Ocena śródroczna i roczna jest wynikiem systematycznej pracy ucznia w semestrze i w roku szkolnym. Podstawą jej wystawienia jest ŚREDNIA WAśONA.

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY Ocena śródroczna i roczna jest wynikiem systematycznej pracy ucznia w semestrze i w roku szkolnym. Podstawą jej wystawienia jest ŚREDNIA WAśONA. 1. Formy sprawdzania wiedzy i umiejętności waga oceny: - odpowiedź ustna, obejmująca 3 lekcje tematyczne, trwająca do 15 minut waga 2 - kartkówka, obejmująca 3 lekcje tematyczne, trwająca do 20 minut waga 2 - sprawdzian pisemny (w formie opisowej, testu lub mieszany), obejmujący większą partię materiału jeden lub dwa działy waga 3 - aktywność na lekcji waga 1 - zadania domowe waga 1 - praca w grupie waga 1 - projekty edukacyjne waga 3 - udział w konkursie przedmiotowym z fizyki waga 2 - zdobycie czołowego miejsca w konkursie na szczeblu wojewódzkim waga Procentowa skala ocen (% ilości punktów) dotycząca sprawdzianów: 0% 29% Niedostateczny (1) 30% 49% Dopuszczający (2) 50% 75% Dostateczny (3) 76% 89% Dobry (4) 90% 100% Bardzo dobry (5) PowyŜej 100% Celujący (6) 3. Obliczanie średniej waŝonej: Oznaczenia: d1, d2, d3,..., dn oceny w1, w2, w3,..., wn wagi przypisane ocenom S - ocena na koniec semestru S= (d 1*w1+d 2*w2+d 3*w3+...+dn*wn):( w1+w2+w3...+wn) Do średniej liczone są wszystkie oceny ze sprawdzianów i popraw. 4. Przeliczanie oceny waŝonej na ocenę śródroczną i roczną: <0; 1,75) niedostateczny <1,75; 2,66) dopuszczający <2,66; 3,66) dostateczny <3,66; 4,66) dobry <4,66; 5,25) bardzo dobry <5,25; 6> celujący 5. Częstotliwość odpowiedzi ustnych, sprawdzianów i kartkówek: - odpowiedź ustna uczeń powinien mieć przynajmniej jedną ocenę z odpowiedzi ustnej w roku szkolnym, - kartkówka od 2 do 5 po zakończeniu mniejszej partii materiału, waŝnego zagadnienia, - sprawdzian pisemny po zakończeniu większej partii materiału, od 1 do 3 w semestrze.. 6. Ocena aktywności ucznia jest stosowana w formie plusów : - za 3 plusy uczeń otrzymuje bardzo dobry, za 3 minusy niedostateczny 1

2 7. Usprawiedliwienia: - uczeń moŝe zgłosić nieprzygotowanie do lekcji jeden raz w semestrze - za kaŝde kolejne nieprzygotowanie do lekcji uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną z odpowiedzi - uczeń nie moŝe zgłosić nieprzygotowania do lekcji powtórzeniowej, zapowiedzianej kartkówki i sprawdzianu 8. Sprawdzian obejmujący większą partię materiału powinien być zapowiedziany przynajmniej z tygodniowym wyprzedzeniem 9. Kartkówki mogą być zapowiedziane lub niezapowiedziane w zaleŝności od uznania nauczyciela. 10.Uczeń powinien mieć ocenę z kaŝdego odbytego sprawdzianu w przypadku nieobecności ucznia lub nauczyciela w pierwszym terminie sprawdzianu, uczeń zobowiązany jest do napisania sprawdzianu na pierwszej lekcji po jego nieobecności. 11. Ocenę ze sprawdzianu moŝna poprawiać tylko raz w wyznaczonym przez nauczyciela terminie. 12 Uczeń pracuje na lekcjach metodą projektów. Projekty są przygotowywane w grupach i prezentowane przed klasą lub szerszą publicznością. Projekty dotyczą konkretnego problemu (tematu) ustalonego wspólnie z grupą i nauczycielem. Na oceną z projektu wpływ mają - planowanie i organizacja pracy - terminowość - współpraca w zespole - sposób prezentacji projektu - sposób rozwiązywania problemów - dokumentacja projektowa: dziennik projektu i raport - wyczerpanie tematu - znajomość treści zawartych w projekcie przez wszystkich członków grupy 13. Na ostatnim zebraniu rodziców w danym roku szkolnym nauczyciel przekazuje rodzicom poprzez wychowawcę, informację o przewidywanej rocznej ocenie klasyfikacyjnej z przedmiotu. W wypadku znacznych zmian w podejściu ucznia do przedmiotu (pogorszenie lub poprawa ocen, stosunek do przedmiotu) ocena ta moŝe ulec zmianie. 14. Warunki i tryb uzyskania wyŝszej niŝ przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej Zgodnie z Wewnątrzszkolnym ocenianiem, zamieszczonym w Statucie szkoły uczeń składa wniosek o podwyŝszenie przewidywanej oceny do dyrektora szkoły. Jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, uczeń przystępuje do egzaminu zaliczeniowego. Materiał obowiązujący ucznia na egzaminie zawarty został w Wymaganiach edukacyjnych na poszczególne oceny. Egzamin przeprowadzany jest przez nauczyciela przedmiotu w formie pisemnej. Oceny egzaminu dokonuje nauczyciel przedmiotu, a potwierdza inny nauczyciel takiego samego, lub pokrewnego przedmiotu. Roczna ocena klasyfikacyjna ustalona w ten sposób moŝe być niŝsza niŝ przewidywana. Protokół z przebiegu egzaminu sporządza się, przechowuje i udostępnia uczniowi i jego rodzicom (prawym opiekunom), wg przepisów zawartych w Statucie szkoły w Wewnątrzszkolnym ocenianiu. 2

3 KRYTERIA OCEN Z PRZYRODY OCENA: CELUJĄCY 1. Uczeń potrafi samodzielnie: - spełnić wszystkie wymagania oceny bardzo dobrej - formułować własne hipotezy - rozwijać "postawę badacza" - doskonalić umiejętność przygotowywania zestawów, wykonywania doświadczeń - analizować ich przebieg oceniać oraz wyciągać wnioski - ukazać znaczenie odkryć fizycznych, chemicznych, geograficznych i biologicznych dla rozwoju cywilizacji - krytycznie korzystać ze źródeł informacji 2. Uczeń w czasie zajęć wykazuje postawę pełnego zaangaŝowania, chętnie uczestniczy w dyskusjach, pracy w grupach, podejmując się roli lidera grupy odpowiedzialnego za pracę zespołu 3. Uczeń pod kierunkiem nauczyciela stara się pogłębić swoją wiedzę o wybrane lektury, bierze czynny udział w konkursach przedmiotowych. Umiejętności, wiedza ucznia wykraczają poza podstawy programowe. OCENA: BARDZO DOBRY 1. Uczeń potrafi samodzielnie: - wyjaśniać zjawiska przyrodnicze, bazując na rzetelnej wiedzy fizycznej, chemicznej, biologicznej i geograficznej - władać biegle językiem naukowym - wykorzystać metody matematyczne do; rozwiązywania zadań, wyprowadzania wzorów, udowadniania twierdzeń, rozwiązywania testów - wykorzystywać tabele, wykresy, diagramy do analizy zjawisk i procesów - wykonywać doświadczenia i pomiary - przedstawiać wyniki własnych obserwacji, eksperymentów i przemyśleń - połączyć znaczenie wielu odkryć naukowych w Ŝyciu codziennym człowieka 2. Uczeń pod kierunkiem nauczyciela stara się pogłębiać swoją wiedzę o dodatkową lekturę 3. Uczeń w czasie zajęć wykazuje postawę pełnego zaangaŝowania, chętnie uczestniczy w dyskusjach, pracy w grupach, podejmując się roli lidera grupy odpowiedzialnego za pracę zespołu. OCENA: DOBRY 1. Uczeń potrafi samodzielnie: - wyjaśniać zjawiska przyrodnicze na podstawie znanych praw i wiedzy o strukturze materii - posługiwać się poprawnym językiem naukowym - wykorzystywać metody matematyczne do opisu zjawisk, rozwiązywania zadań tekstowych oraz prostych problemów naukowych - wykorzystywać tabele, wykresy do analizy procesów przyrodniczych - dokonywać podstawowych pomiarów oraz przedstawiać analizę ich wyników - formułować własne hipotezy 2. Uczeń aktywnie uczestniczy w zajęciach przedmiotowych 3. Uczeń umie wykorzystać w procesie uczenia się pomoc i wskazówki nauczyciela. 3

4 OCENA: DOSTATECZNY 1. Uczeń potrafi samodzielnie: - omówić w stopniu podstawowym główne prawa zjawiska oraz wielkości fizyczne, chemiczne, geograficzne i biologiczne - posługiwać się poprawnym językiem naukowym bez większych trudności - wykonać najprostsze doświadczenia - korzystać z literatury, wyszukując informacje z róŝnych źródeł 2. Uczeń potrafi przy pomocy nauczyciela: - wyciągać wnioski z przeprowadzonych doświadczeń - rozwiązać nieskomplikowane zadania tekstowe - sporządzać i odczytywać proste wykresy 3. Uczeń w czasie zajęć wykazuje postawę zainteresowania tematem, ale mniej chętnie bierze w nich aktywny udział. 4. Uczeń stara się w procesie uczenia korzystać ze wskazówek nauczyciela. OCENA: DOPUSZCZAJACY 1. Uczeń potrafi samodzielnie: - przedstawić podstawowe teorie i prawa przyrodnicze - posługiwać się w słabym stopniu językiem naukowym 2. Uczeń potrafi przy pomocy nauczyciela - opisywać i wyciągać wnioski z doświadczeń oraz własnych obserwacji - podawać przykłady wykorzystania zjawisk, odkryć w Ŝyciu człowieka - zapisywać proste wzory i jednostki 3. Uczeń wykazuje słabe zainteresowanie przedmiotem, bierze bierny udział w zajęciach 4. Uczniowi brak wyraźnych chęci do pogłębiania wiedzy mimo pomocy i stwarzania moŝliwości przez nauczyciela. OCENA: NIEDOSTATECZNY 1. Uczeń nie potrafi samodzielnie: - przedstawić podstawowych praw oraz zjawisk przyrodniczych - posługiwać się w stopniu minimalnym językiem naukowym 2. Uczeń nie potrafi przy pomocy nauczyciela: - wyciągać Ŝadnych wniosków z doświadczeń oraz własnych obserwacji - zapisywać wzorów i jednostek 3. Uczeń w czasie zajęć wykazuje lekcewaŝący stosunek do przedmiotu np. systematycznie nie przygotowuje się do zajęć, nie odrabia zadań domowych, nie prowadzi zeszytu przedmiotowego 4. Uczniowi brak chęci do odrabiania zaległości mimo pomocy i stwarzania moŝliwości przez nauczyciela. 4

5 Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu Przyroda, część 1, fizyka Temat (rozumiany jako lekcja) Dział 1. Nauka i świat 1. Metoda naukowa i wyjaśnianie świata 2. Historia myśli naukowej Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) definiuje pojęcia: doświadczenia, eksperymentu, problemu badawczego, hipotez, tezy; wymienia rodzaje metod badawczych stosowanych w fizyce; wymienia przykłady zjawisk fizycznych. wymienia najważniejsze etapy rozwoju fizyki; podaje przykłady najważniejszych osiągnięć w dziedzinie fizyki w poszczególnych epokach historycznych; wymienia sposoby badawcze stosowane w Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) wyjaśnia różnicę między tezą a hipotezą; obserwacje i eksperymenty fizyczne na wybranych przykładach; wymienia podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. omawia poglądy na budowę Wszechświata formułowane w starożytności i w średniowieczu; opisuje sposoby badawcze stosowane w różnych dziedzinach fizyki; podaje współczesne Wymagania rozszerzające (ocena dobra) wyjaśnia różnicę między doświadczeniem a obserwacją; sposób dokumentowania wyników doświadczenia; omawia podstawowe teorie rozwoju Wszechświata. porównuje poglądy na budowę Wszechświata od czasów starożytnych po współczesność; porównuje dobór metod badawczych wykorzystywanych w różnych dziedzinach fizyki; Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) określa warunki prawidłowego planowania i przeprowadzania doświadczenia; omawia schemat działania naukowego w celu sformułowania teorii fizycznej; definiuje indukcję i dedukcję jako dwa sposoby rozumowania. ocenia rolę fizyki w kolejnych epokach historycznych; wybrane wielkie postacie starożytności i średniowiecza formułujące teorie budowy Wszechświata; opisuję obserwacje Wymagania kompletne (ocena celująca) projektuje samodzielnie doświadczenie na dowolny temat, przeprowadza je, zapisuje wyniki i wyciąga wnioski; podaje przykłady rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego; obserwację jako główną metodę poznania w astronomii. posługuje się jednostką astronomiczną i jednostka świetlną; porównuje teorie budowy Układy Słonecznego: geocentryczną i heliocentryczną. 5

6 fizyce; omawia teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika; zna prawo powszechnej grawitacji Isaaca Newtona. poglądy na budowę Wszechświata; określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata; wymienia zalety obserwacji pozaatmosferycznej. podaje znaczenie teorii Kopernika i obserwacji Galileusza; zna prawa Keplera; wskazuje trudności wynikające z obserwacji optycznych. Galileusza, Kopernika i Keplera i ocenia ich wkład w rozwój astronomii; hierarchiczną budowę Wszechświata. 3. Wielcy rewolucjoniści nauki 4. Dylematy moralne w nauce poglądy Newtona na temat oddziaływania ciał; opisuj cechy czasu i przestrzeni w teorii względności; definiuje determinizm i indeterminizm; podaje zasadę nieoznaczoności. wymienia osiągnięcia naukowe, które mają dobry i zły wpływ na życie człowieka. omawia zasady dynamiki Newtona; postulaty Alberta Einsteina w szczególnej teorii względności; omawia założenia modelu budowy atomu wodoru Nielsa Bohra; rolę fizyki kwantowej w podważaniu poglądów deterministycznych. opisuje wady i zalety środków transportu; wymienia wady i zalety wynalezienia prądu elektrycznego; porównuje dylematy moralne naukowców. opisuje dylatację czasu i paradoks bliźniąt; definiuje stan wzbudzony i stan podstawowy w atomie wodoru; odkrycie Maxa Planka dotyczące kwantów promieniowania; wyjaśnia znaczenie zasady nieoznaczoności w mierzeniu wielkości fizycznych. opisuje historię prac nad bronią jądrową i rozterki moralne jej twórców. omawia doświadczenia potwierdzające słuszność ogólnej teorii względności; wyjaśnia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej dla rozwoju fizyki teoretycznej; stosuje zasadę nieoznaczoności dla położenia i pędu cząstki. określa argumenty przemawiające za energetyką jądrową i przeciwko niej. ocenia przełomowe znaczenie zasad dynamiki Newtona; porównuje koncepcje czasu i przestrzeni w dynamice Newtona i w teorii Einsteina; omawia znaczenie odkrycia mechaniki kwantowej; mechanikę kwantową jako teorię indeterministyczną. wskazuje różne aspekty energetyki jądrowej i broni jądrowej, analizując materiały pochodzące ze środków masowego przekazu. 6

7 5. Nauka i pseudonauka odróżnia informacje naukowe od pseudonaukowych. 6. Nauka w mediach omawia najnowsze osiągnięcia w badaniach kosmosu; informacje na temat LHC. 7. Wykorzystanie komputera w nauce omawia przykłady wykorzystania narzędzi informatycznych w fizyce. wyjaśnia, jak krytycznie podchodzić do informacji. porównuje informacje rzetelne z nieprawdziwymi. wykorzystuje program Microsoft Excel do wykonywania obliczeń i wykresów wybranych zjawisk fizycznych. na przykładach czym jest astrologia, lewitacja, radiestezja. wyjaśnia znaczenie w nauce Europejskiej Agencji Kosmicznej oraz CERN. analizuje symulację zjawisk fizycznych przedstawioną na komputerze. ocenia informacje (np. o lewitacji, różdżkarstwie, astrologii) pod kątem naukowym. podaje prawidłowe treści informacji. interpretuje obiekty astronomiczne na symulacjach komputerowych. podaje przykłady innych paranauk i wskazuje ich wpływ na współczesne życie człowieka; wskazuje wiarygodne źródła naukowe poddające w wątpliwość znaczenie naukowe wskazanych paranauk. potrafi poddać krytycznej ocenie przykładowy tekst pseudonaukowy i wskazać jego błędy, niedociągnięcia, nierzetelne informacje bazując na wiarygodnych źródłach wiedzy. dokonuje odpowiedniego wyboru narzędzia do modelowania ciekawych zjawisk przyrodniczych oraz swobodnie porusza się po różnych programach symulujących różne 7

8 zjawiska przyrodnicze. 8. Polscy badacze i ich odkrycia Dział 2. Nauka i technologia wyjaśnia, na czym polegały odkrycia Mikołaja Kopernika i Marii Skłodowskiej- Curie. analizuje naukowe, społeczne i gospodarcze znaczenie odkryć Kopernika i Skłodowskiej-Curie. proces tworzenia teorii geocentrycznej. historię odkrycia pierwiastków promieniotwórczych i omawia uwarunkowania tego odkrycia. i ocenia znaczenie dokonań naukowych w krystalografii. 9. Wynalazki, które zmieniły świat 10. Energia od Słońca do żarówki wymienia najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój łączności; wymienia najważniejsze odkrycia mające wpływ na rozwój transportu; wymienia odkrycia i wynalazki związane z transportem i wykorzystujące różne źródła energii. wymienia naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje, czym jest światło i jakie są jego historię odkryć i wynalazków dotyczących przekazu informacji; historię odkryć i wynalazków dotyczących transportu; historię wynalazków: silnika cieplnego, silnika parowego, silnika spalinowego, silnika elektrycznego. wymienia właściwości światła płomienia, żarówki i lasera; określa, czym jest wymienia podobieństwa i różnice w przekazywaniu informacji za pomocą radia, telefonu, telegrafu i oraz omawia zastosowanie tych wynalazków; analizuje zasadność stosowania silników w pojazdach lądowych i wodnych do transportu ludzi i towarów. porównuje naturalne i sztuczne źródła światła; opisuje powstawanie ocenia znaczenie i zastosowanie radia, telefonu, telegrafu; ocenia wpływ eksploatacji współczesnych silników na stan gospodarki i środowiska. przykłady współczesnego wykorzystywania podaje sposoby promowania pozytywnych postaw społecznych za pomocą nowoczesnych środków łączności; ocenia znaczenie i zastosowanie różnych typów silników w przeszłości i we współczesnym świecie. omawia perspektywy rozwoju energetyki słonecznej. 8

9 właściwości. 11. Światło i obraz wymienia barwy podstawowe i pochodne; opisuje widmo światła białego powstającego podczas przejścia przez pryzmat. 12. Sport opisuje wpływ butów i kombinezonów na wyniki sportowców; wymienia przykłady rodzajów tarcia korzystnego i niekorzystnego. 13. Technologie przyszłości opisuje budowę ciekłego kryształu; wymienia elementy współczesnej elektroniki. promieniowanie elektromagnetyczne. omawia powstawanie barw na obrazie telewizora; opisuje powstawanie obrazu na siatkówce oka; wymienia elementy światłoczułe w aparatach fotograficznych i kamerach. omawia siły działające na sportowca podczas biegu i podczas pływania; opisuje zalety aerodynamicznych kształtów. wymienia zastosowanie ciekłego kryształu oraz innych elementów współczesnej elektroniki; światła w żarówce i w laserze; omawia sposoby uzyskiwania oświetlenia dawniej i obecnie. opisuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; schemat budowy aparatu fotograficznego. wymienia właściwości fizyczne sprzętu sportowego wpływające na osiąganie rekordów sportowych. zastosowanie ciekłego kryształu w monitorach i telewizorach. energetyki słonecznej. porównuje różne systemy zapisu barw; omawia powstawanie obrazu na materiale światłoczułym. omawia materiały stosowane do produkcji sprzętu sportowego. wyjaśnia zasadę działania ciekłego kryształu we wskaźnikach cyfrowych. analizuje i opisuje informacje zawarte w ulotkach reklamowych producentów aparatów. właściwości materiałów, z których produkuje się stroje i sprzęt sportowy. opisuje zmiany właściwości ciekłego kryształu zachodzące pod wpływem pola elektrycznego. 9

10 14. Współczesna diagnostyka i medycyna 15. Ochrona przyrody. Efekt cieplarniany definiuje terminy: terapia, diagnostyka bezinwazyjna; zasady, na których oparte są współczesne metody diagnostyki obrazowej. opisuje, na czym polega efekt cieplarniany. 16. Nauka i sztuka wymienia metody analizy obrazowej; wymienia metody datowania dzieł sztuki. opisuje osiągnięcia techniczne wspomagające rozwój gospodarczy na świecie. omawia metody diagnostyczne wykorzystujące USG, EKG, KTG, EMG, rezonans magnetyczny i tomografię komputerową; omawia metody terapii bezinwazyjnej: operację laserową i naświetlanie; podaje przykłady materiałów stosowanych w implantach. omawia wpływa działalności człowieka na zmiany klimatyczne. informacje, które można uzyskać za pomocą analizy obrazowej. ocenia pozytywne i negatywne skutki terapii bezinwazyjnej; opisuje wady i zalety badań rezonansem magnetycznym i tomografem komputerowym; omawia cechy materiałów, z których wykonuje się implanty. mechanizm powstawania efektu cieplarnianego. opisuje metody datowania dzieł sztuki: izotopową i termoluminescencyjną. opisuje zasadę działania USG, rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej; rozróżnia rodzaje implantów i porównuje je. przyczyny i skutki globalnego ocieplenia. omawia metody analizy obrazowej. porównuje badanie rezonansem magnetycznym i tomografem komputerowym. przeprowadza bilans energetyczny Ziemi. porównuje metody analizy obrazowej, podając ich wady i zalety. 10

11 Dział 3. Nauka wokół nas 17. Uczenie się wymienia różne nośniki informacji; definiuje nośnik informacji. 18. Barwy i zapachy świata omawia pojęcie barwy jako wrażenia wzrokowego; barwy podstawowe i pochodne; podaje definicję dyfuzji. 19. Cykle, rytmy i czas wymienia przykłady zjawisk okresowych występujących w przyrodzie; wymienia rodzaje kalendarzy; odróżnia zapis cyfrowy od analogowego; opisuje obecnie stosowane nośniki informacji oraz te, które nie są już używane; podaje zakres stosowalności nośników informacji. wyjaśnia, dlaczego widzimy kolory; omawia powstawanie barw pochodnych; wyjaśnia, na czym polega dyfuzja w gazach, cieczach i ciałach stałych. wymienia zjawiska okresowe będące podstawą kalendarza i standardu czasu; opisuje jednostki czasowe takie jak rok wymienia wady i zalety zapisów: analogowego i cyfrowego. zasady drukowania wielobarwnego na przykładzie systemu zapisu RGB lub CMYK. opisuje podział zegarów ze względu na działanie i zastosowanie. opisuje różnice między pamięcią flash a optycznym nośnikiem danych. omawia czynniki przyśpieszające zjawisko dyfuzji; opisuje, na czym polega druk wielobarwny; opisując zjawiska występujące w środowisku, posługuje się poznanymi terminami. - definiuje rok przestępny i wyjaśnia dlaczego on występuje. analizuje fakt, że ogromna ilość informacji mieści się w pamięci przenośnej o niewielkich rozmiarach. porównuje systemy zapisu barw: RGB i CMYK; wpływ zjawiska dyfuzja na środowisko naturalne człowieka. - omawia zastosowanie zegarów w różnych dziedzinach życia. 11

12 podaje definicję zegara. ziemski i tydzień. 20. Śmiech i płacz definiuje źródło dźwięku. 21. Zdrowie wymienia czynniki niebezpieczne i szkodliwe dla układu kostnego i mięśniowego człowieka; trzy sposoby wymiany ciepła z otoczeniem. 22. Piękno i uroda opisuje, na czym polega harmonia sfer; definiuje pojęcia: symetrii i proporcji. wyjaśnia, na czym polega powstawanie i rozchodzenie się dźwięków; określa zależność natężenia dźwięku od amplitudy i odległości od słuchacza. podaje skutki działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych na człowieka; opisuje, w jaki sposób człowiek wymienia ciepło z otoczeniem; podaje sposoby zapobiegania przegrzaniu lub wychłodzeniu. określa rolę obserwacji nieba w rozwoju poglądów na budowę Wszechświata. klasyfikuje fale dźwiękowe ze względu na częstotliwość i barwę; rytm i barwę śmiechu lub płaczu. omawia sposoby ochrony układy ruchu człowieka przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych. wpływ koncepcji harmonii sfer na poznanie Wszechświata. wyjaśnia proces powstawania echa i pogłosu; wyjaśnia, na czym polega rezonans akustyczny. wyjaśnia, na czym polega wymiana ciepła z otoczeniem za pomocą konwekcji, przewodnictwa i promieniowania. historyczne i współczesne teorie budowy Wszechświata; określa rolę kryteriów estetycznych w teorii wykorzystuje swoją wiedzę do wyjaśniania zjawisk akustycznych (śmiechu, płaczu i inne emocji) w życiu codziennym. przykłady praktycznego wykorzystania przewodników i izolatorów cieplnych. porównuje różne koncepcje budowy Wszechświata pojawiające się na przestrzeni dziejów. 12

13 budowy Wszechświata. 23. Woda cud natury wymienia właściwości fizyczne wody; definiuje rozszerzalność cieplną; definiuje ciepło właściwe. 24. Największe i najmniejsze wymienia największe i najmniejsze odkryte obiekty fizyczne; podaje wartości największych prędkości, jakie można osiągnąć. opisuje stany skupienia wody; opisuje budowę cząsteczki wody; określa zależność gęstości wody od głębokości, temperatury i zasolenia; omawia, od czego zależy ciśnienie wody. wyjaśnia istnienie granicznych temperatur; omawia najkrótszy i najdłuższy czas mierzalny przez człowieka; największe i najmniejsze odległości. wyjaśnia znaczenie rozszerzalności cieplnej wody w przyrodzie; wyjaśnia znaczenie ciepła właściwego wody w przyrodzie. omawia budowę przyrządów służących do pomiaru bardzo krótkich i bardzo długich odległości i czasów. wyjaśnia rolę oceanów w kształtowaniu klimatu na Ziemi; stany skupienia wody i omawia ich właściwości. wymienia największe i najmniejsze urządzenia zbudowane przez człowieka. analizuje szczególne właściwości wody i ich wpływ na życie na Ziemi; analizuje zjawiska i procesy zachodzące podczas obiegu wody w przyrodzie. metody pomiarów bardzo krótkich i bardzo długich czasów i odległości. 13