VII Pomorskie Forum Przedsiębiorczości Partnerstwo lokalne i partycypacja obywatelska - moda, oportunizm czy konieczność?

Transkrypt

1 VII Pomorskie Forum Przedsiębiorczości Partnerstwo lokalne i partycypacja obywatelska - moda, oportunizm czy konieczność? Kuba Wygnański

2 Struktura wypowiedzi Co się stało ze społeczeństwem obywatelskim w Polsce Dlaczego nie da się rządzić bez obywateli? Idea i praktyka partnerstwa Wyzwania jakie stają przez wyznawcami partnerstwa

3 WIELOZNACZNOŚĆ POJĘCIA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

4 Sposoby rozumienia społeczeństwa obywatelskiego Rzeczownikowe podejście instytucjonalne i sektorowe, społeczeństwo obywatelskie jako zbiór podmiotów Przymiotnikowe normatywne, społeczeństwo obywatelskie, jako dobre społeczeństwo pielęgnujące praktykujące cnoty obywatelskie Czasownikowe przestrzeń, debata, otwarty dyskurs, negocjowanie znaczenie dóbr publicznych, to co pomiędzy, sieć

5 Wymiary obywatelstwa Horyzontalny (civil) zaufanie, umiejętności kooperacji, zanurzenie we wspólnocie, wiążący (cechy podobieństwa) i pomostowy (otwarcie na różnorodność) typ kapitału społecznego Wertykalny (civic) odnoszący się do hierarchii i relacji władzy, łączący typ kapitału społecznego

6 Polityczne tradycje obywatelstwa Liberalne obywatelstwo jako uniwersalny niewarunkowanych status i uprawnienie oparty o formalną przynależność do wspólnoty państwowej. Silna orientacja na ochronę indywidualnych wolności (w szczególności rozumianych negatywnie jako woloność od. Zaangażowanie ma charakter instrumentalny i incydenatlny. Republikańskie zakorzenione w historycznej i kulturowej wspólnocie tożsamości opartej o przynależność do wspólnoty państwowej. Domniemanie powszechności interesu pubicznego i spontanicznej skłonności do zaangażowania w sprawy publiczne (zobacz: idiota, prywacja). Obywatelstwo oparte na praktykowaniu. Komunitariańskie oparte o indywidualne poczucie przynależności do wspólnoty (w tym lokalnej). Zakorzenienie w praktycznym doświadczeniu, pojęcie interesu publicznego wytwarzane i negocjowanie we współdziałaniu. Silny nacisk na konieczność równowagi praw i obowiązków.

7 Polskie narracje transformacyjne nasze lamenty Homo Sovieticus Homo Sarmaticus Mieliśmy mieć społeczeństwo obywatelskie a mamy NGOs 6/6/60 Kumulacyjna faza społeczeństwa prekapitalistycznego

8 DOWODY DOTYCZĄCE DEFICYTU DEMOKRATYCZNEGO

9

10 Przyzwolenie na działania (nie)obywatelskie

11 Everyday Democracy Index DEMOS 2007

12 Dynamika wolontariatu Dynamika filantropii

13 Kto według Pana(i) najlepiej reprezentuje Pana(i) interes w sprawach publicznych w Pana(i) gminie/mieście kto dba o interesy obywateli takich, jak Pan(i)? Proszę wskazać nie więcej niż dwie odpowiedzi. N=1005

14 Ustrojowy kontekst rozważań Governance w Polsce Problem zagubionego obywatela zawodne i anachroniczne mechanizmy reprezentacji (związki zawodowe, partie, samorząd, organizacje pozarządowe) Konieczność przekroczenie ograniczeń w tradycyjnych mechanizmach reprezentacji interesów (w szczególności tradycyjnych partnerów społecznych) konsultacje traktowane jako dobro rzadkie Zamieszanie w obszarze definicji nawet w sprawach tak prostych jak znacznie słów informacja, konsultacja, negocjacje, partnerstwo Nieciągłość i przypadkowość stosowania drabiny partycypacji Głęboka i odwzajemniana nieufność we wzajemnych relacjach państwo - obywatele Anachronicznie rozumienie zasad governanace, skłonność do zarządzania na szczytach, przecenianie aspektów regulacyjnych, impotencja pomieszana z omnipotencją

15 Zmiany / trendy o charakterze ogólnym (globalnym) tworzące kontekst dla zmiany modelu Governance Nowy paradygmat rządzenia (government -> governance) Paradygmat Enabeling State Zarządzanie hierarchiczne > zarządzanie sieciowe Jasne rozdzielenie publiczne vs prywatne -> hybrydyzacja Przesunięcie Welfare state -> Welfare society Big Government -> Big Society Third sector Third space Ewolucja definiowania roli administracji publicznej (wiosłować > sterować > służyć) (New Public Services) Przesunięcie akcentów w działaniach modernizacji usług publicznych (exit (choice) - > voice) (rozstanie -> krytyka) Zwrot deliberatywny - Vote -> Voice Partnerstwo jako centralny element relacji

16 Nowe wyzwania na które nie wiemy jak reagować uzasadnienie potrzeby nowego modelu rządzenia Zmiana klimatu Niedostatki surowców Izolacja samotność starość - demografia Konflikty / napięcia międzykulturowe Nowe bieguny / nowi liderzy / nowe wzory kulturowe Gwałtowna urbanizacja Permanentna niepewność Terroryzm Nowa natura problemów i towarzysząca im potrzeba nowych kompetencji

17 Zmiana biegunów dynamika dochodu per capita oraz ogólnej kumulacji kapitału

18 Dłuższe życie lepsze życie? Średnia długość życia po osiągnieciu wieku 65 oraz proporcja osób żyjących samotnie po ukończeniu 60 roku życia

19 IDEA I PRAKTYKA PARTNERSTWA W POLSCE

20 Paradygmaty governance i podział uproszczony podział ról wewnątrz nich (Deakin, Taylor) Paradygmat Rola Państwa Obywatele Rola organizacji dostarczających usług Państwowa biurokracja Zasadnicza w dostarczaniu dóbr publicznych Odbiorca / egzekutor uprawnień Komplementarna (uzupełnianie deficytów) Rola organizacji w systemie governance Watchdog Wyzwania 3 sektora Uznanie i akceptacja roli Prywatyzacja Minimalna / standaryzacyjna / interwencyjna Konsument / Wolontariusz / Darczyńca Kompensacja deficytów rynkowych / konkurent w dostarczaniu usług Krytyk / recenzent Konkurencja / zasoby / wydolność trwałość Decentralizacja Zdystansowana / uzupełniająca Partycypacja Uczestnictwo w lokalnych systemach dostarczania usług Mechanizm obywatelskiej partycypacji Wydolność, jakość usług, legitymizacja New Public Management Odpowiedzialna za dostarczanie usług w oparciu o mechanizm kontraktowania Niejasna (konsument / wyborca) Dostarczający usług w reżimie kontraktowym Watchdog Odnalezienie roli (ochrona przed izomorfizacją) Partnerstwo Partner wiodący Partner / indywidualny uczestnik Współwytwórca ( koproducent ) Partner Kooptacja / utrata odrębności

21 O tym, że z natury rzeczy nie wszystko możemy zrobić sami czyli o konieczności uzupełniania się Market Failure (rynek) Motywacje maksymalizacji zysku Instrumentalizacja konusmentów Zawodność w przypadku braku (sprzężenie konsumenckiego) Government Failure (rząd) Konieczność powszechności Brak elastyczności Bulimia instytucjonalne Polityczny oportunizm Volunatry Failure (sektor pozarządowy) Ograniczoność sródków Paternalizm / selektywność Dyletantyzm Brak mechanizmów wymuszania jakości

22 Jaka jest istota partnerstwa? Partnerstwo jest dynamiczną relacją pomiędzy różnymi podmiotami, opartą na wzajemnie uzgodnionych celach, realizowanych dzięki podzielanemu rozumieniu najbardziej racjonalnego podziału pracy z uwzględnieniem przewagi komparatywnej każdego partnera. Partnerstwo obejmuje wzajemne oddziaływanie, przy starannym zachowaniu równowagi pomiędzy wzajemnością a odrębnością, na którą składa się wzajemny szacunek, równy udział w procesie decyzyjnym, wzajemna odpowiedzialność i przejrzystość. Źródło: Jennifer M. Brinkerhoff (2002) - Government Nonprofit partnership: A defining framework In: Public Administration and Development vol. 22, 19 30

23 Istota Partnerstwa (Brinkerhoff ) Niska Wzajemność Wysoka Wysoka Kontraktowanie Partnerstwo Tożsamość / odrębność stron Niska Przedłużenie Kooptacja / absorbcja

24 4 słowa na K typologia wzajemnych relacjach między administracją a organizacjami Na wzajemne relacji patrzeć z punktu widzenia celów i środków jakimi dysonuje Państwo i organizacje pozarządowe. Można wyróżnić przynajmniej 4 typy sytuacji (popularnie nazywane 4C s albo 4K) wyodrębniane w oparciu o kryterium zgodności (względnie braku zgodności) celów i środków, jakie przyjmuje każda ze stron relacji. 1. W przypadku zgodności celów i środków jakie przyjmują strony relacji mówimy o kooperacji (współpracy). 2. W przypadku zgodności jedynie co do celów przy zachowaniu odmiennych Śródków mówić możemy o komplementarności. 3. Przypadek niezgodności celów przy stosowaniu podobnych środków może być przypadkiem kooptacji jednej ze stron (najczęściej kooptacji organizacji przez państwo). W tej sytuacji organizacje ryzykują, że zamienią się w przedłużenie Państwa. Państwo poniekąd ich rękoma wykonuje, definiowane przez siebie samodzielnie, cele. 4. Mamy wreszcie sytuacje konfrontacji, w której nie ma zgodności, ani co do celów, ani co do metod ich realizacji.

25 Partnerstwo najważniejsze cechy Dla zachowania istoty partnerstwa konieczne jest spełnienie przynajmniej dwóch warunków: własna tożsamość (odrębność), wzajemności. Partnerstwo z organizacjami pozarządowych (podobnie jak inne formy zarządzania partycypacyjnego) wymaga bardzo często ze strony administracji publicznej rodzaju abdykacji z części posiadanej władzy. Państwo i reprezentująca je administracja publiczna: musi uznać odrębność podmiotów, umieć docenić ich kompetencje i unikalność Partnerstwo nie jest tylko metodą wykonywania zadań publicznych, ale w istocie jest specyficzną metodą zarządzania (należąca do katalogu instrumentów określanych jako good governance). Partnerstwo w sensie aksjologicznym ma umocowanie podobne do tych jakie obowiązuje w przypadku tzw. partycypacji obywatelskiej (można powiedzieć, że jest to partycypacyjny mechanizm wyznaczania celów powiązany z partycypacyjną metodą ich realizacji) Partnerstwo jest nie tylko współwykonywaniem, ale także współdecydowaniem.

26 Źródła idei partnerstwa w Polsce Pomocniczość Idea dialogu społecznego i paktów społecznych Pakty na rzecz zatrudnienia Partnerstwo Publiczno Prywatne / Partnerstwo Publiczno Społeczne Modele rozwoju lokalnego

27 Partnerstwo w Polsce Najkrótsza historia partnerstw lokalnych PIL / OECD Leader Partnerstwa na Rzecz Zatrudnienia Typy partnerstw Zasada wzajemnych relacji Partnerstwo zadaniowe Trwały związek celowy Instytucja oparta o specyficzne międzysektorowe DNA Popularność i jedoczesna inflacja pojęcia

28 Z kim współpracują organizacje socjometria instytucji (KLON/JAWOR ) wieś m. do 20 tys. Lokalna społeczność, w której działamy 73% 60% 50% 50% 49% 47% 55% Samorząd lok. i jego agendy (np. PUP, GOPS) na szczeblu powiatu lub gminy 60% 53% 67% 61% 36% 31% 48% Instytucje użyteczności publicznej (szkoła, muzeum itp.) 52% 57% 60% 52% 42% 36% 47% Inne organizacje pozarządowe w Polsce 26% 18% 25% 33% 32% 38% 30% m tys. Media lokalne 18% 24% 32% 20% 26% 15% 22% Środowisko akademickie, naukowe, eksperci 4% 9% 12% 9% 21% 33% 17% Środowisko biznesu, firmy prywatne 12% 18% 6% 8% 13% 16% 13% Kościół, związki wyznaniowe 17% 15% 14% 4% 13% 11% 13% Samorząd regionalny (Urząd Marszałkowski) 9% 8% 14% 10% 13% 13% 12% Czasopisma specjalistyczne, branżowe 11% 3% 5% 4% 13% 20% 11% Instytucje odpowiedzialne za dystrybucję funduszy europejskich 4% 5% 4% 4% 12% 8% 7% Urząd Wojewódzki i jego agendy (np. WUP, ROPS) 2% 5% 4% 7% 12% 7% 7% Zagraniczne organizacje pozarządowe z krajów Unii Europejskiej 1% 3% 1% 2% 10% 14% 6% Media ogólnokrajowe 3% 3% 5% 4% 6% 13% 6% Rząd, instytucje państwowe na szczeblu centralnym 0% 1% 2% 2% 7% 15% 6% Partie i organizacje polityczne 6% 2% 2% 1% 4% 5% 4% Zagraniczne organizacje pozarządowe poza krajami Unii Europejskiej m tys. 0% 0% 1% 2% 3% 6% 2% m tys. m. pow 500 tys. Ogółem

29

30 Przeszkody w funkcjonowaniu partnerstw Brak skryptów kooperacji niski poziom kapitału społecznego Wzajemna instrumentalizacja Tendencja do kontroli / brak symetrii stron / / brak szacunku dla partnerów / nadużywanie renty pozycji Maskarady pseudo partnerstwa / partnerstwa produkowane na potrzeby projektu Przypuszczenie, że w partnerstwie nie mam miejsce na różnicę zdań. Splot relacji nieformalnych i jednocześnie nieprawdopodobnego wręcz ładunek formalizmu. Rodzaj instytucjonalnej bulimii, na które często cierpi administracja.

31 Często we wzajemnych relacjach dominują trudne do przezwyciężenia stereotypy uniemożliwiające zbudowanie rzeczywistego partnerstwa. Organizacje oceniane są jako: nieprzewidywalne, amatorskie, słabe, niereprezentatywne Urzędnicy jako: bezduszni, zbiurokratyzowani, niesprawni, uwikłani w politykę i broniący interesów samej administracji. Ostatnie kilkanaście lat to okres dynamicznych zmian we wzajemnych relacjach i próby zdefiniowania podziału pracy miedzy sektorami. Na poziomie samorządowym istnieje cala gama relacji (od otwartego konfliktu przez konkurencje, komplementarność, kooperacje aż po kooptacje).

32 Administracja publiczna zbyt często jak się zdaje sama próbuje uruchamiać i kontrolować przedsięwzięcia. Występując w charakterze organu założycielskiego ma znaczną przewagę jednak docelowo nie jest to pożądany model. Znacznie rozsądniejsze byłoby powierzanie tych zadań wyspecjalizowanym organizacjom pozarządowym i budowanie ich zdolności (także poprzez np. użyczanie im w trwały sposób niezbędnego zaplecza lokalowego). Pojęcia współpracy, konsultacji i partnerstwa podlegają olbrzymiej inflacji. Współpraca ma być uzyskiwaniem od samorządu pieniędzy a konsultacjami wywieszenie dokumentu w Internecie.

33 Kluczowe europejskie instytucje i projekty dotyczące partnerstwa OECD LEED Trento Centre for Local Development, Terento Italy Center for Social Innovations, Wien Austria Reves Network European Network for Cities and Regions for Social Economy, Bruxelles Belgium European Centre for Social Welfare Policy and Research, Wien Austria European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin Ireland

34 Dziekuję za uwagę i cierpliwość kuba.wygnanski@gmail.com