Paweł Lewandowski Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury. Studia Prawnoustrojowe nr 24,

Transkrypt

1 Paweł Lewandowski Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury Studia Prawnoustrojowe nr 24,

2 UWM S tu d ia P raw n o u stro jo w e P aw eł L ew andow ski K a te d ra P ra w a G ospodarczego W ydział P ra w a i A d m in istracji UW M Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 1. Uwagi ogólne S p ecjalizacja o b ro tu gospodarczego oraz liczne rygory n a k ła d a n e n a p ro fesjo n aln y ch jego u czestn ik ó w sp ra w ia ją, iż coraz częściej k o rz y sta ją oni z pełnom ocników d ziałający ch w ich im ie n iu i n a ich rzecz. P ełnom ocnik nie je s t e le m en tem s tru k tu ry o rganizacyjnej mocodawcy, lecz pozostaje n a zew n ą trz, będąc osobą trz e c ią. Źródło um ocow ania d la ty ch podm iotów w y n i k ać m oże zarów no z ustaw y, ja k i z ośw iad czen ia m ocodawcy. K odeks cyw iln y 1 ro zró żnia trz y k a te g o rie p ełnom ocnictw a w zależności od jego zak resu, a m ianow icie pełnom ocnictw o ogólne, szczególne i rodzajow e. U sta w ą z d n ia 14 lutego 2003 r.2 do k o d ek su cyw ilnego w prow adzony został sp ecjaln y ro dzaj pełnom ocnictw a, tzw. p ro k u ra. C h a ra k te ry z u je się o n a licznym i odm iennościam i, szczególnie w z ak resie um ocow ania i w k w e stia c h podm iotow ych leżących po stro n ie podm iotów u p raw n io n y ch do jej u d z ie la n ia o raz osób m ogących tę funkcję pełnić. N iniejsze ro z w a ż a n ia m a ją n a celu przy b liżen ie z a g a d n ie n ia podm iotów legitym ow anych czynnie do u d z ie le n ia prokury. P rzyjm u jąc za ro zstrzygający w tej m a te rii p rzep is a rt k.c., w p racy w sk azan o n a definicję przedsiębiorcy, ze szczególnym u w zg lęd n ien iem k rę g u podm iotów p o d leg ających obow iązkow em u w pisow i do re je s tru przedsiębiorców. Zw rócono uw agę n a e lem en ty decydujące o p rzy słu g u jący m lu b nie u p ra w n ie n iu do u d zielen ia p ro k u ry (w ykonyw anie d ziałaln o ści gospodarczej i/lub zaw odow ej we w ła 1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej: k.c. 2 Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 49, poz. 408).

3 222 Paweł Lewandowski sn y m im ien iu, m o m ent w p isu do re je stru ). P o n ad to an alizie poddano k w estię b ra k u legity m acji czynnej do u d z ie le n ia p ro k u ry po stro n ie osób fizycznych będ ący ch przedsiębiorcam i. 2. Przedsiębiorca jako podm iot udzielający prokury D efinicję le g a ln ą p ro k u ry z aw iera p rzep is a rt k.c., zgodnie z k tó ry m je s t o n a pełnom ocnictw em u d zielan y m p rzez przed sięb io rcę podlegającego obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców. O bejm uje um ocow anie do czynności sądow ych i pozasądow ych zw iązan y ch z pro w adzeniem p rzed sięb io rstw a. Z atem p ro k u ra je s t pełnom ocnictw em, k tó re m oże być u d zielone przez w ą sk ą g ru p ę podm iotów. M oże jej u dzielić jed y n ie przed sięb io rca prow adzący p rzedsiębiorstw o. S form ułow anie to u ży te zostało w zn aczen iu fu n k cjo n alnym, tzn. jak o synonim p ro w ad zen ia d ziałaln o ści gospodarczej3. Z aap ro b o w anie w sk azanej definicji u z a sa d n io n e je s t c h a ra k te ry sty c z n y m d la p ro k u ry u p o w ażn ien iem do d o k o n y w ania czynności sądow ych i pozasądow ych zw iązan y ch z p ro w ad zen iem p rz e d się b io rstw a 4. N iezasad n e zate m byłoby jej u d z ie la n ie przez podm iot, k tó ry n ie w ykonuje działaln o ści gospodarczej, z uw agi n a b ra k ustaw ow ej p rz e sła n k i oraz s u b s tra tu przedm iotow ego, k tó ry m p ro k u re n t m ógłby się zajm ow ać. K luczow e znaczenie d la ro zstrzygnięcia k rę g u podm iotów u p raw n io n y ch do u d z ie le n ia p ro k u ry m a definicja przedsiębiorcy. Pojęcie to nie je s t je d n o znaczne z u w ag i n a m nogość definicji leg aln y ch te rm in u przedsiębiorca w p o lsk im p o rz ą d k u p ra w n y m 5, często tw orzonych n a potrzeb y k o n k retn eg o a k tu praw nego. W ydaje się je d n a k, iż decydujące zn aczen ie d la n in iejszych ro zw ażań m a ją to żsam e pojęcia w sk a z a n e w kodek sie cyw ilnym oraz u sta w ie o sw obodzie d ziałaln o ści gospodarczej6. Zgodnie z ww. a k ta m i p raw n y m i, p rzedsiębio rcą je s t osoba fizyczna, osoba p ra w n a oraz je d n o s tk a o rg an izacy j n a nie p o siad ająca osobow ości p raw n ej, k tó rej o d rę b n a u s ta w a p rzy zn aje zdolność p ra w n ą (a rt k.c.) w y k o n u jąca we w łasn y m im ie n iu d z ia ła l ność g ospodarczą i/lu b zaw odow ą, tzn. w ykonująca d ziałaln o ść w sposób z a 3 S. Rudnicki, [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki (red.), Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza, Warszawa 2009, s J. Szwaja, Pojęcie przedsiębiorcy a instytucja prokury (Przedsiębiorca jako podmiot udzielający prokury), [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005, s Definicje przedsiębiorcy z różnych aktów prawnych polskiego porządku prawnego przedstawia M. Etel, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim oraz prawie Unii Europejskiej oraz w orzecznictwie sądowym, Warszawa 2012, s Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r., nr 220, poz z późn. zm.) - dalej: u.s.d.g.

4 Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 223 wodowy, ciągły i zorganizow any (a rt. 2 u.s.d.g.), uczestn icząc w obrocie gosp o d arczy m 7. N iezbędnym dopełnieniem przyjętej definicji przedsiębiorcy jako podm iotu legitym ow anego czynnie do udzielenia p ro k u ry je s t przepis a rt k.c., w sk azu jący n a p rzy m io t p o d leg an ia obow iązkow i w p isu do re je s tru p rz e d się biorców. W zw iązku z ty m koniecznym je s t p rzede w szystk im odw ołanie się do p rz e p isu a rt. 36 u sta w y o K rajow ym R ejestrze Sądow ym 8. K o m e n ta rz a w y m ag a n a d to p rzep is a rt. 14 u.s.d.g., zgodnie z k tó ry m przed sięb io rcy b ę d ą cy osobam i fizycznym i p o d leg ają w pisow i do C e n tra ln e j E w idencji i In fo rm a cji o D ziałalności G ospodarczej. 3. Legitymacja czynna do udzielenia prokury 3.1. Z naczenie w p isu do rejestru przed sięb iorców KRS P rzep is a rt. 36 u.k.r.s. w sposób e n u m e ra ty w n y w ylicza podm ioty p odlegające obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców KRS. O gólnie w sk azać m ożna, iż s ą to podm ioty in sty tu c jo n a ln e, u tw o rzone i d ziałające n a p o d sta w ie przep isó w p raw a. P rzep is te n w yłącznie w o p arciu o k ry te riu m podm iotow e tw orzy definicję p rzed sięb io rcy n a p o trzeb y u.k.r.s. S am w pis w re je s tr z e d e c y d u je o n a b y c iu s t a t u s u p rz e d się b io rc y. N ie j e s t k o n ie c z n e sp e łn ia n ie dodatkow ych p rzesła n e k. R ozw iązanie to n ie je s t k o m p aty b iln e z d efinicją przed sięb io rcy z a w a rtą w k.c. i u.s.d.g., k tó re o p ie ra ją się n a k ry te riu m funkcjo n aln y m. Z atem nie w szystk ie podm ioty spośród w ym ienionych w p rzepisie a rt. 36 u.k.r.s. s ą p rzed sięb io rcam i w edług k.c. i u.s.d.g.9 N ajb ard ziej w ym ow nym p rzy k ład em s ą h an d lo w e spółki k ap itało w e (spółka z o g ran iczo n ą o dpow iedzialnością i sp ó łk a akcyjna), k tó re m ogą być zaw ią z a ne w k ażd y m celu p ra w n ie dozw olonym, niek o n ieczn ie g ospodarczym 10. K o lejnym, rów nie znaczącym p rzykładem, m ogą być oddziały przedsiębiorców zagran iczn y ch d ziałający ch n a te ry to riu m R zeczypospolitej P olskiej, k tó re chociaż p o d leg ają obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców, n ie m ogą być u z n a w a n e za przed sięb io rcó w 11 ze w zględu n a b ra k p rz e p isu p ra w a nadająceg o im podm iotow ość p ra w n ą Por. uzasadnienie uchwały SN z dnia 11 maja 2005 r., sygn. III CZP 11/05. 8 Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r., nr 168, poz z późn. zm.) - dalej: u.k.r.s. 9 M. Tarska, Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym - Komentarz, Warszawa 2009, s A. Kidyba jako przykładowe cele wskazuje m.in. naukowe, kulturalne, charytatywne, polityczne, religijne, socjalne. Zob. A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2005, s. 7-13; idem, Prawo handlowe, C.H. Beck, Warszawa 2012, s T. Szanciło, Formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce przez podmioty zagraniczne, Warszawa 2006, s J. Szwaja, I. Mika, [w:] System Prawa Handlowego, t. 1: Prawo handlowe - część ogólna, (red. S. Włodyka), Warszawa 2009, s. 894.

5 224 Paweł Lewandowski 3.2. P r z e d s i ę b i o r c y n o t f o r p r o f i t P o d k re ś le n ia w y m a g a s tw ie rd z e n ie, że d la m o żliw o ści p rz y z n a n ia u p ra w n ie n ia do u d z ie la n ia p ro k u ry konieczne je s t p o siad an ie s ta tu s u p rz e d siębiorcy w zn aczen iu k.c. lu b u.s.d.g., a z a te m w ykonyw anie działalności gospodarczej i/lub zaw odow ej we w łasn y m im ieniu. N ie je s t konieczne, by d ziałaln o ść ta b y ła podstaw o w ą ak ty w n o ścią p o d m io tu rejestrow ego. N ależy zauw ażyć, że p ro k u ry m ogą u d zielać przed sięb io rcy n o t fo r p ro fit, m.in. sto w arzy szen ia i fundacje. Co do zasad y podm ioty te p o d leg ają obow iązkow i w p isu do drugiego z re je stró w K RS, tj. re je s tru sto w arzy szeń, in n y ch org anizacji społecznych i zaw odow ych, fu n d acji oraz sam odzielnych p u b liczn y ch zak ład ó w o p ieki zdrow otnej. P o d staw o w y m ich celem n ie je s t p ro w adzenie d ziałaln o ści gospodarczej13, m ogą je d n a k ją w ykonyw ać, przy czym w in n a o n a m ieć jed y n ie c h a ra k te r akcesoryjny, a dochody z niej nie m ogą być dzielone pom iędzy członków 14. W o d n iesien iu do fu n d acji d z ia ła l ność ta m a c h a ra k te r słu żebny w obec celów sta tu to w y c h i p o w in n a jedynie zapew nić pozyskiw anie środków finansow ych n a jej p ro w ad zen ie15. P o d ejm u ją c działaln o ść gospodarczą, w m yśl p rz e p isu a rt. 50 u.k.r.s., p o d leg ają one obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców i s ta ją się p o d m iotam i, do k tó ry ch zasto so w anie zn ajd u je u.s.d.g.16 W d o k try n ie b ra k u je zgodności co do s ta tu s u E uropejsk ieg o Z g ru p o w a n ia In te re só w G ospodarczych (EZIG). Pom im o w p isu do re je s tru p rz e d się biorców, podm iot te n co do zasa d y nie m oże być u z n a n y za przedsiębiorcę w edług k.c. lu b u.s.d.g., poniew aż jego celem je s t jed y n ie u ła tw ia n ie lub rozwój d ziałaln o ści gospodarczej jego członków. P o n ad to E Z IG nie je s t n a s ta w iony n a osiąg an ie zysków dla siebie17. Z kolei zdan iem K rzy szto fa O p lu stila E Z IG m oże być przedsiębio rcą w edług k.c. lu b u.s.d.g., jeżeli sp e łn ia w sk a z a n e w ty c h a k ta c h p rz e sła n k i, tzn. we w łasn y m im ie n iu podejm uje i w ykonuje d ziałaln o ść g ospodarczą i/lub zaw odow ą18. J e d n a k z uw agi n a pomocniczy 13 Zgodnie z Preambułą do ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., nr 79, poz. 855 z późn. zm.), stowarzyszenia mają zapewnić obywatelom czynny udział w życiu publicznym oraz możliwość wyrażania poglądów i realizacji zainteresowań. Natomiast cel fundacji, zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, musi być społecznie bądź gospodarczo użyteczny. 14 Uchwała SN (7) z dnia 27 lutego 1990 r., sygn. III PZP 59/89. Ponadto WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 6 października 2009 r. (sygn. III SA/Wr 333/09) uznał słusznie, iż gospodarczego celu działalności stowarzyszenia nie niweczy przeznaczanie dochodu na działalność statutową. 15 M. Modrzejewska, [w:] J. Okolski, M. Modrzejewska (red.), Prawo handlowe, Warszawa 2012, s. 387; por. wyrok WSA w Białymstoku z dnia 26 kwietnia 2006 r., sygn. I SA/Bk 68/ Wyrok NSA w Warszawie z dnia 27 maja 2009 r., sygn. II FSK 163/08; A. Kidyba, Prawo handlowe..., s Art. 3 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2137/85 w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych (Dz.Urz. WE L nr 199). 18 K. Oplustil, Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych i Spółka Europejska, [w:] S. Włodyka (red.), Prawo spółek handlowych, t. 2B, Warszawa 2007, s. 778.

6 Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 225 c h a ra k te r tejże działalności przesłan k i te nie m u szą być zaw sze spełnione. Wydaje się, iż sytuacja ta k a będzie okazjonalna, gdyż EZIG koncentruje się n a działalności gospodarczej jego członków19, którzy sam i b ęd ą posiadali te n statu s. Do k a te g o rii przedsiębiorców not fo r p ro fit zaliczyć n ależy in s ty tu ty badaw cze20, k tó ry ch celem podstaw ow ym je s t p ro w ad zen ie b a d a ń n au k o w y ch oraz ich w d ra ż a n ie i sto so w an ie w p rak ty ce. P odm ioty te n ie są pow oływ ane do p ro w ad zen ia d ziałaln o ści gospodarczej, m ogą ją w ykonyw ać je d y n ie akcesoryjnie, n a z a sad a c h w y ją tk u 21. M ożliw e, by oprócz podstaw ow ych celów św iadczyły rów nież in n ą d ziałalność, k tó ra m a być w y o drębniona pod w zględem fin an so w y m i ra c h u n k o w y m od d ziałaln o ści podstaw ow ej. N ie są one, podobnie ja k sto w arzy szen ia czy fundacje, re je stro w a n e w d ru g im re je strz e K RS, lecz pom im o b ra k u celu gospodarczego ja k o głów nego celu istn ie n ia, w p isyw ane są do re je s tru przedsiębiorców Spółki k ap itałow e w organizacji M om entem początkow ym p o sia d a n ia legity m acji czynnej do u d zielen ia p ro k u ry je s t d a ta re je stra c ji w re je strz e przedsiębiorców 22. P ogląd ta k i w y k lu cza z k rę g u podm iotów czynnie legity m o w an y ch spółki k ap itało w e w org an izacji23, bow iem ze w zględu n a czasow y z zało żen ia okres ich istn ie n ia nie p o d leg ają one obow iązkow i w p isu do re je stru. O d m ienny pogląd p re z e n tu je J e rz y S trzeb iń czy k, k tó ry tw ierd zi, iż skoro spółki k apitało w e w o rg a n i zacji m ogą w ykonyw ać d ziałaln o ść g ospodarczą p rzed u zy sk a n ie m w pisu, to rów nież n a ty m e ta p ie m ogą udzielać p ro k u ry 24. N ie sposób zgodzić się z p o g lądem, iż sp ó łk a k a p ita ło w a m o g łab y u d z ie lić p ro k u ry n a e ta p ie w o rg an izacji przy jednoczesn y m zgłoszeniu jej po u z y sk a n iu w p isu 25. Z ałożen ia takiego nie leg alizu je d e k la ra to ry jn y c h a ra k te r w p isu p ro k u ry do reje- s tr u 26. U sta w a w p ro st m ów i o u d z ie le n iu p ro k u ry przez przedsiębiorców p o d leg ający ch obow iązkow i w p isu do re je s tru. Skoro sp ó łk a k a p ita ło w a w o rg anizacji nie podlega ta k ie m u obow iązkow i, to rów nież nie m oże udzielić w sposób sk u teczn y prokury. N ie będzie zatem dopuszczalne złożenie w niosku 19 M. Modrzejewska, op. cit., s Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. nr 96, poz. 618 z późn. zm.). 21 A. Kidyba, Prawo handlowe..., s L. Moskwa, Nowe przepisy o prokurze, Rejent 2001, nr 9, s. 29; por. T. Siemiątkowski, Prokura w spółkach prawa handlowego, Warszawa 1999, s. 24; J. Szwaja, Pojęcie przedsiębiorcy..., s A. Kidyba, Prawo handlowe..., s J. Strzebińczyk, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013, s D. Wajda, Prokura - problemy praktyczne, Przegląd Prawa Handlowego 2008, nr 6, s J. Grykiel, Skutki wpisu prokury do rejestru przedsiębiorców, Studia Prawnicze 2007, nr 4, s. 40; T. Siemiątkowski, op. cit., s. 45.

7 226 Paweł Lewandowski o d o k o n a n ie w p is u p r o k u r y do r e j e s t r u je d n o c z e ś n ie z w n io s k ie m o z a re je stro w an ie p o d m io tu w re je strz e, gdyż w ta k ie j sy tu acji p ro k u ra u d zielo n a zo stałab y n a e ta p ie p rzed u zy sk a n ie m stosow nego w p isu 27. M ożliw ość w y stęp o w an ia w obrocie p rzed u z y sk a n ie m w p isu n ie m a w pływ u n a m ożliw ość u d z ie la n ia prokury, a sposób re p re z en ta c ji spółek k a p i tało w y ch w o rg an izacji re g u lu ją odpow iednio p rzep isy a rt oraz a rt k.s.h.28 Po u z y sk a n iu w p isu do re je s tru sp ó łk a w o rg an izacji z mocy sam ego p ra w a u le g a p rz e k sz ta łc e n iu w spółkę w łaściw ą29, a zate m p ro k u ra m u sia ła b y w ygasnąć, zgodnie z p rzep isem a rt k.c. P rzep is te n nie z a strz e g a bow iem, by p rz e k sz ta łcen ie n astęp o w ało jed y n ie n a sk u te k a k ty w ności przedsiębiorców. D opuszczalne byłoby p rz y z n a n ie spółkom k a p ita ło w ym w o rg an izacji u p ra w n ie n ia do u d z ie la n ia p ro k u ry w sy tu acji ich zg łasz a n ia do re je s tru przedsiębiorców w pew nym k ró tk im (np. tygodniow ym ) te rm in ie od podjęcia p rzez n ie d ziałaln o ści gospodarczej, pom im o późn iejszego, k o n sty tu ty w n ego w p isu nad ająceg o spółce osobowość p ra w n ą Osoby fizyczne w ykonujące d ziałaln ość gospodarczą S p ó r d o k try n a ln y b u d z i k w e stia dopuszczaln o ści u d z ie le n ia p ro k u ry p rzez osoby fizyczne w ykonujące działaln o ść gospodarczą. Część d o k try n y 31 pozytyw nie opow iedziała się za p rz y z n a n ie m p rzedsiębiorcom in d y w id u a l n y m m ożliw ości k o rz y sta n ia z prokury. P ogląd ów o p iera się n a w y k ładni fu n k cjo n aln ej przep isó w o p ro k u rze oraz b ra k u u z a sa d n ie n ia d la w yłączenia osób fizycznych z m ożliw ości k o rz y sta n ia z tej in sty tu c ji, je d n a k ż e de lege la ta sto i w sprzeczności z lite ra ln y m b rzm ien iem p rz e p isu a rt k.c., z a strzeg ający m w y raźn ie to u p ra w n ie n ie d la przedsiębiorców podlegających obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców. Z asygnalizow ać jed y n ie w y p ad a, iż polski sy stem g ro m ad zen ia d an y ch o p rzed sięb io rcach nie je s t je d n o lity i d ziała w o p a rc iu o re je s tr przed sięb io r ców K RS, prow adzony p rzez w ydziały gospodarcze sądów rejonow ych oraz C e n tra ln ą E w idencję i In fo rm ację o D ziałaln o ści G ospodarczej (C EID G ), 27 Odmiennie J. Szwaja, Ustanowienie, udzielenie oraz odwołanie prokury przez spółkę handlową, Prawo Spółek 2003, nr 7-8, s Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz z późn. zm.) - dalej: k.s.h. 29 S. Włodyka, Kodeksowe spółki atypowe, Warszawa 2004, s A.W. Wiśniewski, Stan prywatnego prawa gospodarczego a optymalna wizja kodeksu cywilnego - zagadnienia podmiotowe, Przegląd Prawa Handlowego 2008, nr 6, dodatek, s Por. M. Hejbudzki, Instytucja prokury w świetle nowelizacji kodeksu cywilnego, Radca Prawny 2004, nr 6, s ; A. Kidyba, Prawo handlowe..., s. 149; M. Dumkiewicz, [w:] A. Kidyba (red.), Prawo spółek 2006/2007, Warszawa 2006, s ; U. Promińska, [w:] M. Pyziak-Szafnicka (red.), Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2009, s. 996; Z. Radwański, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2009, s. 330.

8 Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 227 gdzie o rg an em ew idencyjnym je s t o rg a n a d m in istra c ji publicznej - m in iste r w łaściw y do sp ra w gospodarki. P rzedsiębio rcy b ędący osobam i fizycznym i p o d leg ają obow iązkow i w p isu do ew idencji i to n iezależn ie od ro z m ia ru p ro w adzonej d ziałaln o ści gospodarczej (a rt. 14 u s t 2 u.s.d.g.). U staw o d aw ca z a stosow ał w tej m a te rii odm ien n e ro zw iązan ia niż n a gru n cie k o d eksu handlow ego32 z 1934 r., zgodnie z k tó ry m k u p iec prow adzący przed sięb io rstw o zarobkow e w w iększym ro zm iarze był k u p cem rejestro w y m, a z a te m obow iązany był do w p isa n ia się do re je s tru handlow ego. P odobne ro zw iązan ia z a proponow ane zostały w projekcie księg i pierw szej k o d eksu cyw ilnego33, k tó ry w p rzepisie a rt m ów i o d robnym przedsiębiorcy, k tó ry m je s t osoba fizyczna o siąg ająca przychody z p ro w ad zen ia d ziałaln o ści gospodarczej nie p rzekraczające w arto ści pow odującej obow iązek p ro w ad zen ia k sią g rach u n - kow ych34. Zgodnie zaś z 2 tego a rt., do drobnego przed sięb io rcy nie stosuje się m.in. przepisów dotyczących re je s tru przedsiębiorców i prokury. Co is to t ne je d n a k podm iot ta k i m oże żąd ać w p isu do re je s tru z w szy stk im i tego konsek w en cjam i, ta k ż e z m ożliw ością k o rz y sta n ia z prokury. O becny s ta n p ra w n y nie ro zró żnia ta k ic h sy tu acji i jedynie podm iotow o, w o d e rw a n iu od ro z m ia ru prow adzonej d ziałalności, k lasy fik u je przedsiębiorców pod w zględem przy n ależn o ści do odpow iedniego re je stru. P rzychylić się je d n a k n ależy do sta n o w isk a, iż K R S je s t o d m ien n y m od C E ID G ro d zajem re je s tru i nie n ależy obu ty ch in sty tu c ji tra k to w a ć jednolicie35. Pom im o refo rm y ew idencja n ie u rzeczy w istn ia w p ełn i zasad y jaw ności m a te ria ln e j czy form alnej o raz praw dziw ości d an y ch w niej zaw a rty c h 36. Jed n o cześn ie w arto w spom nieć, iż je s t to m im o w szystko ew idencja, a nie re je str, o k tó ry m w sp o m in a a rt k.c., k o n tro lo w an y p rzez sąd pow szechny37. P o m ijając racje celowościowe i fu n k cjo n aln e, lite ra ln a w y k ład n ia p rz e p i su a rt k.c. sk ła n ia do w niosku, iż osoby fizyczne nie s ą u p raw n io n e 32 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. nr 57, poz. 502) - dalej: k.h. 33 Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, Księga Pierwsza Kodeksu Cywilnego projekt z uzasadnieniem, Warszawa Obecnie, zgodnie z art. 2 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r., o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 152, poz z późn. zm.), przepisy o rachunkowości w odniesieniu do osób fizycznych stosuje się, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej euro. 35 K. Kozioł, Rejestracja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą ewidencja działalności gospodarczej czy Krajowy Rejestr Sądowy?, Samorząd Terytorialny 2009, nr 9, s. 47; M. Szydło, Ewidencja działalności gospodarczej w nowej ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, Kwartalnik Prawa Publicznego 2006, nr 3, s. 64; odmiennie m.in. U. Promińska, op. cit., s W. Katner, Różnicowanie rejestrowania przedsiębiorców to brak rozsądku, Gazeta Prawna nr 77 (3215) z dnia 19 kwietnia A. Herbet, Czy przedsiębiorca indywidualny może udzielić prokury?, [online] <

9 228 Paweł Lewandowski do u d z ie la n ia p ro k u ry. G dyby u sta w o d a w c a ch ciał o b d arzyć w sz y stk ic h p rzedsiębiorców dobrodziejstw em k o rz y sta n ia z prokury, p rzep is a rt k.c. n ie k o n k rety zow ałb y przedsiębiorców poprzez p rzy m io t obow iązku w p isu do re je s tru przedsiębiorców. P rzeciw n ą w ręcz wolę w y in terp reto w ać m o żna z tre śc i p ro je k tu k sięg i pierw szej k o d eksu cyw ilnego, k tó ry w p rz e p i sie a rt. 170 stan o w i, iż u d zielen ie p ro k u ry w pisy w an e je s t do re je s tru p rz e d siębiorców prow adzonego przez sąd y rejestro w e. Z a p a try w a n ia tego n ie zm ien ia jednocześn ie fa k t, iż p ro jek t te n u s ta n a w ia in sty tu c ję pełnom ocnictw a handlow ego, k tórego udzielić m oże k ażdy p rzed sięb io rca - bez w zględu n a re je str, w k tó ry m d a n e o n im figurują. O becne b rzm ien ie p rz e p isu a rt. 25 u.s.d.g. regulującego tre ść w p isu do C E ID G n ie w sk azu je n a d a n e dotyczące p ro k u ry czy też osoby p ro k u re n ta. Jed n o cześn ie u z n ać należy, iż k a ta lo g d an y ch z a w a rty c h w cytow anym p rz e pisie n ie m a c h a ra k te ru o tw arteg o i w sposób e n u m e ra ty w n y w sk azu je w szy stk ie d a n e podlegające u jaw n ien iu. C E ID G nie p rzew id u je zate m m iejsca n a um ieszczen ie d an y ch o udzielonej p ro k u rz e 38. Co p ra w d a p rzep is a rt. 25 u st. 1 p k t 11 tra k tu je o pełn o m o cn ik u u p o w ażnionym do p ro w ad zen ia sp ra w przedsiębiorcy, je d n a k n ie m oże on być u to ż sa m ia n y z p ro k u re n te m 39. F o rm u la rz CEID G -1 W niosek o w pis do C e n tra ln e j E w idencji i Inform acji o D ziałalności G ospodarczej nie zaw iera pola nazw anego expressis verbis prok u r a, zaś w ru b ry ce 30.1 dotyczącej udzielonego p ełnom ocnictw a do p ro w a d zen ia sp ra w przed sięb io rcy p rzew id u je z a k re śle n ie pola o u d z ie le n iu p ełn o m ocnictw a osobie p raw n ej, co p ozostaje w sprzeczności z p rzepisem a rt k.c., zgodnie z k tó ry m p ro k u re n te m m oże być w yłącznie osoba fizyczna m a ją c a p e łn ą zdolność do czynności p raw n y ch. P o n ad to je d n a in sty tu c ja nie m oże być w ró żn y sposób o p isy w an a i d efin io w ana w sy stem ie p ra w n y m 40. G dyby z a te m u staw o d aw ca chciał, aby osoba fizyczna b ędąca p rzedsiębio rcą m ogła u d zielać prokury, zaw arłb y ta k i zapis, je śli nie w p ro st w k.c., to użyłby zapew ne takiego stw ierd zen ia, n ow elizując u.s.d.g. Z am ie sz a n ie in te rp re ta c y jn e w p ro w ad za p o n a d to b rz m ie n ie p rz e p isu a rt k.c., zgodnie z k tó ry m śm ierć p rzed sięb io rcy n ie pow oduje w y g aśn ięcia prokury. B ezsprzecznie śm ierć dotyczy jed y n ie osób fizycznych, gdyż podm ioty in sty tu c jo n a ln e n ie m ogą w ta k i sposób zakończyć sw ego b y tu p raw nego. N ie je s t to je d n a k a rg u m e n t dopuszczający przedsiębiorców b ę d ą cych osobam i fizycznym i do k rę g u podm iotów m ogących udzielać prokury. P rz e d e w szystk im zapis te n sprzeczny je s t z d efinicją le g a ln ą p ro k u ry zaw a r t ą w a rt k.c. P ry m p rzy zn ać n ależy a rt k.c., zgodnie z z a p a try w a n iem, iż ro zm ieszczenie przep isó w w tek ście a k tu p raw n ego nie 38 D. Wajda, op. cit., s M. Pazdan, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2: Prawo cywilne - część ogólna (red. Z. Radwański), Warszawa 2008, s L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2010, s

10 Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 229 je s t p rzy p ad k o w e41, a kolejność ich u m ieszczen ia w tekście a k tu praw nego m a znaczenie in te rp re ta c y jn e. U zn ać n ależy za z a sa d n y a rg u m e n t, iż u s ta w odaw ca jed y n ie p rzez przeoczenie nie u chylił p rz e p isu a rt k.c. P rzep is te n w zw iązk u z tre śc ią a rt k.c. oraz funkcjonow aniem d u alistycznego m o d elu re je stra c ji przedsiębiorców je s t n o rm ą m a rtw ą, nie m a ją c ą zasto so w an ia42. S tw ierd zić jednocześn ie należy, iż ww. p ro jek t w a rt zaw iera p rzep is b ędący odpow iednikiem obecnie obow iązującego a rt k.c. U z a sa d n ie n ie m d la jego obecności je s t je d n a k m ożliw ość fa k u l taty w n ego u z y sk a n ia w p isu do re je s tru przed sięb io rcy drobnego, stosow nie do p rz e p isu a rt p ro je k tu k.c. Z w o lennik iem p rz y z n a n ia osobom fizycznym le g ity m a c ji czynnej do u d z ie le n ia p ro k u ry je s t m.in. A ndrzej K idyba43. W ro zw ażan iach tego a u to ra z a u w a ż a ln a je s t je d n a k p ew n a n iek o n sek w en cja i w e w n ę trz n a sprzeczność. O d m aw ia on p ra w a do u d z ie le n ia p ro k u ry spółkom k apitało w y m w o rg a n iz a cji, pozw alając n a to osobom fizycznym. W obu p rz y p a d k a c h d ane o tych podm io tach n ie są u ja w n ia n e w re je strz e przedsiębiorców. S półka w o rg a n i zacji kończy bow iem swój b y t p ra w n y z m o m en tem u z y sk a n ia w p isu do re je s tru i z zało żen ia nie je s t podm iotem rejestro w y m. P rz y zn ając rację poglądow i o niedopuszczalności u d z ie le n ia p ro k u ry przez spółki k apitało w e w org anizacji, odrzucić n ależy a rg u m e n t o p rz y z n a n iu legity m acji czynnej do u d z ie le n ia p ro k u ry osobie fizycznej w ykonującej d ziałaln o ść gospodarczą. D la takieg o s ta n u rzeczy b ra k je d n a k u z a sa d n ie n ia. N ie m oże n im być n a pew no a rg u m e n t, iż p ro k u ra je s t p rz y d a tn a p rzedsiębiorcom rejestro w y m z u w ag i n a ro z m ia r prow adzonej p rzez n ich d ziałaln o ści gospodarczej. S y tu acje analizo w an e a d casu m w skazyw ać m ogą, iż podm ioty ew idencjonow ane w C E ID G pro w ad zą czasem d ziałaln o ść w w iększym ro zm iarze niż podm ioty rejestro w e. U staw o d aw ca n ie p o sługuje się obecnie k ry te riu m ro z m ia ru p ro w adzonej d ziałaln o ści gospodarczej d la u s ta le n ia s ta tu s u praw nego p rz e d się biorcy i n ie łączy z tą okolicznością jak ich k o lw iek sk u tk ó w p raw n y ch, ja k m iało to m iejsce w k.h. czy też je s t p o stu lo w an e w projekcie k.c. Za p rzy k ład tej te n d en cji posłużyć m oże rów nież now elizacja p rz e p isu a rt k.s.h.44 i u ch y len ie obow iązku nałożonego n a w spólników spółki cyw ilnej do złożenia w n io sk u o zgłoszenie jej do są d u rejestrow ego, jeżeli jej przychody n e tto ze sp rzed aży to w arów lu b św iadczenia u słu g w k ażdym z dw óch k olejnych la t obrotow ych osiąg n ęły rów n o w arto ść w w alucie polskiej co n ajm n iej euro (przed sięb io rstw o w iększych rozm iarów ). Z chw ilą w p isu do re je s tru sp ó łk a ta s ta w a ła się sp ó łk ą ja w n ą. O becnie z m ia n a form y p raw n ej w ykony 41 Wyrok NSA w Warszawie z dnia 4 maja 2004 r., sygn. OSK 55/04; por. także L. Morawski, op. cit., s M. Kasprzyk, Prokura, Kraków 1999, s A. Kidyba, Prawo handlowe..., s. 149 i Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 229, poz. 2276).

11 230 Paweł Lewandowski w a n ia d ziałaln o ści gospodarczej ze spółki cyw ilnej w spółkę ja w n ą m a c h a r a k te r fak u ltaty w n y, zależny jedynie od w oli w spólników spółki cyw ilnej i je s t oderw an a od ro z m ia ru prow adzonej d ziałaln o ści gospodarczej. W edług A n d rzeja Pow ałow skiego sy tu a c ja ta k a je s t p rzejaw em n ie ró w n e go tra k to w a n ia przedsiębiorców 45. O soby fizyczne są w tej m a te rii d y sk ry m i now ane, co w y n ik a z z e sta w ie n ia osoby fizycznej prow adzącej d ziałalność g o sp o d arczą i jednoosobow ej spółki kapitało w ej przekształconej z osoby fizycznej. T a o s ta tn ia m oże u d zielać prokury, m im o iż w ykonuje działalność g o sp o d arczą w id en ty czn y m zak resie i ro zm iarze ja k osoba fizyczna p rzed z m ia n ą form y p raw n ej. S tanow i to n a ru sz e n ie zasa d y rów nego tra k to w a n ia podm iotów bez w sk a z a n ia isto tn ej odm ienności w ich sy tu acji praw n ej. Id e n tycznie je s t w p rz y p a d k u w y k o n y w an ia d ziałaln o ści gospodarczej w ra m a c h spółki cyw ilnej, w k tó rej to w łaśn ie w spólnicy m a ją s ta tu s przed sięb io rcy (a rt. 4 u st. 2 u.s.d.g.), a zate m k ażdy z n ich w ykonuje d ziałaln o ść g o sp o d arczą w id enty cznym zak resie. Pom im o tego podm iot, k tó ry podlega obow iązkow i w p isu do re je s tru przedsiębiorców, będzie m ógł u dzielić prokury, zaś osoba fizyczna n ie będzie m ogła z tej in sty tu c ji skorzystać. 4. Podsum ow anie R easu m u jąc należy zauw ażyć, iż in te rp re ta c ja p rzep isu a rt k.c. w ym aga szczególnej ostrożności. P rzed e w szystkim bow iem zaap ro b o w an a n a jej potrzeby definicja przedsiębiorcy nie je s t k o m p aty b iln a z k atalo g iem podm iotów podlegających obow iązkow em u w pisow i do re je stru przedsiębiorców. N ie w szystkie podm ioty w pisyw ane do KRS, choć n a potrzeby u.k.r.s. definiow an e jako przedsiębiorcy, b ę d ą legitym ow ane czynnie do u d zielen ia prokury. N a to m ia st d la m ożliw ości p rz y z n a n ia u p ra w n ie n ia do u d z ie la n ia p ro k u ry nie je s t konieczne, by pro w ad zen ie p rzez o k reślo n y podm iot działaln o ści gospodarczej i/lub zaw odow ej we w łasn y m im ie n iu było p o d staw o w ą a k ty w n o ścią podm io tu rejestrow ego. D latego m.in. w sk azano, iż p rzed sięb io rcy not fo r p ro fit m a ją legitym ację czy n n ą do udzielenia prokury. Z kolei w yznaczenie d a ty rejestracji w rejestrze przedsiębiorców jak o m o m en tu, od którego p rzy słu guje legitym acja czynna do udzielenia prokury, p rzem aw ia za w yłączeniem z k rę g u podm iotów u p raw n io n y ch spółek k apitało w y ch w organizacji. W ażnym z ag ad n ien iem je s t sy tu a c ja osób fizycznych b ędących p rz e d się b io rcą podlegającym obow iązkow i w p isu do C EID G. W obecnym sta n ie p ra w nym, którego n ie n ależy oceniać ja k o optym alny, n ie m ogą oni udzielić p ro kury. Pom im o p o stu la tó w w iększej jej dostępności, niem ożność u d z ie la n ia 45 A. Powałowski, Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej ocena regulacji prawnej, Gdańskie Studia Prawnicze 2012, t. XXVIII, s. 268.

12 Podmioty legitymowane czynnie do udzielenia prokury 231 p ro k u ry przez osoby fizyczne ocenić m o żna n a w e t ja k o k ro k w stecz w porów n a n iu do reg u lacji k.h., zgodnie z k tó ry m podm ioty te m ogły z niej k o rzy sta ć 46. D latego też osoby fizyczne w ykonujące działalność gospodarczą pow inny n a zasadzie rów ności m ieć m ożliw ość u d zielania prokury. D ane te m ogłyby znajdow ać się n a stro n a c h in tern eto w y ch M in iste rstw a Spraw iedliw ości bądź M in isterstw a G ospodarki jako podstaw ow e d an e ch arak tery zu jące p rzed siębiorcę i w skazujące sposób jego rep rezen tacji w obrocie. De lege ferenda z a sa d ne byłoby dopuszczenie osób fizycznych do k rę g u podm iotów legitym ow anych czynnie do u d zielan ia p ro k u ry 47. N iezbędne do tego są zm iany p rzep isu art k.c. Z asadne byłoby, ja k to zaproponow ano w przepisie a rt. 168 p ro jektu księgi pierw szej k o d eksu cywilnego, w ykreślenie z definicji p ro k u ry słów ograniczających ją jedynie d la przedsiębiorców rejestrow ych i w sk azan ie, iż p ro k u ra je s t pełnom ocnictw em udzielan y m przez przedsiębiorcę - bez bliższej jego ch ara k te ry sty k i. D opiero le k tu ra in n y ch przepisów m ów iłaby o konieczności w p isa n ia do re je s tru przedsiębiorców prow adzonego w sądzie re je strow ym. S łusznym rozw iązaniem może być rów nież zastąpienie sform ułow ania do re je stru przedsiębiorców zw rotem do właściwego re je stru 48, n a podobieństw o chociażby przep isu art k.c. m ów iącego o jaw ności firmy. K onieczna byłab y rów nież now elizacja u.s.d.g. poprzez dodanie do p rz e p is u a r t. 25 u s t. 1 p u n k tu u m o żliw iająceg o d o k o n a n ie w p isu p ro k u ry w C E ID G oraz, b ęd ąca n a stę p stw e m ww. now elizacji, z m ia n a tre śc i fo rm u la rz a w n io sk u o w pis do ew idencji. W zw iązk u z pow yższym n ie je s t konieczny i zasa d n y p o stu la t uch y len ia p rz e p isu a rt k.c.49, k tó ry w zm ienionej rzeczyw istości p raw n ej m iałb y sen s i n ie byłby n o rm ą m artw ą. Z m ian y s ta n u p ra w n e g o w z a k re sie m ożliw ości u d z ie la n ia p ro k u ry um ożliw iłyby u ch y len ie nie znajdującej racjonalnego u z a sa d n ie n ia n ieró w n o ści przedsiębiorców, spow odow anej fo rm ą o rg anizacyjn o -p raw n ą w ykonyw a nej d ziałaln o ści gospodarczej. Z abieg te n będzie ty m b ard ziej zasadny, iż jeszcze n a g ru n cie k.h. p o stu lo w an o ro z sz e rz en ie k rę g u przed sięb io rcó w u p raw n io n y ch do u d z ie la n ia p ro k u ry rów nież n a osoby fizyczne. O becny s ta n p ra w n y w p ro w ad za bow iem w tej m a te rii zbędne o g ran iczen ia, n ie z n a jd u ją ce u z a sa d n ie n ia w tre śc i a rt. 31 u st. 3 K o n sty tu cji R zeczypospolitej P olsk iej50 oraz p rz e p isu a rt. 6 u st. 1 u.s.d.g. 46 J. Krauss, [w:] J. Okolski, M. Modrzejewska (red.), Prawo handlowe, Warszawa 2012, s J. Szwaja (op. cit., s. 297) proponuje, by również osoby wykonujące działalność, o której mowa w art. 3 u.s.d.g., mogły udzielać prokury. 48 J. Stadnik-Jędruch, Możliwość ustanowienia prokury przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną na tle zmian wprowadzonych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, Monitor Prawniczy 2013, nr 1, s D. Wajda, op. cit., s Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.; zob. także K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011, s. 97.

13 232 Paweł Lewandowski Summary E n t i t i e s a u t h o r i z e d to g r a n t a c o m m e r c ia l p r o x y Key words: commercial proxy, entrepreneur, commercial register. A ccording to A rt of th e P o lish C ivil Code (PCC), a com m ercial proxy is a k in d o f pow er o f a tto rn e y g ra n te d by a n e n tre p re n e u r th a t is a subject to a n o b lig atio n to be e n te re d in th e com m ercial register. S uch a com m ercial proxy in clu d es a u th o riz a tio n to act in a n d o u t of co u rt in re sp e c t to ru n n in g a n e n te rp rise. T h e catalo g u e o f e n titie s a u th o riz e d to g ra n t a com m ercial proxy is not so obvious. It is accep ted th a t th e p ro p e r d efin itio n of a n e n tre p re n e u r is e x p re sse d in PC C a n d in th e F reedom A ct of B u sin e ss A ctivity. H ow ever, not every su b ject th a t sh o u ld be e n te re d in th e com m ercial re g is te r is a n e n tr e p re n e u r according to th e m e a n in g p re se n te d in PC C a n d in th e A ct F reedom of B u sin ess A ctivity. T herefore, th e ele m e n ts (su ch as ru n n in g a b u sin e ss activity, m o m ent of e n try to re g iste r) deciding a u th o riz a tio n to g ra n t com m ercial proxy w ere d iscussed. It w as consid ered w h e th e r a n a tu r a l p erso n w ho is a n e n tre p re n e u r sh o u ld or sh o u ld n o t be a u th o riz e d to g ra n t a com m ercial proxy. T h is p a p e r m a in ta in s th a t th e re is no re a so n a b le ju stific a tio n to differ b e tw e e n e n tre p re n e u rs due to leg al form s of b u sin e ss activ ities. Im p o rta n t a m e n d m e n ts in th e p re s e n t leg al s ta tu s of e n titie s a u th o riz e d to g ra n t a com m ercial proxy a re req u ired.