DRZEWOSTAN. Pojęcie Cechy Dynamika rozwoju

Transkrypt

1 DRZEWOSTAN Pojęcie Cechy Dynamika rozwoju

2

3

4 Pojęcie Drzewostan zespół drzew, tworzących główny składnik leśnej szaty roślinnej, które rosnąc w bliskim sąsiedztwie wzajemnie oddziałują na siebie i wraz z innymi komponentami lasu kształtują w specyficzny sposób warunki środowiska leśnego, a przy tym same w swym indywidualnym i zespołowym życiu pozostają pod wielostronnym wpływem tego środowiska (Obmiński 1977) Drzewostanem nazywamy też część lasu, różniącą się od swego otoczenia: sposobem powstania, wiekiem, składem gatunkowym, zwarciem, zagęszczeniem, jakością techniczną drzew, siedliskiem, obecnością nalotów lub podrostów itp., a która dzięki zajmowaniu większej powierzchni pozwala na odrębny sposób jej zagospodarowania (Szymański 2000)

5

6

7 CECHY 1. Pochodzenie 2. Wiek 3. Wysokość i grubość 4. Wielkość i kształt 5. Skład gatunkowy 6. Budowa pionowa 7. Zagęszczenie 8. Zwarcie 9. Jakość 10. Struktura

8 1. Pochodzenie W sensie genetycznym: - proweniencja, ekotyp W sensie hodowlanym (sposób powstania): A: generatywne lub wegetatywne B: naturalne lub sztuczne

9 ad A Generatywne: Drzewostany powstałe z nasion: - bezpośrednio: samosiew, siew - pośrednio: siewki, sadzonki Drzewostany takie tworzą gospodarstwo wysokopienne Wegetatywne: Drzewostany powstałe z odrośli, odkładów lub zrzezów: - odrośla (z korzeni lub pnia) tworzą np.: Wb, Os, Ol, Lp, Gb, Db, - odkłady tworzą np.: Św, Wb, płożące krzewy - ze zrzezów można odnawiać np.: Tp, Wb Drzewostany takie tworzą gospodarstwo niskopienne

10 ad B Naturalne: Drzewostany zarówno - generatywnego (samosiew, zoochoria), jak i - wegetatywnego (odrośla, odkłady) pochodzenia. Sztuczne: Drzewostany zarówno - generatywnego (siew, sadzenie), jak i - wegetatywnego (zrzezy) pochodzenia.

11 Jak rozpoznać pochodzenie drzewostanu? (gdy nie dysponujemy dokumentacją drzewostanową) Przygotowanie gleby - ślady przygotowania wskazują na sztuczne pochodzenie Rozmieszczenie drzew - regularne, schematyczne wskazuje na pochodzenie sztuczne - losowe lub grupowe wskazuje na pochodzenie naturalne Liczba pni wyrastających z korzenia - pojedyncze pnie wskazują na ziarnówki - wielokrotne pnie z tego samego korzenia na odrośla Wiek drzew - wyrównany wiek sugeruje pochodzenie sztuczne - różnica wieku powyżej lat naturalne

12 2. Wiek W zasadzie nie spotyka się drzewostanów absolutnie równowiekowych (różne lata nasienne; przedrosty, poprawki) Najczęściej spotyka się drzewostany względnie równowiekowe lub różnowiekowe Za równowiekowe uznaje się drzewostany, w których różnica wieku między drzewami nie przekracza jednej klasy (lub podklasy) wieku Do 40 roku życia jest to więc różnica 10, a powyżej 40 roku życia 20 lat Gdy różnica ta jest większa drzewostany różnowiekowe

13 Z wiekiem drzewostany przechodzą przez następujące etapy wzrostu i rozwoju, zwane fazami rozwojowymi : 1 uprawa (nalot) 2 młodnik (podrost) 3 tyczkowina 4 drągowina 5 drzewostan dojrzewający 6 drzewostan dojrzały 7 starodrzew

14 Fazy te można określić za pomocą kryteriów ekologicznych i rozwojowych oraz niektórych kryteriów przyrostowych, które są wspólne dla wszystkich gatunków drzew. Wiek wchodzenia w poszczególne fazy, jak też osiągane pierśnice i inne parametry techniczne, są natomiast zależne od gatunku, jak również od warunków wzrostu.

15 L p 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) Faza Kryteria rozwojowe Kryteria ekologiczne do momentu zwarcia, różnice w przyroście wynikające z mikrosiedliska do pierwszych objawów oczyszczania, zwarcie szybko rośnie, bardzo duża dynamika pionowego przemieszczania 3 Tyczkowina maksymalne zwarcie (silne), intensywne oczyszczanie (stała liczba okółków) i wydzielanie, duża dynamika 4 Drągowina zwarcie pełne, zmniejsza się intensywność oczyszczania i wydzielania, mniejsza dynamika, rozpoczyna się dojrzewanie fizjologiczne 5 Drzewostan dojrzewający 6 Drzewostan dojrzały zwarcie umiarkowane, mała dynamika, wydzielanie mniej zależne od ocienienia, intensywne dojrzewanie fizjologiczne zwarcie przerwane, wydzielanie przygodne, pełnia dojrzałości fizjologicznej 7 Starodrzew zwarcie luźne, nasila się wydzielanie przygodne, spada wydajność fizjologiczna indywidualny wzrost, silne zagrożenie przez czynniki abiotyczne i biotyczne rozpoczyna się konkurencja (światło, woda, sole); zaczyna się kształtować specyficzny fitoklimat nasilona konkurencja; powstaje specyficzny fitoklimat zmniejsza się konkurencja; w pełni wykształcony fitoklimat konkurencja między drzewami matecznymi maleje, ale zaczyna się konkurencja z młodym pokoleniem; typowy fitoklimat leśny nasila się konkurencja drzew matecznych i młodego pokolenia; fitoklimat mniej specyficzny młode pokolenie zdobywa przestrzeń (zaczyna przeważać) i stopniowo tworzy własny fitoklimat

16 Lp Faza rozwoju 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) Przyrosty ( ) duże różnice wzrostu między gatunkami zbliża się i osiągnięta zostaje kulminacja H 3 Tyczkowina kulminacja H trwa, H/D >100 Dodatkowe kryteria Pierśnica (cm) Wiek do: (lata) So Db (1) (5) Drągowina kulminacja D, H/D < Drzewostan dojrzewający kulminacja V, słabnie D oraz gałęzi (koron) Drzewostan dojrzały bieżący V = przeciętny V Starodrzew bieżący V < przeciętny V > 50 > 100 >130

17 Lp Faza Zabiegi Uwagi 1 Uprawa (Nalot) 2 Młodnik (Podrost) oczyszczanie: zwalczanie chwastów ; poprawki; czyszczenia wczesne: regulacja składu gatunkowego - przedrosty, miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne lekkonasienne (So, Md,); przerzedzenia; ogławianie przerostów; czyszczenia późne: regulacja składu gatunkowego - miękkie liściaste (Wb, Os, Brz) i inne (So); regulacja zwarcia; ogławianie przerostów i rozpieraczy; 3 Tyczkowina trzebieże wczesne (nawroty co 3-5 lat): stan 4 Drągowina sanitarny, pielęgnacja drzewostanu (jakość, przyrost) i siedliska, pozyskanie pierwszych użytków 5 Drzewostan dojrzewający 6 Drzewostan dojrzały trzebieże późne (nawroty 5-8 lat), cięcia prześwietlające, pielęgnacja drzewostanu (pielęgnacja zapasu) i siedliska, pozyskanie - cenniejsze użytki użytkowanie rębne, odnowienie; cięcia przygodne i sanitarne 7 Starodrzew cięcia przygodne i sanitarne; użytkowanie rębne, odnowienie selekcja negatywna zdecydowanie przeważa selekcja pozytywna zdecydowanie przeważa selekcja negatywna w młodym pokoleniu

18

19

20

21 3. Wysokość i grubość Zróżnicowanie wysokości i grubości drzew w drzewostanach podlega nieco innym prawidłowościom, co uwidacznia się między innymi w odmiennej strukturze tych cech (innej asymetrii i skośności krzywej). Od wysokości drzewostanu zależy m. in. wewnętrzna przestrzeń, w której może się kształtować fitoklimat leśny. Ma ona też znaczenie dla pionowej budowy drzewostanu (i lasu). Grubość drzew w drzewostanie jest związana głównie z cechami zwarcia i zagęszczenia, które decydują o fitoklimacie wnętrza drzewostanu i przestrzeni życiowej drzew. Wysokość drzew silniej reaguje natomiast na zmiany klimatu zewnętrznego.

22 Na ogół w drzewostanie mierzy się grubość wszystkich drzew powyżej 7 cm pierśnicy (d 1,3 m) i przedstawia ich frekwencję w klasach grubości. Sposób określania wysokości drzew w drzewostanie zależy m. in. od jego wieku. W młodszych drzewostanach określa się wysokość górną, a w starszych średnią. W tym celu: - w młodnikach mierzy się tylko wysokości drzew I klasy Krafta, - w drągowinach mierzy się wysokości 20 % najgrubszych drzew, - w starszych drzewostanach mierzy się 10 % drzew (we wszystkich klasach grubości, co pozwala na wykreślenie krzywej wysokości )

23

24 Stosunek wysokości do grubości (h/d) jest bardzo ważnym wskaźnikiem odporności drzew na zginanie i łamanie. Na ogół nie powinien on być wyższy od 100, a w drzewostanach silnie zagrożonych przez wiatr lub śnieg znacznie niższy od tej wartości

25 4. Wielkość i kształt Wielkość drzewostanu samodzielnego w sensie ekologicznym (w którym może powstać fitoklimat leśny) jest względna zależy od stopnia zamknięcia jego brzegów. Nawet przy zamkniętych brzegach musiałby taki drzewostan mieć od 0,5 do 1 ha Drzewostany wydzielane w trakcie urządzania lasu mają przynajmniej 0,5 ha Według Bauera (za Szymańskim 2000) drzewostany od 0,5 do 1 ha zalicza się do małych, a powyżej 1 ha do dużych

26 Poniżej 0,5 ha mówi się o grupach lub kępach : - grupa mała: 1-3 arów - grupa duża: 4-10 arów - kępa: arów (wg Scamoniego) Wielkość i kształt wydzieleń (drzewostanów) zależy m. in. od siedliska, topografii, czy infrastruktury Kształty drzewostanów (wydzieleń) mogą być nieregularne, koliste, kwadratowe lub wydłużone. W tym ostatnim przypadku mówi się często o smugach (około 1H, czyli m) lub pasach (2H, czyli m).

27 5. Skład gatunkowy Ze względu na tę cechę drzewostany można określać jako lite lub mieszane Lite bezwzględnie (brak domieszki) lub względnie (< 10% domieszki) jednogatunkowe. - Domieszki < 10% określa się jako sporadyczne. - Udział poszczególnych gatunków musi wynosić przynajmniej 10 % aby zostały uwzględnione w składzie drzewostanu. Mieszane - mogą zawierać różne gatunki liściaste, różne gatunki iglaste, lub różne gatunki liściaste i iglaste jednocześnie.

28 Gatunek dominujący nazywamy głównym lub podstawowym, a pozostałe domieszkowymi. Skład gatunkowy określa się np.: 6So 4Db (drzewostan dębowo-sosnowy), 5Bk 3Jd 2Św (drzewostan świerkowo-jodłowo-bukowy) Drzewostan o zmieszaniu równomiernym: 5So 5Db, można nazwać sosnowo-dębowym lub dębowo-sosnowym. W naturze występują zwykle drzewostany mieszane, ale na skrajnych siedliskach mogą powstawać w sposób naturalny również drzewostany lite: - olszyny na terenach podmokłych, sośniny na sandrach, świerczyny w reglu górnym.

29 Wyróżnia się następujące formy zmieszania: A według ugrupowania (rozmieszczenia i kształtu): jednostkowe, grupowe, kępowe, rzędowe, smugowe i pasowe. B według czasu trwania: - trwałe (produkcyjne, pielęgnacyjne, biocenotyczne) - przejściowe (przedplon, podgon). Przedplonu (osłony przed nadmierną insolacją i przymrozkami) wymagają gatunki klimaksowe (Jd, Bk), a tworzą go gatunki pionierskie (Brzb, So, Os, Md, Olsz, Olz, Jb). Podgonu (pobudzenia do szybszego wzrostu na wysokość) potrzebują m. in. Db, Bk i Jd, a mogą go tworzyć: So, Brz, Olcz oraz wszystkie inne gatunki rosnące szybciej niż gatunek główny.

30 C według wzajemnego położenia koron (zwarcia): - poziome (korony obok siebie), - pionowe (w drzewostanach dwu- i wielopiętrowych) (np. drugie piętro Db, Bk, Gb pod So albo Bk, Gb pod Db, - schodkowe (korony leżą względem siebie ukośnie, schodkowo) D według składu docelowego: - początkowe (wprowadzone na uprawie, lecz eliminowane przed użytkowaniem rębnym), - końcowe (wprowadzane w różnym czasie, ale dożywające użytkowania rębnego)

31 Zalety drzewostanów mieszanych Aby zalety drzewostanów mieszanych ujawniły się w jak najwyższym stopniu - pożądane jest mieszanie: - gatunków iglastych z liściastymi, - światłożądnych z cienioznośnymi, - płytko korzeniących się z korzeniącymi się głęboko Dzięki temu: - wykorzystywana jest optymalnie przestrzeń i zasoby (powietrze, światło, woda, gleba), - optymalnie przebiega rozkład ścioły i pielęgnacja gleby, - optymalnie kształtuje się stabilność i produkcyjność drzewostanów

32 Do iglastych należy wprowadzać zwłaszcza Gb, Lp, Jw i Bk. Do litych drzewostanów świerkowych, jodłowych czy bukowych na pogórzu i w górach dobrze jest wprowadzać domieszki drzew światłożądnych (Md, So), pod którymi inicjowane jest naturalne odnowienie.

33 Przy planowaniu odnowienia o składzie mieszanym należy odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Jak zasobne jest siedlisko i jakie są wymagania planowanych gatunków? 2. Które gatunki mają produkować cenne drewno i jaki ma być ich udział, a które mają pielęgnować drzewostan główny i glebę? 3. Jakie jest tempo wzrostu wprowadzanych gatunków w młodości i jakie formy domieszek należy zastosować? 4. Kiedy planowane gatunki osiągają dojrzałość rębną i które z nich mają dostarczać użytków przedrębnych?

34 6. Budowa pionowa Wykształcanie się pięter w drzewostanie wynika zazwyczaj z jego zróżnicowania co do: - składu gatunkowego (tempo i potencjał wzrostu, cienioznośność) - wieku drzew (wynikającego ze sposobu odnowienia), (niekiedy obu tych czynników jednocześnie) Budowa drzewostanu decyduje o wielu czynnościach gospodarczych (wybór rębni i sposobu odnowienia oraz sposobu pielęgnacji drzewostanu) W lasach zagospodarowanych wyróżniamy drzewostany: jednopiętrowe, dwupiętrowe i wielopiętrowe

35

36 Drzewostany jednopiętrowe Zdecydowanie przeważające Najczęściej są to drzewostany równowiekowe, z typowym zwarciem poziomym Budowa taka nie zawsze jest konsekwencją zrębów zupełnych i sztucznych upraw plantacyjnych, ponieważ w naturze (skrajne warunki siedliskowe, sukcesja po zaburzeniach) drzewostany jednopiętrowe również się spotyka Nawet w drzewostanach zdecydowanie jednopiętrowych w pułapie koron można wyodrębnić drzewostan główny i podrzędny, jest to jednak odrębne zagadnienie

37 W drzewostanach dwupiętrowych: Górne piętro tworzą najczęściej gatunki światłożądne (So, Md), a dolne cienioznośne lub cieniolubne (Db, Bk, Gb); zwarcie pionowe Górne piętro pełni głównie funkcje produkcyjne, natomiast dolne funkcje pielęgnacyjne Spotykane na niżu drzewostany dwupiętrowe mają przeważnie charakter sztuczny (podsiew, podsadzenia), mogą powstawać jednak również w sposób naturalny (jako przejściowe ogniwo sukcesji)

38 W wyniku masowej akcji podsiewu żołędzi w monokulturach sosnowych (lata trzydzieste ubiegłego stulecia; reakcja na gradacje owadów): - na słabych siedliskach ostały się skąpe podszyty o znaczeniu wyłącznie biocenotycznym, - na lepszych siedliskach powstały dość gęste podszyty o znaczeniu biocenotycznym i drugie piętro o znaczeniu pielęgnacyjnym, - na bogatych siedliskach wykształciły się piętra dębowe (drugie i częściowo pierwsze) o znaczeniu biocenotycznym, pielęgnacyjnym i produkcyjnym (stanowiące istotny krok w kierunku przebudowy monokultur na drzewostany mieszane)

39 Drzewostany wielopiętrowe Są zazwyczaj różnowiekowe, a tworzą je głównie gatunki cieniste Jeśli powstały w wyniku klasycznej rębni jednostkowoprzerębowej, to pięter jest wiele i wręcz trudno je rozróżnić i policzyć Poszczególne piętra mogą wykazywać zwarcie zarówno pionowe, jak i schodkowe Drzewostany takie spotyka się u nas bardzo rzadko (grądy wysokie w Puszczy Białowieskiej, świerkowo-jodłowo-bukowe lasy dolnoreglowe w Karpatach).

40 Lasy pierwotne i naturalne Nie zawsze mają budowę wielopiętrową. Jako przejściowe ogniwa sukcesji mają one często budowę dwupiętrową, a na skrajnych siedliskach i w wyniku zaburzeń o dużym zasięgu mogą powstawać lasy jednopiętrowe - lite sośniny na wydmach, lite buczyny na skałach wapiennych, osiczyna lub sośnina po pożarze. Występowanie gatunków cienistych w składzie drzewostanu zazwyczaj prowadzi do jego wielopiętrowości.

41 6 a. Klasyfikacja drzew w drzewostanach jednopiętrowych Zjawisko wysokościowego różnicowania się drzew i rozwarstwiania się pułapu koron w drzewostanie znajduje wyraz między innymi w tzw. klasach biologicznych (i innych klasyfikacjach trzebieżowych), Ułatwiają one wykonywanie cięć pielęgnacyjnych (zwłaszcza trzebieży) w drzewostanach. Klasyfikacje te zaczęto tworzyć w XIX wieku w związku z potrzebą pielęgnacji zakładanych wówczas masowo równowiekowych drzewostanów sosnowych i świerkowych Dotychczasowe klasyfikacje są stale modyfikowane, jednocześnie powstają nowe.

42 Seebach (1843), drzewa: 1) dominujące, 2) opanowane, 3) przygłuszone i 4) wydzielone. Burkchardt (1848), drzewa: 1) panujące, 2) współpanujące, 3) umiarkowanie panujące, 4) słabo panujące, 5) z opanowanymi wierzchołkami, 6) ucieśnione i obumarłe. (1-4: drzewostan główny, 5-6: drzewostan podrzędny).

43 Kraft (1884) - zaproponował dobrze przemyślaną klasyfikację biologiczną, która do dziś jest stosowana (zwłaszcza w badaniach naukowych). Przydziela ona drzewa do poszczególnych klas wyłącznie na podstawie stanowiska socjalnego, czyli miejsca zajmowanego w sklepieniu leśnym (względna wysokość drzew i prawidłowość rozwoju koron):

44 I. Drzewostan główny: 1) drzewa górujące wystają ponad główny pułap, dobrze rozwinięte korony; 2) drzewa panujące tworzą główny pułap, dobrze rozwinięte korony; 3) drzewa współpanujące dość korzystnie usytuowane w pułapie, korony dość dobrze rozwinięte, ale nieco ściśnięte. II. Drzewostan podrzędny: 4) drzewa opanowane nieco poniżej głównego pułapu, korony zdeformowane: a) korony wkleszczone pomiędzy inne, ściśnięte w dolnej części, b) korony częściowo podokapowe, tylko sam wierzchołek jeszcze wolny; 5) drzewa przygłuszone całkowicie pod okapem: a) korony jeszcze żywe (u gatunków cienistych), b) korony obumierające lub martwe (posusz).

45

46 Związek Niemieckich Leśnych Zakładów Doświadczalnych (1902) - zaproponował klasyfikację, w której po raz pierwszy uwzględniono oprócz kryteriów biologicznych (względna wysokość i budowa korony) również kryteria gospodarcze (jakość strzały). Ze względów praktycznych wyeksponowano w tej klasyfikacji dobrze ukształtowane drzewa należące do 2. klasy Krafta (główny składnik drzewostanu). Klasyfikacja ta stanowiła też pierwszą próbę ingerencji w dobór naturalny (zalążek idei selekcyjnej), poprzez wyróżnienie w drzewostanie drzew pełnowartościowych i wadliwych, ze wskazaniem na konieczność stopniowego usuwania tych ostatnich.

47 I. Drzewa panujące (usytuowane w górnym pułapie koron): 1) pełnowartościowe prawidłowo ukształtowana korona i strzała; 2) wadliwe źle uformowana korona lub strzała II. Drzewa opanowane (znikomy udział w górnym pułapie): 3) opóźnione z koroną jeszcze wolną; 4) przygłuszone zdolne jeszcze do życia (pielęgnujące); 5) obumierające i obumarłe oraz pochyłe (bez znaczenia pielęgnacyjnego).

48 Trzebież duńska (1896) - była jeszcze bardziej zaawansowana w kierunku doboru sztucznego (selekcji). Klasyfikacja ta po raz pierwszy skoncentrowała się na drzewach najlepszych i stosunku innych drzew do nich. Wyróżniono w niej 4 klasy gospodarcze : A drzewa główne (dobrze rozwinięta strzała i korona); B drzewa szkodliwe (uciskające korony drzew głównych); C drzewa pożyteczne (pielęgnujące strzały drzew głównych); D drzewa obojętne (bez wpływu na główne, pielęgnujące glebę).

49

50 Schaedelin (1931) - opracował klasyfikację o fundamentalnym znaczeniu dla szeroko pojętej selekcji w pielęgnacji drzewostanów. Przejawia się w niej dążność do lepszego ujęcia wartości poszczególnych drzew. Po raz pierwszy zastosował on trójcyfrowy klucz oceny drzew:

51 W setkach określa się stanowisko drzewa: 100 panujące (1 + 2 K) 200 współpanujące (3 K) 300 opanowane (4 K) 400 przygłuszone (5 K) W dziesiątkach określa się jakość strzały: 10 dobra 20 średnia 30 zła W jednostkach określa się żywotność i jakość korony: 1 dobra 2 średnia 3 zła

52

53 Daniłow (1949) i Woropanow (1950) zaproponowali skomplikowane klasyfikacje (kilkanaście klas), uwzględniające trudno uchwytne cechy rozwojowe drzew (rozwój stadialny). - Ilmurzyński z IBL (1951) opracował bardzo rozbudowaną klasyfikację uwzględniającą: tempo wzrostu i rozwoju drzew, jakość strzały i korony oraz wartość hodowlaną.

54 Trzebież selekcyjna - (oparta na radzieckiej instrukcji trzebieżowej, stosowana w Polsce od około 1960 roku) - polega na popieraniu w drzewostanie odpowiedniej liczby równomiernie rozmieszczonych drzew dorodnych, poprzez usuwanie z ich pobliża drzew szkodliwych, a pozostawianie pożytecznych: Dorodne drzewa jakościowo najlepsze, stanowiące trzon drzewostanu, będące przedmiotem pielęgnacji. Pożyteczne drzewa o cechach wyraźnie gorszych, pielęgnujące drzewa dorodne oraz glebę; usuwane gdy przestają pełnić te funkcje. Szkodliwe drzewa przeszkadzające w rozwoju drzew dorodnych i pożytecznych oraz stanowiące zagrożenie dla ich zdrowia. Usuwa się je w pierwszej kolejności (ale stopniowo).

55

56 Leidbundgut (kongres IUFRO 1956) zaproponował bardzo rozbudowaną klasyfikację, zmodyfikowaną następnie przez van Miegroeta (~ 1960) oraz Bernadzkiego (1974). Narazie się nie przyjęła (podobnie jak wiele poprzednich). Najnowsze koncepcje trzebieży uwzględniają fakt występowania biogrup w drzewostanach.

57 7. Zagęszczenie Cecha ta oznacza liczbę drzew rosnących na jednostce powierzchni. Wynika ona więc zarówno z zagęszczenia inicjalnego (nalot, więźba na uprawie), jak też z tempa rozluźniania drzewostanu (naturalne wydzielanie się drzew, cięcia). Rozmieszczenie drzew w drzewostanie może być regularne, losowe albo skupinowe (biogrupowe). Naturalnie powstałe drzewostany odznaczają się bardziej losowym rozmieszczeniem osobników, natomiast powstałe sztucznie regularnym.

58 Z wiekiem poziome rozmieszczenie drzew w drzewostanach naturalnych i sztucznych upodabnia się. Od zagęszczenia i rozmieszczenia drzew w drzewostanie zależy między innymi intensywność konkurencji lub kooperacji między drzewami. Występowanie biogrup w drzewostanie nasila się w miarę pogarszania się warunków środowiskowych (górna i północna granica lasu, granica lasu ze stepem). W biogrupach drzewa są często zrośnięte korzeniami, a kooperacja przeważa nad konkurencją.

59

60

61

62

63

64

65

66 8. Zwarcie Jest to stosunek powierzchni rzutów koron drzew (p) do powierzchni drzewostanu (P): Z = p/p Czynnik ten ma duży wpływ na kształtowanie się fitoklimatu leśnego, a zwłaszcza na stosunki świetlne w drzewostanie. Od niego w dużym stopniu zależy pokrój koron oraz zbieżystość i oczyszczenie pni drzew.

67 Szacunkowo określa się zwarcie przy użyciu następującej skali: 0,3 - brak 0,4 - luźne 0,5-0,6 - przerwane 0,7-0,8 - umiarkowane 0,9-1,0 - pełne 1,1-1,2 - silne Zwarcie a ażurowość? Zwarcie a zagęszczenie?

68

69

70

71

72

73 9. Jakość Cecha ta zależy od: - genotypu (cech wrodzonych) - środowiska (siedlisko, zagęszczenie, zwarcie, oddziaływanie czynników biotycznych) - zabiegów gospodarczych (ochrona, pielęgnacja, podkrzesywanie).

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84 10. Struktura Jest to frekwencja osobników w uporządkowanych (rosnąco) przedziałach wartości danej cechy. Nie należy mylić struktury z budową drzewostanu. Struktura drzewostanu jako cecha syntetyczna jest wyrazem wielu przejawów życia w drzewostanie. Pozwala ona odtworzyć historię jego powstania i rozwoju, określić prawidłowość tego rozwoju, bądź charakter zaburzeń, przez które drzewostan przechodził.

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99 DYNAMIKA ROZWOJU DRZEWOSTANU Dynamika - zmiany (procesy) zachodzące w czasie (z różną prędkością). Dynamika drzewostanu obejmuje między innymi: - cykle dobowe (fizjologiczne, przyrostowe), - cykle sezonowe (fenologiczne, fizjologiczne, przyrostowe), - cykle wieloletnie i procesy kierunkowe (fazy rozwojowe; fluktuacje, degeneracje i regeneracje, sukcesje i regresje).

100 Z fazami rozwojowymi wiążą się zjawiska: - wypadania drzew, - przemieszczania się koron drzew względem siebie, - oczyszczania się drzew z gałęzi, - wydzielania się drzew z drzewostanu, - starzenia się drzewostanów (przemiany pokoleń).

101 W warunkach naturalnych - regulacja składu gatunkowego drzewostanów następuje w takich procesach jak: sukcesja, fluktuacja, regeneracja. W warunkach sztucznych - skład gatunkowy jest regulowany przez człowieka: - przy powtarzaniu pionierskich lub pośrednich ogniw sukcesji tworzy on tzw. plagioklimaks - przy wykorzystaniu naturalnych procesów i zgodności składu gatunkowego z potencjałem siedliska może kształtować drzewostany (fitocenozy leśne) zbliżone do klimaksowych. Rębnie i zabiegi pielęgnacyjne stosowane w leśnictwie są próbą naśladowania naturalnych procesów dynamicznych.

102

103

104

105

106

107

108

109

110 Pytania Ekologiczna i urządzeniowa definicja drzewostanu? Ściana, a brzeg drzewostanu? Charakterystyczne cechy okrajka? Generatywne a wegetatywne pochodzenie drzewostanu? Naturalne, a sztuczne pochodzenie drzewostanu? Jakie drzewostany uznaje się za różnowiekowe? Charakterystyka poszczególnych faz rozwojowych drzewostanu? Najważniejsze czynności hodowlane wykonywane w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanu? Wysokość, czy grubość drzew w drzewostanie reaguje silniej na zmiany klimatu zewnętrznego? W jaki sposób określa się wysokość: młodnika, drągowiny, starszego drzewostanu? Znaczenie wskaźnika H/D dla odporności drzew na silne wiatry i okiść śnieżną? Jaki drzewostan możemy nazwać samodzielnym ekologicznie?

111 Pytania c.d. (1) Kryteria rozróżniania drzewostanu dużego i małego? Kryteria rozróżniania części drzewostanu: małej grupy, dużej grupy, kępy? Jak nazwiemy drzewostan, w którego składzie jest: 2% Brz, 30% Bk, 10% Db, 50% So i 8% Św? W jakich warunkach mogą powstawać lite drzewostany naturalne? Formy zmieszania według: ugrupowania, czasu trwania, zwarcia oraz składu docelowego? Charakterystyka przedplonu i podgonu? Zalety drzewostanów mieszanych? Co należy rozważyć przy planowaniu odnowienia o składzie mieszanym? Od czego zależy pionowa budowa drzewostanu? Drzewostany: jedno-, dwu- i wielopiętrowe? Budowa pionowa lasów naturalnych? Potrzeba klasyfikacji drzew w drzewostanach jednopiętrowych? Klasyfikacja Krafta, a klasyfikacja Schaedelina?

112 Pytania c.d. (2) Zasady trzebieży selekcyjnej, stosowane od 1960 roku w Polsce? Rodzaje poziomego rozmieszczenia drzew w drzewostanach? Powstawanie biogrup w drzewostanach? Zakładanie rot i ich rozwój? Znaczenie zwarcia drzewostanu dla fitoklimatu leśnego oraz ukształtowania koron i pni drzew? Skala służąca do określania zwarcia? Zwarcie drzewostanu, a jego ażurowość i zagęszczenie? Od czego zależy jakość drzewostanu? Dwójka, a bliźniak? Jakie mogą być przyczyny krzywizny pni drzew? Udział drzew wadliwych, a wysokość n.p.m.? Budowa pionowa, a struktura drzewostanu? Struktura wysokości, a struktura grubości drzewostanu? Struktura biologiczna drzewostanu?

113 Pytania c.d. (3) Struktura grubości boru sosnowego, a jakość siedliska? Struktura grubości boru sosnowego, a jego wiek? Struktura grubości drzewostanu różnowiekowego? Struktura grubości wielogatunkowych drzewostanów naturalnych? Struktura mieszanego drzewostanu świerkowo-bukowo-jodłowego, zmierzającego do klimaksu? Struktura drzewostanu, a nasilenie różnego rodzaju trzebieży? Jakie procesy składają się na dynamikę drzewostanu? Jakie zjawiska dynamiczne wiążą się z fazami rozwojowymi drzewostanu? Regulacja składu gatunkowego w warunkach naturalnych i sztucznych? Wypadanie, a wydzielanie się drzew? Przyrost wysokości i grubości oraz intensywność wydzielania się drzew, po wejściu drzewostanu w fazę młodnika? Zalety i wady gęstej więźby początkowej upraw leśnych? Cykl faz rozwojowych w naturalnych drzewostanach klimaksowych?