SPIS TREŚCI. Drogi Gimnazjalisto!

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI I. Substancje i ich właściwości... 2 II. Wewnętrzna budowa materii... 7 III. Reakcje chemiczne IV. Powietrze i inne gazy V. Woda i roztwory wodne VI. Kwasy i zasady VII. Sole VIII. Węgiel i jego związki z wodorem IX. Pochodne węglowodorów X. Substancje o znaczeniu biologicznym Zalecane doświadczenia Bibliografia Drogi Gimnazjalisto! Trzymasz w ręku publikację z której korzystać będziesz na zajęciach koła chemicznego Chemia w pigułce. Pomoże Ci ona skutecznie powtórzyć wiadomości i przećwiczyć umiejętności sprawdzane na pierwszym ważnym egzaminie w Twoim życiu - egzaminie gimnazjalnym. Niniejszy skrypt zawiera 273 zadania w 10 zestawach pochodzących z różnorodnych źródeł informacji. Każdy zestaw rozpoczyna wykaz wymagań szczegółowych z podstawy programowej kształcenia ogólnego z chemii a przy numerze każdego zadania znajdują się odnośniki do wymagań, których one dotyczą. Rozwiązując poniższe zadania uporządkujesz swoją wiedzę chemiczną zdobytą w gimnazjum i poznasz różne typy zadań zamkniętych, z jakimi możesz spotkać się na egzaminie gimnazjalnym. Między innymi, przećwiczysz przetwarzanie informacji podanych w tabelach, na wykresach i w układzie okresowym pierwiastków chemicznych. Będziesz również projektował proste doświadczenia chemiczne, opisywał właściwości substancji i wykonywał obliczenia chemiczne. Życzę wytrwałości i powodzenia na egzaminie! - 1 -

2 Treści nauczania - wymagania szczegółowe 1 I. SUBSTANCJE I ICH WŁAŚCIWO CIWOŚCI Uczeń: 1) opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów np. soli kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości wybranych substancji; 2) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość; 3) obserwuje mieszanie się substancji opisuje ziarnistą budowę materii; tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia; planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość materii; 4) wyjaśnia różnice pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym; 5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia metale od niemetali na pod stawie ich właściwości; 6) posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg; 7) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych; 8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielenie; sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza, wody i oleju jadalnego, wody i atramentu). Zalecane doświadczenia: 1) Badanie i opisywanie właściwości wybranych substancji (np. soli kuchennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza). 2) Sporządzanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych. Rozdzielanie tych mieszanin. Przykładowe zadania egzaminacyjne 1. (III: 6.4; 8:1,4; 9.2) 2 Poniżej przedstawiono trzy ostrzegawcze znaki graficzne tak zwane piktogramy, wraz z ich skróconym opisem. Znaki te są obowiązkowo umieszczane przez producentów na opakowaniach wszelkich substancji chemicznych mogących stanowić zagrożenie dla człowieka lub środowiska substancje bardzo łatwopalne substancje żrące substancje toksyczne Zaznacz, które ze znaków należałoby nakleić na pojemniki z substancjami wymienionymi poniżej? Substancja: Piktogram: Piktogram: Piktogram: 1. gaz propan-butan Tak / Nie Tak / Nie Tak / Nie 2. wodorotlenek sodu Tak / Nie Tak / Nie Tak / Nie 3. alkohol metylowy Tak / Nie Tak / Nie Tak / Nie 2. (III) 3 Uzupełnij poniższy tekst, zaznaczając odpowiedź spośród A H w taki sposób, aby informacja o naczyniach i sprzęcie laboratoryjnym była prawdziwa. Podczas wykonywania doświadczeń chemicznych członkowie koła "Młodzi nobliści" posługują się szkłem i sprzętem laboratoryjnym, które mają różne zastosowanie. Cylinder miarowy (zwany menzurką) służy do A/ B. Termometrem zmierzą C/ D. Rozdzielacz zastosują gdy będą chcieli E/ F, a palnik mogą wykorzystać do zbadania G/ H. A. odmierzania dokładnej objętości cieczy E. rozdzielić mieszaninę niejednorodną dwóch cieczy B. przeprowadzania reakcji rozkładu cukru F. odparować rozpuszczalnik C. gęstość roztworu G. przewodnictwa elektrycznego substancji D. temperaturę roztworu H. przewodnictwa cieplnego substancji 1 MEN, Podstawa programowa kształcenia ogólnego,tom 5. Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum (Chemia), Warszawa 2009, (aktualizacja: ), s IBE, Baza narzędzi dydaktycznych chemia, (dostęp: ). 3 J. Waszczuk, Chemia, w: M. Miloch (red.), Przedmioty przyrodnicze. Testy i arkusze. Egzamin gimnazjalny 2012, Gdynia 2011, s. 88 (z. 16)

3 3. (1.1; 2: 6,9) 4 Piotrek przeprowadził w domu doświadczenie pokazane na rysunku. Do czajnika wlał wody z kranu i postawił go na palniku kuchenki gazowej. Z czajnika wyprowadził uprzednio dopasowaną rurkę z grubego szkła, której koniec włożył do szklanej zlewki stojącej na szafce obok kuchenki. Na rurce umieścił zimny kompres z waty nasączonej zimną wodą. Zdecyduj, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe: 1. W zlewce wytrącał się osad Prawda/ Fałsz 2. Bez zimnego kompresu, ilość wody zebrana w zlewce byłaby mniejsza. Prawda/ Fałsz 3. Woda w czajniku zmieniała stan skupienia na skutek dostarczonej z zewnątrz energii. Prawda/ Fałsz 4. (1.1; 4.2; 10.1) 5 Każda substancja ma określone właściwości fizyczne i chemiczne. Przyporządkuj podane właściwości pierwiastkom. A. gaz w temperaturze pokojowej E. ma gęstość mniejszą niż gęstość powietrza B. ciało stałe w temperaturze pokojowej F. reaguje z tlenem C. substancja bezbarwna G. bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie D. substancja żółtoróżowa i metalicznym połysku I. wodór A / B / C / D / E / F / G. II. miedź A / B / C / D / E / F / G. 5. (1.2) 6 Tabela 1. obok przedstawia wyznaczone przez uczniów koła chemicznego objętości i masy rożnych próbek metali. Metale, których gęstość jest mniejsza niż 5g/cm 3, to metale lekkie. A. Określ, który metal ma najmniejszą (a), a który największą (b) gęstość. Zaznacz prawidłową odpowiedź w tabeli 1. B. Oceń, czy metale 1-4 sa metalami lekkimi. Zaznacz prawidłową odpowiedź w tabeli 2. Metal 6. (1.2) 7 Na podstawie tabeli ustal i zaznacz z jakiego metalu wykonana jest kostka w kształcie sześcianu o długości krawędzi 3 cm i masie 192,78 g. Zaznacz poprawną odpowiedź w tabeli. nazwa metalu A. cynk B. glin C. magnez D. miedź E. złoto F. żelazo gęstość [g/cm3] 7,14 2,70 1,74 8,93 19,32 7,37 7. (1.2) 8 Na podstawie tabeli z zadania 6 oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, F- jeśli nie. I. Baryłka o objętości 10cm 3 z magnezu jest lżejsza od baryłki o objętości 2cm 3 z glinu. P / F II. Wśród wymienionych w tabeli metali największą gęstość ma złoto. P / F III. Przedmiot wykonany z miedzi o masie 100 g ma objętość 11,2 cm 3. P / F IV. Metale o zbliżonej gęstości to cynk i żelazo. P / F V. Kulka złota o objętości 14 cm 3 waży 27,4 g. P / F 8. (1.3) 9 Zaznacz wszystkie poprawne dokończenia zdania. Ziarnistą budowę materii potwierdza m.in. zjawisko dyfuzji, które możemy obserwować, gdy... A. mielemy pieprz w młynku B. mieszamy cukier w herbacie C. parzymy herbatę ekspresową D. używamy odświeżacza powietrza E. czujemy zapach pieczonego ciasta Masa [g] Objętość [cm 3 ] 1. Cyna 32,76 4,5 2. Glin 9,45 3,5 3. Magnez 9,57 5,5 4. Miedź 44,80 5,0 a) najmniejszą gęstość ma b) największą gęstość ma Metal Odpowiedź Metal Odpowiedź 1. Cyna Tak/ Nie 3. Magnez Tak/ Nie 2. Glin Tak/ Nie 4. Miedź Tak/ Nie 4 IBE, op. cit., (dostęp: ). 5 J. Waszczuk, Chemia, op. cit., w: M. Miloch (red.), Przedmioty..., op. cit., s. 101 (z. 19). 6 E. Spychała, D. Giełdzik, I. Figura, Zadania egzaminacyjne. Zbiór zadań z przedmiotów przyrodniczych dla uczniów gimnazjum, Sopot 2011, s. 35 (z. 1,2). 7 B. Dubiecka-Kruk, A. Grzesiak-Kozina, A. Malinowski (red.), Trening przed egzaminem. Chemia, Warszawa 2011, s. 7 (z. 11). 8 Tamże, s. 8 (z. 12). 9 Tamże, s. 7 (z. 10)

4 9. (1.3) 10 Opisz ilustracje procesów zachodzących w zlewkach z wodą. Zaznacz poprawne odpowiedzi poniżej. zlewka I zlewka II zlewka III A. krzepniecie A. krzepniecie A. krzepniecie B. wrzenie B. wrzenie B. wrzenie C. parowanie C. parowanie C. parowanie 10. (1.4) 11 Przyporządkuj substancje (1-8) odpowiednim kategoriom (A-C). Zaznacz poprawne odpowiedzi w tabeli. Substancja A. pierwiastek B. zw. chemiczny C. mieszanina Substancja A. pierwiastek B. zw. chemiczny C. mieszanina 1. miedź 5. NaCl 2. siarka 6. żelazo 3. mosiądz 7. stal 4. MgO 8. woda 11. (1.4) 12 Uzupełnij poniższy tekst, tak aby zdania były prawdziwe. Pierwiastek chemiczny to substancja A/ B, czyli taka C/ D. Związek chemiczny to substancja A/ B która E/ F. Każdy pierwiastek chemiczny ma swój G/ H chemiczny. Związki chemiczne zapisuje się G/ H chemicznymi. Mieszaniny substancji I/ J wzorami chemicznymi, ponieważ K/ L. A. prosta B. złożona C. którą można rozłożyć na prostsze D. której nie można rozłożyć na prostsze E. składa się z minimum 2 różnych pierwiastków chemicznych trwale ze sobą połączonych F. składa się z 2 różnych pierwiastków chemicznych trwale ze sobą połączonych G. wzór/ wzorami H. symbol/ symbolami I. można zapisać J. nie można zapisać K. ich składniki nie są trwale ze sobą połączone, są zmieszane w dowolnych proporcjach L. ich składniki są trwale ze sobą połączone w określonych proporcjach 12. (1:4,5) 13 Przyporządkuj podane substancje (1-4) odpowiednim kategoriom (A-D). Zaznacz poprawne odpowiedzi w tabeli. Substancja A. Metal B. Niemetal C. Tlenek metalu 1. CuO 2. C 3. Cu 4. CO 2 D. Tlenek niemetalu 13. (1.5) 14 Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F- jeśli fałszywe. I. Niektóre metale reagują z wodą. P / F II. Metale szlachetne nie ulegają korozji. P / F III. Wszystkie metale mają srebrzystą barwę. P / F IV. Metale mogą tworzyć tlenki i wodorotlenki. P / F V. Wszystkie metale dobrze przewodzą prąd elektryczny. P / F VI. Wszystkie metale są w temperaturze pokojowej ciałami stałymi. P / F VII. Stopy metali mają takie same właściwości jak ich poszczególne składniki. P / F 10 B. Dubiecka-Kruk, A. Grzesiak-Kozina, A. Malinowski (red.), Trening..., op. cit., s. 5 (z. 3). 11 E. Spychała, D. Giełdzik, I. Figura, Zadania..., op. cit., s. 35 (z. 3). 12 M. Mańska, Substancje i ich właściwości, , (dostęp: ), test A (z. 2). 13 E. Spychała, D. Giełdzik, I. Figura, Zadania..., op. cit., s. 38 (z. 11). 14 B. Dubiecka-Kruk, A. Grzesiak-Kozina, A. Malinowski (red.), Trening..., op. cit., s. 6 (z. 4)

5 14. (1.6; 10.1) 15 Przyporządkuj pierwiastkom z tabeli obok, symbol (A- D) oraz właściwości (E-H) danego pierwiastka. Zaznacz poprawne odpowiedzi w tabeli. A. Cl B. Cu C. Fe D. S E. Substancja stała, stalowoszara, połysk metaliczny, przyciągana przez magnes, łatwo rdzewieje. F. Substancja stała, rudoczerwona, połysk metaliczny, na powietrzu pokrywa się patyną. G. Substancja stała, żółta, krucha, bez połysku, ma charakterystyczny zapach. H. Gaz o zielonożółtej barwie, ostrym, duszącym zapachu, trujący, stosowany do odkażania wody na basenach. 15. (1.7) 16 Uzupełnij poniższy tekst, tak aby zdania były prawdziwe. Zaznacz litery przyporządkowane odpowiednim wyrażeniom poniżej. Mieszaninami jednorodnymi są np. A/ B. Ich składniki/ składników C/ D rozróżnić gołym okiem lub prostymi przyrządami optycznymi. Mieszaninami niejednorodnymi są np. A/ B. Ich składniki/ składników C/ D rozróżnić gołym okiem lub prostymi przyrządami optycznymi. A. opiłki żelaza z siarką, woda z mąką B. brąz, woda z cukrem C. można D. niemożna 16. (1.7) 17 Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F- jeśli fałszywe. I. Mieszanina, której składników nie można rozróżnić gołym okiem, to mieszanina niejednorodna. P / F II. Woda wodociągowa jest mieszaniną wody i składników mineralnych. P / F III. Mieszanina powstaje przez zmieszanie co najmniej dwóch substancji. P / F IV. Mieszaniny można rozdzielić na składniki metodami fizycznymi. P / F V. W mieszaninach składniki zachowują swoje właściwości. P / F VI. Stopy metali to mieszaniny jednorodne. P / F 17. (1.8; 10.2) 18 Wskaż wszystkie poprawne dokończenia zdania: Nazwa Symbol Właściwości 1. Miedź A B C D E F G H 2. Chlor A B C D E F G H 3. Siarka A B C D E F G H 4. Żelazo A B C D E F G H a) Metodą destylacji rozdzielić można: A. ropę naftową B. wodę i alkohol C. metanol i etanol D. gazowe powietrze E. skroplone powietrze F. siarkę i opiłki żelaza b) Metodą filtracji (sączenia) rozdzielić można mieszaninę: A. wody z solą B. wody z mąką C. wody z cukrem D. mąki z piaskiem E. wody z piaskiem F. wody z alkoholem 18. (1.8; 10.2) 19 Dokonaj podziału mieszanin (1-4) na jednorodne i niejednorodne oraz dobierz sposób ich rozdzielenia na składniki. Zaznacz właściwe odpowiedzi w odpowiednich kolumnach tabeli. (Każdą z metod rozdzielania można zastosować do jednej mieszaniny). Mieszanina Jednorodna Niejednorodna Sposób rozdzielania 1. woda z solą kuchenną A B C D 2. woda z piaskiem A B C D 3. opiłki żelaza z cukrem A B C D 4. woda z olejem A B C D A. Używając rozdzielacza B. Dekantacja C. Za pomocą magnesu D. Odparowanie 19. (1:7,8; 10.2) 20 Uzupełnij tabelę zaznaczając w tabeli rodzaj mieszaniny. Ustal, czy podana metoda jej rozdzielenia na składniki lub wydzielenia jednego z jej składników jest prawdziwa (P) czy fałszywa (F). 15 E. Spychała, D. Giełdzik, I. Figura, Zadania..., op. cit., s. 35 (z. 4). 16 B. Dubiecka-Kruk, A. Grzesiak-Kozina, A. Malinowski (red.), Trening..., op. cit., s. 6 (z. 7). 17 Tamże, s. 7 (z. 9). 18 Tamże, s. 5 i 8 (z. 1 i 13). 19 E. Spychała, D. Giełdzik, I. Figura, Zadania..., op. cit., s. 36 (z. 5). 20 M. Mańska, Substancje..., op. cit., test A (z. 5)

6 Mieszanina 1. Rodzaj mieszaniny 2. Sposób rozdzielenia/ wydzielenia 1 składnika A. Cukier z wodą I. jednorodna II. niejednorodna dekantacja P/ F B. Piasek z wodą I. jednorodna II. niejednorodna sączenie P/ F C. Siarka z opiłkami Fe I. jednorodna II. niejednorodna za pomocą wody P/ F 20. (1.8; 10.2) 21 Zadaniem Pawła było rozdzielenie składników dwóch mieszanin: wody z piaskiem i wody z solą kamienną. W tym celu przygotował zestawy przedstawione na poniższych rysunkach. Przyporządkuj każdej ze sporządzonych mieszanin, zestaw do jej rozdziału oraz nazwę zastosowanej metody zaznaczając odpowiednie miejsce w tabeli. Każdy zestaw i metodę możesz wykorzystać tylko raz. Mieszanina Zestaw do rozdziału Metoda rozdziału a. woda z piaskiem A/ B/ C I / II / III b. woda z solą kamienną A/ B/ C I / II / III 21. (1.8; 10.2) 22 Poniżej wymieniono sposoby rozdzielania mieszanin oraz właściwości fizyczne, dzięki którym można te mieszaniny rozdzielić. Sposoby rozdzielania mieszaniny: I. za pomocą magnesu II. za pomocą rozdzielacza III. przez destylację Właściwości fizyczne składników umożliwiające rozdzielenie składników mieszaniny: A. różne temperatury wrzenia składników B. właściwości magnetyczne składników C. różne gęstości składników Za pomocą którego sposobu i dzięki jakim właściwościom składników można rozdzielić poniższe mieszaniny? Mieszanina Sposób rozdzielania Właściwości składników 1. woda i alkohol etylowy I II III A B C 2. siarka i opiłki żelaza I II III A B C 22. (1.8; 10.2) 23 Wskaż czynności umożliwiające rozdzielenie mieszaniny pieprzu z solą kuchenną i ich uzasadnienie. A. rozpuszczanie w wodzie B. przesianie C. sączenie D. sedymentacja E. użycie rozdzielacza F. zlanie wody znad soli G. odparowanie wody ponieważ 1. pieprz zostanie na sitku 2. sól się rozpuści 3. sól zostanie na sitku 4. pieprz opadnie na dno 5. pieprz będzie na dole, sól na górze 6. pieprz zostanie na sączku 7. sól wykrystalizuje 8. pieprz wydzieli się 9. pieprz wykrystalizuje 21 ZamKor (oprac.), Próbny egzamin gimnazjalny z zakresu przedmiotów przyrodniczych. Chemia arkusz 1, , (dostęp: ), s. 5 (z. 1). 22 CKE (oprac.), Informator o egzaminie gimnazjalnym od roku szkolnego 2010/2011, Warszawa 2010, Gimnazjum/ _Informator%20gimnazjalny.pdf (dostęp: ), s. 88 (z. 11). 23 M. Mańska, Substancje..., op. cit., test A (z. 6)

7 - 7 -