Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego

Transkrypt

1 Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego z uwzględnieniem punktów spustowych, stref odruchowych i stretchingu DEDYKACJA Książkę tę dedykuję wszystkim moim studentom byłym, obecnym i przyszłym. Zawsze uważałem, że uczymy się i dojrzewamy w takim samym stopniu na sali wykładowej, jak i w życiu. To ogromny przywilej być częścią Waszego życia podczas naszych wspólnych wypraw przez meandry anatomii, fizjologii, kinezjologii, palpacji i terapii. Ogromna część mojego procesu zdobywania wiedzy miała miejsce w pracowni, razem z Wami. Dziękuję. DEDYKACJA SPECJALNA Ten podręcznik z ogromnymi wyrazami miłości dedykuję Diane C. Schwarz. Jej odwaga, duch i pasja życia, zdobywania wiedzy i obdarzania miłością zawsze były i będą wielką inspiracją dla mnie i wszystkich, którzy ją spotkali na swojej drodze. Joseph E. Muscolino

2 ii iii Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego z uwzględnieniem punktów spustowych, stref odruchowych i stretchingu JOSEPH E. MUSCOLINO, DC Instructor, Connecticut Center for Massage Therapy Westport, Connecticut Owner, The Art and Science of Kinesiology Redding, Connecticut URBAN&PARTNER JOSEPH E. MUSCOLINO Redakcja wydania I polskiego Zbigniew Śliwiński

3 iv SPIS TREŚCI Tytuł oryginału: The Muscle and Bone Palpation Manual with Trigger Points, Referral Patterns, and Stretching First Edition Autor: Joseph E. Muscolino, DC MOSBY ELSEVIER Copyright 2009 by Mosby, Inc., an affiliate of Elsevier Inc. All rights reserved. This edition of The Muscle and Bone Palpation Manual with Trigger Points, Referral Patterns, and Stretching, 1 e by Joseph E. Muscolino is published by arrangement with Elsevier Inc. Książka The Muscle and Bone Palpation Manual with Trigger Points, Referral Patterns, and Stretching, wyd. 1, autor Joseph E. Muscolino, została opublikowana przez Elsevier Inc. ISBN Wszelkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna z części tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa. Dotyczy to również sporządzania fotokopii i mikrofilmów oraz przenoszenia danych do systemów komputerowych. Ze względu na stały postęp w naukach medycznych oraz odmienne nieraz opinie na temat leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby w trakcie podejmowania decyzji uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje, zwłaszcza dotyczące podawania leków nowych lub rzadko stosowanych. Radzimy również zapoznać się z informacjami producenta leku. Pomoże to zmniejszyć ryzyko wystąpienia błędu lekarskiego. Copyright for the Polish edition by Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011 Redakcja naukowa wydania I polskiego: prof. dr hab. n. med. i dr n. o kult. fiz. Zbigniew Śliwiński Tłumaczenie z języka angielskiego: dr n. o kult. fiz. Jacek Łuniewski Dyrektor Wydawnictwa: dr n. med. Andrzej Broniek Redaktor naczelny: lek. med. Edyta Błażejewska Redaktor tekstu: Karolina Kolbuszewska Redaktor prowadzący: Dorota Lis-Olszewska Producent: Beata Poźniak Opracowanie skorowidza: lek. med. Anna Świderska Adaptacja okładki: Beata Poźniak ISBN Elsevier Urban & Partner ul. Kościuszki 29, Wrocław tel.: , faks: biuro@elsevier.com Przygotowanie do druku: Pracownia Składu Komputerowego TYPO-GRAF Druk i oprawa: Drukarnia Narodowa S.A., Kraków Słowo wstępne ix Przedmowa x Przedmowa do wydania polskiego xi Podziękowania xii Cechy wyróżniające niniejszy podręcznik xiii Współautorzy i prezenterzy DVD xiv Słowo o autorze xviii Część I Badanie i techniki lecznicze Rozdział 1: Wprowadzenie do palpacji 1 Czym jest palpacja? 2 Cele palpacji: lokalizacja i ocena 2 Jak przeprowadzić badanie palpacyjne 3 Kiedy przeprowadzać badanie palpacyjne 4 Jak nauczyć się palpacji 5 Rozdział 2: Sztuka i nauka palpacji mięśni 7 Wstęp 8 Nauka palpacji mięśni 8 Wprowadzenie do sztuki palpacji mięśni 9 Opanowanie sztuki palpacji mięśni 10 Podsumowanie wskazówek 18 Wnioski 19 Rozdział 3: Techniki okrywania i podstawowe techniki masażu 21 Okrywanie 22 Metody okrywania 22 Kompendium technik okrywania 22 Techniki masażu 22 Cechy chwytu 25 Kompendium technik masażu 26 Rozdział 4: Mechanika ciała terapeuty manualnego 31 Wprowadzenie 32 Kategoria 1. Warsztat pracy 32 Kategoria 2. Ułożenie ciała terapeuty 36 Kategoria 3. Wykonywanie technik terapeutycznych 44 Podsumowanie 47 Rozdział 5: Anatomia, fizjologia i terapia punktów spustowych 49 Definicja punktu spustowego 50 Struktura sarkomeru 51 Teoria ślizgowa skurczu 51 Geneza TrP hipoteza kryzysu energetycznego komórki 53 Centralne TrP połączenie hipotezy kryzysu energetycznego i hipotezy płytki końcowej; zintegrowana hipoteza punktów spustowych 55 Centralne TrP, napięte pasma mięśniowe i TrP przyczepów 55 Ogólne czynniki powodujące powstawanie TrP 55 Objawy TrP 56 Kluczowy TrP a powstawanie TrP towarzyszących 57 Strefy odruchowe TrP 57 Lokalizacja i terapia TrP 59 Rozdział 6: Stretching 63 Wprowadzenie Czym jest stretching? Dlaczego stosujemy stretching? W jaki sposób określić mięsień docelowy stretchingu? Jak dużą siłę należy stosować? Kiedy wykonujemy stretching? 67 Podstawowe techniki stretchingu: stretching statyczny a stretching dynamiczny 68 Zaawansowane techniki stretchingu: technika stretchingu celowanego 69 Zaawansowane techniki stretchingu: technika napnij-rozluźnij i technika napnij agonistów 72 Podsumowanie 75 Część II Palpacja kości i więzadeł Rozdział 7: Palpacja kości kończyny górnej i jej więzadła 77 Część 1. Obręcz barkowa 78 Część 2. Ramię i przedramię 84 Część 3. Strona promieniowa nadgarstka (kość łódeczkowata i kość czworoboczna większa) 88 Część 4. Środkowe kości nadgarstka (kość główkowata, kość księżycowata i kość czworoboczna mniejsza) 91 Część 5. Strona łokciowa nadgarstka (kość trójgraniasta, kość haczykowata i kość grochowata) 92 Część 6. Przednia strona nadgarstka 93 Część 7. Ręka 95 Część 8. Więzadła kończyny górnej 97 v

4 vi Spis treści Spis treści vii Rozdział 8: Palpacja kości szkieletu osiowego oraz ich więzadeł 101 Część 1. Twarz 102 Część 2. Czaszka 104 Część 3. Szyja część przednia 107 Część 4. Szyja część tylna 110 Część 5. Tułów część przednia 111 Część 6. Tułów część tylna 114 Część 7. Więzadła szkieletu osiowego 116 Rozdział 9: Palpacja kości kończyny dolnej oraz jej więzadła 121 Część 1. Miednica 122 Część 2. Udo i podudzie 126 Część 3. Stopa strona przyśrodkowa 131 Część 4. Stopa strona boczna 134 Część 5. Grzbietowa część stopy 136 Część 6. Podeszwowa część stopy 138 Część 7. Więzadła kończyny dolnej 140 Część III Palpacja mięśni Rozdział 10: Podróż 1. Palpacja mięśni obręczy barkowej 145 Mięsień czworoboczny pozycja leżąc przodem 150 Mięśnie równoległoboczne pozycja leżąc przodem 154 Mięsień dźwigacz łopatki pozycja leżąc przodem 157 Tylna część mięśnia naramiennego pozycja leżąc przodem 160 Mięsień podgrzebieniowy oraz mięsień obły mniejszy pozycja leżąc przodem 162 Mięsień obły większy pozycja leżąc przodem 166 Mięsień nadgrzebieniowy pozycja leżąc przodem 168 Przednia część mięśnia naramiennego pozycja leżąc tyłem 171 Mięsień podłopatkowy pozycja leżąc tyłem 173 Mięsień zębaty przedni pozycja leżąc tyłem 177 Mięsień piersiowy większy pozycja leżąc tyłem 180 Mięsień piersiowy mniejszy pozycja leżąc tyłem 184 Mięsień podobojczykowy pozycja leżąc tyłem 186 Podsumowanie. Mięśnie obręczy barkowej 188 Rozdział 11: Podróż 2. Palpacja mięśni szyi 191 Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy (scm) pozycja leżąc tyłem 197 Grupa mięśni pochyłych pozycja leżąc tyłem 200 Mięsień długi szyi i mięsień długi głowy pozycja leżąc tyłem 204 Grupa mięśni gnykowych pozycja leżąc tyłem 207 Górna część mięśnia czworobocznego pozycja siedząca 211 Mięsień dźwigacz łopatki pozycja siedząca 214 Mięsień płatowaty głowy pozycja siedząca 217 Mięsień półkolcowy głowy pozycja leżąc tyłem 220 Grupa mięśni podpotylicznych pozycja leżąc tyłem 223 Podsumowanie. Mięśnie szyi 227 Rozdział 12: Podróż 3. Palpacja mięśni głowy 229 Mięsień potyliczno-czołowy pozycja leżąc tyłem 233 Mięsień skroniowy pozycja leżąc tyłem 236 Mięsień żwacz pozycja leżąc tyłem 238 Mięsień skrzydłowy boczny pozycja leżąc tyłem 241 Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy pozycja leżąc tyłem 244 Mięśnie mimiczne pozycja siedząca 247 Podsumowanie. Mięśnie głowy 265 Rozdział 13: Podróż 4. Palpacja mięśni ramienia 267 Mięsień naramienny pozycja siedząca 272 Mięsień dwugłowy ramienia pozycja siedząca 275 Mięsień ramienny pozycja siedząca 278 Mięsień kruczo-ramienny pozycja siedząca 281 Mięsień trójgłowy ramienia pozycja siedząca 284 Podsumowanie. Mięśnie ramienia 288 Rozdział 14: Podróż 5. Palpacja mięśni przedramienia 291 Mięsień ramienno-promieniowy pozycja siedząca 298 Mięsień nawrotny obły pozycja siedząca 301 Grupa zginaczy nadgarstka pozycja siedząca 304 Zginacze palców powierzchowny i głęboki pozycja siedząca 308 Mięsień zginacz długi kciuka pozycja siedząca 311 Grupa boczna mięśni przedramienia pozycja siedząca 314 Mięsień prostownik palców i mięsień prostownik palca małego pozycja siedząca 317 Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka pozycja siedząca 320 Mięsień odwracacz pozycja siedząca 322 Grupa dystalnych czterech mięśni głębokich przedramienia pozycja siedząca 325 Podsumowanie. Mięśnie przedramienia 328 Rozdział 15: Podróż 6. Palpacja mięśni w obrębie ręki 331 Mięśnie kłębu pozycja siedząca 338 Mięśnie kłębika pozycja siedząca 342 Przywodziciel kciuka pozycja siedząca 347 Mięśnie glistowate pozycja siedząca 349 Mięśnie międzykostne (PI) dłoniowe pozycja siedząca 352 Mięśnie międzykostne grzbietowe ręki (DIM) pozycja siedząca 355 Podsumowanie. Mięśnie ręki 358 Rozdział 16: Podróż 7. Palpacja mięśni tułowia 361 Mięsień najszerszy grzbietu pozycja leżąc przodem 367 Grupa mięśni prostownika grzbietu pozycja leżąc przodem 373 Grupa mięśni poprzeczno-kolcowych pozycja leżąc przodem 376 Mięsień czworoboczny lędźwi (QL) pozycja leżąc przodem 379 Mięśnie międzykolcowe pozycja siedząca 383 Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne pozycja leżąca na boku 385 Mięsień prosty brzucha pozycja leżąc tyłem 389 Mięsień skośny brzucha zewnętrzny i wewnętrzny pozycja leżąc tyłem 392 Przepona pozycja leżąc tyłem 396 Mięsień biodrowo-lędźwiowy pozycja siedząca 399 Podsumowanie. Mięśnie tułowia 403 Rozdział 17: Podróż 8. Palpacja mięśni miednicy 407 Mięsień pośladkowy wielki pozycja leżąc przodem 416 Mięsień pośladkowy średni pozycja leżąca na boku 419 Mięsień gruszkowaty pozycja leżąc przodem 423 Mięsień czworoboczny uda pozycja leżąc przodem 425 Podsumowanie. Mięśnie miednicy 428 Rozdział 18: Podróż 9. Palpacja mięśni uda 429 Grupa mięśni kulszowo-goleniowych pozycja leżąc przodem 436 Mięsień naprężacz powięzi szerokiej (TFL) pozycja leżąc tyłem 440 Mięsień krawiecki pozycja leżąc tyłem 443 Mięsień czworogłowy uda pozycja leżąc tyłem 447 Mięsień grzebieniowy pozycja leżąc tyłem 452 Mięsień przywodziciel długi pozycja leżąc tyłem 455 Mięsień smukły pozycja leżąc tyłem 459 Mięsień przywodziciel wielki pozycja leżąc tyłem 463 Podsumowanie. Mięśnie uda 466 Rozdział 19: Podróż 10. Palpacja mięśni podudzia 469 Mięsień piszczelowy przedni pozycja leżąc tyłem 474 Mięsień prostownik długi palców (edl) pozycja leżąc tyłem 477 Mięsień prostownik długi palucha (ehl) pozycja leżąc tyłem 481 Mięsień strzałkowy długi i mięsień strzałkowy krótki pozycja leżąca na boku 484 Mięsień brzuchaty łydki pozycja leżąc przodem 487 Mięsień płaszczkowaty pozycja leżąc przodem 491 Mięsień podkolanowy pozycja leżąc przodem 494 Mięsień piszczelowy tylny, mięsień zginacz długi palców stopy oraz mięsień zginacz palucha długi pozycja leżąc przodem 497 Podsumowanie. Mięśnie podudzia 503 Rozdział 20: Podróż 11. Palpacja mięśni stopy 505 Mięsień prostownik krótki palców stopy (edb) i mięsień prostownik krótki palucha (ehb) pozycja leżąc tyłem 510 Mięśnie międzykostne grzbietowe stopy (dip) pozycja leżąc tyłem 513 Mięsień odwodziciel palucha (abh) i mięsień zginacz palucha krótki (fhb) pozycja leżąc przodem 516 Mięsień odwodziciel palca małego stopy (admp) i mięsień zginacz palca małego stopy (fdmp) pozycja leżąc przodem 521 Mięsień zginacz krótki palców stopy pozycja leżąc przodem 526 Podsumowanie. Mięśnie stopy 529 Skorowidz 531

5 viii Spis treści SŁOWO WSTĘPNE Jako wykładowca masażu i autorka publikacji, pod koniec trzeciej dekady pracy zawodowej w tej dziedzinie, mam wiedzę na temat komunikowania się ze studentami i praktykującymi terapeutami. Wiem, że studenci i praktykujący terapeuci stanowią grupę bardzo zróżnicowaną wiekowo i etnicznie oraz charakteryzują się bardzo różnym poziomem wiedzy podstawowej. Zadaniem wykładowcy jest dotarcie do każdej z tych osób, niezależnie od istniejących różnic. Sucha, abstrakcyjna wiedza nie jest łatwa do przyswojenia dla ludzi zajmujących się tą dziedziną. Dlatego też niezwykle istotne jest, aby wykładowca potrafił przekazywać ją w taki sposób, by pozostała ona w pamięci studentów. Terapeuci najbardziej doceniają zalety kursu, jeśli widzą możliwość bezpośredniego zastosowania nowych informacji w praktyce. Celem nauczycieli zawsze jest więc szukanie powiązań między tematem zajęć a realnymi wyborami dokonywanymi przez uczących się w ich praktyce zawodowej. Wielu studentów z obawą podchodzi do kwestii nauki anatomii mięśni. Czują się przytłoczeni długimi listami mięśni z ich przyczepami i funkcjami. Temat ten wydaje im się abstrakcyjny, a dodatkowo trudny język opisów sprawia, że uważają, iż opanowanie wiedzy z tej dziedziny wykracza poza ich możliwości. Dobry wykładowca potrafi znaleźć sposób ułatwiający skuteczne przyswojenie wiedzy, choć sam proces może powodować zniechęcenie. Idealnym rozwiązaniem jest podręcznik ilustrujący wszystkie pojęcia w dokładny i przejrzysty sposób. Przyswojenie wiedzy z zakresu mięśni jest przełomowym krokiem w edukacji każdego terapeuty, jednak doświadczeni praktycy wiedzą doskonale, że jest to zaledwie pierwszy krok. Niezależnie od tego, czy pomagamy pacjentowi w problemach z zasypianiem, odzyskaniem sprawności po urazie, czy też w przygotowaniu do maratonu, zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce wymaga zawsze umiejętności wykorzystania teoretycznej znajomości mięśni w konkretnej, trudnej do przewidzenia sytuacji. Nieodzowne jest więc jednoczesne posiadanie ugruntowanej, podstawowej wiedzy, a także wyobraźni oraz umiejętności wnikliwej, analitycznej oceny. Jest to jednak możliwe do osiągnięcia jedynie dzięki zdobytemu doświadczeniu zawodowemu. Mimo wszystko, podręcznik zwracający uwagę na zalety takiego podejścia z pewnością może być pomocny w pracy. Jedną z cech wyróżniających Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego spośród innych podręczników jest zwrócenie uwagi na fakt, że mięśnie nie pracują niezależnie, lecz ich funkcje stanowią integralną całość. Świadomość tego zjawiska pomaga użytkownikowi tego podręcznika zrozumieć, że osłabienie lub ograniczenie funkcji jednego obszaru może skutkować pojawieniem się bólu lub dysfunkcji innego obszaru. Połączenie tej wiedzy z umiejętnością krytycznego myślenia to nieodzowne elementy w pracy każdego doskonałego terapeuty. Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego rozpoznaje potrzeby praktykujących terapeutów i konsekwentnie stara się sprostać ich wymaganiom, posługując się przystępnym językiem, wykorzystując elementy sztuki w postaci modeli pozujących do zdjęć na potrzeby tego podręcznika oraz wyraźnie akcentując zalety zdobywania wiedzy w celu przekazania pacjentowi niezbędnych informacji w trakcie każdego kontaktu. Książkę cechuje niezwykła dbałość o najdrobniejsze szczegóły oraz oczywista troska o precyzję przekazu. Podręcznik dostarcza terapeutom i studentom narzędzi, dzięki którym mogą zostać ekspertami w zakresie miękkich struktur tkankowych oraz profesjonalnie komunikować się z innymi specjalistami ochrony zdrowia dla osiągnięcia maksymalnych korzyści w trosce o zdrowie pacjenta. Zawsze starałam się podnosić poprzeczkę w zakresie nauczania masażu. Pisząc, ucząc, prowadząc warsztaty w ramach studiów podyplomowych i dla Fundacji Masażu, stale szukałam możliwości podkreślenia, że masaż może mieć zdecydowanie większy wpływ na nasze życie niż można to sobie wyobrazić. Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego jest narzędziem, które może pomóc w kierowaniu nowego pokolenia masażystów w tę ambitną stronę i dlatego niezmiernie się cieszę z pojawienia się na rynku tej książki. Dzięki takim podręcznikom możliwe jest wyznaczanie najwyższych standardów nauczania masażu. Jest to jednocześnie cel, który pomaga nam wszystkim w codziennej pracy. Ruth Werner, LMP, NCTMB Layton, Utah sierpień 2008 ix

6 Przedmowa do wydania polskiego xi PRZEDMOWA PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO CO ZAWIERA PODRĘCZNIK Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego dzieli się na trzy części i zawiera zestaw dwóch płyt DVD. Część I zajmuje się oceną strukturalną oraz technikami terapii. Dwa rozdziały w tej części poświęcone są omówieniu zagadnień sztuki i nauki palpacji oraz wyjaśniają, jak należy przeprowadzać badanie palpacyjne. Zawierają one proste i zrozumiałe wskazówki, dzięki którym można pewnie i skutecznie stosować techniki palpacyjne. Kolejny rozdział tej części zawiera atlas technik terapeutycznych i technik okrywania podsumowujących warsztat pracy terapeuty. Ponieważ znajomość zasad mechaniki ciała jest kluczowym aspektem w przypadku studentów i terapeutów, w rozdziale 4 podręcznika znajdują się wskazówki, które w znacznym stopniu pomogą poprawić efektywność pracy terapeuty. W rozdziale 5 wyjaśniono pojęcie punkty spustowe czynniki powodujące ich powstawanie oraz metodę terapii, która może dawać korzystniejsze efekty niż ucisk ischemiczny. W innym rozdziale wyjaśniono, jak na podstawie posiadanej wiedzy zrozumieć mechanizm rozciągania mięśni oraz jak stosować zaawansowane techniki stretchingu, takie jak technika napnij-rozluźnij (CR, contract relax), znana także jako jedna z technik proprioceptywnego torowania nerwowo-mięśniowego [PNF, proprioceptive neuromuscular facilitation]), i technika napnij agonistów (AC, agonist contract). Część II składa się z trzech rozdziałów dotyczących palpacji kości, punktów kostnych i stawów oraz omawiających więzadła. Skuteczna palpacja kości, punktów kostnych i stawów jest kluczowym etapem poprzedzającym badanie palpacyjne mięśni. Dodatkowo, skuteczna palpacja stawów jest niezbędna dla dokonania prawidłowej oceny struktur tkankowych pacjenta. Każdy rozdział w części II zawiera także szczegółowy zestaw ilustracji przedstawiających widok więzadeł ciała z przodu, z tyłu i z boku. Część III stanowi o wartości tego podręcznika. Zawiera 11 rozdziałów dotyczących palpacji mięśni szkieletowych ciała. Każdy z rozdziałów jest podróżą po mięśniach określonego obszaru ciała. Badanie palpacyjne każdego mięśnia jest przedstawione etapowo, w sposób zrozumiały, tak aby użytkownik mógł zrozumieć zasady przeprowadzania palpacji zamiast uczyć się mechanicznego wykonywania określonych technik. Doskonale przygotowane ilustracje zawierają kontury kości i mięśni nałożone na rzeczywiste fotografie części ciała pacjenta, co zapewnia możliwie najdokładniejsze przedstawienie ułożenia mięśni oraz ich palpacji. Dodatkowo, każdemu omawianemu mięśniowi towarzyszą ilustracje stretchu mięśni oraz informacje na temat punktów spustowych i ich stref odruchowych. MATERIAŁY DODATKOWE W WERSJI ELEKTRONICZNEJ Aby podkreślić istotne elementy palpacji mięśni przedstawione na ilustracjach w części III podręcznika, dołączono także zestaw dwóch płyt DVD zawierający czterogodzinną prezentację technik palpacji mięśni wykonywanych przez najbardziej cenionych fachowców w dziedzinie nauczania masażu, takich jak: Tom Myers, Leon Chaitow, Whitney Lowe, Bob King, Gil Hedley i wielu innych. Towarzysząca podręcznikowi strona internetowa Evolve zawiera dodatkowe, bezpłatne materiały on-line, między innymi wideo technik palpacji wewnętrznych mięśni rąk i stóp, interaktywne ćwiczenia powtórkowe, prezentację Power Point na temat badań naukowych w dziedzinie masażu oraz informacje dotyczące funkcji stawów. NOTA KOŃCOWA Podręcznik Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego to najlepsza obecnie propozycja na rynku w dziedzinie nauczania palpacji. Zawiera bowiem najbardziej wnikliwe, a jednocześnie przejrzyste omówienie technik palpacji uzupełnione wysokiej jakości ilustracjami oraz dwupłytowym zestawem DVD demonstrującym wykonywanie tych technik w praktyce. Dodatkowo prezentuje pełny zestaw technik rozciągania i ilustracji punktów spustowych mięśni szkieletowych ciała. Omówienie technik wykonywania badania palpacyjnego, technik stretchingu, mechanizmów działania punktów spustowych, kompleksowa prezentacja więzadeł, kompendium technik wykonywania masażu i okrywania oraz szczegółowa prezentacja zasad mechaniki ciała z pewnością sprawią, że podręcznik ten zostanie uznany za jedną z najbardziej wartościowych pozycji w bibliotece każdego studenta i praktykującego terapeuty. Joseph E. Muscolino sierpień 2008 Wydana w 2009 roku książka Josepha E. Muscolino, wykładowcy anatomii mięśniowo-szkieletowej i anatomii narządów wewnętrznych, fizjologii, kinezjologii, neurologii i patologii na kursach w Connecticut Center for Massage Therapy, autora wielu podręczników kursowych, a także licznych publikacji w indeksowanych czasopismach naukowych, przedstawia meandry anatomii, fizjologii, kinezjologii, badania palpacyjnego oraz terapii. Są to dziedziny, których wiedza jest podstawą oceny funkcjonalnej i przygotowania odpowiedniego programu leczenia. Jest to jeden z niewielu podręczników, które w sposób usystematyzowany prezentują badanie narządu ruchu, niezbędne do postawienia diagnozy czynnościowej. Umiejętność takiego badania i wiedza dotycząca różnicowania symptomów wisceralnych i somatycznych zawarta w tej książce wskazuje na holistyczne ujęcie problemu diagnostyki funkcjonalnej człowieka. Nauka anatomii mięśni, obejmująca ich przyczepy oraz funkcje, dla wielu studentów kierunków medycznych jest absolutną abstrakcją, która zniechęca ich do przyswajania tej jakże ważnej i podstawowej w medycynie wiedzy. Podręcznik doktora Josepha E. Muscolino jest doskonałą propozycją rozwiązania tego problemu i ułatwienia przyswajania sobie tej wiedzy. Pojęcia omówione w książce zostały bowiem zaprezentowane w sposób przejrzysty i przyjemny dla oka, dzięki wspaniałej szacie graficznej każdego z rozdziałów, jak również dzięki czterogodzinnej prezentacji elektronicznej stanowiącej załącznik do podręcznika na nośnikach DVD. Niezwykle wartościowym elementem tego opracowania jest również zaznaczenie przez autorów poszczególnych rozdziałów faktu, że mięśnie nie pracują niezależnie, lecz ich funkcje stanowią integralną całość. Pozwala to czytelnikowi zrozumieć wiele mechanizmów, a zwłaszcza fakt, że zaburzenia czynnościowe lub strukturalne funkcji w jednym afektowanym obszarze mogą być przyczyną bólu czy dyskomfortu w okolicy zupełnie odległej, jak ma to miejsce w tzw. bólu przeniesionym czy rzutowanym. Cechą wyróżniającą książkę Josepha E. Muscolino jest także klarowne wyjaśnienie etapów badania palpacyjnego oraz sugerowanie miejsca rozpoczęcia takiego badania, z opisem punktów spustowych, wzorców odruchowych i stretchingu, które to elementy umożliwiają precyzyjną ewaluację stanu struktur tkankowych pacjenta. Omówienie technik wykonywania badania palpacyjnego, stretchingu, wyjaśnienie mechanizmów działania punktów spustowych, szczegółowe opisanie funkcji więzadeł, anatomii topograficznej, zbioru technik masażu leczniczego, mechaniki ciała terapeuty podczas zabiegów przyczyniają się do uznania tej książki za jedną z najwartościowszych w bibliotece każdego studenta kierunków medycznych, fizjoterapeuty lub lekarza zajmującego się rehabilitacją, medycyną manualną, ortopedią czy neurologią. Należy pogratulować autorowi tego opracowania przedstawienia w książce jasnej, prostej i wnikliwej analizy doprowadzającej do sformułowania diagnozy funkcjonalnej, koniecznej do rozpoczęcia usprawniania. Moim natomiast życzeniem, jako wykładowcy przedmiotu medycyna manualna na kierunku fizjoterapia, jest spowodowanie, aby książka ta stała się podstawowym podręcznikiem dla studentów kierunków medycznych, a zwłaszcza studentów fizjoterapii. Prof. UJK dr hab. n. med. i dr n. kf. Zbigniew Śliwiński x

7 xii Podziękowania Cechy wyróżniające niniejszy podręcznik xiii PODZIĘKOWANIA CECHY WYRÓŻNIAJĄCE NINIEJSZY PODRĘCZNIK Im dłużej zajmuję się pisaniem, tym częściej uświadamiam sobie, że podręcznik o tak szerokim zakresie materiału nie może być zrealizowany bez ogromnego wsparcia ze strony wielu ludzi. Ta strona poświęcona podziękowaniom jest dla mnie szansą publicznego wyrażenia ogromnej wdzięczności tym wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego podręcznika. Przede wszystkim mam ogromny dług wdzięczności wobec wszystkich moich studentów, zarówno w Connecticut Center for Massage Therapy (CCMT), jak i studentów studiów podyplomowych na terenie całego kraju. Niewielu ludzi zdaje sobie sprawę z tego, że nauczanie grupy błyskotliwych, zmotywowanych studentów jest dla wykładowcy najlepszym sposobem nauczenia się przedmiotu, który wykłada! Za każdym razem, kiedy student kwestionuje treści zawarte w prezentacji, pomaga mi jednocześnie udoskonalić sposób jej przekazania w przyszłości. Jest to nieoceniona pomoc w mojej pracy, zarówno w roli nauczyciela, jak i autora podręczników! Wielu studentów pomogło mi w bardzo praktyczny sposób pozując do zdjęć umieszczonych w poszczególnych rozdziałach. Wszystkim bardzo serdecznie dziękuję. Jak zwykle chciałbym wyrazić szczególne podziękowania dla Williama Courtlanda, studenta, który jako pierwszy zainspirował mnie do napisania podręcznika. Jego słowa wypowiedziane 9 lat temu: Powinien Pan napisać książkę sprawiły, że znalazłem się na obecnej drodze w moim życiu jako autor. Chciałbym także podziękować wszystkim pracownikom administracji i mojemu wydziałowi w CCMT. Zawsze doceniałem rolę, jaką mi przydzielono, nie tylko w procesie edukacyjnym, ale także w kształtowaniu i realizowaniu programu nauczania. Spędzone przeze mnie 22 lata w CCMT to dla mnie prawdziwa przyjemność. Szczególne podziękowania należą się Kathy Watt, dziekanowi ds. studenckich kampusu uniwersyteckiego Westport, za jej niezwykłe wsparcie i zachętę do kontynuowania pracy. Wiele lat temu jeden z moich profesorów powiedział, że wszyscy opieramy się na dokonaniach tych, którzy byli przed nami. W zupełności zgadzam się z tym stwierdzeniem. Dlatego też chciałbym podziękować autorom książek na temat anatomii mięśniowo-szkieletowej, fizjologii, kinezjologii, palpacji, oceny stanu zdrowia i terapii, napisanych w przeszłości i obecnie. Uczymy się od siebie nawzajem i w efekcie możemy przekazać zdobytą wiedzę naszym studentom i terapeutom kupującym nasze książki. Jedną z największych zalet tego podręcznika jest jego szata graficzna. W rzeczywistości często moje uwagi są jedynie dodatkiem do szaty graficznej, a nie odwrotnie. Jestem wdzięczny Jeanne Robertson za jej precyzyjne, przejrzyste ilustracje w części I i II tej książki. Mam również dług wdzięczności wobec Kena Vanderstoepa z firmy LaserWords z Kanady, który wykonał przepiękne ilustracje punktów spustowych i stretchingu do części III. Ogromne wyrazy wdzięczności należą się też Frankowi Forneyowi i Dave owi Carlsonowi z Kolorado oraz Giovanniemu Rimastiemu z LaserWords za grafikę nałożoną na zdjęcia modeli zamieszczone w części III. Ich niezwykła szata graficzna jest ogromnym walorem tej książki. Wielkie podziękowania należą się także Jodie Bernard z LaserWords współpraca z nią była dużą przyjemnością. Jest osobą niezwykle kompetentną, zawsze dostępną pod telefonem i fantastycznym współpracownikiem doskonałe połączenie zalet! I oczywiście czułe podziękowania dla mojego syna, JC, za ilustrację na stronie z dedykacjami. Załączam ponowne podziękowania dla Yanika Chauvina, kolejnego fantastycznego Kanadyjczyka, za piękne fotografie stanowiące bazę znakomitej części szaty graficznej rozdziału III i inne fotografie zamieszczone w podręczniku. Yanik jest znakomitym fotografem i świetnym współpracownikiem. Dziękuję również pracownikom firmy Elsevier, redaktorom, projektantom, producentom. Szczególne podziękowania dla Laury Loveall, Ellen Kunkelmann i Lindy McKinley z działu produkcji, Julii Dummitt z działu projektów, April Falast i Lindy Duncan z działu redakcyjnego. Ogromne słowa podziękowania dla Kellie White, mojej redaktor prowadzącej, która zapewniła środki do tak wspaniałej realizacji tego projektu, a także Jennifer Watrous, redaktor nadzorującej, która była nieocenionym partnerem w trakcie pracy nad tym podręcznikiem. To najbardziej profesjonalny zespół, jaki można sobie wyobrazić! Specjalne słowa podziękowania dla Sandy Fritz i Susan Salvo za przygotowanie tekstu bazowego dla rozdziału o technikach masażu i okrywania. Na płytach DVD dołączonych do podręcznika oraz na stronie Evolve znajduje się wiele prezentacji ekspertów. Serdecznie dziękuję wyjątkowej grupie nauczycieli masażu, którzy poświęcili swój czas, aby wspomóc pracę nad tym projektem. Czuję się zaszczycony faktem, że moja dobra przyjaciółka Ruth Werner zgodziła się napisać słowo wstępne do podręcznika. Bardzo dziękuję także wszystkim modelom, dzięki którym powstała szata graficzna podręcznika i płyt DVD mu towarzyszących. Szczególne podziękowania należą się Betsyann Baron za jej bezcenną pomoc w znalezieniu wielu modeli biorących udział w pracy nad książką. Dziękuję również Chuckowi i jego zespołowi z Visionary Production za to, że sprawili, iż praca nad materiałem wideo była świetną, a jednocześnie bardzo efektywną zabawą. Składam też podziękowania dla Steve a i Lois z Top Graphics za niezwykłe tempo i doskonałą jakość ich pracy. Wielkie ukłony dla wszystkich ludzi, którzy pracowali nad powstaniem tego podręcznika, a których nie miałem przyjemności poznać osobiście. Wszyscy jesteście autorami jego sukcesu. I wreszcie ogromne wyrazy wdzięczności dla całej mojej rodziny, szczególnie mojej żony i anioła Simony Cipriani. Dziękuję za cierpliwość, wyrozumiałość i wsparcie w czasie godzin spędzonych z dala od Was, w trakcie pracy nad tym podręcznikiem. Kocham Was i bardzo się cieszę, że teraz, po zakończeniu prac nad tym projektem, będę mógł spędzać z Wami więcej czasu. Dziękuję też Diane za miłość i wsparcie, które otrzymałem, i inspirację, którą mi daje każdego dnia! Zawiera podstawowe informacje dotyczące przyczepów i funkcji poszczególnych mięśni, a także ilustracje pojedynczych mięśni. Kolorowe ilustracje struktur mięśniowo- -szkieletowych przedstawiają mięśnie i kości w ich rzeczywistym ułożeniu w czasie wykonywania badania palpacyjnego, co ułatwia precyzyjną lokalizację struktur tkankowych i punktów orientacyjnych. Szczegółowo wyjaśnione etapy palpacji są uzupełnione fotografiami prezentującymi sugerowane miejsca rozpoczęcia badania. Wskazówki palpacji i klucz do palpacji zawierają szczegółowe informacje pogłębiające wiedzę na temat palpacji i dostarczają materiał stymulujący proces zapamiętywania informacji. Każdy rozdział rozpoczyna się od wstępu, zarysu rozdziału, celów rozdziału i listy kluczowych słów i terminów. Dołączone do książki dwie płyty DVD prezentują i utrwalają prawidłowe zastosowanie technik palpacji mięśni. Udział uznanych ekspertów w tej dziedzinie zapewnia wyjątkową jakość prezentacji poszczególnych mięśni. Wśród prezenterów DVD znajdują się między innymi takie sławy, jak: Tom Myers, Leon Chaitow, Whitney Lowe, Bob King, Gil Hedley. Ikonki DVD umieszczone w podręczniku informują o odnośnikach do materiału zawartego na płytach DVD1 lub DVD2. Zawiera alternatywne pozycje ułożenia w trakcie wykonywania badania palpacyjnego, często przedstawione również na ilustracjach. Punkty spustowe, wzorce odruchowe i stretch, które towarzyszą omówieniu każdego mięśnia, zapewniają wygodny dostęp do wskazówek umożliwiających precyzyjną ocenę stanu struktur tkankowych pacjenta i odpowiednią terapię. Rozdziały zawierają skróty do mięśni, które nie są opisane oddzielnie. Zawierają one omówienie technik palpacji i aspekty dotyczące punktów spustowych tych mięśni. Rozdziały 7, 8 i 9 zawierają wyczerpujące omówienie kości, orientacyjnych punktów kostnych oraz technik badania palpacyjnego. W rozdziałach tych zamieszczone są czterokolorowe rysunki palpacji kości przedstawiające terapeutę wykonującego badanie palpacyjne kości pacjenta widocznej pod powierzchnią skóry.

8 xiv Rozdział 1 Wprowadzenie do palpacji Współautorzy i prezenterzy DVD xv A B 0 WSPÓŁAUTORZY I PREZENTERZY DVD Sandra K. Anderson, BA, NCTMB Sandra uzyskała tytuł licencjata w dziedzinie biologii w Ithaca College w Itace w stanie Nowy Jork. Od 1992 r. pracuje jako terapeutka odnowy biologicznej (bodyworker). Posiada certyfikaty uprawniające do wykonywania masażu leczniczego, shiatsu oraz tajskiego. Przez 12 lat wykładała w Cortiva-Desert Institute of the Healing Arts w Tucson w Arizonie. Prowadziła tam zajęcia z bardzo szerokiego zakresu tematów od anatomii i fizjologii po shiatsu. Przez rok pełniła funkcję dyrektora do spraw nauczania. Sandra jest współwłaścicielką Tucson Touch Therapies centrum masażu i bodyworkingu w Tucson. Pracuje z pacjentami w swojej klinice, jak również prowadzi warsztaty azjatyckich technik masażu. Jest także autorką The Practice of Shiatsu (Mosby, 2008). Leon Chaitow, ND, DO Leon Chaitow jest absolwentem British College of Osteopathic Medicine. Od 1983 r. jest wizytującym wykładowcą w licznych szkołach zajmujących się chiropraktyką, fizjoterapią, osteopatią i naturopatią w Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii. Był pierwszym specjalistą w dziedzinie naturopatii/osteopatii mianowanym na stanowisko konsultanta rządu Wielkiej Brytanii. Jest autorem/redaktorem ponad 70 książek oraz założycielem/redaktorem naczelnym recenzowanego czasopisma Journal of Bodywork and Movement Therapies (Elsevier). W 2004 r., po jedenastu latach pracy jako starszy wykładowca/koordynator przedmiotu Bodyworking Terapeutyczny i Naturopatia, Leon zakończył współpracę z University of Westminster i przeszedł na emeryturę. W listopadzie 2005 r. został odznaczony orderem,,honorary Fellowship w uznaniu zasług dla medycyny komplementarnej i osteopatii. Leon mieszka i pracuje w Londynie i Korfu w Grecji. Od 1972 r. pozostaje w szczęśliwym związku małżeńskim z Alkmini. Judith DeLany, LMT Judith DeLany poświęciła ponad dwie dekady pracy nad rozwojem technik terapii nerwowo-mięśniowej w systemie kształcenia podyplomowego lekarzy terapii manualnej oraz nad opracowaniem programu nauczania dla szkół masażu. Oprócz prowadzenia między- narodowych seminariów terapii nerwowo-mięśniowej pracuje jako dyrektor Centrum NMT (Neuromuscular Therapy Training) w Petersburgu na Florydzie. Przez ponad dziesięć lat pełniła funkcję zastępcy redaktora naczelnego Journal of Bodywork and Movement Therapies (czasopismo Elsevier zajmujące się wieloma dziedzinami medycyny) i aktualnie kontynuuje współpracę z tym czasopismem na stanowisku doradcy. Jest współautorką trzech podręczników NMT oraz autorką licznych artykułów na temat leczenia przewlekłego bólu u pacjentów cierpiących na ostry i chroniczny ból. Neal Delaporta, NCTMB, przewodniczący elekt Krajowej Rady Certyfikacyjnej Terapeutów Masażu Leczniczego i Bodyworkingu Neal ukończył z wyróżnieniem studia w National Holistic Institute w Kalifornii. W 2000 r. zdał egzamin NCE (National Councelor Examination for Licensure & Certification) i otworzył prywatną klinikę zajmującą się rehabilitacją, odnową biologiczną (obejmującą także sportowców) oraz tradycyjnymi metodami leczenia, takimi jak aromaterapia czy świecowanie uszu. Pełnił funkcję członka Rady Wydziału w Centrum Masażu Leczniczego w Connecticut, a obecnie jest członkiem American Massage Therapy Association-Connecticut Chapter. Neal jest cenionym mówcą, autorem, organizatorem warsztatów i seminariów. Jest także twórcą techniki masażu Top (Therapeutic Optimal Performance optymalne działanie terapeutyczne) oznaczającego protokół oparty na ćwiczeniach i przeznaczony dla ludzi aktywnych ruchowo. Mike Dixon, RMT Mike, aktywny zawodowo od 22 lat, jest weteranem masażu terapeutycznego. Jest wykładowcą, autorem publikacji, międzynarodowym prezenterem w systemie kształcenia podyplomowego w zakresie masażu (terapia kinetyczna stawów Arthrokinetic Therapy). Pełni funkcję starszego doradcy zawodowego West Coast College of Massage Therapy (WCCMT). Rozwinął system kursów specjalizacyjnych kształcenia podyplomowego terapeutów masażu i naturopatii w zakresie ortopedii i rehabilitacji, określany terminem Arthrokinetic Therapy. Jego ostatnim osiągnięciem jest wydanie nowego podręcznika Joint Play the Right Way for the Axial Skeleton (2006), który stanowi wielowymiarowe podejście do leczenia kręgosłupa i miednicy. Od 1993 roku wykłada na WCCMT, gdzie zajmował się nauczaniem na większości kursów na wydziale zajęć praktycznych. Specjalizuje się w dziedzinie oceny stanu i leczeniu pacjentów ortopedycznych. Mike prowadzi także zajęcia w Boucher Institute of Naturopathic Medicine. Mike przeszkolił ponad 2000 terapeutów masażu i lekarzy specjalizujących się w naturopatii. Sandy Fritz, MS, NCTMB Sandy jest właścicielką, dyrektorem i opiekunem wychowawców w Health Enrichment Center, które oferuje kształcenie ponad 75 studentom masażu rocznie. Część jej prywatnej działalności dotyczy zdrowia psychicznego. Współpracuje w tym zakresie z psychologiem, który zapewnia wsparcie i szkolenia dotyczące zespołu nadpobudliwości ruchowej (ADHD), lęków, depresji, zmęczenia i leczenia bólu. Zajmuje się również masażem pacjentów cierpiących na powikłania wynikające ze stresu, a także opieką rehabilitacyjną na zlecenie lekarza specjalisty. Dodatkowo Sandy rozwinęła i nadzoruje klinikę masażu dla studentów, współpracującą z zawodową drużyną footballu amerykańskiego Detroit Lions. Oferuje także profesjonalny masaż sportowy oraz indywidualne programy rehabilitacyjne dla zawodowych piłkarzy i koszykarzy. Jako renomowany międzynarodowy autorytet i wykładowca w dziedzinie technik kontroli stresu, Sandy oferuje również szeroko dostępne programy terapeutyczne do zastosowania korporacyjnego. Beverly Giroud, LMT, NCTMB Beverly Giroud jest terapeutką masażu i trenerką w prywatnej klinice w Tucson w Arizonie. Jest absolwentką Desert Institute of the Healing Arts oraz certyfikowaną terapeutką masażu ortopedycznego instytutu OMERI (Orthopedic Massage Education & Research Institute) i instytutu coachingu Chek. Od ośmiu lat zajmuje się szkoleniem terapeutów w zakresie masażu, a także szkoleniami z dziedziny biznesu i etyki. W praktyce prywatnej specjalizuje się w ocenie stanu pacjentów po urazach oraz prowadzi ich rehabilitację. Zajmuje się też korekcją wad postawy i ćwiczeniami usprawniającymi po urazach. Przed rozpoczęciem kariery zawodowej w dziedzinie masażu leczniczego Sandy uzyskała tytuł BSC (licencjat w zakresie nauk ścisłych) inżynierii wodno-lądowej na uniwersytecie w Delaware. Gil Hedley, PhD Od 1995 roku Gil Hedley prowadzi intensywne, sześciodniowe, praktyczne warsztaty dysekcji ciała ludzkiego dla specjalistów w zakresie większości technik poprawy zdrowia i kondycji fizycznej. Jego seria płyt DVD na temat anatomii kompleksowej dokumentująca unikalne podejście do anatomii człowieka jest sprzedawana w 27 krajach. Prezenter na pierwszym międzynarodowym kongresie terapii mięśniowo-powięziowej w 2007 roku, autor wielu obszernych artykułów dla Spirituality & Health Magazine. W 2009 roku została wydana jego druga książka. Glenn M. Hymel, EdD, LMT Glenn M. Hymel jest profesorem i przewodniczącym Instytutu Psychologii na Loyola University w Nowym Orleanie. Główne obszary jego specjalizacji obejmują psychologię, badania naukowe i statystyczne oraz psychologię przystosowania społecznego jednostki. Dr Hymel jest absolwentem Blue Cliff School of Therapeutic Massage w Metairie w Luizjanie i obecnie prowadzi gabinet w dzielnicy Greater New Orleans. Jest autorem podręcznika Research Methods for Massage and Holistic Therapies (Mosby, 2008). Bob King, LMT, NCTMB Bob King jest autorem podręczników, książek, wideo, programów nauczania oraz licznych artykułów klinicznych wydanych w trakcie trwającej od ponad trzech dekad kariery zawodowego masażysty. Jest doradcą dydaktycznym instytutu Cortiva oraz prowadzi zaawansowane kursy z zakresu terapii mięśniowo-powięziowej w całym kraju. Jest założycielem i byłym przewodniczącym Chicago School of Massage Therapy, przez dwie kadencje pełnił funkcję krajowego przewodniczącego American Massage Therapy Association. Jest cenionym innowatorem, działaczem i wychowawcą w swojej profesji. Aktualnie Bob jest członkiem rady doradczej redaktorów czasopisma Journal of Bodywork and Movement Therapies. W 2004 roku otrzymał nagrodę dla wizjonerskich liderów (Distinguished Service Award for the Massage Therapy Foundation). xiv

9 xvi Współautorzy i prezenterzy DVD Współautorzy i prezenterzy DVD xvii George Kousaleos, BA, LMT, NCTMB George Peter Kousaleos jest założycielem i przewodniczącym CORE Institute School of Massage Therapy and Structural Bodywork w Tallahassee na Florydzie. Jest absolwentem Harvard University. Prowadzi warsztaty z zakresu integracji strukturalnej, terapii mięśniowo-powięziowej, bodyworkingu sportowego oraz certyfikowane kursy na terenie Stanów Zjednoczonych, Kanady i Europy. W czasie zawodowej kariery pełnił społecznie funkcje w National Certification Board (Krajowej Radzie Certyfikacyjnej), Florida Licensure Board (Radzie Licencyjnej Florydy) oraz Massage Therapy Foundation. Jego zainteresowanie dotyczące masażu sportowego przejawiło się między innymi pełnieniem funkcji dyrektora generalnego zespołu masażystów Brytyjskiego Ośrodka Przygotowań Olimpijskich w 1996 roku i dyrektora międzynarodowego zespołu masażystów sportowych Igrzysk Olimpijskich w Atenach w 2004 roku. Whitney Lowe, LMT Whitney Lowe jest cenionym autorytetem w dziedzinie leczenia bólu i urazów z wykorzystaniem masażu. Jest autorem książki Orthopedic Assessment in Massage Therapy (David Scott, 2006) oraz Orthopedic Massage: Theory and Technique (Mosby, 2003). W 1994 roku założył Orthopedic Massage Education & Research Institute (OMERI), aby umożliwić masażystom zdobycie zaawansowanych kwalifikacji niezbędnych w leczeniu ortopedycznych zaburzeń tkanek miękkich. Obecnie jest członkiem rady doradczej wydawców czasopisma Journal of Bodywork & Movement Therapies, a w Massage Magazine, Massage Today czy The Journal of Soft-Tissue Manipulation publikowane są regularnie jego obszerne artykuły. Bob McAtee, NCTMB, CSCS, CPT Bob McAtee jest weteranem masażu sportowego, autorem książek, wykładowcą i wynalazcą. Prowadzi aktywną międzynarodową przychodnię masażu w Colorado Springs i regularne warsztaty stretchingu, masażu oraz terapii w urazach tkanek miękkich, zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej. W 1992 roku Bob uzyskał krajowy certyfikat masażu i bodyworkingu, w 1998 roku uzyskał dyplom specjalisty Certified Strength and Conditioning Specialist (NSCA), a od 2006 roku jest licencjonowanym trenerem osobistym. Jest również autorem książki Facilitated Stretching (Human Kinetics Publisher, 2007), z której pochodzi prezentacja technik rozciągania zamieszczona na DVD. Thomas Myers, LMT, NCTMB, ARP Thomas Myers jest autorem Anatomy Trains: Myofascial Meridians for Manual and Movement Therapists (Churchill Livingstone, 2001) oraz licznych artykułów. Kieruje Kinesis, Inc. oferującą na całym świecie profesjonalne kursy certyfikacyjne oraz podyplomowe. Razem z Tomem studiowali: dr Ida Rolf, dr Moshe Feldenkrais i dr Buckminster Fuller. Od ponad 30 lat prowadzi zajęcia zintegrowanego bodyworkingu w wielu klinikach w różnych kręgach kulturowych. Fiona Rattray, RMT Od 1983 Fiona jest licencjonowaną masażystką. Jest także współautorką Clinical Massage Therapy: Understanding, Assessing and Treating Over 70 Conditions (Talus, 2001). Ma jedenastoletnie doświadczenie w nauczaniu metod leczenia urazów i dysfunkcji postawy ciała na kursach w ramach studiów licencjackich w Ontario w Kanadzie oraz piętnastoletnie doświadczenie w prowadzeniu wysoko cenionych warsztatów w ramach studiów magisterskich. Monica J. Reno, LMT, NCTMB Monica Reno jest licencjonowaną masażystką od 1984 r. Posiada licencje na wykonywanie zawodu w stanach Nowy Jork i Floryda. Jest współwłaścicielką salonu Tuscany Day Spa & Salon w The Villages na Florydzie. Wcześniej pracowała w Winter Park na Florydzie i specjalizowała się w terapii sportowców. Monica pełniła przez 8 lat funkcję dyrektora ds. nauczania w Central Florida School of Massage Therapy. Przez 12 lat pracowała jako masażystka w Nowym Jorku, gdzie wchodziła w skład grupy trenerów odnowy biologicznej drużyny New York Jets. Współpracowała wtedy z George em Rizos, DC (Doctor of Chiropractic). Obecnie Monica jest członkiem zarządu NCBTMB (National Certification Board for Therapeutic Massage and Bodywork). Susan G. Salvo, BEd, LMT, NCTMB Susan Salvo w 1982 r. ukończyła New Mexico School of Natural Therapeutics. Jest dobrze znaną w kraju autorką, między innymi: Massage Therapy: Principles and Practice (Saunders, 2007) oraz Mosby s Guide to Pathology for the Massage Therapist (Mosby, 2008). Jest również autorką rozdziału Teaching to Students with Learning Challenges w podręczniku Teaching Massage (Lippincott Williams & Wilkins, 2008) oraz Geriatric Massage w książce Modalities for Massage and Bodywork (Mosby, 2008). Susan Salvo jest również w grupie czołowych ekspertów, którzy udzielili wywiadu na potrzeby filmu dokumentalnego o historii masażu w Stanach Zjednoczonych (History of Massage Therapy in the United States), który ukazał się w 2007 r. Posiada tytuł licencjata w zakresie edukacji i aktualnie jest w trakcie studiów magisterskich na kierunku zarządzanie edukacją i technologią instruktażową. Susan Salvo jest dyrektorem Louisiana Institute of Massage Therapy. Diana L. Thompson, LMP Diana L. Thompson, licencjonowana masażystka od 25 lat, prowadzi prywatną praktykę w Seattle w stanie Washington i zajmuje się terapią ostrego, chronicznego bólu w zaburzeniach nerwowo-mięśniowego układu szkieletowego i limfatycznego. Jest autorką książki Hands Heal: Communication, Documentation and Insurance Billing for Manual Therapists, wydanie trzecie (Lippincott Williams & Wilkins, 2005). Diana na międzynarodowych konferencjach prezentowała wykłady z takich dziedzin, jak: masaż, akupunktura, położnictwo, chiropraktyka, leczenie i fizykoterapia, pełni też funkcję konsultanta ds. badań naukowych w dziedzinie masażu w The Center for Health Studies w Seattle. Jest przewodniczącą Fundacji Masażu, dobroczynnej organizacji non-profit, której misją jest rozwijanie wiedzy i praktyki masażu poprzez wspieranie badań naukowych, edukację i pracę społeczną. Benny Vaughn, LMT, ATC, CSCS, NCTMB Benny od 35 lat zajmuje się terapią sportowców i aktywnych ruchowo dorosłych. Jest uznanym fachowcem w dziedzinie oceny stanu zdrowia, leczenia i opieki w zakresie dysfunkcji tkanek miękkich związanych z uprawianiem sportu z wykorzystaniem technik manualnych. Benny Vaughn jest absolwentem University of Florida oraz College of Health and Human Performance. Posiada certyfikat trenera sportowego (NATA), certyfikat specjalisty w dziedzinie treningu i od- nowy biologicznej (NSCA) oraz jest licencjonowanym masażystą w stanie Floryda. Był członkiem obsługi medycznej podczas Igrzysk Olimpijskich w USA oraz lekkoatletycznych mistrzostw świata. Tracy Walton, MS, LMT Tracy Walton jest konsultantką, pisarką, badaczką i wykładowcą w dziedzinie masażu. Od 1990 roku jest praktykującą masażystką. W ramach studiów podyplomowych dla masażystów prowadzi na terenie całego kraju wykłady na temat opieki nad chorymi na raka, a od 1998 kursy masażu w onkologii. Tracy prowadzi badania naukowe w zakresie masażu u chorych na raka w kilku projektach, między innymi w badaniach prowadzonych przez Instytut Oshera przy Harvard Medical School. Ma ogromny wkład w pracę nad DVD instruktażowym na temat masażu dla pielęgniarek środowiskowych i opiekunów pt. Touch, Caring and Cancer. W 2003 zdobyła tytuł Nauczyciela Roku American Massage Therapy Association (AMTA). Tracy jest autorką podręcznika masażu dla studentów, zawodowych masażystów i klinicystów Medical Conditions in Massage Therapy (Lippincott Williams & Wilkins, 2009). Ruth Werner, LMP, NCTMB Ruth Werner jest masażystką, autorką książek oraz nagradzanym wychowawcą. Cechuje ją ogromne zainteresowanie korzyściami płynącymi z zastosowania bodyworkingu w przypadku ludzi zmagających się z problemami zdrowotnymi. Jej książka A Massage Therapist s Guide to Pathology (Lippincott Williams & Wilkins, 2008) doczekała się już czwartego wydania i jest wykorzystywana w wielu szkołach masażu na całym świecie. Jest autorką artykułów i prowadzi regularne rubryki w czasopismach Massage Today oraz Massage and Bodywork. Prowadzi warsztaty w ramach studiów podyplomowych na terenie całego kraju. Pełni również funkcję przewodniczącej ds. szkolnictwa w Massage Therapy Foundation, której celem jest poszerzanie wiedzy i praktyki masażu poprzez wspieranie badań naukowych, edukację i pracę społeczną.

10 xviii Współautorzy i prezenterzy DVD SŁOWO O AUTORZE Dr Joe Muscolino od ponad 22 lat wykłada anatomię mięśniowo-szkieletową i anatomię narządów wewnętrznych, fizjologię, kinezjologię, neurologię i patologię na kursach w Connecticut Center for Massage Therapy (CCMT). Odegrał także zasadniczą rolę w tworzeniu podręczników kursowych i asystował przy tworzeniu programu nauczania dla CCMT. Jest autorem wielu publikacji: The Muscular System Manual, Musculoskeletal Anatomy Coloring Book, Musculoskeletal Anatomy Flashcards, Kinesiology: The Skeletal System and Muscle Function oraz Flashcards for Bones, Joints, and Actions of the Human Body. Jest również autorem artykułów publikowanych w czasopismach Massage Therapy Journal oraz Journal of Bodywork and Movement Therapies. W grudniu 2008 r. ukazały się kolejne dwie książki: Flashcards for Palpation, Trigger Points, and Referral Patterns, a także Mosby s Trigger Point Flip Chart with Referral Patterns and Stretching. Dr Muscolino prowadzi warsztaty w systemie studiów podyplomowych w zakresie anatomii i fizjologii, kinezjologii, masażu tkanek głębokich, mobilizacji stawów, a także warsztaty na temat sekcji zwłok. Jest wykładowcą studiów podyplomowych autoryzowanych przez NCBTMB zapewniających kontynuację edukacji masażystom, z odnawianiem licencji włącznie. W 2002 roku dr Muscolino był członkiem grupy analityków przeprowadzających badanie rynku pracy na zlecenie NCBTMB oraz jako ekspert z dziedziny anatomii, fizjologii i kinezjologii brał udział w spotkaniu dotyczącym specyfikacji wymagań egzaminacyjnych. Jest członkiem komisji egzaminacyjnej NCBTMB oraz zasiada w komisji NCBTMB zajmującej się edukacją podyplomową. Dr Muscolino jest również członkiem komisji recenzentów ds. edukacji czasopisma Massage Therapy Journal. Dr Muscolino posiada tytuł licencjata w dziedzinie biologii uzyskany na Uniwersytecie Stanowym Nowy Jork w Binghamton, Harpur College. Tytuł doktora chiropraktyki uzyskał w Western States Chiropractic College w Portland w stanie Oregon. Posiada licencję na wykonywanie zawodu w stanach Connecticut, Nowy Jork i Kalifornia. Od ponad 23 lat prowadzi prywatną praktykę obejmującą terapię manualną tkanek miękkich w terapii chiropraktycznej pacjentów. Wszystkich zainteresowanych bardziej szczegółowymi informacjami na temat wymienionych powyżej publikacji dra Muscolino lub materiałów pomocniczych, takich jak slajdy Power Point, zestawy pytań testowych lub pomoce naukowe dla nauczycieli (TEACH Instructor Resources), zachęcam do odwiedzenia strony us.elsevierhealth.com. Bezpośredni kontakt z drem Muscolino jest możliwy na jego stronie internetowej www. learnmuscles.com.