Prof. zw. dr hab. n. med. Bogusław Frańczuk. Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Transkrypt

1 Prof. zw. dr hab. n. med. Bogusław Frańczuk Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie Kraków, dnia 26 maja 2014 roku Ocena Ocena całokształtu dorobku naukowo-badawczego i rozprawy habilitacyjnej oraz osiągnięć dydaktycznych i organizacyjnych wraz z opinią dotyczącą wniosku o nadanie dr n. o kult. fiz. Teresie Pop (Uniwersytet Rzeszowski) stopnia naukowego doktora habilitowanego w dziedzinie nauk o zdrowiu. Szczególne osiągnięcie naukowe wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): Teresa Pop: Rehabilitacja chorych po przebytym udarze mózgu ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji chorych z uszkodzeniem struktur barku. Podstawę opracowania oceny stanowią otrzymane przy piśmie Pani Dziekan Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie z dnia 05 maja 2014 r, następujące załączniki: 1. decyzja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 14 kwietnia 2014 roku o powołaniu do składu komisji habilitacyjnej z wyznaczeniem jednocześnie do pełnienia funkcji recenzenta rozprawy habilitacyjnej oraz dorobku naukowego dr Teresy Pop 2. komplet dokumentów Habilitantki wymaganych do przeprowadzenia przewodu habilitacyjnego I. Informacje biograficzne i ogólne o Habilitantce Pani dr Teresa Pop odbyła w latach studia na Wydziale Rehabilitacji Ruchowej Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, gdzie uzyskała dyplom magistra rehabilitacji ruchowej na podstawie obrony pracy pt. Ocena wydolności układu krążeniowo-oddechowego u chłopców w wieku lat i po złożeniu stosownych egzaminów w 1977 roku. Promotorem pracy była dr Irena Roziecka - z Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Stopień naukowy doktora nauk o kulturze fizycznej w zakresie rehabilitacji ruchowej otrzymała po obronie pracy doktorskiej pt. Ocena przydatności krioterapii w rehabilitacji chorych po udarze mózgu oraz po złożeniu stosownych egzaminów na Akademii 1

2 Wychowania Fizycznego w Warszawie nadany Uchwałą Rady Wydziału Rehabilitacji Ruchowej z dnia 12 grudnia 1995 r. Promotorem był prof. dr hab. Aleksander Ronikier. Rozprawa doktorska została wyróżniona przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów Naukowych. Pracę zawodową rozpoczęła bezpośrednio po studiach początkowo w Szpitalu Wojewódzkim w Krośnie, i kontynuowała ją od roku 1974 w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie, gdzie do 2010 roku była kierownikiem Zakładu Fizjoterapii. Dyplom specjalisty drugiego stopnia w zakresie rehabilitacji ruchowej nadany przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie uzyskała 19 kwietnia 1988 roku. W trakcie pracy zawodowej podnosząc swe kwalifikacje w latach Habilitantka odbyła trzy staże współfinansowanych przez UE w ramach współpracy Uniwersytetu Rzeszowskiego ze Szpitalami w Bucholtz i Wisen w RFN w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz kilkanaście staży zawodowych w ośrodkach krajowych. Ze szkolnictwem wyższym związana jest nieprzerwalnie od roku 1996 pracując początkowo jako adiunkt w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie, a od 2001 roku w Uniwersytecie Rzeszowskim na Wydziale Nauk o Zdrowiu w Instytucie Fizjoterapii, gdzie przez dwie kadencje w latach pełniła obowiązki prodziekana i jest kierownikiem Zakładu Kinezyterapii. Habilitantka otrzymała szereg nagród i wyróżnień za swe badania między innymi: I nagrodę Na IX Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji (Wrocław, 8-9 października 2002 r.) za pracę Ocena struktur stawów barkowych u chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu w przebiegu rehabilitacji jako wnosząca cenne uwagi w proces rehabilitacji chorych po udarze mózgu czy Nagrodę Roku 2010 czasopisma Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja za badania międzyośrodkowe: Pop T., Austrup H., Preuss R., Niedziałek M., Zaniewska A., Sobolewski M., Dobrowolski T., Zwolińska J. Wpływ elektrostymulacji prądami TENS na redukcję bólu u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. (Effect of TENS on pain relief in patients with degenerative disc disease in lumbosacral spine) Ortop. Traumatol. Rehabil. 2010: 12 (4); Habilitantka była współorganizatorem międzynarodowych projektów współpracy między Uniwersytetem Rzeszowskim a ośrodkami w Niemczech; Bucholtz, Winsen i MEDIAN Klinikum w Bad Salzuflen i kierowała, po odbytym stażu w 2010 roku, ze strony polskiej projektem badawczym Budowa potencjału dydaktycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego na poziomie europejskim współfinansowanym przez UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. II. Działalność dydaktyczna Działalność dydaktyczna Teresy Pop obejmowała początkowo prowadzenie zajęć w charakterze nauczyciela przedmiotu w Policealnej Szkole Medycznej w latach , równocześnie od roku 1996 prowadziła zajęcia ze studentami Wyższej Szkoły Pedagogicznej. 2

3 Od roku nadal, podstawowym miejscem pracy Habilitantki jako nauczyciela akademickiego jest Uniwersytet Rzeszowski, gdzie była zatrudniona na stanowisku adiunkta, starszego wykładowcy prowadząc działalność dydaktyczną dla studentów studiów I i II w zakresie fizjoterapii. Od roku nadal jest kierownikiem specjalizacji w zakresie fizjoterapii, dotychczas 7 fizjoterapeutów pod Jej kierunkiem uzyskało tytuły specjalisty oraz kierownikiem naukowym kursów podyplomowych doskonalących w tej samej dziedzinie. III. Działalność organizacyjna Habilitantka w trakcie pracy zawodowej realizowała wiele projektów mających umożliwienie kształcenia studentów fizjoterapii w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie, na bazie którego działa Kliniczny Oddział Rehabilitacji z Pododdziałem Wczesnej Rehabilitacji Neurologicznej Uniwersytetu Rzeszowskiego, współorganizowała tam od podstaw Pracownię Fizjoterapii oraz była inicjatorką koncepcji i rozbudowy Pracowni Fizjoterapii w ośrodku kardiologicznym działającym w tymże szpitalu. Do roku 2010 była tam kierownikiem Zakładu Fizjoterapii. Była także współorganizatorem, jednego z największych w Polsce, Regionalnego Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjnego dla Dzieci i Młodzieży w Rzeszowie, który uruchomiony został w 2011 roku. Podczas pracy w Uniwersytecie Rzeszowskim dwukrotnie w latach i była prodziekanem Wydziału Nauk o Zdrowiu i obecnie pełni obowiązki kierownika Zakładu Kinezyterapii Katedry Kinezyterapii Instytutu Fizjoterapii UR. Od 2003 roku nadal, jest konsultantem wojewódzkim ds. fizjoterapii dla województwa podkarpackiego. Jest też współautorem projektu Przyrodniczo-Medycznego Centrum badań Innowacyjnych oraz była współorganizatorem międzynarodowych projektów współpracy między UR a ośrodkami w Niemczech w Bucholtz, Winsen i MEDIAN Klinikum w Bad Salzuflen. Na Wydziale Nauk o Zdrowiu wprowadzała pierwsze zalecenia dotyczące Krajowych Ram Kwalifikacji. Działalność dydaktyczna jak i organizacyjna Habilitantki jest znacząca i odpowiada wymogom stawianym samodzielnym pracownikom nauki. IV. Działalność naukowo-badawcza Całość dorobku naukowego po uzyskaniu stopnia naukowego doktora n. o kult. fiz. obejmuje: 158 prac zamieszczonych w polskich i zagranicznych czasopismach naukowych (79 artykuły oryginalne, 3 poglądowe, 4 opisy przypadków, 1 monografia w języku polskim, 23 rozdziały w książkach w języku polskim i 3 rozdziały w języku angielskim, a także 58 streszczeń, z wystąpień na konferencjach naukowych krajowych i 5 zagranicznych, w suplementach o łącznym IF= 13,683, oraz artykuły pokonferencyjne i popularnonaukowe). W 57 artykułach jest pierwszym autorem, a ich cząstkowa liczba punktów KBN/MNiSW wynosi 234 Ocena bibliometryczna prac oryginalnych i kazuistycznych bez suplementów wykonana przez Dział Informacji Naukowej Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego wynosi: I. Sumaryczny Impact Factor= 6,099 II. Łączna liczba punktów KBN/MNiSW= 415 III.Index Copernicus = 370,71 Liczba cytowań: 20 wg bazy Scopus (bez autocytowań), 4 wg bazy Web of Knowledge Współczynnik Hirscha: 3 wg bazy Scopus, 1 wg bazy Web of Knowledge 3

4 Zainteresowania naukowe Habilitantki koncentrują się szczególnie wokół problemów związanych z rehabilitacją chorych po przebytym udarze mózgu, w dwóch zasadniczych kierunkach: są to badania w zakresie dysfunkcji barku u chorych po udarze mózgu oraz badania częstości występowania powikłań ogólnoustrojowych (narządu ruchu) dotyczące barku i kończyny górnej. Już w pracy doktorskiej Habilitantka przedstawiła problematykę spastyczności, sposoby jej redukcji u chorych z niedowładem spastycznym po udarze mózgu. Badania podjęła jak sama pisze dlatego, ponieważ problem powrotu funkcji kończyny górnej i ręki dotyczy dużej grupy chorych po udarze mózgu i jest mniej satysfakcjonujący pacjenta i zespołu leczącego niż powrót funkcji kończyny dolnej. Taka tematyka mieści się w obszarze fizjoterapii, w naukach o zdrowiu i chorobie człowieka. Człowiek o niskiej sprawności funkcjonalnej nie jest zdolny do pełnienia ról społecznych, w tym ról rodzinnych. Dysfunkcja barku obniża jakość życia związaną ze stanem zdrowia (ang. Health Related Quality of Life, HRQL) pacjentów, bez względu na etiopatogenezę. Groźne następstwa udaru mózgu, takie jak niedowład lub porażenie połowicze, zaburzenia czucia, zaburzenia połykania, afazja, dyzartia, apraksja, zaburzenia w polu widzenia, zaburzenia schematu ciała, zaburzenia równowagi, ataksja, zaburzenia poznawcze i intelektualne sprawiają, iż znaczna grupa chorych po przebytym udarze mózgu jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, a w podstawowych czynnościach dnia codziennego wymaga pomocy osób drugich. U pacjentów po udarze mózgu problem narasta, kiedy na dysfunkcję kończyny górnej, bezpośrednio związanej z klinicznymi objawami udaru mózgu nakłada się ból barku związany ze zmianami w jego strukturach, z ograniczeniami ruchomości nawet wówczas, kiedy wcześniej nastąpił już powrót utraconej w wyniku udaru funkcji. Fizjoterapia w dziedzinie nauk o zdrowiu, jako integralna część kompleksowego leczenia pacjentów, jest podstawowym obszarem działalności Habilitantki zarówno klinicznej, jak i naukowej, którą prezentuje do oceny w przewodzie habilitacyjnym. 1. Fizjoterapia w naukach o zdrowiu i chorobie człowieka 2. Rehabilitacja pacjentów w schorzeniach narządu ruchu oraz po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego Ad 1. Fizjoterapia w naukach o zdrowiu i chorobie człowieka Należą tu, oprócz wymienionego głównego osiągnięcia naukowego, jakim jest Rehabilitacja chorych po przebytym udarze mózgu ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji chorych z uszkodzeniem struktur barku, inne uzyskane po otrzymaniu stopnia doktora prace oryginalne. Za najważniejsze w tym nurcie badawczym Habilitantka uważa pięć publikacji, w tym cztery artykuły naukowe opublikowane w czasopiśmach z tzw. listy filadelfijskiej (ze współczynnikiem wpływu -Impact Factor). 1. Mazur A., Telega G., Kotowicz A., Jarochowicz S., Małek H., Gierczak ł., Mazurkiewicz, M., Pop T., Zajkiewicz K., Drużbicki M., Mazur D.: Impact of food advertising on food purchases by students in primary and secondary schools in South- Eastern Poland. (Wpływ reklamy na zakupy żywności przez uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w Polsce południowowschodniej) Public Health Nutrition 2008,11(9), IF=2,123, MNiSW= 20 pkt., IC=12,12 4

5 W Polsce częstość występowania otyłości u dzieci jest szacowana na 2,5-12%, Główne przyczyny otyłości wśród najmłodszych to złe nawyki żywieniowe i brak ruchu. Wielubadaczy, wśród następstw otyłości u dzieci podaje następstwa krążeniowe, takie jak: nadciśnienie tętnicze, udary mózgu w wieku dojrzałym oraz miażdżycę naczyń. Badano 44 szkoły podstawowe i gimnazja ( dzieci) znajdujące się na terenie Rzeszowa i województwa podkarpackiego. Badanie wykazało wszechobecność sklepików szkolnych we wszystkich zbadanych szkołach. Badanie dotyczyło nawyków żywieniowych mających wpływ na występowanie otyłości u dzieci, której częstym następstwem są udary mózgu w wieku dojrzałym. Celem badań było zbadanie zwyczajów zakupów żywności w sklepikach szkolnych oraz określenie wpływu reklam żywności znajdujących się na witrynach szkoły i w pobliżu badanych szkół. Ważnym kierunkiem działalności naukowej Habilitantki są badania dotyczące wpływu sportów walki na postawę ciała i dlatego w cyklu innych prac przedstawiony został artykuł opublikowany w czasopiśmie z listy Filadelfijskiego Instytutu Informacji Naukowej (ICM Master Journal List) 2. Teresa Pop, Wojciech Czarny, Joanna Glista, Magdalena Skrzypiec. Influence of traditional karate training on the stability and symmetry of the load on lower limbs. (Wpływ treningu karate tradycyjnego na stabilność i symetrię obciążenia kończyn dolnych) Arch Budo 2013; 9(1): IF =1,189, MNiSW 20 pkt., IC =13.00 Jednym z problemów współczesnego społeczeństwa jest ograniczenie aktywności fizycznej wśród ludzi młodych. Ograniczenie aktywności fizycznej jest drugą przyczyną otyłości wśród najmłodszych, a otyłość u dzieci prowadzi między innymi do udarów mózgu w wieku dojrzałym. Przedstawicieli europejskich i amerykańskich kręgów kulturowych, swoją odmiennością fascynuje kultura azjatycka, sztuki walki, w tym wyniki prozdrowotne treningu karate. W karate możemy doszukać się elementów ćwiczeń stosowanych w kinezyterapii: ćwiczeń w łańcuchach otwartych, zamkniętych, wzorców ruchowych PNF, ćwiczeń równoważnych, ćwiczeń wpływających na płynność i koordynację ruchów, ćwiczeń oddechowych, ćwiczeń naprzemiennego napinania i rozluźniania mięśni, ćwiczeń stabilizujących postawę ciała, co dla ćwiczących osób jest doskonałą formą profilaktyki zaburzeń w narządzie ruchu. Celem pracy było określenie wpływu treningu karate tradycyjnego na stabilność postawy i symetrii obciążenia kończyn dolnych. U osób ćwiczących karate wartości wszystkich badanych zmiennych były niższe niż u osób z grupy kontrolnej, co świadczy o lepszej stabilności postawy u osób trenujących karate. Czas treningu oraz liczba treningów w tygodniu statystycznie istotnie wpłynęły na badane zmienne stabilometryczne. A więc trening karate może być formą wpływającą na prawidłowy rozwój młodego organizmu, co czyni trening karate polecaną formą aktywności fizycznej dla młodych osób. Kolejno przedstawiona publikacja, zasługuje na omówienie z uwagi na częstość występowania powikłań u kobiet po operacyjnym leczeniu raka piersi. 3. Teresa Pop, Bożenna Karczmarek-Borowska, Monika Tymczak, Ireneusz Hałas, Joanna Banaś. Skuteczność metody Kinesiology Taping w redukcji obrzęku limfatycznego u kobiet po operacyjnym leczeniu raka piersi. (The effectiveness of Kinesiology Taping in the reduction of lymphoedema in women after surgical treatment of breast cancer) Współczesna Onkologia 2013; IF= 0,211. MNiSW 15 pkt, IC= 9,74 5

6 Badanie nad skutecznością rehabilitacji w przypadku powikłań po operacyjnym leczeniu raka piersi było ważnym badaniem, ponieważ problem dotyczy dużej grupy chorych. W Polsce choroby nowotworowe, po chorobach serca są drugą przyczyną śmierci oraz przyczyną niepełnosprawności. Do grupy badanej zakwalifikowano 22 kobiety, u których zastosowano metodę Kinesiology Taping z zastosowaniem własnej metody naklejania plastrów, a do grupy kontrolnej włączono 22 kobiety, u których stosowano tradycyjną metodę naklejania plastrów. Były to osoby po mastektomii z usuniętymi węzłami chłonnymi, niezrzeszone oraz należące do klubu Amazonek. Badania prowadzone były w okresie od 4 stycznia do 4 lutego 2013 r. U wszystkich badanych występował obrzęk typu soft oedema czyli miękki, plastyczny, którego ucisk wywołuje widoczny dołek. U osób w grupie badanej naklejanie plastra rozpoczynano od elewacji kończyny górnej trwającej 20 minut. Następnie wykonano aplikację limfatyczną składającą się z dwóch części: spiralnej i kierunkowej. Aplikacja spiralna polega na naklejeniu 4 ogonów na całej długości kończyny górnej z nieznacznym rozciągnięciem (10%). Część bazowa o długości 2 cm znajdowała się w najbardziej dystalnie położonej części obrzęku. Ogony plastra ustawiono pod kątem 45 względem osi kończyny górnej. Aplikacja kierunkowa składała się z części bazowej i 4 ogonów. Część bazowa o długości 2 cm była naklejona bez napięcia plastra. Cztery ogony naklejane były z rozciągnięciem 10%. Kierunek naklejania ogonów to zachowane węzły chłonne przeciwnej kończyny. Aplikację metodą własną rozpoczynano od dystalnej części kończyny do części proksymalnej. W grupie kontrolnej aplikacje wykonano metodą tradycyjną. Rodzaje aplikacji oraz stopień rozciągnięcia ogonów były takie same jak w metodzie własnej. Różnicą był kierunek naklejania plastrów oraz brak stosowania elewacji kończyny. W metodzie tradycyjnej aplikację rozpoczynano od proksymalnej części kończyny do części dystalnej. Stwierdzono większą skuteczność metody własnej naklejania plastrów od metody tradycyjnej w redukcji obrzęku limfatycznego. 4. Joanna Glista, Teresa Pop, Aneta Weres, Ewelina Czenczek, Justyna Podgórska, Justyna Rykala, Justyna Leszczak, Karolina Sowa, Wojciech Rusek. Zmiana parametrówantropometrycznych postawy ciała studentów fizjoterapii po okresie trzech lat. (Change of anthropometric parameters of the posture of students of physiotherapy after three years of professional training). IF = 2.880, MNiSW 30 pkt. W teamie rehabilitacyjnym, za prowadzenie rehabilitacji chorych z utraconą funkcją kończyn dolnych i kończyn górnych odpowiedzialny jest lekarz, ale również fizjoterapeuta, często wymieniany na drugim miejscu po lekarzu rehabilitacji medycznej. Z zawodem fizjoterapeuty wiąże się podwyższone ryzyko rozwoju niekorzystnych zmian w zakresie postawy ciała. Istotnym zagrożeniem w tym zawodzie jest brak stosowania się do zasad ergonomii podczas pracy z pacjentem. Czynniki takie jak brak regulacji wysokości łóżka pacjenta czy długotrwała praca w pochyleniu lub w pozycji siedzącej, to tylko nieliczne niedogodności, na które narażony jest fizjoterapeuta w swojej codziennej pracy. Do badania użyto ultradźwiękowy system ZEBRIS Pointer. System ten jest systemem powtarzalnym i wykorzystywanym przez wielu badaczy, m.in. do analizy postawy ciała, ruchomości kręgosłupa, ruchomości stawu ramiennego. Celem przeprowadzonych badań było zweryfikowanie ewentualnych zmian w postawie ciała studentów fizjoterapii po upływie okresu 3 lat nauki. Studenci w swoim 3- letnim programie studiów mieli m.in godzin zajęć praktycznych oraz 45 godzin z zakresu ergonomii pracy fizjoterapeuty. Zajęcia praktyczne były prowadzone w pracowni na uczelni oraz na oddziałach klinicznych bezpośrednio z pacjentem. Były to zajęcia z przedmiotów kierunkowych, takich jak kinezyterapia, fizykoterapia, masaż, terapia 6

7 manualna oraz w czasie praktyk zawodowych. W czasie nauki realizowanych jest 920 godzin praktyk zawodowych. W momencie rozpoczęcia badań studenci nie zgłaszali występowania dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Analizując otrzymane wyniki badań studentów fizjoterapii, stwierdzono zmiany w postawie ciała po upływie 3 lat. Studiowanie na kierunku fizjoterapia oraz fizyczna praca z pacjentem spowodowały nieznaczne pogorszenie postawy ciała studentów. Badania pozwoliły na skierowane bezpośrednio do studentów i kandydatów na studia na kierunku fizjoterapii wnioski mówiące o tym, że kandydaci muszą znać wymagania fizyczne konieczne do wykonywania tego zawodu, wybierać ścieżkę kariery zgodną z ich zdolnościami fizycznymi oraz dbać o utrzymanie odpowiedniego poziomu osobistej sprawności ruchowej. Studenci i młodzi fizjoterapeuci powinni nie tylko dbać o edukację pacjentów, ale i samych siebie, aby zachować zdrowie i sprawność. Celowe jest zwiększenie edukacji studentów z zakresu ergonomii, zasad bezpieczeństwa i higieny w zawodzie fizjoterapeuty w celu ochrony własnego zdrowia. 5. Pop T. Ocena przydatności krioterapii w rehabilitacji chorych po udarze mózgu (Evaluation of the usefulness of cryotherapy in rehabilitation of patients after stroke) W: Fascynacje rehabilitacji: Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Kwolkowi/ pod red. T. Pop i K. Obodyńskiego. - Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010; s MNiSW 3 pkt. Do prac innych osiągnięć naukowych celowo dołączono jak pisze Autorka jedną z wielu posiadanych publikacji dotyczących wpływu krioterapii miejscowej na redukcję spastyczności u chorych po przebytym udarze mózgu, ponieważ badania te prowadziła od 1989 r. jako pierwsza w Polsce. Wcześniejsze doniesienia innych badaczy dotyczyły stosowania krioterapii u chorych z chorobą zwyrodnieniową stawów lub z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Badania przeprowadzono w Oddziale Rehabilitacji Szpitala Wojewódzkiego nr 2 w Rzeszowie w latach r. Dla potrzeb badań utworzono dwie grupy pacjentów: Grupę badaną (40 osób) stanowili pacjenci, którzy korzystali z pełnego programu kinezyterapii dobranego indywidualnie do każdego pacjenta oraz dodatkowo z zabiegów krioterapii wykonywanych przed ćwiczeniami. Grupę kontrolną (22 osoby) stanowili pacjenci, którzy korzystali z pełnego programu kinezyterapii dobranego indywidualnie do każdego pacjenta oraz dodatkowo z zabiegów masażu ręcznego, kąpieli wirowej lub masażu podwodnego wykonywanych przed ćwiczeniami. Do grupy badanej kwalifikowano chorych, u których inne, wcześniej stosowane metody były mało skuteczne, lub nie przyniosły żadnych pozytywnych rezultatów, albo były źle tolerowane przez chorych. Do krioterapii stosowano: zimne powietrze (-35 C) i pary ciekłego azotu (-170 C). Wcześniejsze doświadczenia nie potwierdziły różnic w efektach stosowania zimnego powietrza czy par azotu, stąd grupę 40 badanych chorych uznano za jednorodną. Aby efekt oziębiania był identyczny, ważne jest przestrzeganie techniki wykonywania zabiegu. Czas zabiegu krioterapii z zastosowaniem zimnego powietrza wynosi od 8-10 min na jedną okolicę ciała, a czas zabiegu z zastosowaniem par azotu wynosi do 3 min na jedną okolicę ciała. U 90% pacjentów w grupie badanej obserwowano obniżenie patologicznego napięcia mięśniowego. Wraz ze zmniejszeniem spastyczności uległy poprawie funkcje, które są ze spastycznością związane. Stwierdzono statystycznie istotną poprawę sprawności ruchowej, prędkości chodu, stanu funkcjonalnego i psychicznego na poziomie istotności p < 0,001. Gorsze wyniki uzyskano u pacjentów w grupie kontrolnej, u których stosowano w celu 7

8 obniżenia spastyczności masaż wirowy, masaż podwodny i masaż ręczny. Rezultatem przeprowadzonych badań była rozbudowa Pracowni Krioterapii w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie, a także zaproszenie przez jednego z pierwszych twórców krioterapii w Europie profesora Reinharda Fricke Habilitantki do uczestnictwa w IV Internationales Kryothetapie Symposium (Bad Elster, 8 listopad 2008 r.) gdzie wygłosiła 2 referaty dotyczące swoich badań z krioterapii. Ad. 2. Rehabilitacja pacjentów po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego i w schorzeniach narządu ruchu W kolejnym nurcie badań naukowych Habilitantki znalazły się publikacje dotyczące wyników rehabilitacji chorych po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego i chorych ze schorzeniami narządu ruchu, w tym z zespołem bólowym kręgosłupa i z chorobą zwyrodnieniową stawów kończyn dolnych. Takie tematy badawcze wiążą się z faktem, iż Habilitantka była jak podaje członkiem zespołu terapeutycznego Klinicznego Oddziału Rehabilitacji UR i wówczas w dyskusjach z wybitnymi specjalistami, do których należał między innymi prof. dr hab. med. Andrzej Kwolek, specjalista rehabilitacji medycznej, mogła poszerzyć moją wiedzę w zakresie rehabilitacji, w tym właśnie rehabilitacji narządu ruchu i neurorehabilitacji. W zespole terapeutycznym, prowadzono wiele badań poświęconych reedukacji funkcji u chorych ze schorzeniami i po uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego oraz z chorobą zwyrodnieniową narządu ruchu. W obu tych grupach chorych choroba upośledza znacznie sprawność ruchową w tym wydolność chodu i w sposób postępujący pogarsza jakość życia pacjentów. Za najważniejsze w tym nurcie badawczym Habilitantka uważa pięć publikacji: Pierwsza praca poświęcona jest efektom rehabilitacji u chorych po udarze mózgu pochodzących ze środowiska wiejskiego. 1.Pop T., Przysada P., Sobolewski M., Kwolek A. Efekty rehabilitacji u chorych po przebytym udarze mózgu pochodzących ze środowiska wiejskiego (Effects of rehabilitation in patients after stroke coming from the rural) Post. Rehabil. 2010: 24 (1) s ISSN: Badania są ważne ze względu na charakter demograficzny województwa podkarpackiego, na obszarze którego 40,5% wszystkich mieszkańców to mieszkańcy miast, a 59,5% wszystkich mieszkańców województwa to mieszkańcy wsi. Celem pracy było zbadanie czy miejsce zamieszkania różnicuje końcowe efekty rehabilitacji u chorych po udarze mózgu. Grupę badaną stanowiło 249 chorych z dokonanym udarem mózgu leczonych w 2002 roku w Oddziale Rehabilitacji Szpitala Wojewódzkiego nr 2 w Rzeszowie. Wśród badanych na wsi mieszało 55% osób, a w mieście 45% osób. Do oceny efektów rehabilitacji u chorych po udarze mózgu pochodzących ze wsi w porównaniu z chorymi pochodzącymi z miasta wykorzystano: test Brunnström dla oceny stopnia niedowładu z uwzględnieniem ewolucji spastyczności, test sprawności ogólnej dla oceny możliwości samodzielnej egzystencji chorych po udarze mózgu, wskaźnik ADL Barthel dla oceny stopnia samodzielności. Do analizy statystycznej wykorzystano test Wilcoxona, 95% przedziały ufności dla efektu terapii, modele jedno- i wieloczynnikowej analizy wariancji (ANOVA), testy Manna-Whitneya i Kruskala-Wallisa oraz test chi-kwadrat. Poprawa stopnia niedowładu, sprawności ogólnej i sprawności funkcjonalnej uzyskana po 8

9 rehabilitacji istotna statystycznie nastąpiła zarówno wśród badanych mieszkańców miast, jak i wśród badanych, mieszkańców wsi. Stwierdzono, że miejsce zamieszkania u chorych po udarze mózgu nie wpływa na uzyskane efekty rehabilitacji i z jednakową determinacją należy rehabilitować ludność ze środowiska miejskiego i wiejskiego, gdyż uzyskane pozytywne wyniki końcowe są porównywalne. Druga praca dotyczy badań pacjentów po udarze mózgu będących w okresie rok i więcej od zachorowania. Badano zależności prędkości chodu od innych parametrów charakteryzujących lokomocję. 2. Drużbicki M., Kwolek A., Przysada G., Pop T., Depa A. Ocena funkcji chodu chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu w okresie przewlekłym (Assessment of thefunction of walking in long-term post-stroke hemiplegic patients) Prz. Med. Uniw. Rzesz.2010: 8 (2); ISSN Celem pracy była ocena zależności pomiędzy prędkością chodu a maksymalnym dystansem chodu (próba marszowa 2 min), oraz możliwościami lokomocyjnymi a sprawnością funkcjonalną u 48 chorych. Do badań wykorzystano test drogi, test Up&go, test Barthel, skalę Berga, wyliczono również wskaźnik symetryczności i liczbę kroków, Do oceny znamiennych różnic wykorzystano testy: U Manna-Whitneya oraz test Wilcoxona, a zależności analizowano za pomocą współczynnika korelacji Spearmana. Uzyskano istotne statystyczne zależności pomiędzy prędkością i wydolnością chodu a testem Up&go, co potwierdza rzetelność i wiarygodność testu Up&go jako narzędzia badawczego, dobrze skorelowanego z wydolnością chodu chorych po udarze mózgu. Kolejne dwie publikacje dotyczące metod fizjoterapii stosowanych w rehabilitacji chorych z zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa: 3.Pop T., Austrup H., Preuss R., Niedziałek M., Zaniewska A., Sobolewski M., Dobrowolski T., Zwolińska J. Wpływ elektrostymulacji prądami TENS na redukcję bólu u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowo-krzyżowymkręgosłupa. (Effect of TENS on pain relief in patients with degenerative disc disease inlumbosacral spine) Ortop. Traumatol. Rehabil. 2010: 12 (4); Do badań zakwalifikowano 39 chorych. Dla potrzeb badań oraz celem porównania metod leczenia pacjentów podzielono na dwie grupy. Grupę badaną (I) stanowiło 16 chorych leczonych stacjonarnie i ambulatoryjnie w szpitalu w Winsen, w Niemczech. U pacjentów tej grupy stosowano ortezę na odcinek L-S kręgosłupa zaopatrzoną w mini aparat OmniTens plus do aplikacji przewlekłej prądów TENS. Zabiegi stosowano u nich 3 razy dziennie przez 20 minut. Grupę kontrolną (II) stanowiło 23 chorych, leczonych stacjonarnie, ambulatoryjnie i w ramach prewencji rentowej ZUS w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie. W tej grupie stosowano prądy TENS aplikowane tradycyjnie, tj. 1 raz dziennie przez 20 min. Zabieg wykonywano aparatem do elektroterapii Galwa 5, w którym zaprogramowano prądy TENS o identycznych parametrach jak parametry aplikowane ortezą OmniTens plus. Do oceny efektów terapii prądami TENS zastosowano: skalę analogową VAS, kwestionariusz Oswestry i test Schöbera. Otrzymane wyniki analizowano z wykorzystaniem statystyk opisowych, testu Wilcoxona, testu niezależności chi-kwadrat i współczynnika korelacji rang Spearmana. U wszystkich badanych uzyskano statystycznie istotną poprawę 9

10 sprawności i obniżenie bólu, jednak z porównania obu stosowanych metod wynikało, że stosowanie ortezy na odcinek L-S kręgosłupa zaopatrzoną w miniaparat OmniTens plus do aplikacji prądów TENS przez 60 min dziennie dało lepszy efekt terapii w postaci poprawy funkcji i ruchomości kręgosłupa oraz istotną poprawę odczuć bólowych. A więc praktycznym wnioskiem jest potrzeba wydłużenia czasu tradycyjnie stosowanego zabiegu elektrostymulacji prądami TENS. 4.Pop T., Kobylarz M., Lech J., Kuźniar A. Ocena skuteczności stosowania aplikacji Kinesiology Taping w leczeniu zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Wartość rehabilitacji w świadomości współczesnego człowieka. (Evaluation of the efficacy of Kinesiology Taping application in the treatment of pain syndromes of lumbar-sacral spine. The value of rehabilitation in the consciousness of modern human) T. 2/ Pop T. (red.) Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2013; ISBN Większość przypadków bólów krzyża dotyczy ludzi w wieku produkcyjnym między 30. a 60. rokiem życia. Co trzeci Polak cierpi na bóle kręgosłupa i stanowią one trzecią, po nadciśnieniu tętniczym, przyczynę interwencji medycznych. Celem badań była ocena skuteczności stosowania aplikacji Kinesiology Taping (plastrowania dynamicznego) w leczeniu zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Grupę badaną stanowiło 50 osób w przedziale wiekowym lat. Do badań zakwalifikowano chorych z rozpoznanym zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa pochodzenia mięśniowego. Do badań wykorzystano skalę bólu VAS, test palce podłoga, badanie ruchomości kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego, test przesunięcia powięzi oraz zbadano wskaźnik sprawności w bólach kręgosłupa L-S testem Oswestry (ODI). Badania wykonano trzykrotnie. Pierwsze badanie wykonano przed I aplikacją, drugie badanie przed II aplikacją, a trzecie badanie po II aplikacji (zakończeniu terapii). Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, określając średnią poprawę po zakończeniu aplikacji. Wyznaczone zostały wybrane charakterystyki liczbowe badanych parametrów: średnia arytmetyczna, przeciętny poziom zmiennej, odchylenie standardowe (s) (miara przeciętnego odchylenia od wartości średniej). U badanych zastosowano aplikację mięśniowo-więzadłową, do której użyto oryginalnych taśm K-Activ. Metoda Kinesiology Taping wpłynęła na redukcję bólu (1,72 pkt), odciążenie powięzi mięśniowej oraz poprawę funkcji ocenianej skalą ODI. Stwierdzono, że aplikacja Kinesiology Taping jest dobrą metodą, wspomagającą proces rehabilitacji u chorych z zespołem bólowym odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Badania nad skutecznością rehabilitacji prowadzono także u chorych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego: 5.Pop T., Dudek J., Bielecki A., Dudek W., Snela S. Stan funkcjonalny chorych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego pochodzących z terenów wiejskich (Functional state after hip replancement surgery in patients coming from rural area) Prz. Med. Uniw. Rzesz.Inst. Leków 2011: 9 (1); ISSN Celem pracy była ocena stanu funkcjonalnego chorych po endoprotezoplastyce stawu biodrowego pochodzących z terenów wiejskich. W badaniu wykorzystano 100-punktową skalę Harrisa. Skala Harrisa jest wykorzystywana i uznawana przez wielu badaczy za dobre 10

11 narzędzie badawcze do oceny funkcji stawu biodrowego po leczeniu operacyjnym i zachowawczym.. Analizując zakresy tematyczne opublikowanych prac na przestrzeni działalności naukowej Habilitantki stwierdzić można, że wiodący kierunek zainteresowań badawczych dr Teresy Pop zakończony został rozprawą habilitacyjną zatytułowaną Rehabilitacja chorych po przebytym udarze mózgu ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji chorych z uszkodzeniem struktur barku. Oceniając dorobek naukowo-badawczy Habilitantki należy uznać go za bogaty ilościowo oraz znaczący. Dorobek naukowy dr Teresy Pop w pełni upoważnia ją do realizacji zadań badawczych stanowiących przedmiot rozprawy habilitacyjnej i późniejszej działalności jako samodzielnego pracownika naukowego. IV. Ocena rozprawy habilitacyjnej Tytuł rozprawy habilitacyjnej stanowiącej osiągnięcie naukowe wynikające z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): Rehabilitacja chorych po przebytym udarze mózgu ze szczególnym uwzględnieniem rehabilitacji chorych z uszkodzeniem struktur barku. Tematyka rozprawy habilitacyjnej (stanowiącej osiągniecie naukowe w myśl ww. ustawy) stanowi zbiór 6. oryginalnych prac naukowych): 1. Kwolek A., Pop T., Gwizdak J., Kołodziej K., Korab D., Przysada G.: Ocena struktur stawów barkowych u chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu w przebiegu rehabilitacji. (Evaluation of the structures of the shoulder joint at patients with hemiparesis after the apoplexy during rehabilitation) Fizjoter. Pol. 2003: 3(3); (wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, zebraniu materiału, opracowaniu i interpretacji wyników, analizie statystycznej wyników oraz opracowaniu manuskryptu. Jej udział procentowy wyniósł 64%). 2. Pop T., Dudek J., Drużbicki M, Zajkiewicz K. Wpływ zmian zwyrodnieniowych w stawach barkowych u chorych po udarze mózgu na powrót funkcji kończyny górnej (Influence of degenerative changes in shoulder joints at ill after the cerebral stroke for the return of the function of the upperlimb) Ortop. Traumatol. Rehabil. 2006: 8(6); ( wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, interpretacji wyników oraz napisaniu manuskryptu. Jej udział procentowy wynosi 85%). 3. Pop T., Gwizdak J., Korab D., Kwolek A., Zajkiewicz K. Ocena struktury i sprawności funkcjonalnej kończyny górnej u chorych z niedowładem połowiczym po udarze mózgu w przebiegu rehabilitacji szpitalnej (Structure and functional capacity of upper 11

12 limbs in hospitalised, rehabilitated patients with hemiparesis following cerebral stroke) Post. Rehab. 2002: 16(4); 5-15 ( wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, zebraniu materiału badawczego, opracowaniu i interpretacji wyników, oraz opracowaniu manuskryptu. Jej udział procentowy wyniósł 73%). 4. Pop T. Podwichnięcie w stawie ramiennym u chorych po udarze mózgu i wpływ wybranych czynników na częstość występowania niestabilności.(subluxation of the shoulder joint in stroke patients and the influence of selected factors on the incidence of instability) Ortop. Traumatol. Rehabil. 2013;15(3); (wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, zebraniu materiału badawczego, opracowaniu i interpretacji wyników, analizie statystycznej wyników oraz napisaniu manuskryptu. W pracy tej jest jedynym autorem). 5. Pop T., Jasińska A., Szczygielska D., Sitarz L. Najczęstsze powikłania występujące u chorych po udarze mózgu. (The most frequent complications occurring in patients after stroke) W: Fizjoterapia: nowe potrzeby nowe możliwości [red.] M. Kosińska, L. Niebrój, Katowice: Media Silesia, 2010; ( wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, interpretacji wyników oraz napisaniu manuskryptu. Jej udział procentowy wynosi 85%). 6. Pop T., Dziedzic A., Łach-Pop K. Czynniki wpływające na częstość występowania bólu barku u pacjentów po udarze mózgu (Factors influencing the incidence of shoulder pain in post-stroke patiens). Fizjoter. Pol. 2010: 10(2) ( wkład Habilitantki w powstanie tej pracy polegał na opracowaniu koncepcji i projektu badań, interpretacji wyników oraz napisaniu manuskryptu. Jej udział procentowy wynosi 80%). Tematyka rozprawy habilitacyjnej dr Teresy Pop jest kontynuacją i rozwinięciem Jej zainteresowań naukowych, W przedstawionym osiągnięciu podane zostały uzasadnienia podjęcia problematyki takich badań i ich celu. Z punktu widzenia poznawczego i praktycznego tematyka ta ma istotne znaczenie w programowaniu rehabilitacji chorych po udarach mózgu i wpływu prezentowanego postępowania w schorzeniach struktur obręczy barkowej i jest oryginalna. Materiał badanych i metody badań nie budzą zastrzeżeń. Wyniki i ich omówienie pozwalają na indywidualizację usprawniania pacjentów i mogą być powtórzone w innych ośrodkach. Omówienie wyników badań własnych w odniesieniu do wyników badań innych autorów wykazuje dużą znajomość poruszanej tematyki przez zespół badawczy. Wnioski jakie wysunęła Habilitantka z cyklu prac stanowiących szczególne osiągnięcia naukowe odpowiadają przeprowadzonym badaniom. 1. Programy rehabilitacji powinny uwzględniać zmienione warunki biomechaniczne stawu ramiennego i kompleksu barkowego po stronie niedowładu, aby na kliniczny obraz udaru mózgu nie nakładać czynników jatrogennych źle prowadzonej rehabilitacji, głównie kinezyterapii. 2. Rehabilitacja chorych po udarze mózgu daje dobre wyniki również u pacjentów ze stwierdzonymi zmianami zwyrodnieniowymi w stawach anatomicznych kompleksu barkowego. 3. Ćwiczenia kończyny górnej prowadzone według metod neurofizjologicznych, w tym 12

13 metody PNF dają dobry wynik (istotny statystycznie) poprawy sprawności funkcjonalnej kończyny górnej i ręki, zakresu ruchu rotacji zewnętrznej stawu ramiennego oraz zwiększenie obwodów grup mięśniowych ramienia. Dobrym wynikiem jest brak dalszego ścieńczenia stożka rotatorów, a nawet jego normalizacja (porównanie do strony zdrowej). 4. Stwierdzono, że podwichnięcie stawu ramiennego jest częstym powikłaniem (25,3%) u chorych po udarze mózgu. Taki wynik uzyskano w badaniu 182 chorych. Na zmniejszenie podwichnięcia oraz płynu w kaletkach wpłynęły ćwiczenia według metody neurofizjologicznej PNF oraz (co jest konsekwencją prowadzonej kinezyterapii) poprawy sprawności funkcjonalnej kończyny górnej. Jest to pierwsze badanie, w którym badani ćwiczyli tylko według koncepcji PNF, nie korzystając z innych ćwiczeń czy zabiegów fizykalnych. 5. Stwierdzono, że u chorych po przebytym udarze mózgu, będących w okresie od dwóch dni do trzech miesięcy od zachorowania powikłania występują u 97,5% badanych. U 87,2% badanych występuje więcej niż jedno powikłanie, a średnia liczba powikłań występujących u jednego badanego wynosi 4,25. Najczęściej występują powikłania dotyczące czynności fizjologicznych, sercowo-naczyniowe i powikłania w narządzie ruchu. Podwichnięcie w stawie ramiennym występowało w tej grupie badanych u 5%. 6. Stwierdzono, że ból barku występuje u 58% badanych będących w okresie do trzech miesięcy od zachorowania. Ból barku występuje częściej u osób wykonujących przed zachorowaniem pracę fizyczną, u osób nieczynnych zawodowo (emeryci, renciści), u osób starszych (co koreluje z wcześniejszym czynnikiem) i u osób z mniejszą sprawnością funkcjonalną. Wszystkie przedstawione wnioski wypływają z przeprowadzonych badań, mają znaczenie poznawcze i praktyczne, wniosek pierwszy uważam za oczywisty i można byłoby go pominąć, wnioski trzeci i czwarty uważam za bardzo istotne, zbyteczna wydaje się tu informacja (wniosek czwarty) o pierwszym badaniu wyłącznie metodą PNF. Piśmiennictwo cytowane w nie budzi zastrzeżeń. Jak podaje Habilitantka zaprezentowany program metod diagnostyczno-terapeutycznych u pacjentów po udarach mózgu z niedowładami kończyn górnych stosowany jest z powodzeniem między innymi od szeregu lat w Klinicznym Oddziale Rehabilitacji z Pododdziałem Wczesnej Rehabilitacji Neurologicznej Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Rzeszowskiego. Zaprezentowane osiągnięcie naukowe zweryfikowane w przeprowadzonych badaniach, w szerszej praktyce klinicznej u pacjentów po przebytym udarze mózgu wiąże się też z próbą wyjaśnienia biomechaniki i oceny sprawności obręczy barkowej w przebiegu przebytego udaru mózgu, zwłaszcza przedstawienia sposobów optymalnego postępowania rehabilitacyjnego. Osiągnięcie to oparte jest na dużym materiale klinicznym, ma ważne tak z punktu widzenia poznawczego jak i praktycznego znaczenie. Nieliczne prace naukowe oparte są na tak dużym materiale klinicznym dotyczącym tej problematyki. Habilitantka w zbiorze 6 włączonych prac w 5 jest pierwszym autorem, w tym w jednej jedynym autorem, w jednej drugim autorem, z znaczącym dominującym udziałem procentowym we wszystkich pracach w procesie koncepcji i projektu badań jak ich przeprowadzenia i interpretacji - od 64% do 100%. Za bardzo wartościową część pracy uważam przedstawienie oceny metody neurofizjologicznej PNF w procesie usprawniania chorych. Nieliczne prace poświęcone są tym zagadnieniom oraz wprowadzeniem do postępowania terapeutycznego metody wzorców PNF u tak licznej grupy pacjentów co wraz z próbą obiektywnej oceny tej metody 13

14 postępowania rehabilitacyjnego zgodnie z Evidence Based Medicine jest w takim ujęciu nowatorskie. Uważam przedstawioną mi do oceny rozprawę habilitacyjną za wartościowe naukowo i znaczące praktycznie osiągnięcie Habilitantki. Rozprawa wnosi nowe oryginalne aspekty poznawcze i kliniczne do badań nad skutecznością postępowania rehabilitacyjnego ukierunkowanego na poprawę sprawności obręczy barkowej i kończyny górnej u pacjentów po udarach mózgu. Rozprawę habilitacyjną oceniam pozytywnie. V. Opinia końcowa W oparciu o bardzo pozytywną ocenę całokształtu dorobku naukowo-badawczego, osiągnięć dydaktycznych, organizacyjnych, wysokich kwalifikacji zawodowych Habilitantki oraz wartościową i nowatorska rozprawę habilitacyjną wnoszę do Pani Dziekan i Wysokiej Rady Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie o dopuszczenie dr Teresy Pop do dalszych etapów przewodu habilitacyjnego. Kraków, dnia 26 maja 2014 roku prof. zw. dr hab. n. med. Bogusław Frańczuk 14