i wejść do wody. Szczególnie liczne ślady obecności wydr spotyka się w okolicach ich nor, kryjówek, ulubionych łowisk oraz na granicach rewirów. 4. Myszkująca wydra - zabawa ruchowa (ćwiczenie wzmacniające mięśnie grzbietu górnego, mięśnie ramion, barków) - czas trwania 10 minut Uwaga! Zabawa wymaga większej przestrzeni, np. sala ćwiczeń. 1. Nauczyciel /prowadzący wydaje uczniom polecenia: rozproszcie się po sali, uklęknijcie opierając dłonie o podłogę, trzymajcie głowę i nos blisko podłogi jak myszkująca wydra poruszajcie się na czterech kończynach naprzód, na hasło idzie człowiek wykonujcie skoki używając czterech kończyn. 2. Nauczyciel/prowadzący kieruje zabawą i zwraca uwagę na bezpieczne zachowania uczniów, odpowiednio je promując. 5. Ni pies ni wydra! - czas trwania 20 minut 1. Nauczyciel/prowadzący oznacza taśmą lub kredą na podłodze kwadrat o powierzchni przynajmniej 6 m Wybiera dwójkę uczniów, którzy siadają na krzesełkach obok namalowanego kwadratu. 3. Nauczyciel/prowadzący maluje kolorową kredą ich dłonie i podeszwy obuwia. Najlepiej zastosować dwa odmienne kolory dla dłoni i stóp - np. biały i czerwony. 4. Poleca jednemu z uczniów poruszać się jak węsząca, a drugiemu jak skacząca wydra. 5. Omawia z uczniami efekty ćwiczenia, czyli pozostawione na podłodze odciski. Porównuje je z tablicami edukacyjnymi (3-5): a. Układ tropów wolno poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką (tablica nr 3)- wyraźne podobieństwo do odcisków pozostawionych na podłodze przez dziecko naśladujące węszącą wydrę - pojedyncze odciski naprzemiennie tylne i przednie, małe odległości pomiędzy odciskami. b. Układ tropów szybko poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką (tablica nr 4)- wyraźne podobieństwo do odcisków pozostawionych na podłodze przez dziecko naśladujące skaczącą wydrę - trop dwójkowy, tzn. odciski ułożone w regularne pary, czyli dwójki; odciski łap tylnych nakładają się częściowo na przednie. c. Układ tropów wydry w ucieczce wraz z jej sylwetką (tablica nr 5) bardzo charakterystyczny układ tropów, nie do pomylenia z jakimkolwiek. 6. Co robiła nasza wydra? - czas trwania od 5 do 15 minut (Ćwiczenie można realizować też w grupach 3-4 osobowych.) 1. Z trzech wariantów ćwiczenia nauczyciel/prowadzący wybiera te, które będą odpowiednie pod względem trudności dla uczniów uczestniczących w zajęciach. Uwaga! Zakryć tablice edukacyjne (3-5), które wykorzystywane były w ćwiczeniu Ni pies ni wydra. 2. Nauczyciel/prowadzący rozdaje karty pracy nr 3 i przybory do pisania. 3. Odczytuje polecenia zadań, które uczniowie będą wykonywali zgodnie ze wskazówkami. Zakończenie: Opracowujemy notatkę do encyklopedii zwierząt - czas trwania 20 minut 1. Nauczyciel/prowadzący poleca uczniom, aby każdy z nich przygotował jedno zdanie z informacją o wydrze, którą chciałby zamieścić w klasowej encyklopedii zwierząt. Swoje propozycje uczniowie zapisują dużymi literami na przygotowanych kartkach A4 papieru i przyczepiają do tablicy Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra

5 Edukacja wczesnoszkolna 2. Nauczyciel odczytuje kolejno wszystkie propozycje i wspólnie z uczniami dokonuje wyboru kilku tekstów do zapisu w encyklopedii. Wariant dla uczniów młodszych: 1. Nauczyciel/prowadzący poleca uczniom, aby każdy z nich przygotował rysunek wydry, który chciałby zamieścić w klasowej encyklopedii zwierząt. Rysunek ma przedstawiać jak najwięcej informacji o życiu i zachowaniach wydry. 2. Swoje rysunki uczniowie przyczepiają do tablicy. 3. Nauczyciel wspólnie z uczniami dokonuje wyboru kilku rysunków do encyklopedii. Słowniczek trudniejszych pojęć Tropy odbicia kończyn zwierząt na ziemi lub śniegu. Wyraźnie odciśnięte tropy są odwzorowaniem zwierzęcych stóp. Tak więc, wygląd i rozmiary tropów, a szczególnie takie cechy jak: liczba palców i pazurów, ułożenie i kształt opuszek, oraz kształt kopyt i obecność (lub brak) śladów raciczek pozwalają określić gatunek, a czasami również płeć, wielkość i wiek zwierzęcia (Romanowski 1990). Ślady bytowania zwierząt - wszelkie znaki pozostawiane przez zwierzęta na ziemi, śniegu, roślinach oraz wytwory ich działalności. Są one zapisem różnorakich form aktywności zwierząt: przemieszczania się, żerowania, odpoczynku, rozmaitych specyficznych zachowań. Śladami zwierząt są więc ich tropy, oznaki zdobywania pokarmu, ukrycia i rożnego rodzaju konstrukcje, które budują, kąpieliska, ślady znakowania terytorium, odchody, wypluwki, itd. (Romanowski 1990). Błony pławne płaty skóry rozpięte między palcami zwierząt prowadzących ziemno-wodny tryb życia. Ułatwiają poruszanie się w środowisku wodnym. Ich działanie wykorzystano przy konstruowaniu płetw do pływania, które pozwalają człowiekowi szybciej poruszać się w wodzie. Rewir terytorium, które zajmuje zwierzę lub grupa zwierząt. Teren, w którym żyje, żeruje, rozmnaża się. Opuszki okrągłe poduszeczki zbudowane ze zgrubiałej skóry pokrytej zrogowaciałym naskórkiem na dłoniach i podeszwach ssaków. Wybrane pozycje z literatury 1. G. Amann, Ssaki i zwierzęta zmiennocieplne. Atlas, Multico, Warszawa M. Bouchner, Śladami zwierząt. Przewodnik, Multico, Warszawa R. Dzwonkowski, Atlas zwierząt chronionych - ryby, płazy, gady i ssaki, MAC Edukacja, Kielce H. Okarma, A. Tomanek, Łowiectwo. Wydawnictwo Edukacyjno-Naukowe H2O, Kraków K. Popko-Tomasiewicz, M. Stefanik, Poradnik Młodego Tropiciela GPN, Poręba Wielka Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura podręcznik metodyczny. Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków), t. 6, Ministerstwo Środowiska, Warszawa J. Romanowski, Śladami zwierząt, KAW, Warszawa W. Serafiński, Ssaki Polski. Atlas, WSiP, Warszawa P. Sumiński, J. Goszczyński, J. Romanowski, Ssaki drapieżne Europy, PWRiL, Warszawa Lekcja tropienia, czyli ni pies ni wydra 5

6 Lekcja tropienia... - karta pracy nr 1 Ryba, rak czy ptak dzisiaj na śniadanie! - Wariant 1. Czy wiesz, co jedzą wydry? Pokoloruj to, co jest ich pożywieniem!

7 Lekcja tropienia... - karta pracy nr 1 Ryba, rak czy ptak dzisiaj na śniadanie! - Wariant 2. Podziel rysunek za pomocą 3 linii tak, by każda z czterech wydr miała 3 ryby na obiad.

8 wynik Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku Ryba, rak czy ptak dzisiaj na śniadanie! - Wariant 3. Wydry żywią się przede wszystkim rybami. Zjadają ich w ciągu dnia ponad 1 kg. Spróbuj obliczyć, ile ryb zjadła wydra. W obliczeniach kieruj się strzałkami. Lekcja tropienia... - karta pracy nr x + 4 : : 3 x : : : x x + x x?

9 Lekcja tropienia... - karta pracy nr 2 Pływający posiłek Gdy nadeszła wielka woda sześć słów związanych z pożywieniem wydry rozpłynęło się na sylaby w wodach górskiego potoku. Wyłów sylaby z wody i ułóż je w wyrazy? tki że pło szcze ki mał by ża by chrzą ry ra

10 Co robiła nasza wydra? - Wariant 1. Wydra mieszkająca nad Kamienicą wybrała się w daleką wędrówkę wzdłuż potoku. Oto plan jej kryjówek, z których korzysta podczas dłuższych wypraw. W ciągu dwóch nocy przebyła ponad 25 km. Swą podróż rozpoczęła od kryjówki nr 1, a skończyła w nr 9. Aby uniknąć niebezpieczeństw każdą odwiedziła tylko raz, nie wędrowała dwa razy tą samą drogą, a jej trasa nie krzyżowała się. Zaznacz drogę, którą wybrała wydra. Nie kieruj się kolejnością liczb. Lekcja tropienia... - karta pracy nr 3 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

11 Lekcja tropienia... - karta pracy nr 3 Co robiła nasza wydra? - Wariant 2. Kolorową linią połącz sylwetki wydry z odpowiednimi tropami.

12 Lekcja tropienia... - karta pracy nr 3 Co robiła nasza wydra? - Wariant 3. Narysuj układ tropów, który pozostawiła wydra: a) myszkująca obok dużego głazu, nad brzegiem potoku, b) uciekająca przed człowiekiem ze swojej kryjówki w szuwarach.

13 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku Lekcja tropienia... - Tablica nr 1 Tropy wydry

14 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku Lekcja tropienia... - Tablica nr 2 Odchody wydry fot. J. Romanowski

15 Lekcja tropienia... - Tablica nr 3 Układ tropów wolno poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką

16 Lekcja tropienia... - Tablica nr 4 Układ tropów szybko poruszającej się wydry wraz z jej sylwetką

17 Lekcja tropienia... - Tablica nr 5 Układ tropów wydry w ucieczce wraz z jej sylwetką