SZKODLIWE DZIAŁANIE KONTAKTOWE PREPARATU DECIS DLA PSZCZÓŁ W OCENIE LABORATORYJNEJ

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXXVIII 1994 SZKODLIWE DZIAŁANIE KONTAKTOWE PREPARATU DECIS DLA PSZCZÓŁ W OCENIE LABORATORYJNEJ Zofia Gromisz, Michał Gromisz Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddział Pszczelnictwa ul. Kazimierska 2, Puławy Streszczenie Szkodliwe dla pszczół działanie kontaktowe preparatu Decis 2,5 EC różnicowało się od praktycznie im nie szkodzenia do wywolania dość wysokiej śmiertelności. Natężenie szkodliwego działania wzrastało ze zwiększeniem stężenia preparatu (stężenie 0,03%, 0,05% i 0,1 %) oraz obniżeniem temperatury otoczenia (śmiertelność pszczół: 34 C - 0,6%, 24 C - 27,8%, 14 C - 40,0%). Słowa kluczowc: pyretroidy, pszczoła miodna, toksyczność. WPRaW ADZENIE Wśród środków ochrony roślin ostatnio duża rolę odgrywają pyretroidy syntetyczne. Ich wysoka aktywność hiologiczna zapewnia duża skuteczność. Na ogół dość szybko ulegają przemianom chemicznym i detoksykacji. Sa przy tym mniej niebezpieczne dla organizmów stałocieplnych, niż wiele innych znanych przedtem pestycydów. Pomimo Iicznych badań mechanizm ich działania chemiczno-biologicznego jest jednak wciąż niezbyt jasny. Wyniki doświadczeń sa wielokrotnie sprzeczne i brakuje tutaj ujednoliconych opinii (A t k i n s E. L., K e II u m, A t k i n s K. W. 1978; G e r i g 1979; S m a r t, S t e- v e n s o n 1982; B Y r d y i inni 1987; R i e t h, L e v i n 1987; G r o- m i s z Z., G r o m i s z M. 1993). Duża skuteczność owadobójcza pyretroidów syntetycznych dotyczy również owadów pożytecznych. Rodziny pszczele mogą być narażone na zatrucia i podtrucia, co przede wszystkim obniża ich sprawność produkcyjną. Na ogół w badaniach laboratoryjnych syntetyczne pyretroidy w stosunku do pszczoły miodnej wykazują dużą toksyczność, która w praktyce polowej nie zawsze się potwierdza. Różnorodność warunków i właściwości tej grupy związków działają tutaj modyfikująco, przeważnie na korzyść pszczelarzy, ale nie każdorazowo. Na ten temat wiadomości nasze są skąpe, co inspiruje podejmowanie w tym kierunku badań. B y r d y i inni (1988) na przykład 57

2 próbowali wyjaśnić mechanizm działania na pszczoły związku o zwyczajowej nazwie deltametryna. Związek ten wchodzi w skład preparatu Decis 2,5 EC, który jest u nas stosowany przez rolników. Producent charakteryzuje ten preparat jako bezpieczny dla pszczół. W zaleceniach ochrony roślin (1993) jest on zaliczany do III klasy toksyczności i przypisano mu l-godzinny okres prewencji, dodając uwagę: "przestrzeganie obowiązującego dawkowania i okresu prewencji zapobiega zatruciu pszczół również na roślinach pokrytych spadzią". W naszych badaniach laboratoryjnych wrażliwość pszczół na szkodliwe działanie żołądkowe tego preparatu różnicowała się znacznie. Stwierdzono silny wzrost śmiertelności wraz z obniżaniem temperatury otoczenia (G r o m i s z 1991). W tej pracy zajmiemy się oznaczeniem stopnia szkodliwości kontaktowej dla pszczół preparatu Decis 2,5 EC, przede wszystkim w zależności od temperatury. METODYKA Badania przeprowadzono w latach 1977, 1981 i 1984, w 23 seriach, w których objęto obserwacjami pszczoły umieszczone w łącznej liczbie 378 szalek Petriego, w każdej po 10. Kombinacje w obrębie poszczególnych serii liczyły po 5 szalek (w roku szalek), traktowanych jako powtórzenia, reprezentujące tyle samo rodzin pszczelich, z których pobierano do badań pszczoły, zawsze z uliczki pomiędzy ostatnim plastrem z czerwiem a zapasami pokarmu. Przed nałożeniem do szalek usypiano pszczoły dwutlenkiem węgla. Reprezentowały one rasę kaukaska, a w 1984 roku ponadto rasę krairiską. Każda serię symbolizowano cyfrą dnia i miesiąca. Szalki Petriego o średnicy 12 cm, wyścielano bibułą filtracyjna. Bibułę nasączano czystą wodą (kontrola) albo wodą z dodatkiem preparatu Decis 2,5 EC, w stężeniu 0,03 %,0,05% i O, l % zależnie od kombinacji, w ilości 2 mi na każdą szalkę. Preparat ten należy do grupy syntetycznych pyretroidów, a jego substancja czynną jest deltametryna w ilości 2,5 %. Pszczoły nakładano na bibułę świeżo nasączoną płynem (w 2 seriach) i po jej wyschnięciu. Czas wysychania różnicowano zależnie od kombinacji do l godziny, 3 godzin, l dnia, 2, 3, 4 i 6 dni. Proces ten następował w pomieszczeniu, ale przy temperarurze, która w czasie doby i sezonu się zmieniała od 10 C do 30 C w zależności od zewnętrznej amplitudy. W roku 1984 temperatura wysychania bibuły, które trwało 2 godziny, była regulowana (30 C, 24 C oraz 34 C, 24 C i 14 C). Szalki z pszczołami przetrzymywano natomiast albo w pomieszczeniu laboratoryjnym (temperatura od 17"C do 24 "C) albo w cieplarce utrzymującej temperaturę 2rC. W 1984 roku uwzględniono poziom temperatury jako jeden ze zmiennych czynników doświadczenia. 58

3 Jako wskaźnik szkodliwego działania kontaktowego przyjęto śmiertelność pszczół po 24 godzinach przetrzymywania w szalkach. W niektórych przypadkach obserwacje przedłużano do 48 godzin. W celu wyeliminowania wpływu naturalnego ubytku pszczół na wartość wskaźników szkodliwości, zastosowano przeliczenia według wzoru Abbotta (postać zmodyfikowana) : p = lo(po - c):(lo - c) gdzie: P - odpowiada śmiertelności skorygowanej, P, - śmiertelności obserwowanej i c - śmiertelności w kombinacji kontrolnej. Analizy zmienności materiału liczbowego przeprowadzono na wartościach transformowanych, według wzoru Freeman'a-Tukey'a. W ocenie istotności różnic wykorzystano test Duncana, przyjmując poziom wiarygodności 0,05. WYNIKI Do zwalczania szkodników roślin preparat Decis 2,5 Ee jest najczęściej stosowany w stężeniu 0,05 %. W tym stężeniu użyty do nasączenia bibuły filtracyjnej działał śmiertelnie na pszczoły, które umieszczano na świeżo skażonym podłożu. Już w pierwszej godzinie kontaktu ponad połowa z nich (56%) traciła zdolności lokomocyjne, a po upływie 4 godzin 68% nie dawało oznak życia. W pierwszym dniu wysychania skażona preparatem bibuła traciła w zasadzie toksyczne właściwości. W niektórych przypadkach następowało jednak zatrucie pszczół i to zarówno po upływie pierwszego dnia, jak i drugiego i trzeciego. Wydłużanie czasu ekspozycji preparatu przed kontaktem z pszczołami, w tych seriach badań do trzech dni, nie gwarantowało więc im całkowitego bezpieczeństwa w każdej sytuacji. Ryzyko było jednak niewielkie, zatrucie znaczące (istotne) stwierdzono bowiem w 3 seriach na 11 obserwowanych. W tych odosobnionych przypadkach poziom śmiertelności był wysoki, sięgał po 24 godzinach nawet 60% obsady szalek (tab. l). Śmiertelność w grupach kontrolnych praktycznie równała się zero, także i w innych seriach badań. Na badanych łącznie 154 próbek pszczół (powtórzeń) wynosiła ona średnio 0,8 %. Tę wartość przyjmujemy jako przeciętny ubytek naturalny pszczół. Użycie w naszych badaniach preparatu Decis w innych stężeniach prowadziło do zmiany zachowania się pszczół, stosownie do ilości jego substancji czynnej, która skażała bibułę. Przy stężeniu 0,05% na l dm" bibuły przypadało 22,12 p,g substancji czynnej - deltametryny. Zmniejszenie stężenia preparatu do 0,03% obniżało porcję deltametryny do 13,27 p,g. Wprawdzie świeżo skażona bibuła była wtedy również wysoce toksyczna dla pszczół, które ginęły wszystkie, ale po 3 godzinach od jej zwilżenia wywoływała śmiertelność 59

4 tylko 18% pszczół (działanie istotne), a po 6 godzinach suszenia traciła praktycznie trujące właściwości. Tabela Śmiertelność pszczół po 24 godzinach kontaktu z bibułą skażoną preparatem Decis w stężeniu 0,05% (średnie dla 5 rodzin, ubytki naturalne wyeliminowano) Bee mortality after 24 hr-long contact with filter paper contaminated with the Decis formula at the concentration of 0,05% Seria badań Experiment series Czas wysychania bibuły w dniach Durction of filter paper drying (days) Średnia Temperatura podczas, śmiertelność w % kontaktu Average mortality Temperaturc during (%) contact 24 VI 1 52" C 27 VII c 5 VIII C 25 VI 2 34" C 28 VII 2 O C 8 VIII C 3 VI 3 60" 27 C 14 VI 3 2,4 27 C 20 VI 3 O 27 C 29 VII 3 O C 6 VI 6 O 27 C " różnica istotna w stosunku do grupy kontrolnej " differs signifieantly from the contral group Gdy stężenie preparatu zwiększono do O,l %, w naszych doświadczeniach laboratoryjnych stanowił on istotne zagrożenie kontaktowe pszczołom. W ciągu 6 dni, bo tyle czasu przetrzymywano najdłużej skażoną bibułę, poziom śmiertelności pszczół był wciąż dość wysoki i różnił się istotnie od śmiertelności stwierdzonej w szalkach kontrolnych i w szalkach odpowiadających stężeniu 0,05% (ryc. 1). Jest interesujące, że wydłużaniu czasu suszenia bibuły odpowiadał w zasadzie przyrost śmiertelności pszczół. Chodziło tu jednak o inne 'ich generacje, bo poszczególne serie badań przeprowadzano w innych terminach. W każdym bądź razie użycie preparatu 60

5 w dawce 44,23 Jlg na l dm? bibuły, w odpowiada stężeniu O, 1%, było wysoce niebezpieczne dla pszczół i na długi czas skażało podłoże. 'III emle.telnoec - mon.iitv ~~t=+-""* "-1"-... r---~i-- O~ ~-L L-J-~ ~-L L-~~~~~ ~-L--- ~~ ~ e c&a. wysychania prepa.atu w dniach drying tiwes (days) c:::j at-;i:enle 0.1" -*- stężenie 0,05'111 conceutratiou 0.1 % couceutratiou 0.05% Ryc. 1. Śmiertelność pszczół po 24 godzinach kontaktu z bibułą skażoną w zależności od stężenia preparatu Decis (0,05% i 0,1 %) i czasu wysychania (od I do 6 dni) Bec mortality after 24hr-long contact with contaminatcd filter papcr at diffcrcnt concentration of thc Decis formula (0,05 % and 0,1 %) and following different drying times (from 1 to 6 days) Toksyczny kontakt na początku objawiał się sparaliżowaniem pszczół. Przewracały się one na grzbiet lub bok i w późniejszym stadium z rzadka poruszały nóżkami lub skrzydełkami. W godzinę po nałożeniu pszczół na świeżo skażoną bibułę (stężenie preparatu 0,05%) 56% z nich wykazywało oznaki paraliżu. Po upływie 2 godzin oznaki paraliżu występowały u 50%, ale wśród obsady szalek było już 30% martwych osobników. Po 4 godzinach proporcja ta była następująca: 30% sparaliżuwanych i 68% martwych pszczół. W poszczególnych seriach badań podobne zachowanie się wyrażone liczbami przebiegało rozmaicie w zależności od serii, stężenia preparatu i czasu wysychania bibuły. Na rycinie 2 przedstawiamy obraz sytuacji w serii badań, którą oznaczono w tabeli l symbolem 3 VI. W pierwszych godzinach kontaktu obserwowano znaczny wzrost liczby osobników z objawami zatrucia, po 2 godzinach niektóre z nich ginęły. W końcuwym efekcie po 24 godzinach stwierdzono jednak mniej martwych pszczół, niż można było prognozować z rozwoju sytuacji w pierwszych 8 godzinach kontaktu. Część pszczół z objawami paraliżu odzyskiwała wiec zdolności poruszania się i dołączała do współtowarzyszek, które przeżywały skutki zatrucia. W pierwszej serii (w tabeli l - 5 VIII) praktycznie wszystkie sparaliżowane pszczoły (po 8 godzinach 30%) z upływem doby odzyskiwały zwykłą ruchliwość (zginęło 2 % pszczół). 61

6 oba.da azalek - scale'x uppuintmeut 1O O"... i:rr;' % 25% 023 cz obeerwbcjl w godzlnaoh C=:J iywe uhservutiuu's time \houfs) (ruchliwe) ~ parallzowane alive paralysed 8 24 _m"rt_ dead Ryc. 2. Zachowanic si" pszczół podczas 24-godz.inncgo kontaktu ze skażonym podłożem preparatem Dccis w stężeniu 0,05% (seria 3 Vl, czas wysychania bibuły - 3 dni) Performance of bccs during 24hr-łong contact wiih thc substratc contaminatcd with thc Dccis formuła at eoncentrarion Dr 0,05% (scrics Junc 3, papcr drying timc - 3 days) W naszych badaniach pszczoły przetrzymywano w pomieszczeniu izolowanym od wpływów zewnętrznych. Pszczoły te pochodziły z różnych generacji w przekroju sezonu (termin zakładania serii), wychowywanych w warunkach pasiecznych. Stosowanie doświadczalne pestycydu nim pszczoły z nim się zetknęły, także odpowiadało warunkom polowym. W stosunku do poszczególnych serii różnice dotyczyły głównie temperatury przy której wysychała bibuła nasączona preparatem, od IC"C do 30 C. Dopiero po nałożeniu na bibułę pszczół, żywy materiał doświadczalny umieszczano albo w cieplarce (2rC) albo w zaciemnionym pomieszczeniu laboratoryjnym (temperatura pokojowa). Można oczekiwać, że ten splot różnorodnych warunków mógł w istotny sposób wpływać na zachowanie się pszczół i chemiczne przemiany pestycydu. W części dalszej naszych badań zwróciliśmy uwagę przede wszystkim na zmienność temperatury, jako czynnika modyfikującego w konsekwencj i szkodliwe działanie Decisu na pszczoły. Poza tym uwzględniliśmy w analizie następujące czynniki: poziom stężenia preparatu (stężenie 0% i 0,05%), terminy zakładania serii (8 Vlll, 10 Vlll, 13 VlJJ) oraz rasy pszczół (kaukaska i krairiska). Kontakt ze skażoną powierzchnią bibuły przy temperaturze otoczenia 34 C był dla pszczół praktycznie bezpieczny. Ginęło ich średnio 0,6%, tyle samo co w grupie kontrolnej. Obniżeniu temperatury otoczenia do 24 "C towarzyszył wzrost poziomu śmiertelności do 27,8 %, gdy w grupie kontrolnej odpowiadającej tej kombinacji wszystkie pszczoły przeżywały. Przy 14 C ilość martwych pszczół zwiększała się do 41,1 %, a w grupie kontrolnej do 2,2%. ~óżnice nasilenia zatruć pszczół łączone z temperaturą otoczenia były wysoce is'otne. Dalsze przetrzymywanie pszczół w szalkach w sumie przez 2 doby 62

7 prowadziło do wzrostu liczby przypadków śmiertelnych, w tym samym uporządkowaniu poziomów temperatury - do 1,7%, 38,3% i 73,9%, także w grupie kontrolnej - 2,2 %, 1,7 % i 7,2 %. Generalnie jednak pszczoły grupy kontrolnej znosiły nieźle obniżenie temperatury. Jeżeli poziom ich śmiertelności przyjąć jako wskaźnik ubytków naturalnych, to w zależności od temperatury preparat Decis po 24 godzinach działania kontaktowego odpowiada za śmierć następujących ilości pszczół: 14"C - 40,0% 24 C - 27,8% 34 C - 0% Kontakt pszczół z bibułą skażoną był poprzedzony 2-godzinnym jej wysychaniem. W poszczególnych seriach różnicowano warunki termiczne tego procesu: seria 8 VIII przy 30 C, a seria l3 VIII przy 24 C bez względu na kombinacje, natomiast seria 10 VIII po części przy temperaturze 14"C, 24 "C i 34 C stosownie do odpowiednich kombinacji. Średnia śmiertelność pszczół w każdej z tych serii z zachowaniem powyższej kolejności była następująca: 7,8 %, 14,1 % i 45,9%, a różnice pomiędzy tymi wartościami istotne. Różnice temperatury podczas wysychania preparatu miały więc wpływ na czas zanikania jego toksyczności dla pszczół, postępowało ono szybciej z podwyższeniem temperatury. Znamienne jest tutaj zwłaszcza porównanie generalne pod tym względem ubytków pszczół w serii 8 VIII i serii 13 VIII - wysychanie bibuły przy temperaturze 34 "C i 20 C (ryc. 3). Potwierdza to zjawisko równie dobrze rozwój sytuacji w grupie pszczół, którym zapewniono temperaturę otoczenia na poziomie 14 C, mianowicie temperaturze wysychania bibuły 14 C, 24 C i 30 C odpowiada ubytek pszczół 59,5%, 40,8% i 20,0%. Na podobne wyniki porównania w naszym doświadczeniu nie można jednak wykluczyć wpływu terminów pobierania prób pszczół do badań. Chodzi tu przede wszystkim o cechy następujących po sobie generacji pszczół. Odstęp czasowy między pierwsza serią (8 VlIl) i ostatnią (13 VIII), jest jednak stosunkowo niewielki - 5 dni, by rzutować istotnie na zmiany struktury pokoleniowej roju pszczół. Nie wdając się tutaj w szczegółową analizę znaczenia poszczególnych czynników w tym doświadczeniu, stwierdzamy ogólnie, że ich wzajemne współdziałanie miało silny związek z reakcją pszczół na toksyczne działanie kontaktowe preparatu Decis. Inaczej mówiąc ocena stopnia toksyczności tego preparatu bardzo się różnicuje i jest swoista dla określonych przypadków. Świadczą o tym interakcje, których istotność stwierdzono w tym doświadczeniu pomiędzy nastepującymi czynnikami: poziom stężenia preparatu i temperatury, terminy (serie) badań, rasy pszczół, następnie: temperatury i terminy badań, terminy i rasy pszczół oraz jedynie istotna (wysoce) z interakcji 3-go rzędu: poziomu stężenia preparatu, temperatury i terminów, co jest bardzo znamienne dla sytuacji, gdy trudno o zdecydowanie jednoznaczną opinię w kwalifikowaniu preparatu pod względem jego toksyczności dla pszczół. 63

8 . aml.rt.lnoao - mortality *..8 VIII - X - 10 VIII b -e- 13 VIII a BO ~ x oło *' Ryc. 3. Szkodliwość kontaktowa preparatu Decis (stężenie 0,05 %) w zależności od temperatury wysychania bibuły (a, b i c - 2 godziny) i temperatury ekspozycji pszczół (34 "C, 24 "C i 14 C). Temperatura wysychania bibuły: a (seria 8 VIII) - 34 C; b (seria 10 VIII) - 34 C, 24 C i 14 C stosownie do temperatury przetrzymywania pszczół; c (seria 13 VIII) - 20 C Contact toxicity of the Decis formuła (0,05% concentration) as affected by ambient temperature during paper drying (a, b and c - 2 hrs) and by the temperature at which the bees were exposed to the formula (34 C, 24 C, 14 C). Temperaturę of paper drying: a (series 8 August) - 34 C; b (series August 10) - 34 C, 24 C and 14 C according to temperature at which becs were kcpt); c (series August 13) - 20 C Z interakcji 2-go rzędu nie stwierdzono istotności wzajemnej relacji ras pszczół i terminów badań. Może to oznaczać, że stopień wrażliwości pszczół na szkodliwe działanie preparatu Decis jest uwarunkowany genetycznie w prosty sposób. Pod tym względem mniej wrażliwe okazały się pszczoły rasy kraińskiej - ginęło ich 17,8 %, niż pszczoły rasy kaukaskiej - 27,8 % (różnica wysoce istotna, ryc. 4). Wynik ten traktujemy jednak nie jak etykietę tych ras pszczół, ale jako wskazanie na znaczenie czynnika genetycznego w kształtowaniu odporności tych owadów na szkodliwe działanie preparatu. 64

9 . mlerlelno.o - mort.llty GO. ~ c.u --El- c.r OL-~~~~--~~~~~--~~~~~--~~~~~--~~~ 13 1CS CS CSoC Ryc. 4. Wrażliwość pszczół rasy kaukaskiej (cau) i rasy kraniskiej (car) na szkodliwe działanie kontaktowe preparatu Decis (stężenie 0,05 %, czas wysychania 2 godziny) w zależności od temperatury otoczenia (14 C, 24 C i 34 C) Sensitivity of the Caucasian bec (cau) and the Ukrainian bee (car) to the hannful contact action of thc Dccis furmuła (conccntration 0,05 %, drying lime 2 hr) as aflcctcd by ambient temperaturę (14 C, 24 C, 34 C) WNIOSKI W warunkach laboratoryjnego kontaktu preparat Decis 2,5 EC wywoływał bardzo zróżnicowane reakcje pszczół, od braku oznak szkodliwego działania do wystąpienia dość wysokiej śmiertelności. Różnorodność tę można powiązać między innymi z oddziaływaniem następujących czynników: - stężenie preparatu; ze zwiększeniem stężenia od 0,03% do 0, l % narastało zagrożenie zatrucia i wydłużał się czas utrzymywania się groźnego w skutkach kontaktu; - warunki środowiskowe (pogoda) wysychania preparatu; w niższej temperaturze otoczenia zachowują się dłużej właściwości toksyczne skażonego podłoża; - temperatura otoczenia podczas kontaktu; z obniżeniem temperatury potęguje się szkodliwe działanie preparatu, od praktycznie nie szkodzenia pszczołom (34 C) do wywoływania silnego zatrucia (14 "C); - cechy pszczół uwarunkowane dziedzicznie: mniejsza lub większa wrażliwość na szkodliwe działanie preparatu. Zatrucie preparatem Decis objawiało się początkowo sparaliżowaniem pszczoły, które z upływem czasu albo przemijało albo kończyło sięjej śmiercią. W jednym i drugim przypadku są to skutki szkodliwego działania pestycydu, które w ocenie nie można ograniczać tylko do przypadków śmiertelnych. W 65

10 ilościowym bilansie puli porażonych pszczół liczba przypadków śmiertelnych wahała się od zera do nawet 100%. Generalnie preparat Decis 2,5 EC można uznać jako preparat stosunkowo bezpieczny dla pszczół w kontaktowym działaniu, ale uniwersację tej gwarancji umocni wprowadzenie 3-godzinnego okresu prewencji. LITERATURA A t k n s E. L., K e I I u m D., A t k i n s K. W. (1978) - Integrated pest monagemem strategies for proteeting honey bees from pesticides. Am.Bee.J., 118(8): B y r d y S. i inni (1988) - Metabolizm tlenowy pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) zatruwanej dcłtametryną. Materiały XXVIII Sesji Naukowej lor, Poznań, ss B Y r d y S. i inni (1987) - Intoksykacja pszczoły miodncj (Apis mellifica L.) pyretroidami. Materiały XXVII Sesji Naukowej lor, Poznari, ss G e r i g L. (1979) - Bienengiltigkeit der synthetischen Pyrethrine. Schweiz.Bienenzgt., 102(5): G r o m i s z Z. (1991) - Wpływ temperatury na dzialanie preparatu Decis na pszczoły.. Pszczeln.Zesz.Nauk.; 35: G r o m i s z Z., G r o m i s z M. (1993) - Z laboratoryjnych badań toksyczności niektórych pyretroidów dla pszczół. Pszct.eln.Zesz.Nauk., 37: R i e t h J. P., L e v i n M. D. (1987) - The pyrethruid insecticide hazard to honey bees. Am.Bee J., 127(10).: S m a r t L. E., S l e v C n s o n (1982) - Laberatory estimation of toxicity of pyrethroid insecticides lo honeybees: relevance to hazard in the field. Bee Wor/d, 63(4): HARMFUL CONTACT EFFECT OF THE DECIS FORMULA ON BEES 'AS EVALUATED BY LABORATORY TESTES Z. G r o m i s z, M. G r o m i s z Summary Becs werc obscrved for toxicity symptoms on petri dishes lined with filter paper. Folter paper was contaminated. with Decis 2,5 EC containing 2,5 % o.f dcltametrin as an active ingredient. The toxicity of the formuła varied substanlially from absence of toxic effects lo high mortality. This variation can be rclated to [he following Iactors: - conccntrauon of thc Iormula; with increasing conccntrations the poisoning beeamc more scvcre and toxicity of thc contaminatcd substrutc pcrsistcd longer; - ambicnt eonditions of the drying of thc formuła; al łower temperatures the toxic properties of the eontarninared substratc pcrsist longcr; - ambicnt temperaturę whcn the eonuret is madc; with dccrcasing temperaturos the toxic effects of thc formula are enhanced and rangc trorn practically no hann to bccs (34 C) to scvere poisoning (14 C); - genetically conditioned varialion of susceplibility to the hannful eflccts uf the formula. Keywords: pyrethroids, honcy bec, toxicity. 66