Wykorzystanie map mentalnych w socjologicznych badaniach miasta. dr hab. prof. UŚ Tomasz Nawrocki Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski

Transkrypt

1 Wykorzystanie map mentalnych w socjologicznych badaniach miasta dr hab. prof. UŚ Tomasz Nawrocki Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski

2 Badania psychologii środowiska Fechner 1860, Galton 1880; Trowbridge (imaginary map) Tolman (cognitive map reprezentacje umysłowe) Różnimy się znacznie w odbiorze otoczenia Kurt Lewin teoria pola

3 Kevin Lynch 1960 r. wizualna jakość miast amerykańskich

4 Kevin Lynch zainteresował się problemem wizualnej jakości miast amerykańskich. W tym celu podjął próbę analizy obrazów miasta (mental image) konstruowanych przez mieszkańców.

5 Badania Kevina Lyncha Badania w trzech miastach w końcu lat 50-tych XX wieku: Bostonie, Jersey City i Los Angeles Metody: wywiady swobodne z mieszkańcami miast, których celem było poznanie obrazu miasta (30 w Bostonie i po 15 w Los Angeles i Jersey City) systematyczne badanie wyobrażeń miasta, jakie mieli wyszkoleni obserwatorzy w Bostonie także uzupełniającymi technikami były test rozpoznawania fotografii miejskich przestrzeni, i pytanie o drogę przechodniów analiza badań w książce The Image of the City Cambridge 1960 (wydanie polskie 2011)

6 Obszerne wywiady z niewielką próbą mieszkańców, które miały wywołać ich wyobrażenia o otoczeniu. Podczas wywiadów proszono o opis i lokalizację elementów środowiska miejskiego, odgrywanie wyimaginowanych wycieczek po mieście i wreszcie szkicowanie miasta

7 Dzięki temu, powstają mapy poznawcze (cognitive map). Mapy te to szczególny rodzaj map mentalnych (mental map), który zgodnie z tradycją badawczą związaną z Lynchem, można określić jako wspólną dla danej grupy reprezentację poszczególnych elementów środowiska miejskiego i relacji pomiędzy nimi. mapy oceniające (evaluative map), które dotyczą podzielanej przez grupę oceny poszczególnych elementów środowiska miejskiego

8 Żródło: A. Bańka 2002

9 Obraz (a właściwie obrazy) kształtuje się po: uwzględnieniu relacji pomiędzy elementami

10

11 Kontynuacje Pieter De Jong Raymond Ledrut David Appleyard T.R. Lee Peter Gould preferencyjne podejście (przydatność i użyteczność pewnych miejsc) Polska : Małgorzata Bartnicka; Hanna Libura; Stanisław Mordwa; Andrzej Kowalczyk, Maria Lewicka

12 Zastosowania Urbanistyka dla celów planowania urbanistycznego (zgodnie z intencją K. Lyncha) Psychologia środowiska sposób postrzegania środowiska; poruszanie się (nawigacja) w przestrzeni realnej lub wirtualnej (Hodkinson, Kiel, Mc Coll- Kennedy); zdobywanie wiedzy o środowisku Geografia Społeczna jak przestrzeń jest postrzegana i oceniana? preferencje przestrzenne; GIS (system informacji geograficznej)

13 A jak można i jak wykorzystuje się mapy mentalne w socjologii?

14 1/ Jak przestrzeń jest postrzegana?

15 Wykorzystując szkicowanie mapy miasta można równie dobrze określić, jakie są wyobrażenia przestrzenne mieszkańców, tak jak za pomocą podejścia preferencyjnego (dane dotyczące postaw i preferencji uzyskiwane są drogą wywiadu)

16 1/ Jak przestrzeń jest postrzegana? a/ badania wyobrażeń przestrzennych mieszkańców - najbardziej charakterystyczne miejsca w przestrzeni miejskiej - elementy nieobecne w wyobrażeniach przestrzennych - formy przestrzenne

17 Katowice Św. Jan

18 1/ Jak przestrzeń jest postrzegana? b/ cechy społeczno-demograficzne mieszkańców a wyobrażenia przestrzenne

19 T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001

20 T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001

21 T. Nawrocki, Badania: Trwanie i zmiana lokalnych społeczności górniczych, Lędziny 2001

22 1/Jak przestrzeń jest postrzegana? c/ identyfikacja ośrodków krystalizacji struktury przestrzennej (konceptualnego zakotwiczenia)

23 2/ Delimitacja obszaru (centrum miasta, dzielnicy) T.R. Lee, czy mamy do czynienia z: a/ wyobrażeniem danego obszaru b/ tym co uważa się za dany obszar

24 Wariant delimitacja sąsiedztwa T.R. Lee Badania Cambridge - weryfikacja założeń jednostki podstawowej - C.A. Perry

25 3/ Wyrażanie ocen

26 2010 r.

27 4/ Nazwy lokalne

28 Kobieta, lat, Mikołów badania K. Bierwiaczonek, T. Nawrocki, Mikołowskie genius loci, 2001 rok.

29 Pszczyna, szkic z: pracy magisterskiej Zofii Masny, Instytut Socjologii UŚ 2008

30 5/ Skażenie przestrzeni przestrzenne rozmieszczenie zjawisk

31 Praca egzaminacyjna nt. Visual Pollution Piaski-Czeladź Anna Orska Jakub Olszewski, 2009

32 Praca egzaminacyjna nt. Visual Pollution Piaski-Czeladź Anna Orska Jakub Olszewski, 2009

33 6/ Identyfikacja symboli miasta

34 Kobieta, lat, Śródmieście

35 Zalety map mentalnych łatwiejsze w porównaniu z metodami preferencyjnymi (R.M. Downs) dotarcie do grupowych wyobrażeń przestrzennych określenie miejsca konceptualnego zakotwiczenia czynna rola respondenta, spontaniczność, unika się sugerowania (jeżeli respondent chce szkicować)

36 Zalety map mentalnych cdn. możliwość łączenia z innymi technikami badawczymi możliwość uchwycenia związków emocjonalnych z różnymi elementami środowiska przydatne w badaniu wyobrażeń przestrzennych dzieci

37 Wady map mentalnych brak sprecyzowanej metodologii analizowania danych różnorodność pozyskiwanych szkiców (sekwencyjne, i przestrzenne Appleyard, typologia Ladda) wymagają zdolności rysunkowych

38 Wady map mentalnych cdn. opór badanych przed wykonaniem szkicu większa podatność na efekt ankieterski w przypadku oporu respondenta czasochłonne w wykonaniu wpływ instrukcji (jeżeli takowe są) pracochłonna analiza

39 Przypadek Gliwic 2013 Badaniami objęto 390 mieszkańców Gliwic, którzy zostali dobrani ze względu na płeć, wiek, wykształcenie i dzielnicę zamieszkania. Mapki naszkicowało 262 osób (67,2% ogółu badanych)

40 Obrzeżne dzielnice większość mieszkańców nie szkicowała śródmieścia Gliwic i ograniczała się tylko do swojej dzielnicy. Przykładem mogą być Łabędy, gdzie tylko 27,2% szkicowało śródmieście Gliwic.

41 Kobieta, lat, Łabędy

42 Kobieta, lat, Sikornik

43 Mężczyzna, lat, Osiedle Kopernika

44 Kobieta, lat, Bojków

45 Kobieta, lat, Śródmieście

46 Przygotowanie zespołu badawczego

47 Wyobrażenia przestrzenne Gliwic 2013 r r.

48 2010 r.

49 Wyobrażenia przestrzenne Gliwic opierają się na układzie rynek, ulica Zwycięstwa, dworzec PKP (niekiedy z ekstensją przestrzenną w postaci malla Forum) Najczęściej występującym obiektem (55,0%) rynek, podobnie jak najważniejszym obiektem krystalizacji wyobrażeń przestrzennych (24,5%) brak krawędzi główna ścieżka ulica Zwycięstwa (24,4%)

50 Mężczyzna, lat, Stare Gliwice

51 Wyobrażenia przestrzenne Gliwic 2013 r r.

52 Mężczyzna, lat, Osiedle Gwardii Ludowej

53 Mężczyzna, lat, Osiedle Obrońców Pokoju

54 Kobieta, powyżej 65 lat, Osiedle Gwardii Ludowej

55 Mężczyzna, lat, Sikornik

56 W tym przypadku wady metody przeważyły nad jej zaletami wnioski zostaną wyciągnięte przy kolejnych badaniach z wykorzystaniem map mentalnych.

57 Dziękuję Państwu za uwagę!