FORMY OCENY WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI UCZNIÓW BIOLOGIA

Transkrypt

1 FORMY OCENY WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI UCZNIÓW BIOLOGIA liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła zawodowa I. PODSTAWA PRAWNA - Rozporządzenie MEN z dn. 20 sierpnia 2010r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. - Wewnątrzszkolny System Oceniania obowiązujący w Z.S. im J. Śniadeckiego w Pionkach. II. CELE PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA. - Systematyczne wspieranie rozwoju ucznia poprzez diagnozowania jego osiągnięć w odniesieniu do wymagań edukacyjnych. - Wypracowanie skutecznego systemu współpracy miedzy nauczycielem, uczniem i rodzicami - Wykorzystanie wyników osiągnięć uczniów do planowania pracy dydaktycznej. III PODSTAWOWE WYMAGANIA. 1. Uczeń ma obowiązek przynoszenia na każdą lekcję: - zeszytu przedmiotowego - podręcznika - innych zalecanych przez nauczyciela materiałów i pomocy 2. Ocenie bieżącej podlegają: a/ odpowiedzi ustne: - odpowiedzi z bieżącego materiału / trzy jednostki lekcyjne/ - odpowiedzi z materiału powtórzeniowego / dział programu/

2 b/ prace pisemne / testy, sprawdziany, zadania dydaktyczne/ c/ prace domowe / pisemne i ustne / d/ prace samodzielne / referaty/ e/ praca na lekcjach / samodzielna i w grupach / f/ zeszyt przedmiotowy 3. Kryteria oceny - Kryteria oceny prac pisemnych - Sprawdziany Przy ocenie prac pisemnych ustala się wskaźniki procentowe % % bdb (5) 90 75% db (4) 74-51% dst (3) 50 41% dop (2) 40 0 % ndst (1) - Przy ocenia pracy pisemnej uczeń może otrzymać stopień celujący (6) jeśli wykonał prawidłowo i bezbłędnie zadanie podstawowe i dodatkowe oraz wykazał się wiedzą wykraczającą ponad program. - Termin prac pisemnych będzie wyznaczony i uzgodniony z klasą, co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem i wpisem do dziennika.

3 - Jeżeli uczeń nie pisał sprawdzianu lub testu zobowiązany jest do zaliczenia tego materiału w ciągu trzech tygodni od daty wpisania ocen klasy do dziennika przez nauczyciela. Nie zaliczony sprawdzian lub test jest równoznaczny z oceną niedostateczną. - Uczeń ma prawo do jednokrotnej próby poprawy oceny niedostatecznej z pracy pisemnej, ale jeśli jej nie poprawi nie otrzymuje oceny niedostatecznej po raz drugi. Uczeń ma również prawo do jednokrotnej poprawy oceny dopuszczającej jednego z przeprowadzonych w danym semestrze sprawdzianów. - Nauczyciel jest zobowiązany do oddania sprawdzonych prac pisemnych w ciągu miesiąca, jednak z ważnych i uzasadnionych przyczyn termin może się przedłużyć, przy czym uczniowie są o tym fakcje powiadomieni. Kryteria oceny prac pisemnych Kartkówki - Obejmują materiał trzech ostatnich lekcji - Kartkówki są niezapowiedziane - Mogą być formą sprawdzenia pracy domowej i przygotowania do zajęć - Oceny niedostateczne z kartkówki nie mogą być poprawiane Kryteria oceny wypowiedzi ustnej Kryterium oceny Max pkt Zawartość rzeczowa 2 Wyrażanie sądów, uzasadnianie 1

4 Stosowanie poprawnych określeń technicznych 1 Sposób prezentacji 1 Kryteria oceny pracy domowej Kryterium oceny Max pkt Prawidłowe wykonanie 1 Zawartość rzeczowa 2 Wkład pracy 2 Kryteria oceny zeszytu przedmiotowego Kryterium oceny Max pkt Kompletność i systematyczność prowadzenie notatek 2 Sposób udzielenia odpowiedzi na pytania, własne przemyślenia 1 Czytelność i estetyka prowadzonych notatek 1 Poprawność wykonywania schematów, szkiców 1

5 Kryteria oceny pracy twórczej Kryterium oceny Max pkt Zaplanowane rozwiązania 1 Oryginalność rozwiązania 2 Prawidłowość rozwiązania 1 Wkład pracy 1 Estetyka wykonania 1 4.Częstotliwość oceniania ucznia W zależności od liczby godzin przedmiotu w tygodniowej siatce godzin Dane w tabelce dotyczą 2 godzin tygodniowo Lp. Forma aktywności ucznia Częstotliwość I sem Częstotliwość II sem

6 1 Test Sprawdzian Kartkówki Odpowiedz ustna Praca domowa Sukcesywnie Sukcesywnie 6 Aktywność na lekcji Sukcesywnie Sukcesywnie 7 Zeszyt przedmiotowy Sukcesywnie Sukcesywnie 8 Praca na lekcji Sukcesywnie Sukcesywnie 9 Praca twórcza referat, prezentacje multimedialne 1 1 Ocena śródroczna i końcowa ustalana jest przez nauczyciela na podstawie ocen cząstkowych / nie jest średnią ocen cząstkowych/. Uczeń informowany jest o ocenie pozytywnej co najmniej na tydzień przed klasyfikacją lub na miesiąc przed klasyfikacją w przypadku oceny niedostatecznej. Uczeń, który opuścił w ciągu semestru 50 % zajęć, i brak podstawy do wystawienia oceny może być niesklasyfikowany. Uczeń ma prawo do dodatkowych ocen za wykonane prace nadobowiązkowe ustalone przez nauczyciela. Nauczyciel zobowiązany jest dostosować zasady pracy z uczniem mającym specyficzne trudności w uczeniu się potwierdzone zaświadczeniem wystawionym przez Poradnię Psychologiczno pedagogiczną.

7 5. Zasady współpracy z rodzicami - W ramach indywidualnych konsultacji nauczyciel w szkole udziela Rodzicom informacji o ocenach, zachowaniu i postępach ucznia. - Współpracuje z wychowawcą klasy informując na bieżąco o wynikach uczniów - Powiadamia Rodziców o ocenach na pierwszy semestr i na koniec roku szkolnego w terminie i trybie ustalonym w WSO. - W przypadku występowania trudności w opanowaniu przez ucznia treści programowych, nauczyciel wspólnie z Rodzicami wypracowuje sposoby ich pokonania. - W przypadku zaobserwowania specjalnych uzgodnień ucznia nauczyciel wspólnie z Rodzicami i uczniem współpracuje sposoby rozwijania tych uzdolnień. - Rodzice ucznia mającego specyficzne trudności w uczeniu się zobowiązani są do przedstawienia zaświadczenia wydanego przez poradnię psychologiczno- pedagogiczną. Zadaniem nauczyciela w tym przypadku jest dostosowanie tempa pracy i obniżenie poziomu wymagań zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w zaświadczeniu wydanym przez poradnię psychologiczno- pedagogiczną. IV.METODY OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Sprawdzanie i ocenianie ucznia to ważny element procesu dydaktycznego, zwany ewaluacją. Powinno ono mieć charakter całościowy, pozwalający na indywidualizację oceny, uwzględniając zróżnicowanie poziomu intelektualnego i możliwości psychomotorycznych poszczególnych uczniów. Ewaluacja może dokonywać się w różny sposób np. podczas rozmowy z uczniem, odpytywaniem, pisaniem testu, obserwacji zachowania w określonej sytuacji, wykonywania czynności praktycznych. W ocenie należy brać pod uwagę zaangażowanie ucznia, aktywność na zajęciach, umiejętności samodzielnego zdobywania informacji oraz przejawianie inicjatywy.

8 Podczas nauczania biologii proponuje się następujące poziomy wymagań, przypisując im odpowiednie oceny w obowiązującej skali: Ocena niedostateczna otrzymuje ją uczeń, który ma bardzo duże braki w zakresie podstawowej wiedzy. Nie rozumie prostych poleceń. nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi odtworzyć fragmentarycznej wiedzy. Wykazuje brak systematyczności i chęci do nauki Ocena dopuszczająca uczeń ma duże braki w wiedzy. Przy biernej postawie na lekcjach wykazuje chęci do współpracy i odpowiedni motywowany potrafi przy pomocy nauczyciela wykonać proste polecenia. Ocena dostateczna wiedza ucznia obejmuje podstawowe wiadomości i umiejętności. Przy pomocy nauczyciela jest on w stanie zrozumieć najważniejsze zagadnienia. Nie potrafi łączyć zagadnień biologicznych w logiczne ciągi i dokonywać ujęć problemowych. Podejmuje próby wykonywania zadań. Rzadko przejawia aktywność na lekcjach. Ocena dobra uczeń w zakresie wiedzy ma niewielkie braki. Inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązywać zadania o pewnym stopniu trudności. Potrafi dostrzec zależności przyczynowo skutkowe. Wykazuje się aktywnością na lekcjach. Ocena bardzo dobra uczeń w stopniu wyczerpującym opanował materiał podstawy programowej. samodzielnie potrafi interpretować problemy i procesy biologiczne. Wykorzystuje różne źródła informacji. Wykorzystuje wiedzę z różnych dziedzin nauki. Chętnie podejmuje się prac dodatkowych. Ocena celująca uczeń w zakresie posiadanej wiedzy wykracza poza podstawę programową. Samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia i zainteresowania. Posiada dodatkową wiedzę zaczerpniętą z różnych źródeł informacji i osiąga sukcesy w olimpiadach na szczeblu okręgowym lub krajowym.

9 (P) poziom podstawowy, obejmujący wymagania konieczne (wiadomości i umiejętności umożliwiające uzyskanie oceny dopuszczającej) oraz wymagania podstawowe (wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomościami i umiejętnościami koniecznymi umożliwiają uzyskanie oceny dostatecznej) (PP) poziom ponadpodstawowy, obejmujący wymagania rozszerzające (wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomościami i umiejętnościami koniecznymi i podstawowymi umożliwiają uzyskanie oceny dobrej) oraz dopełniające (wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomościami i umiejętnościami koniecznymi, podstawowymi i rozszerzającymi umożliwiają uzyskanie oceny bardzo dobrej i celującej). Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia w zakresie podstawowym Temat (rozumiany jako Wymagania na ocenę lekcja) dopuszczającą. Uczeń: Dział I. DNA jako źródło informacji genetycznej 1. DNA życie ukryte w - wie, że DNA stanowi helisie materiał genetyczny organizmów - wymienia najważniejsze cechy budowy DNA Wymagania na ocenę dostateczną. Uczeń: - omawia doświadczenie Avery ego - wie, na czym polega komplementarność zasad w DNA - definiuje pojęcie replikacji Wymagania na ocenę dobrą. Uczeń: - omawia budowę pojedynczej nici DNA - wie, w jaki sposób DNA jest upakowany w komórce - dowodzi, że DNA jest nośnikiem informacji genetycznej - omawia proces replikacji Wymagania na ocenę bardzo dobrą. Uczeń: - przeprowadza izolację DNA i omawia każdy z jej etapów - prowadzi dokumentację doświadczenia - analizuje związek między budową i funkcją DNA - wyjaśnia na czym polega semikonserwatywność procesu replikacji Wymagania na ocenę celującą. Uczeń: - planuje, koordynuje i dokumentuje doświadczenia - wskazuje i nazywa na modelu poszczególne elementy budowy DNA - organizuje i przeprowadza Dzień DNA w swojej szkole

10 2. Mechanizm dziedziczenia 3. Reguły rządzące syntezą białek - umie wyjaśnić, dlaczego spokrewnione osobniki są do siebie podobne - zna doświadczenia Mendla i Morgana - definiuje pojęcie gen - wymienia funkcje białek - wie, jaka jest kolejność przekazywania informacji genetycznej - umie omówić założenia doświadczeń Mendla i wyniki, które uzyskał - wie, gdzie zlokalizowane są geny - posługuje się pojęciami: homozygota, heterozygota, allel -wyjaśnia zasadę przekazywania informacji genetycznej - wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie translacja - wie, co to jest kod genetyczny - umie wyjaśnić istotę dziedziczenia cech opracowaną przez Mendla posługując się pojęciami: allel dominujący, allel recesywny, heterozygota, homozygota recesywna, homozygota dominująca - omawia mechanizm crossing over - przedstawia budowę genu organizmów eukariotycznych - charakteryzuje powtórzenia tandemowe w DNA - porównuje budowę DNA i RNA - wyjaśnia w jaki sposób informacja o 20 aminokwasach jest zapisana w DNA - wyjaśnia na czym polega translacja - omawia konstrukcję tabeli kodu - bierze aktywny udział w organizacji DNA w szkole - przedstawia dziedziczenie cech za pomocą krzyżówek genetycznych i uzasadnia ich wyniki - wyjaśnia rolę crossing over w zmienności organizmów - wyjaśnia znaczenie obecności mikrosatelit w DNA - wymienia zastosowania analiz mikrosatelit DNA - wyjaśnia funkcje mrna oraz trna - wymienia niezbędne elementy kompleksu translacyjnego - rozpoznaje początek i koniec translacji - odczytuje z tabeli kodu genetycznego na podstawie sekwencji - analizuje, porównuje i uzasadnia obraz z analizy mikrosatelit wybranych osób - uzasadnia celowość badań powtórzeń tandemowych w DNA - proponuje możliwe zastosowania badań mikrosatelit i minisatelit DNA - wyjaśnia, na czym polega uniwersalność kodu genetycznego i podaje przykłady wyjątków od tej zasady - analizuje znacznie załamania kodu życia

11 4. DNA podporządkowany człowiekowi manipulacje DNA 5. Człowiek bez tajemnic Projekt Poznania Ludzkiego - wie, w jaki sposób można manipulować DNA - wymienia techniki rekombinowania - wie, do czego służy PCR - zna ogólne założenia Projektu Poznania Genomu Ludzkiego - omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR - wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia genetycznego - odczytuje tabelę kodu genetycznego - wymienia cechy kodu genetycznego - wyjaśnia rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz w rekombinowaniu DNA - umie odnaleźć miejsce cięcia enzymami restrykcyjnymi w sekwencji nukleotydowej - omawia po kolei etapy sekwencjonowania - omawia proces odwrotnej transkrypcji - charakteryzuje poszczególne etapy PCR - wyjaśnia istotę elektroforezy - wymienia korzyści płynące ze znajomości pełnego zapisu nukleotydowej skład aminokwasowy - umie graficznie przedstawić cechy kodu genetycznego - potrafi zastosować zasady sekwencjonowania w prostym doświadczeniu - wyjaśnia, w jaki sposób uzyskuje się cdna - wyjaśnia rolę odwrotnej transkryptazy w uzyskiwaniu komplementarnego DNA - podaje skład mieszaniny reakcyjnej PCR - omawia cechy polimerazy Taq - wyjaśnia, dlaczego PCR zrewolucjonizowało badania genetyczne - uzasadnia potrzebę przeprowadzania elektroforezy - omawia potencjalne zagrożenia wynikające ze znajomości genomu - umie wyjaśnić pochodzenie nazw enzymów restrykcyjnych - wymienia praktyczne zastosowania sekwencjonowania i PCR - planuje teoretyczne doświadczenie mające na celu przygotowanie materiału pobranego z miejsca przestępstwa do analizy genetycznej, uwzględniając potencjalne metody rekombinowania - analizuje obraz z rozdziału elektroforetycznego - poszukuje rozwiązań, które zagwarantowałyby

12 Genomu 6. Organizmy modelowe organizmy do zadań specjalnych 7. Zmiany w DNA mutacje - wie, w jakim celu stosuje się w biologii modele - definiuje pojęcie mutacja - wymienia przykłady czynników mutagennych mapowanie i sekwencjonowanie - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego - wymienia najważniejsze organizmy modelowe - wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby genetycznego człowieka - wymienia organizmy o poznanym genomie - wie, że ludzie na poziomie genomowym nie są identyczni - podaje cechy charakteryzujące organizmy modelowe - charakteryzuje wybrane organizmy modelowe - wymienia rodzaje mutacji punktowych - wymienia rodzaje aberracji chromosomowych - definiuje pojęcia choroba autosomalna, choroba sprzężona z człowieka - porównuje genomy organizmów pod względem ich wielkości i liczby genów - wyjaśnia rolę i znaczenie polimorfizmów punktowych SNP - analizuje zadania genomiki porównawczej - omawia założenia projektu HUPO badań z wykorzystaniem organizmów modelowych - analizuje skutki mutacji punktowych chorób autosomalnych dominujących, autosomalnych recesywnych oraz sprzężonych z płcią - omawia dystrofię ochronę osobom z sekwencjonowanym genomem - wyjaśnia, dlaczego organizmy spokrewnione charakteryzują się wysokim stopniem podobieństwa genomów (np. człowiek i szympans) - wyszukuje informacje o genach i genomach w bazie NCBI - wyjaśnia przyczynę spadku cen sekwencjonowania w ostatnich latach - wyjaśnia, dlaczego badania przeprowadzone na modelach mogą być ekstrapolowane na człowieka - omawia sukcesy naukowców w badaniach nad dystrofią mięśniową - wyszukuje w bazach internetowych informacji o konkretnych chorobach genetycznych

13 Dział II. Biotechnologia i inżynieria genetyczna 8. Biotechnologia - definiuje pojęcie tradycyjne metody w biotechnologia nowoczesnym świecie - podaje główne obszary działań biotechnologii 9. Jak przekształcić DNA żywego organizmu? - wymienia dwie podstawowe techniki manipulowania DNA powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm dawnych procesów biotechnologicznych - wie, jakie możliwości daje inżynieria genetyczna - wie, co to jest rekombinowana cząsteczka DNA oraz rekombinowane białko - dokonuje podziału metod wprowadzania genów do komórek na wektorowe i bezwektorowe - wymienia rodzaje wektorów płcią - dokonuje charakterystyki hemofilii i zespołu Downa - analizuje związek między wiekiem matki a urodzeniem dziecka z zespołem Downa - wyjaśnia rolę sztucznej selekcji i krzyżowania w rozwoju współczesnej biotechnologii - wymienia procesy, które zostały zapożyczone przez biotechnologów z natury - tłumaczy istotę wykorzystania wektorów do przenoszenia genów - omawia poszczególne wektory - wie, w jaki sposób odróżnić komórki stransformowane od niestransformowanych - omawia proces mięśniową, zespół FraX, zespół Turnera, zespół Klinefeltera - wyjaśnia, dlaczego wady wrodzone wieloczynnikowe są wyzwaniem współczesnej medycyny - wie, gdzie szukać informacji na temat chorób genetycznych - dzieli biotechnologię na cztery kolory i podaje przykłady działań w obrębie każdego z nich - uzasadnia, dlaczego rośliny, zwierzęta czy mikroorganizmy nazywamy bioreaktorami - wymienia elementy, które powinien zawierać wektor plazmidowy - analizuje i porównuje cykl lityczny i lizogeniczny bakteriofagów oraz uzasadnia wykorzystanie fagów jako wektorów - uzasadnia znacznie istnienia baz dotyczących chorób genetycznych - podaje konkretne przykłady bioreaktorów - analizuje rozwój współczesnej biotechnologii w kontekście wzrastającej liczby ludzi na świecie - porównuje wady i zalety wektorów - analizuje związek pomiędzy klonowaniem DNA a PCR - analizuje możliwości zastosowania nokautowania genetycznego i ukierunkowanej mutagenezy w

14 10. Organizmy genetycznie modyfikowane a produkty GMO - definiuje pojęcia organizm genetycznie zmodyfikowany oraz żywność genetycznie modyfikowana - wie, że żywność genetycznie modyfikowana jest dostępna w Polsce - wymienia bezwektorowe metody wprowadzania genów - definiuje pojęcie klonowanie DNA - uzasadnia konieczność znakowania żywności modyfikowanej genetycznie agroinfekcji - charakteryzuje metody bezwektorowe - podaje kolejne etapy klonowania DNA - wyjaśnia ogólne zasady interferencji RNA - wymienia ustawy regulujące konieczność znakowania produktów GMO - zna zasady dotyczące znakowania produktów GMO - wie, jakie pozwolenia powinien posiadać - planuje, w jaki sposób przeprowadzić selekcję i wyjaśnia rolę genów markerowych - analizuje te cechy Agrobacterium, które sprawiają, że jest wykorzystywana jako wektor do wprowadzania genów do komórek roślinnych - uzasadnia znacznie klonowania DNA w badaniach genetycznych - omawia inne metody inżynierii genetycznej (nokautowanie genetyczne, ukierunkowaną mutagenezę) wykorzystania RNA w medycynie - porównuje metody wykrywania obecności GMO w żywności - omawia zasady działalności Europejskiej Sieci Laboratoriów GMO badaniach - przewiduje, w jaki sposób można wykorzystać RNA w ochronie środowiska lub przemyśle - porównuje obowiązek znakowania żywności GM w krajach świata - uzasadnia konieczność unifikacji metod oraz technik stosowanych we wszystkich laboratoriach należących do ENGL

15 11. W świecie mikroorganizmów transgenicznych - definiuje pojęcie mikroorganizmy transgeniczne - wyjaśnia, co to jest szczepionka - wylicza dziedziny życia, w których zastosowanie mają mikroorganizmy transgeniczne - wymienia rodzaje szczepionek - definiuje pojęcie szczepionka rekombinowana - wymienia zastosowania mikroorganizmów GM w medycynie - podaje zastosowanie mikroorganizmów transgenicznych w rolnictwie, ochronie środowiska i przemyśle producent żywności GM - wyjaśnia, w jaki sposób wykrywa się GMO w żywności - charakteryzuje poszczególne rodzaje szczepionek - analizuje skuteczność każdego rodzaju szczepionek klasycznych - wymienia przykłady szczepionek rekombinowanych - omawia działanie bakterii onkolitycznych - omawia proces produkowania ludzkich białek w bakteriach - omawia proces wiązania azotu z wykorzystaniem mikroorganizmów GM wykorzystania mikroorganizmów GM w usuwaniu zanieczyszczeń - wyjaśnia, w jaki sposób z wykorzystaniem mikroorganizmów - porównuje skuteczność szczepionek klasycznych i szczepionek rekombinowanych - analizuje zalety szczepionek nowej generacji - wyjaśnia, dlaczego insulina produkowana metodami inżynierii genetycznej jest bezpieczniejsza od świńskiej - przewiduje kolejne etapy produkcji plastiku biodegradowalnego w mikroorganizmach - analizuje możliwości wykorzystania mikroorganizmów GM do produkcji enzymów, związków chemicznych - uzasadnia konieczność kontrolowania hodowli mikroorganizmów transgenicznych i mikroorganizmów GM i ich zastosowanie

16 12. Modyfikacje genetyczne roślin wykorzystania roślin transgenicznych - wylicza gatunki roślin najczęściej modyfikowanych genetycznie - wymienia cele uzyskiwania roślin transgenicznych - wymienia największych światowych producentów roślin GM - charakteryzuje ideę złotego ryżu transgenicznych uzyskać podpuszczkę - analizuje zagrożenia wynikające ze stosowania mikroorganizmów transgenicznych - analizuje areał upraw roślin transgenicznych w krajach uprzemysłowionych i rozwijających się - wymienia sposoby uzyskiwania roślin transgenicznych o lepszej jakości - wymienia przykłady biofarmaceutyków uzyskiwanych w roślinach GM - posługuje się pojęciami hiperakumulator, fitoremediacja podaje sposoby zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się - analizuje wykorzystanie roślin transgenicznych w kontekście zaspokojenia potrzeb żywieniowych ludzi na świecie roślin transgenicznych uzyskiwanych na potrzeby rolnictwa - uzasadnia, w jakim celu wprowadza się do roślin gen Bt - analizuje ideę uzyskiwania jadalnych szczepionek - dowodzi, że rośliny transgeniczne mogą być wykorzystane w celu usuwania zanieczyszczeń - analizuje korzyści wynikające z uzyskiwania roślin transgenicznych w - omawia możliwe zastosowania biofarmaceutyków uzyskanych w roślinach transgenicznych - wyszukuje informacje, omawia działanie i zastosowanie transgenicznego lnu uzyskanego przez polskich naukowców z Wrocławia

17 13. Zwierzęta transgeniczne 14. Obawy związane z GMO - definiuje pojęcie zwierzę transgeniczne - wymienia przykładowe zastosowania zwierząt transgenicznych - wylicza zagrożenia związane z GMO - wymienia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wymienia cele uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wymienia argumenty przeciwników i zwolenników GMO - omawia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych zwierząt transgenicznych i ich zastosowania - wymienia metody inżynierii genetycznej stosowane w ochronie gatunków zagrożonych - analizuje argumenty przeciwników GMO - omawia problem powstawania superchwastów kontekście społecznym, środowiskowym i ekonomicznym - analizuje możliwości wykorzystania biofarmaceutyków produkowanych przez zwierzęta transgeniczne - przewiduje możliwości wykorzystania zwierząt transgenicznych w transplantologii - uzasadnia ideę wykorzystania narzędzi inżynierii genetycznej w celu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem - uzasadnia rolę zwierząt transgenicznych jako obiektów badań naukowych - dobiera właściwe argumenty w dyskusji za i przeciw GMO - omawia sposoby kontroli na każdym etapie uzyskiwania organizmów GM - analizuje teksty dotyczące spraw - analizuje możliwość wykorzystania plemników jako wektorów w procesie uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wyjaśnia ideę wykorzystania białek GFP w badaniach naukowych i podaje przykłady takich badań - podsumowuje korzyści i straty związane z GMO

18 15. Klonowanie organizmów - podaje definicję terminu klon - wymienia przykłady naturalnych klonów - podaje najważniejsze fakty dotyczące owieczki Dolly - wymienia dwie metody klonowania - wyjaśnia, w jaki sposób sklonowano owieczkę Dolly - definiuje pojęcie komórki macierzyste - omawia ideę banków krwi pępowinowej - wyjaśnia, na czym polegają metody klonowania - podaje powody klonowania zwierząt - wyjaśnia ideę międzygatunkowego klonowania somatycznego -omawia stan prac nad klonowaniem człowieka - wymienia rodzaje komórek macierzystych i ich cechy -wyjaśnia, na czym polega klonowane terapeutyczne związanych z GMO pod kątem ich obiektywizmu - porównuje skuteczność metod klonowania - analizuje cele międzygatunkowego klonowania somatycznego - uzasadnia kontrowersje związane z klonowaniem człowieka - analizuje potencjalne powody klonowania człowieka - podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych - przewiduje możliwości wykorzystania komórek pobranych z krwi pępowinowej - analizuje klonowanie terapeutyczne w aspekcie osób obdarzonych chorobami genetycznymi - uzasadnia konieczność opracowania metody pozwalającej na - omawia sukcesy naukowców w klonowaniu zwierząt z zamrożonych tkanek - wyjaśnia, w jaki sposób można uzyskać komórki macierzyste z komórek odróżnicowanych - analizuje problemy, z jakimi wiąże się klonowanie terapeutyczne

19 16. Badania DNA w służbie wymiaru sprawiedliwości oraz nauki 17. Profilaktyka i diagnoza chorób uwarunkowanych genetycznie zastosowania analiz DNA w medycynie - podaje zastosowania badań DNA w kryminalistyce - wylicza działania profilaktyki zdrowotnej - objaśnia, w jaki sposób ustala się sporne ojcostwo - podaje źródła, z których może pochodzić DNA do badań - określa pochodzenie antycznego DNA - definiuje pojęcia profilaktyka zdrowotna pierwotna i profilaktyka zdrowotna wtórna - proponuje działania mające charakter profilaktyki zdrowotnej - wyjaśnia, w jakim celu - uzasadnia możliwość wykorzystania DNA pobranego ze śladów biologicznych - podaje, jakie informacje można uzyskać na podstawie analizy DNA pobranego ze śladów biologicznych - wyjaśnia udział mtdna w analizie pokrewieństwa - wymienia założenia projektu Genographic badań antycznego DNA - przewiduje skutki niestosowania się do zasad profilaktyki - wyjaśnia zasady poradnictwa genetycznego - analizuje zadania diagnostyki genetycznej - dokonuje podziału całkowite przekształcanie komórek macierzystych - analizuje ideę baz danych DNA w kryminalistyce - wyjaśnia przydatność baz danych DNA w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych i podaje przykłady - analizuje proste zagadki kryminalne - tłumaczy istotę dziedziczenia mitochondrialnego - analizuje praktyczne korzyści z przeprowadzenia projektu Genographic - analizuje wagę wyników uzyskanych w wyniku analizy antycznego DNA - uzasadnia brak metod profilaktyki pierwotnej w przypadku chorób genetycznych - uzasadnia potrzebę porady genetycznej u osób z grupy ryzyka - podaje argumenty za i przeciw wykonywaniu - wyjaśnia, w jaki sposób rozwikłano zagadki dotyczące rodziny Romanowów i grobu Mikołaja Kopernika - podaje cele, jakie przyświecają członkom Fundacji Odtworzenia Tura - omawia stan wiedzy nad rzadkimi chorobami genetycznymi w naszym kraju - analizuje ofertę komercyjnie dostępnych badań genetycznych i

20 18. Terapia genowa przyszłość medycyny czy utopia? - definiuje termin terapia genowa przeprowadza się badania prenatalne - podaje definicję terminu test genetyczny - określa rolę badań kontrolnych w zapobieganiu chorobom nowotworowym - wylicza choroby, w przypadku których podejmowane są próby terapii genowej - podaje definicję terminu badania kliniczne profilaktyki wtórnej - wyjaśnia istotę przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - wymienia nieinwazyjne i inwazyjne badania prenatalne - podaje cele wykonywania testu genetycznego - wymienia rodzaje markerów nowotworowych - wyjaśnia przebieg ( w etapach) terapii genowej - podaje trudności ograniczające skuteczność terapii genowej - omawia aktualny stan badań na świecie przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - analizuje wskazania do badań prenatalnych - analizuje znaczenie wykonywania badań przesiewowych - uzasadnia, dlaczego wyniki testów genetycznych należy każdorazowo konsultować z lekarzem - tłumaczy, w jaki sposób można na podstawie analizy markerów nowotworowych diagnozować choroby nowotworowe - uzasadnia znacznie znajomości mutacji powodującej nowotwór w doborze odpowiedniej terapii - analizuje zagrożenia dla organizmu wynikające ze stosowania terapii genowej - wyjaśnia konieczność przeprowadzania badań klinicznych - wyjaśnia, dlaczego uzasadnia celowość wybranych przykładów - analizuje udział genu BRCA w rozwoju raka piersi - przedstawia znacznie badań prowadzonych w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Genomu Raka - wyjaśnia, na czym polega transformacja komórek ex vivo w terapii genowej - wyjaśnia zasadność kolejnych etapów badań klinicznych - przewiduje potencjalne możliwości

21 19. Biotechnologiczny science fiction 20. Obawy związane z biotechnologią i inżynierią genetyczną - wymienia przykłady projektów biotechnologicznych problemów związanych z biotechnologią - wymienia sytuacje, w których konieczny jest przeszczep - omawia problem związany z przechowywaniem zarodków i gamet - wymienia rodzaje przepisów regulujących sprawy związane z biotechnologią związanych z terapią genową - podaje etapy badań klinicznych - wymienia sukcesy terapii genowej prób zakończonych niepowodzeniem - wymienia najważniejsze problemy dzisiejszej transplantologii - wymienia zadania inżynierii tkankowej - wymienia dyscypliny biotechnologiczne - wyjaśnia udział bioinformatyki w rozwoju inżynierii genetycznej - analizuje problem ksenotransplantacji - wymienia przepisy związane z biotechnologią obowiązujące w Polsce - wymienia organy sprawujące kontrolę nad GMO w Polsce terapia genowa stanowi przyszłość medycyny - podaje alternatywy dla osób oczekujących na przeszczep - analizuje zastosowania sztucznej skóry i sztucznych narządów wykorzystania w praktyce produktów uzyskanych w nowych dyscyplinach biotechnologicznych - przedstawia kontrowersje związane z zapłodnieniem in vitro - analizuje wykorzystanie biotechnologii jako narzędzia dla bioterrorystów - uzasadnia konieczność regulacji prawnych i kontroli niedozwolonego wykorzystania terapii genowej - dobiera właściwe argumenty w celu nakłonienia osoby na wyrażenie zgody bycia dawcą organów - wyjaśnia związek herceptyny z farmakogenomiką - wyjaśnia, w jaki sposób przechowuje się zarodki i gamety - podaje możliwe konsekwencje niedoinformowania społeczeństwa w sprawach związanych z GMO

22 Dział III. Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia 21. Zasoby przyrody - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - wymienia przykłady zasobów niewyczerpywalnych i wyczerpywalnych (odnawialnych i nieodnawialnych) - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne i nieodnawialne - przedstawia wpływ działalności człowieka na zasoby przyrody - wymienia pozytywne aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii - porównuje niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) zasoby przyrody - analizuje skutki wpływu działalności człowieka na zasoby przyrody - analizuje konieczność wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii metod i projektów biotechnologicznych - dokonuje hierarchizacji przepisów regulujących sprawy biotechnologii - dowodzi, że rzetelna informacja jest potrzebna w zmniejszeniu obaw społeczeństwa przed GMO - dokonuje rzetelnej oceny argumentów przeciwników i zwolenników biotechnologii - analizuje wpływ wzrostu ludności świata, zanieczyszczenia atmosfery, katastrof ekologicznych na zasoby naturalne Ziemi -analizuje stan obecny i zużycie w dalszej przyszłości zasobów nieodnawialnych w powiązaniu z rozwojem cywilizacji - przytacza konkretne przykłady - analizuje zalety i ewentualne wady wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii

23 22. Czym jest różnorodność biologiczna? 23. Jak różnorodna jest biosfera? - definiuje pojęcia: różnorodność biologiczna, różnorodność genetyczna, różnorodność gatunkowa, różnorodność ekosystemów i siedlisk - wymienia najliczniejsze i najmniej liczne taksony świata i Polski - wymienia najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata - określa różne poziomy - przedstawia skutki wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się - przedstawia różny udział grup taksonomicznych w świata i Polski - charakteryzuje różnorodność biologiczną najbogatszych ekosystemów wodnych i lądowych świata - porównuje różne poziomy i podaje przykłady - wyjaśnia na wybranych przykładach negatywne skutki wpływu działalności człowieka na różnorodność biologiczną - porównuje różnorodność biologiczną poszczególnych grup taksonomicznych świata i Polski - porównuje najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii - analizuje różne poziomy - wykazuje na poziomach skutki negatywnego wpływu działalności człowieka - wyjaśnia różny udział poszczególnych grup taksonomicznych w świata i Polski - analizuje znaczenie raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego w zachowaniu - analizuje zmiany - analizuje wpływ doboru sztucznego, dryfu genetycznego i chowu wsobnego na zmienność genetyczną - analizuje związek, tzw. efektu wąskiego gardła a spadku - wyjaśnia, dlaczego Polska jest jednym z nielicznych państw europejskich o dużej gatunkowej - przygotowuje prognozę zmian gatunkowej ekosystemów wodnych i lądowych w sytuacji zmniejszania się raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego

24 24. Przyczyny wzrostu zagrożenia - wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia (niszczenie siedlisk; skażenia rzek, jezior i wód gruntowych; zanieczyszczenia atmosfery; introdukcja i zawleczenie obcych gatunków roślin i zwierząt; wprowadzanie organizmów modyfikowanych genetycznie i gatunków synantropijnych) - wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia - opisuje wymieranie gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną - ocenia skutki ograniczenia występowania gatunków - porównuje wpływ ścieków komunalnych, transportu i rolnictwa na ekosystemy wodne - analizuje skutki stosowania DDT w rolnictwie dla zdrowia zwierząt i człowieka - na wybranych przykładach analizuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb (wyróżnia erozję gleb i smog fotochemiczny) - analizuje zagrożenia wynikające z ocieplania się klimatu - na wybranych przykładach analizuje skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków - ocenia wpływ gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych od biegunów do tropików - analizuje znaczenie Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt dla zachowania - analizuje skutki kwaśnych deszczów i erozji gleb w Polsce - przewiduje skutki ocieplania się klimatu w skali Polski i świata - analizuje różnice i skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków do Polski - analizuje w przyszłości konsekwencje wprowadzania dla bio organizmów modyfikowanych genetycznie w Polsce - opracowuje listę gatunków roślin i zwierząt z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt występujących w najbliższym miejscu zamieszkania - opracowuje listę gatunków synantropijnych w najbliższym miejscu zamieszkania i ocenia ich wpływ na różnorodność biologiczną

25 25. Współczesne rolnictwo a różnorodność biologiczna 26. Przedmiot i formy ochrony przyrody - wymienia kierunki rozwoju współczesnego rolnictwa - konwencjonalne i ekologiczne - wymienia metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ich wpływ na różnorodność biologiczną - wymienia alternatywne dla intensywnego rolnictwa formy rolnictwa ekologicznego - wymienia cele ochrony przyrody - dzieli ochronę przyrody na bierną i czynną -charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone, synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną - definiuje pojęcia ekorozwój, agroekosystemy, rolnictwo biodynamiczne, czysta żywność - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania - charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę genetycznie na różnorodność biologiczną - analizuje sens ochrony bio - porównuje metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym - analizuje skutki stosowania nowoczesnych metod w rolnictwie dla - analizuje rolę starych ras zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin w zachowaniu bio - przedstawia strategię zrównoważonego rozwoju - porównuje formy ochrony przyrody w Polsce - charakteryzuje i wymienia rezerwaty - analizuje stosowanie monokultur i płodozmianu dla zachowania - ocenia rolę rolnictwa biodynamicznego i organicznobiologicznego dla zachowania - analizuje strategię zrównoważonego rozwoju w skali kraju i świata dla zachowania - charakteryzuje wybrane parki narodowe w Polsce - lokalizuje na mapie Polski poszczególne - analizuje kraje Unii Europejskiej pod względem bogactwa i - ocenia znaczenie obszarów Natura 2000 pod kątem zachowania

26 - wymienia formy ochrony przyrody w Polsce 27. Ochrona gatunkowa - dzieli ochronę gatunkową na całkowitą i częściową - wymienia cele ochrony gatunkowej - wymienia formy ochrony gatunkowej ex situ (ogrody zoologiczne, botaniczne, arboretum, banki nasion, przechowywanie tkanek, technika klonowania) 28. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów - wymienia główne grupy systematyczne chronionych roślin, zwierząt i grzybów przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych - porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - porównuje udział chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie ochrona gatunkowa biosfery w Polsce - charakteryzuje parki w Polsce z Listy Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury i Przyrody UNESCO - opisuje wybrane przykłady reintrodukcji gatunków - przedstawia wybrany ogród zoologiczny jako przykład ochrony gatunkowej ex situ - opisuje przykłady gatunków, dla których wprowadzono okresy ochronne, wymiary ochronne i limity dziennego połowu parki narodowe rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu w najbliższej okolicy - analizuje rolę banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ - analizuje zasadność stosowania prawnej ochrony gatunków, które zagrażają człowiekowi - ocenia znaczenie parków transgenicznych dla zachowania - ocenia skuteczność reintrodukcji dla ochrony gatunkowej na świecie - na wybranych przykładach zwierząt cennych gospodarczo przedstawia okresy ochronne i wymiary ochronne 29. Regulacje prawne dotyczące ochrony - wymienia nadrzędne akty prawne regulujące - omawia system prawny ochrony - omawia konwencje międzynarodowe -analizuje ideę utworzenia - analizuje zadania Paneuropejskiej

27 przyrody ochronę przyrody w Polsce - wymienia przykłady organizacji zajmujących się w Polsce ochroną przyrody oraz edukacją ekologiczną przyrody w Polsce dotyczące ochrony przyrody i środowiska, które podpisała Polska w ostatnich latach ogólnoeuropejskiej sieci ochrony przyrody Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej