SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Transkrypt

1 KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia r. COM(2015) 236 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Siódme sprawozdanie półroczne z funkcjonowania strefy Schengen 1 listopada kwietnia 2015 PL PL

2 1. WPROWADZENIE Zgodnie z zapowiedzią Komisji z dnia 16 września 2011 r., zawartą w komunikacie w sprawie wzmocnienia zarządzania strefą Schengen 1 i popartą przez Radę w dniu 8 marca 2012 r., Komisja przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie sprawozdania półroczne z funkcjonowania strefy Schengen. Niniejsze siódme sprawozdanie obejmuje okres od dnia 1 listopada 2014 r. do dnia 30 kwietnia 2015 r. Przedstawia się je tuż przed rocznicą podpisania układu z Schengen, do którego doszło w dniu 14 czerwca 1985 r. 2. OBRAZ SYTUACJI 2.1. Przepływy migracyjne na granicach zewnętrznych strefy Schengen Okres sprawozdawczy charakteryzował się ciągłą migracją do Europy przez Morze Śródziemne, znaczną liczbą tragedii oraz coraz większym zagrożeniem ze strony zradykalizowanych osób, w tym zagranicznych bojowników terrorystycznych powracających do Europy, co uwidoczniły ataki terrorystyczne we Francji i w Danii oraz udaremniony atak w Belgii. Liczba wykrytych w ciągu roku przypadków nielegalnego przekroczenia granicy wzrosła znacząco w 2014 r. i była najwyższa od czasu rozpoczęcia w 2007 r. zbierania danych w ramach FRAN (Sieci Analiz Ryzyka Fronteksu) 2. W zeszłym roku odnotowano prawie przypadków, co stanowi liczbę dwukrotnie wyższą niż w szczytowym 2011 r. (liczba przypadków wykrytych w 2013 r. wyniosła ok ). Równie istotny jest fakt, że liczba wykrytych przypadków w pierwszych pięciu miesiącach okresu sprawozdawczego (od listopada 2014 r. do marca 2015 r., tj. w miesiącach, za które dostępne były skonsolidowane dane) była ponad trzy razy wyższa niż w tym samym okresie rok temu, dochodząc do ponad przypadków. W 2014 r. zdecydowanie największą liczbę zatrzymań ponownie zgłosiły Włochy, zaś na kolejnym miejscu znajdowały się Grecja i Węgry. Podobnie jak w 2013 r., osoby wykryte w 2014 r. najczęściej posiadały obywatelstwo syryjskie i erytrejskie. Głównymi szlakami, z których korzystano w 2014 r., były: środkowa część Morza Śródziemnego 3 (prawie czterokrotny wzrost w porównaniu z 2013 r.; 60 % ogółu wykrytych przypadków), wschodnia część Morza Śródziemnego (dwukrotny wzrost w porównaniu z tym samym okresem w 2013 r., choć nadal poniżej rekordowych danych z lat ) oraz Bałkany Zachodnie (ponad dwukrotny wzrost w porównaniu z 2013 r.). Zarówno dla środkowego obszaru Morza COM (2011) 561 final. O ile nie wskazano inaczej, dane przedstawione w sekcji 2 pochodzą z systemu wymiany informacji sieci analiz ryzyka Fronteksu (FRAN) i obejmują strefę Schengen, jak również kraje kandydujące do Schengen. Dane obejmują jedynie obywateli państw trzecich wykrytych na granicach zewnętrznych (z wyjątkiem tymczasowych granic zewnętrznych), wjeżdżających lub usiłujących wjechać do strefy Schengen nielegalnie, pomiędzy przejściami granicznymi. Dane dla Chorwacji dotyczą okresu od dnia przystąpienia do UE. W odróżnieniu od poprzedniego sprawozdania półrocznego, szlak przez Apulię i Kalabrię został włączony do szlaku prowadzącego przez środkowy obszar Morza Śródziemnego. 2

3 Śródziemnego, jak i dla Bałkanów Zachodnich liczba zatrzymań w 2014 r. była najwyższa od początku gromadzenia danych przez FRAN w 2007 r. W odniesieniu do pierwszych pięciu miesięcy okresu sprawozdawczego, najczęściej wykorzystywanym szlakiem były Bałkany Zachodnie (ponad wykrytych przypadków), a na kolejnych miejscach znalazły się szlaki przez środkowy i wschodni obszar Morza Śródziemnego (odpowiednio i wykrytych przypadków). Na tych trzech szlakach łącznie wykryto prawie 93 % wszystkich przypadków. W tym kontekście odnotowano znaczny wzrost liczby nielegalnych imigrantów z Kosowa 4, ze szczytowym poziomem w styczniu i lutym 2015 r., przez co szlak przez Bałkany Zachodnie znalazł się na pierwszym miejscu pod względem liczby przypadków nielegalnego przekroczenia granicy w okresie od listopada 2014 r. do lutego 2015 r. W celu zaradzenia sytuacji na granicy serbsko-węgierskiej, Frontex udzielił Węgrom wsparcia w postaci rozmieszczenia sprzętu i zaproszenia funkcjonariuszy w kontekście wspólnych operacji. Niemcy wysłały funkcjonariuszy w celu wspierania serbskiej straży granicznej i razem z Austrią i Węgrami podjęły szereg wspólnych inicjatyw, np. patroli w pociągach. Komisja zainicjowała intensywny dialog między Serbią a Kosowem 4, w szczególności za pośrednictwem serbsko-kosowskiej grupy roboczej do spraw nielegalnej migracji. Otworzyło to drogę do współpracy między obiema stronami i pozwoliło uzyskać od nich zobowiązanie do wzmocnienia środków mających na celu zapobieganie i zwalczanie nielegalnej migracji z Kosowa 4. Serbskie władze zobowiązały się do wzmocnienia kontroli granicznych na granicy serbsko-węgierskiej i do ścigania sieci przemytu ludzi w Wojwodinie, podczas gdy Kosowo 4 zobowiązało się do wzmocnienia współpracy policyjnej z Serbią oraz wymiany informacji z Serbią i UE. Z dostępnych danych wynika, że te środki przyczyniły się do odwrócenia tendencji: liczba zatrzymań nielegalnych imigrantów pochodzących z Kosowa 4 na granicy serbsko-węgierskiej spadła z prawie w lutym do mniej niż 400 w marcu. Podobnie liczba zatrzymań na szlaku przez Bałkany Zachodnie spadła z prawie w lutym do ponad w marcu. Niemniej jednak konieczne są stałe wysiłki, by umocnić tę tendencję. Szlak przechodzący przez środkowy obszar Morza Śródziemnego był drugim najczęściej wybieranym szlakiem w okresie od listopada 2014 r. do marca 2015 r. W okresie sprawozdawczym zjawisko statku widmo (przypadki Carolyn Assens, Blue Sky M i Ezadeen, których załogi 5 opuściły statki z nielegalnymi imigrantami, pozwalając im swobodnie dryfować) ponownie pokazało, że przemytnicy szybko zmieniają metody działania, bez poszanowania dla życia ludzkiego. Ważnym wydarzeniem w odniesieniu do tego szlaku było uruchomienie wspólnej operacji Fronteksu Tryton w środkowej części Morza Śródziemnego; operację rozpoczęto się w dniu 1 listopada 2014 r., w momencie gdy Włochy postanowiły wycofać się z operacji Mare Nostrum, wdrożonej przez ich marynarkę 4 5 Użycie tej nazwy nie narusza stanowiska dotyczącego statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244/99 oraz opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie deklaracji niepodległości ogłoszonej przez Kosowo. W trzech ww. przypadkach załoga statku opuściła go na ostatnim etapie podróży. 3

4 wojenną. Podczas operacji 6 wystąpiły 392 incydenty związane z nielegalną migracją, w tym 334 przypadki poszukiwań i ratownictwa (SAR). Wykryto osób 7, w tym w wyniku działań poszukiwawczo-ratunkowych. Aresztowano 132 przemytników ludzi. Podczas gdy wspólna operacja dowiodła determinacji wszystkich zaangażowanych stron w celu powstrzymania dalszej tragedii na Morzu Śródziemnym, oczywiste jest, że operacja ochrony granic Tryton lub inne pojedyncze operacje nie mogą rozwiązać problemu. Uzupełniają one środki wykraczające poza zakres dorobku Schengen (polityka migracyjna UE i sytuacja w krajach pochodzenia i tranzytu) i wysiłki podejmowane przez państwa członkowskie w zarządzaniu granicami. Aby zmierzyć się z tymi wyzwaniami, w następstwie tragedii, która miała miejsce w dniu 18 kwietnia na Morzu Śródziemnym 8, na wspólnym posiedzeniu Rady do Spraw Zagranicznych i Rady do Spraw Wewnętrznych uzgodniono 10- punktowy plan działania w sprawie migracji 9. Odpowiednie środki zostały dopracowane w wydanym przez Radę Europejską w dniu 23 kwietnia 10 oświadczeniu zawierającym zobowiązanie do wzmocnienia obecności UE na morzu poprzez potrojenie środków finansowych przeznaczonych na wspólne operacje Tryton i Posejdon, zastosowania nowych metod mających na celu zwalczanie przemytników, podjęcia wraz z państwami trzecimi odpowiednich działań oraz wzmocnienia wewnątrzunijnej solidarności i odpowiedzialności. Wskazówki te są obecnie wdrażane w oparciu o plan działania opracowany w tym celu. W czerwcu Rada i Komisja przedstawią Radzie Europejskiej sprawozdanie dotyczące ich realizacji. W europejskim programie w obszarze migracji, przyjętym przez Komisję w dniu 13 maja, zebrano różne działania, których realizacja pomoże stawić czoła wyzwaniom. Znaczny wzrost liczby wykrytych przypadków na szlaku przechodzącym przez wschodni obszar Morza Śródziemnego spowodował, że szlak ten okazał się być najczęściej wybieranym w marcu (ponad 2,5 raza więcej przypadków w porównaniu z lutym). Można to częściowo przypisać zmianom sezonowym, lecz zjawisko to odzwierciedla również coraz większą popularność tej trasy. Komisja w dalszym ciągu monitorowała sytuację w państwach członkowskich, w których występują znaczące przepływy migracyjne na granicy UE (zwłaszcza we Włoszech, na Węgrzech i w Bułgarii), również w odniesieniu do poprawy ich systemów azylowych oraz w celu zajęcia się wtórnymi przepływami i zapewnienia wdrożenia rozporządzenia Eurodac, w szczególności w odniesieniu do pobierania odcisków palców. W europejskim programie w obszarze migracji podkreślono konieczność skrupulatnego przestrzegania zasad dotyczących pobierania odcisków palców od migrantów na granicy. Państwa członkowskie znajdujące się Dane z r. W 2015 r. największy odsetek stanowili obywatele następujących pięciu państw: Erytrea, Somalia, Nigeria, Gambia, Senegal (Syryjczycy byli na szóstym miejscu). W nocy z 18 na 19 z kwietnia 2015 r. statek z nielegalnymi migrantami na pokładzie wywrócił się. Według informacji dostępnych w czasie sporządzania sprawozdania uratowano jedynie 28 migrantów i wyłowiono 24 ciała (niektórzy z uratowanych migrantów twierdzą, że na statku było ok. 700 migrantów)

5 pod szczególną presją skorzystają z systemu Hotspot zapewniającego wsparcie operacyjne w terenie. Komisja będzie również nadal oceniać we współpracy z Europejskim Urzędem Wsparcia w dziedzinie Azylu i odnośnymi państwami członkowskimi ewentualną potrzebę stosowania mechanizmu wczesnego ostrzegania, gotowości i zarządzania kryzysowego na podstawie art. 33 rozporządzenia Dublin III 11. Komisja kontynuowała również współpracę z Cyprem, aby zapewnić odpowiednią zdolność do przyjmowania w celu zarządzania ewentualnymi znaczącymi przepływami na wypadek sytuacji awaryjnej oraz aby ogólnie udoskonalić system azylowy Cypru. Grecja wdrażała krajowy plan działania w dziedzinie azylu i migracji w celu wyeliminowania niedociągnięć systemowych w dziedzinie azylu. Ten plan działania wygasł w grudniu 2014 r. 12 Należy zauważyć, że wspomniane państwa członkowskie poczyniły znaczne wysiłki na rzecz ustabilizowania i poprawy sytuacji, wciąż jednak konieczne są dalsze postępy. Komisja ściśle współpracowała z państwami członkowskimi i Europejskim Urzędem Wsparcia w dziedzinie Azylu (EASO) w celu ułatwienia transpozycji przekształconej dyrektywy w sprawie procedur azylowych, która doprecyzowała i wzmocniła przepisy dotyczące zagwarantowania skutecznego dostępu do procedury azylowej, w tym również w sprawie wniosków składanych na granicach zewnętrznych. EASO zorganizowało szereg szkoleń na temat procedury azylowej, a we współpracy z Fronteksem i Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej opracowywany jest nowy moduł szkoleniowy skierowany również do funkcjonariuszy straży granicznej. W okresie sprawozdawczym EASO kontynuowano działania mające na celu umożliwienie gromadzenia dokładnych i wiarygodnych danych dotyczących wniosków o azyl, włącznie z wnioskami złożonymi na granicach zewnętrznych. W 2014 r. około obywateli ukraińskich złożyło wnioski o azyl w państwach należących lub kandydujących do strefy Schengen 13. Chociaż jest to prawie czternastokrotny wzrost w stosunku do około osób ubiegających się o azyl w całym 2013 r., to ogólna liczba nadal pozostaje na stosunkowo niskim poziomie. Ukraińcy ubiegający się o azyl w państwach należących lub kandydujących do strefy Schengen stanowili około 2 % wszystkich wnioskodawców w 2014 r. Praktycznie wszyscy wnioskodawcy z Ukrainy przybyli legalnie na podstawie krótko- lub długoterminowych wiz, a na granicy złożono bardzo niewiele wniosków o azyl. Sytuacja na Ukrainie i jej skutki dla przepływów migracyjnych i azylowych powinny nadal być odpowiednio monitorowane, tak aby UE i strefa Schengen były w stanie reagować na dalszy rozwój w najbardziej efektywny sposób. Eliminowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa stwarzanych przez zagranicznych bojowników terrorystycznych Rozporządzenie (UE) nr 604/2013 (Dz.U. L 180 z , s. 31). W październiku Komisja przyjęła dokument roboczy służb, w którym poddano ocenie stan realizacji planu (SWD(2014) 316 final). Źródło: Eurostat. 5

6 W odniesieniu do problemu zagranicznych bojowników terrorystycznych powracających z Syrii do UE i ich wykrywania na granicach zewnętrznych (kwestię tę uwzględniono również w europejskiej agendzie bezpieczeństwa, przyjętej przez Komisję w dniu 28 kwietnia 2015 r. 14 ), na mocy obecnych ram prawnych możliwe jest przeprowadzanie systematycznych kontroli osób korzystających z prawa do swobodnego przemieszczania się na mocy prawa Unii poprzez kwerendy w odpowiednich bazach danych na podstawie oceny ryzyka. Komisja kontynuowała współpracę z państwami członkowskimi aby, z jednej strony, zagwarantować, że istniejące instrumenty, w szczególności kodeks graniczny Schengen oraz system informacyjny Schengen (zob. szczegóły w sekcji 4.1) mogą zostać w pełni wykorzystane do reagowania na zagrożenie ze strony zagranicznych bojowników terrorystycznych, a z drugiej strony w kwestii wspólnych wskaźników ryzyka umożliwiających lepsze ukierunkowanie kontroli osób. Na nieformalnym posiedzeniu z dnia 12 lutego 2015 r. członkowie Rady Europejskiej jasno wskazali kolejne kroki do podjęcia w celu w dalszego rozwijania narzędzi do wykrywania i zakłócania podróży związanych z terroryzmem, w szczególności podróży zagranicznych bojowników terrorystycznych 15. W tym kontekście Komisja dostosowała Praktyczny podręcznik dla straży granicznej (podręcznik Schengen) w odniesieniu do minimalnych i szczegółowych kontroli, ogólnych zasad mających zastosowanie do osób, którym przysługuje unijne prawo do swobodnego przemieszczania się oraz zasad dotyczących kontroli na granicach lądowych i powietrznych Sytuacja wewnątrz strefy Schengen W 2014 r. poziom wykrytych przypadków nielegalnego pobytu wzrósł o 28 % w porównaniu z poprzednim rokiem (do prawie takich przypadków). Najwięcej wykrytych przypadków odnotowały Niemcy, a następnie Szwecja, Francja, Hiszpania i Austria. W odniesieniu do okresu sprawozdawczego liczba wykrytych przypadków nielegalnego pobytu od listopada 2014 r. do marca 2015 r. (ok takich przypadków) była o 32 % wyższa niż w tym samym okresie w latach Jak wspomniano w poprzednich sprawozdaniach półrocznych, FRAN zaczął gromadzić dane dotyczące przepływów wtórnych w 2014 r. Należy zwrócić przy tym uwagę, że pomimo upomnień zawartych w poprzednich sprawozdaniach, pewna liczba krajów (Austria, Bułgaria, Cypr, Grecja, Islandia, Malta i Irlandia państwo członkowskie nienależące do strefy Schengen) nie przedłożyła jeszcze swoich danych (sytuacja z połowy kwietnia 2015 r.). Konieczne jest, by wszystkie państwa członkowskie przekazały kompletne dane, tak aby umożliwić wiarygodną analizę, która pozwoli na śledzenie szlaków migracyjnych. Zgodnie z harmonogramem, pierwsze regularne wspólne sprawozdanie Fronteksu i Europolu dotyczące przepływów wtórnych w oparciu o wyżej wymienione dane zostanie opublikowane w czerwcu 2015 r COM (2015) 185 final. 6

7 W oparciu o wytyczne określone w przewodniku dla wspólnych operacji policyjnych 16, w dniach 1 14 kwietnia 2015 r. przeprowadzono w ramach prezydencji działania pod nazwą Amberlights 2015, będące najnowszą akcją gromadzenia informacji o przepływach migracyjnych w UE/strefie Schengen. Działania te odbyły się z inicjatywy prezydencji łotewskiej w Radzie Unii Europejskiej i miały na celu zwiększenie kontroli granicznych i wykrywania obywateli państw trzecich nadmiernie przedłużających pobyt (na granicach powietrznych w momencie opuszczania kraju), jak również gromadzenie i analizowanie powiązanych informacji, w tym tych dotyczących fałszowania dokumentów. W operacji wzięło udział 28 krajów. Główne wyniki obejmują 825 zgłoszeń dotyczących 1409 osób nadmiernie przedłużających pobyt 17 i trzech przypadków oszustów 18. W międzyczasie udostępniono wyniki Mos Maiorum, podobnej operacji zrealizowanej pod auspicjami prezydencji włoskiej. W operacji wzięło udział 27 krajów. Główne wyniki operacji obejmowały przechwycenie nielegalnych migrantów, z których wystąpiło się o azyl. Zatrzymano aż 257 przemytników ludzi i zajęto 593 dokumenty. Operacja umożliwiła zebranie informacji na temat najważniejszych szlaków obieranych przez nielegalnych migrantów oraz sposobów działania siatek przestępczych wykorzystywanych do przemytu ludzi. 3. STOSOWANIE DOROBKU SCHENGEN 3.1. Przypadki tymczasowego przywrócenia kontroli na granicach wewnętrznych Zgodnie z art. 23 kodeksu granicznego Schengen 19 w przypadku poważnego zagrożenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego państwo członkowskie może wyjątkowo przywrócić kontrolę graniczną na swoich granicach wewnętrznych na czas nie wykraczający poza okres ściśle niezbędny do reakcji na dane poważne zagrożenie. W okresie od 1 listopada 2014 r. do 30 kwietnia 2015 r. nie odnotowano przypadków tymczasowego przywrócenia przez państwa członkowskie kontroli na ich granicach wewnętrznych. W odniesieniu do poprzedniego okresu sprawozdawczego, Belgia podjęła ostatecznie decyzję o nieprzeprowadzaniu kontroli na granicach wewnętrznych (pomimo uprzedniego zgłoszenia Komisji takiego zamiaru w związku ze zbliżającym się szczytem G7 w czerwcu 2014 r.), ponieważ ostatecznie nie otrzymano informacji na temat zdecydowanych zagrożeń dla bezpieczeństwa Utrzymywanie braku kontroli na granicach wewnętrznych Istnieją dwa obszary dorobku Schengen, które często są przedmiotem domniemanych naruszeń: 1) kwestia, czy przeprowadzanie kontroli policyjnych w pobliżu granicy Dokument Rady nr 16825/10 z Osoba nadmiernie przedłużająca pobyt oznacza obywatela państwa trzeciego, który nie spełnia warunków dotyczących długości pobytu krótkoterminowego na terytorium państw członkowskich lub przestał je spełniać. Osoba, która ubiega się o dokument i otrzymuje go, posługując się nieprawdziwym nazwiskiem i tożsamością, lub osoba, która zmienia swój wygląd w taki sposób, aby wyglądać jak inna osoba, z zamiarem posłużenia się jej dokumentem. Rozporządzenie (WE) nr 562/2006 (Dz.U. L 105 z , s. 1). 7

8 wewnętrznej ma równoważny skutek z odprawą graniczną (art. 21 lit. a) kodeksu granicznego Schengen), oraz 2) obowiązek usunięcia przeszkód dla płynności ruchu, takich jak ograniczenia prędkości, na drogowych przejściach granicznych na granicach wewnętrznych (art. 22 kodeksu granicznego Schengen). W okresie od dnia 1 listopada 2014 r. do dnia 30 kwietnia 2015 r. Komisja kontynuowała dochodzenie w czterech przypadkach domniemanego naruszenia przepisów dotyczących zniesienia kontroli granicznej na granicach wewnętrznych, w szczególności przeszkód dla płynności ruchu (w odniesieniu do Austrii, Belgii, Włoch i Słowenii). Komisja kontynuowała wymianę poglądów z Niemcami w następstwie wezwania do usunięcia uchybienia wystosowanego w październiku 2014 r. w sprawie domniemanej niezgodności niemieckiej ustawy o policji federalnej z art. 20 i 21 lit. a) kodeksu granicznego Schengen. Wreszcie, Komisja zażądała wyjaśnień od władz polskich w sprawie obowiązku posiadania dokumentów w wewnętrznych strefach przygranicznych Polski (art. 21 lit. c) kodeksu granicznego Schengen) Opracowanie europejskiego systemu nadzorowania granic (EUROSUR) W okresie objętym sprawozdaniem europejski system nadzorowania granic rozciągnięto z początkowych 19 na wszystkie 30 krajów uczestniczących. Frontex połączył nowo utworzone krajowe ośrodki koordynacji w pozostałych 11 państwach uczestniczących z siecią komunikacyjną EUROSUR oraz kontynuował proces akredytacji w zakresie bezpieczeństwa tej sieci (proces zostanie zakończony w 2015 r.). Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie EUROSUR-u, kilka państw członkowskich uprościło obowiązki i przepływ pracy związane z nadzorem granicznym na szczeblu krajowym oraz znacznie poprawiło wymianę informacji i współpracę między krajowymi organami kontroli granicznej, jak również z odpowiednimi organami sąsiednich państw członkowskich. Kilka sąsiadujących państw członkowskich zaczęło również łączyć swoje krajowe systemy nadzoru granicznego na szczeblu lokalnym. Komisja, Frontex i państwa członkowskie zakończyły opracowywanie podręcznika zawierającego wytyczne techniczne i operacyjne dotyczące wdrażania systemu EUROSUR i zarządzania nim. Zgodnie z harmonogramem podręcznik ten zostanie przyjęty przez Komisję jeszcze w tym roku. Frontex w dalszym ciągu zwiększał możliwość koordynacji wspólnego stosowania narzędzi nadzoru oraz połączonych usług EUROSUR-u, aby zapewnić informacje na temat ochrony granic zewnętrznych oraz strefy przedgranicznej w sposób regularny, rzetelny i efektywny pod względem kosztów. Ta zdolność znacznie wzrośnie w trakcie 2015 r., kiedy fundusze programu Copernicus 20 zostaną udostępnione na ten cel. Obecnie państwa członkowskie mają dostęp do szeregu różnych usług, począwszy od narzędzi lokacyjnych i służących do wykrywania statków drogą satelitarną, przez złożone algorytmy przewidywania pozycji statku, do dokładnych prognoz meteorologicznych i oceanograficznych. Połączone usługi wykorzystują satelitarną technologię optyczną i radarową do lokalizacji statków, co do których występuje podejrzenie, że są wykorzystywane do przemytu osób stanowiącego 20 Rozporządzenie (UE) nr 377/2014 (Dz.U. L 122 z , s. 44). 8

9 zagrożenie dla życia migrantów. Państwa członkowskie mogą w każdej chwili wystąpić o śledzenie określonych statków. Usługa wykrywania statków wspiera na bieżąco operację Tryton, a obecnie została również uruchomiona dla operacji Posejdon i Indalo. Inne usługi, takie jak moduł symulacji morskiej lub szczegółowe prognozy pogody służące wsparciu działań operacyjnych, są stale dostępne Domniemane naruszenia innych części dorobku Schengen W okresie objętym sprawozdaniem Komisja kontynuowała dochodzenie w sprawie dotyczącej estońskich granic lądowych (w odniesieniu do wymogów nałożonych w momencie przekraczania granicy, w związku z art. 5 i 7 kodeksu granicznego Schengen). Komisja kontynuowała ponadto dochodzenie w odniesieniu do Grecji i Bułgarii w sprawie zarzutów dotyczących praktyk zawracania na granicy zewnętrznej oraz rozpoczęła dochodzenie w sprawie zarzutów zbiorowych usunięć z Hiszpanii (Ceuta i Melilla). W tym kontekście Komisja przeprowadziła wizyty techniczne w Bułgarii oraz w Ceucie i Melilli, a ponadto w dalszym ciągu monitoruje sytuację w krajach, których dotyczy postępowanie. W odniesieniu do powtarzających się skarg dotyczących zbyt długiego czasu oczekiwania spowodowanego przez kontrole dokonywane przez władze hiszpańskie na granicy z Gibraltarem, po wydaniu w dniu 30 lipca 2014 r. dodatkowych zaleceń dla władz Hiszpanii i Gibraltaru mających na celu poprawę zarządzania przepływami pojazdów i pasażerów oraz skuteczniejsze zwalczanie przemytu tytoniu, Komisja otrzymała odpowiedzi od obu krajów dotyczące sposobu, w jaki zamierzają one wprowadzić te zalecenia w życie. Pod koniec lutego Komisja otrzymała od władz hiszpańskich informacje, o które zwróciła się w lipcu 2014 r. Według wstępnej oceny władze Gibraltaru poczyniły postępy we wprowadzaniu odpowiednich środków w celu zastosowania się do zaleceń Komisji. Istnieją dowody na to, że ilość zajętych papierosów/tytoniu na przejściu granicznym w La Línea de la Concepción maleje, co może sugerować, że wprowadzone środki już zaczynają mieć pozytywny wpływ. Komisja będzie ściśle monitorować sytuację do momentu wdrożenia przez Hiszpanię wszystkich zapowiedzianych, a jeszcze nie zrealizowanych środków, w szczególności prac rekonstrukcyjnych na przejściu granicznym w La Línea de la Concepción. Komisja zachęca władze Gibraltaru i Hiszpanii do zacieśnienia współpracy i wymiany informacji wywiadowczych oraz będzie kontynuować dialog w tej dziedzinie. Komisja wezwała władze polskie do podjęcia środków niezbędnych do zmiany umowy dwustronnej z 2001 r., dotyczącej wspólnie prowadzonego przejścia granicznego z Ukrainą, aby zapewnić zgodność z odpowiednimi zabezpieczeniami wprowadzonymi w odniesieniu do takich przejść granicznych w kodeksie granicznym Schengen przez rozporządzenie 610/2013. Transpozycja dyrektywy w sprawie powrotów (2008/115/WE) do prawodawstwa krajowego Od ostatniego sprawozdania Komisja nadal systematycznie monitoruje wszystkie zidentyfikowane braki, a w stosownych przypadkach wszczyna dochodzenia. Skupia się w szczególności na pozostałych w kilku państwach członkowskich niedociągnięciach i 9

10 dotychczas otworzyła postępowania w sprawie uchybień zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko czterem państwom członkowskim za brak właściwego wdrożenia do prawa krajowego szeregu przepisów dyrektywy w sprawie powrotów. Jedną z głównych przyczyn naruszeń jest zatrzymanie osób powracających. Warunki przetrzymywania i jego szerokie wykorzystanie (w tym zatrzymania na ponad 18 miesięcy), a także brak odpowiednich kontroli zatrzymania wzbudzają poważny niepokój. Brak skutecznych systemów monitorowania przymusowych powrotów, czas trwania i ważność terytorialna zakazów wjazdu, podobnie jak definiowanie powrotu, były przyczynami wszczęcia postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Kwestie proceduralne (np. tłumaczenia decyzji nakazujących powrót) również prowadziły do postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Wdrażanie rozporządzenia w sprawie małego ruchu granicznego (WE nr 1931/2006) Od czasu wejścia w życie przepisów dotyczących małego ruchu granicznego w 2006 r. Komisja monitoruje ich wdrażanie. W odniesieniu do umów dwustronnych zawartych przez państwa członkowskie z sąsiadującymi państwami trzecimi, Komisja mogła zamknąć dochodzenia w odniesieniu do Słowenii i Chorwacji, natomiast dwa postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, jedno w odniesieniu do Łotwy i jedno do Polski zostaną zamknięte, jak tylko zmienione umowy zostaną zgłoszone Komisji. Ponadto dochodzenia w odniesieniu do Rumunii, Słowacji i Chorwacji w sprawie zgodności zezwoleń małego ruchu granicznego ze specyfikacjami technicznymi i środkami bezpieczeństwa przewidzianymi w rozporządzeniu (WE) nr 1030/2002 zostały zamknięte. Wymiana informacji na ten temat z Polską nadal trwa Niedociągnięcia zidentyfikowane przez mechanizm oceny Schengen W dniu 27 listopada 2014 r., po okresie szeroko zakrojonych przygotowań, zaczął obowiązywać nowy mechanizm oceny Schengen 21. W poprzedzających miesiącach szczególny nacisk położono na dalszy rozwój szkoleń dla ekspertów ds. ocen, w tym na kwestie dotyczące praw podstawowych oraz na opracowanie nowego kompleksowego pakietu szkoleniowego dla ekspertów ds. powrotów w oparciu o wspólnie uzgodnione podstawowe pojęcia. Pierwsze zintegrowane szkolenie dla ekspertów ds. granic i powrotów odbyło się w marcu 2015 r. w Chorwacji. Pierwsze doświadczenia związane z wdrażaniem wizyt oceniających w ramach nowego mechanizmu były pozytywne. Fazę przygotowawczą wykorzystano do ustalenia nowych procesów i instrumentów mających na celu przygotowanie do kontroli na miejscu. Stała współpraca między Komisją a wszystkimi państwami członkowskimi okazała się bardzo konstruktywna. W rezultacie i dzięki aktywnemu udziałowi państw członkowskich w wyborze swoich ekspertów, możliwe było uzyskanie wymaganej wiedzy specjalistycznej w zespołach oceniających. Współpraca między czołowymi ekspertami z Komisji i państw 21 Rozporządzenie (UE) nr 1053/2013 (Dz.U. L 295 z , s. 27). 10

11 członkowskich oraz podział pracy między nimi były bardzo dobre, co umożliwiło sprawną pracę zespołową zespołów oceniających. Należy zauważyć, że współpraca z ocenianymi państwami członkowskimi była intensywna i konstruktywna. Doświadczenie pokazuje, że udział Fronteksu i innych obserwatorów w kontrolach na miejscu z pewnością stanowił wartość dodaną procesu oceny. Pierwsze oceny miały miejsce w Austrii (luty marzec 2015 r.) i w Belgii (kwiecień maj 2015 r.). Zespoły oceniające uwzględniły szereg kwestii, w tym wdrożenie zaleceń związanych ze zwalczaniem zagranicznych bojowników terrorystycznych. Jedną z nowości w ramach nowego mechanizmu oceny jest to, że wszystkie aspekty dorobku Schengen ocenia się w ciągu dwóch miesięcy (zamiast dłuższego okresu w oparciu o stare przepisy), co pozwala na uzyskanie pełnego obrazu sytuacji w państwie członkowskim w stosunkowo krótkim czasie. Ponadto powroty dodano jako osobną pozycję w wykazie ocenianych obszarów polityki, a wszystkie granice zewnętrzne ocenianego państwa członkowskiego zostaną ujęte w jednym sprawozdaniu. Nowy mechanizm przewiduje także możliwość przeprowadzania niezapowiedzianych wizyt. Pierwsza taka wizyta miała miejsce w Szwecji na początku marca. Ponowna wizyta w Polsce w dziedzinie SIS/Sirene odbyła się w dniach marca 2015 r. (zob. szczegóły w sekcji 4.1). Sprawozdania ze wspomnianych powyżej wizyt są finalizowane. Na mocy nowego mechanizmu oceny Schengen Komisja ma obowiązek publikować coroczne całościowe sprawozdanie dla Parlamentu i Rady w sprawie przeprowadzonych ocen. Proponuje się zatem jeszcze większe skupienie na wynikach ocen Schengen w przyszłych sprawozdaniach, w szczególności za pomocą jednego z dwóch półrocznych sprawozdań w celu spełnienia wyżej wymienionych wymagań sprawozdawczych Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych Rada nie zdołała jeszcze podjąć decyzji o zniesieniu kontroli na granicach wewnętrznych z Bułgarią i Rumunią. Komisja podtrzymuje swoje pełne poparcie dla przystąpienia Bułgarii i Rumunii do strefy Schengen. W marcu 2015 r. Chorwacja oficjalnie ogłosiła swoją gotowość do oceny Schengen (na dzień 1 lipca 2015 r.) w celu zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych. 4. ŚRODKI WSPIERAJĄCE 4.1. Stosowanie systemu informacyjnego Schengen (SIS) Jedną z najważniejszych zmian w okresie sprawozdawczym było to, że Zjednoczone Królestwo zostało tymczasowo włączone do SIS 22 i zaczęło wprowadzać dane do SIS oraz korzystać z danych systemu od dnia 13 kwietnia 2015 r 23. Wizyta ewaluacyjna SIS/Sirene Z wyjątkiem wpisów do celów odmowy wjazdu, które stanowią część dorobku Schengen, w którym Zjednoczone Królestwo nie uczestniczy. Decyzja wykonawcza Rady (EU) 2015/215 (Dz.U. L 36 z , s. 8). 11

12 odbędzie się w czerwcu, zaś po niej (pod warunkiem, że wyniki oceny będą pozytywne) Rada będzie mogła zmienić status udziału Wielkiej Brytanii z tymczasowego na ostateczny. W trakcie okresu sprawozdawczego Komisja podjęła kilka inicjatyw w celu dostosowania wdrażania i udoskonalenia stosowania systemu informacyjnego Schengen. Komisja dokonała przeglądu podręcznika Sirene w dniu 29 stycznia 2015 r.; podręcznik wszedł w życie dnia 30 stycznia 2015 r 24. Wprowadzone zmiany i rozwój techniczny SIS umożliwiają szybszą i bardziej ukierunkowaną wymianę informacji na temat podejrzanych o terroryzm pomiędzy odpowiednimi organami państw Schengen. Ponadto wzmacniają działania państw członkowskich służące unieważnianiu dokumentów tożsamości osób, które mogą przystąpić do grup terrorystycznych poza UE i znacznie przyczyniają się do skuteczniejszej kontroli granicznej, ponieważ przy przeprowadzaniu kontroli dokumentów podróży na granicach zewnętrznych takie dokumenty muszą zostać zatrzymane. Zmieniony podręcznik Sirene wzmacnia również pewność prawa i prawa podstawowe. Zmiany mają na celu rozwiązanie problemów wynikających z poprzedniej wersji systemu (SIS1+), a także odzwierciedlenie nowych wyzwań i wymagań określonych w trakcie pierwszego roku funkcjonowania SIS drugiej generacji. Ustanawiają one, między innymi, szczegółowe kryteria dotyczące usuwania wpisów oraz określają jednolite zasady dotyczące procedury konsultacji w odniesieniu do obywateli państw trzecich, których dotyczy wpis w celu wjazdu lub pobytu na obszarze Schengen, a którzy posiadają dokument pobytowy. W okresie sprawozdawczym Komisja przyjęła decyzję 25 ustanawiającą jednolite warunki testu SIS dla państw członkowskich dołączających do systemu oraz dla państw członkowskich zmieniających zasadniczo swoje wnioski krajowe. Podczas gdy liczba wpisów dotyczących nowych obiektów i korzystanie z funkcji nadal wzrasta w większości państw członkowskich, w dalszym ciągu występują między nimi znaczne rozbieżności, a Komisja nadal uważnie monitoruje sytuację. W odniesieniu do nowych funkcji, niektóre państwa członkowskie nadal nie są stanie dodać fotografii, odcisków palców lub linków. W lutym 2015 r. Komisja wszczęła dochodzenie dotyczące Estonii, żądając harmonogramu pełnego wdrożenia i wykorzystania nowych kategorii obiektów i funkcji SIS. Komisja Europejska formalnie podniosła również kwestię opóźnień we wdrażaniu nowych kategorii obiektów i funkcji SIS w Szwajcarii. Pełna dostępność SIS na granicach zewnętrznych ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa strefy Schengen. Dochodzenie w Polsce (zob. szóste sprawozdanie półroczne) w tym zakresie doprowadziło do ponownej wizyty oceniającej SIS/Sirene Schengen w marcu 2015 r. Wyniki wizyty znajdują się na etapie oceny i zostaną odzwierciedlone w następnym sprawozdaniu. Komisja również wszczęła w marcu formalne śledztwo przeciwko Włochom Decyzja wykonawcza Komisji (EU) 2015/219, notyfikowana jako dokument C(2015) 326 (Dz.U. L 44 z , s. 75). Decyzja wykonawcza Komisji (EU) 2015/450, notyfikowana jako dokument C(2015) 1612 (Dz.U. L 74 z , s. 31). 12

13 odnośnie wykonania art. 24 decyzji w sprawie SIS II 26 dotyczącej wpisów do celów odmowy wjazdu lub pobytu w strefie Schengen, a konkretnie korzystania z SIS na granicach zewnętrznych oraz jakości danych dotyczących tej kategorii wpisów Stosowanie wizowego systemu informacyjnego (VIS) Pomimo początkowych planów rozwoju VIS do regionu 17 (Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Republiki Mołdawii i Ukrainy) i 18 (Rosji) w okresie sprawozdawczym, rozwój systemu VIS na skalę światową został czasowo wstrzymany. Ze względu na znaczny wpływ wydawania wiz w tych regionach na ogólną zdolność VIS (ponad 55 %), warunkiem wstępnym wprowadzenia tego systemu było pomyślne ukończenie zwiększania wydajności systemu porównywania danych biometrycznych (BMS) wspierającego operacje związane z odciskami palców, takie jak identyfikacja i uwierzytelnianie. W grudniu 2014 r. agencja eu- LISA poinformowała, że VIS/BMS będzie w stanie wspierać rozwój VIS na region 17 i większy, ponieważ jego ogólna zdolność pod koniec marca 2015 r. będzie 6,5 raza większa w porównaniu z wrześniem 2014 r. Niemniej jednak kilka państw członkowskich zgłosiło wątpliwości natury politycznej, gospodarczej i technicznej w zakresie harmonogramu rozwoju dla pozostałych regionów. W związku z tym dla tych regionów uzgodniono nowe ramy czasowe, które zostaną uwzględnione w kolejnych sprawozdaniach półrocznych. Zgodnie z szóstym półrocznym sprawozdaniem, od dnia 11 października 2014 r. wykorzystanie odcisków palców do kontroli posiadaczy wiz na przejściach granicznych Schengen obowiązuje w stosunku do posiadaczy wizy, których dane (w tym w stosownych przypadkach odciski palców) są przechowywane w VIS. Dotychczasowe statystyki wskazują, że tylko część posiadaczy wizy, którzy złożyli odciski palców przy składaniu wniosku o wizę, sprawdzana jest na podstawie odcisków palców na granicach. Na obecnym etapie ważne jest, aby państwa członkowskie w pełni przestrzegały wymogów dotyczących kontroli w VIS (w tym odciski palców) na granicach i w dalszym ciągu odpowiednio informowały podróżnych o tym nowym wymogu obowiązującym na granicy Polityka wizowa i umowy o readmisji Mechanizm zawieszający i zmieniony mechanizm wzajemności w rozporządzeniu 539/2001 Jak dotąd żadne państwo członkowskie nie zwróciło się o uruchomienie nowego mechanizmu zawieszającego, który wszedł w życie w styczniu 2014 r 27. Jak już wspomniano w szóstym sprawozdaniu półrocznym, Komisja przyjęła sprawozdanie oceniające sytuację braku wzajemności z pewnymi państwami trzecimi w dziedzinie polityki wizowej 28, w którym uznała, że niewłaściwym byłoby przyjęcie na tym etapie środków zawieszających zwolnienie z obowiązku wizowego, biorąc pod uwagę potwierdzenie wspólnego celu w postaci ruchu bezwizowego przez zainteresowane kraje trzecie, pozytywne zaangażowanie w trójstronne podejście 29 oraz fakt, że żadne z zainteresowanych państw członkowskich nie wystąpiło do Decyzja Rady 2007/533/WSiSW (Dz.U. L 205 z , s. 63). Rozporządzenie (WE) nr 1289/2013 (Dz.U. L 347 z , s. 74). C(2014) 7218 final z Jak wyjaśniono w sekcji 4.3 szóstego sprawozdania półrocznego. 13

14 Komisji z wnioskiem, aby zawiesiła zwolnienie niektórych kategorii obywateli państwa trzeciego z obowiązku wizowego. Druga runda trójstronnych posiedzeń z przedstawicielami Australii, Japonii, Stanów Zjednoczonych i Kanady odbyła się w okresie od stycznia do lutego 2015 r. Mechanizm monitorowania sytuacji w państwach Bałkanów Zachodnich po liberalizacji reżimu wizowego Liczba obywateli pięciu krajów Bałkanów Zachodnich zwolnionych z obowiązku wizowego składających wnioski o udzielenie azylu w UE oraz w państwach uczestniczących w dorobku Schengen rosła systematycznie od momentu liberalizacji reżimu wizowego w 2009 r. Ich liczba w 2014 r. była o 34 % wyższa niż w 2013 r. (patrząc na ten wzrost w szerszej perspektywie należy zaznaczyć, że całkowita liczba osób ubiegających się o azyl w państwach strefy Schengen i w państwach kandydujących do Schengen wzrosła w ubiegłym roku o 45 % 30 ). Tym samym sytuacja ta miała nadal wpływ na funkcjonowanie systemu bezwizowego. Ze wszystkich państw członkowskich sytuacja w dalszym ciągu zdecydowanie najbardziej dotyczyła Niemiec, gdzie odsetek przyjmowanych wniosków o azyl od obywateli Bałkanów Zachodnich wyniósł prawie 78 %. Następnymi w kolejności krajami były Francja, Szwecja i Belgia. Obywatele serbscy nadal stanowią największą grupę osób z Bałkanów Zachodnich ubiegających się o azyl (45 % w 2014r.); następni w kolejności są obywatele albańscy (22 %). Osoby ubiegające się o azyl z pięciu krajów Bałkanów Zachodnich stanowiły 11 % łącznej liczby osób ubiegających się o azyl w państwach strefy Schengen i w państwach kandydujących do Schengen w 2014 r., co jest liczbą porównywalną do 2013 r. (około 12 %). W dniu 25 lutego 2015 r. Komisja przedstawiła piąte sprawozdanie w sprawie monitorowania sytuacji po liberalizacji reżimu wizowego w państwach Bałkanów Zachodnich 31, w którym ocenia wdrożone środki, sprawdza funkcjonowanie systemu bezwizowego i przedstawia zalecenia dotyczące utrzymania tego systemu, także w odniesieniu do działań, które powinny podjąć wszystkie kraje Bałkanów Zachodnich zwolnione z obowiązku wizowego oraz państwa członkowskie UE. Umowy o readmisji i o ułatwieniach wizowych oraz liberalizacja reżimu wizowego W następstwie oświadczenia szefów państw lub rządów w sprawie Ukrainy z dnia 6 marca 2014 r. 32, rozmowy dwustronne z Federacją Rosyjską w kwestiach wizowych pozostają zawieszone Dane Eurostatu na COM (2015) 58 final. 14

15 W okresie sprawozdawczym w zadowalający sposób wdrożono wprowadzony w dniu 28 kwietnia 2014 r. ruch bezwizowy dla obywateli Republiki Mołdawii posiadających paszport biometryczny. W odniesieniu readmisji i ułatwień wizowych dla Białorusi, trzecia runda negocjacji odbyła się w dniach marca w Mińsku. Główni negocjatorzy uzgodnili pakiet porozumień obejmujący obie umowy, jednak musi on jeszcze zostać zatwierdzony przez państwa członkowskie. Na początku 2015 r. Rada zmieniła wytyczne negocjacyjne w sprawie umowy o ułatwieniach wizowych z Białorusią. Obecnie uwzględniają one możliwość zniesienia wiz dla posiadaczy paszportów dyplomatycznych. Temu przepisowi towarzyszy szereg zabezpieczeń, w tym więcej możliwości zawieszenia zwolnienia z obowiązku wizowego. Umowy o readmisji i ułatwieniach wizowych z Republiką Zielonego Przylądka weszły w życie w dniu 1 grudnia 2014 r. W dniu 15 grudnia 2014 r. Rada zatwierdziła wytyczne negocjacyjne dotyczące umów o readmisji i ułatwieniach wizowych z Tunezją. W dniach stycznia odbyła się pierwsza tura negocjacji w sprawie umowy o ułatwieniach wizowych z Marokiem oraz ponowne otwarcie negocjacji umowy o readmisji. W dniu 30 października 2014 r. Komisja przedstawiła sprawozdania oceniające spełnienie przez Peru i Kolumbię odpowiednich kryteriów w celu korzystania z bezwizowego podróżowania do strefy Schengen 33. Ogólne oceny były pozytywne dla obu krajów, a w dniu 11 marca 2015 r. Komisja zaleciła Radzie otwarcie negocjacji w sprawie zniesienia obowiązku wizowego w obu z nich. Po otrzymaniu wytycznych negocjacyjnych od Rady, Komisja rozpoczęła w listopadzie 2014 r. negocjacje w sprawie zniesienia wiz z 16 małymi państwami wyspiarskimi regionu Karaibów i Oceanii, a także ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi (ZEA). W dniu 5 marca 2015 r. Komisja przedstawiła Radzie projekty decyzji w sprawie podpisania i tymczasowego stosowania oraz zawarcia umów w sprawie zniesienia wiz z pierwszą grupą krajów (Zjednoczone Emiraty Arabskie, Timor Wschodni, Vanuatu, Samoa, Trynidad i Tobago, Saint Vincent i Grenadyny, Saint Lucia, Grenada i Dominika). Partnerstwo na rzecz mobilności między UE a Jordanią podpisano w dniu 9 października, a załącznik do wspólnej deklaracji w sprawie partnerstwa na rzecz mobilności przyjęto dnia 8 grudnia 2014 r., torując drogę do negocjacji umowy o ułatwieniach wizowych, równolegle do umowy o readmisji. W dniach lutego 2015 r. odbyła się misja rozpoznawcza w Ammanie w celu przygotowania gruntu dla tych negocjacji. Wnioski z misji zostaną wykorzystane do przygotowania projektu wytycznych negocjacyjnych, które Komisja zamierza przedłożyć Radzie w drugiej połowie 2015 r. z myślą o rozpoczęciu negocjacji z Jordanią. 33 COM(2014) 663 final i COM(2014) 665 final w odniesieniu odpowiednio do Peru i do Kolumbii 15