Zagadnienia ekonomiki rolnej. Kwartalnik

Transkrypt

1 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 201

2 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 4 (337) 2013 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

3 RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, M. Halamska, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) RECENZENCI M. Adamowicz, B. Borkowski, J. Franc-Dąbrowska, M. Gruda, M. Halamska, J. Jędrzejczyk, W. Józwiak, A. Kowalski, S. Stańko, R. Urban, W. Ziętara Redaktor: E. Dzierżawa Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta RUCH pod numerami: lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, Warszawa: tel. +48 (22) , +48 (22) , +48 (22) Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER oraz Dział Wydawnictw. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) , (22) faks (22) , (22) zer@ierigz.waw.pl Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach ) Prenumerata roczna 1 egz. w 2014 r. (4 numery) wynosi: wersja papierowa 84,00 zł (w tym VAT 5%) wersja elektroniczna 83,98 zł (w tym VAT 23%) Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20 pok. 210a (skr. poczt. 984), Warszawa zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/Warszawa nr W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER Warszawa 2013 Nakład 300 egz.; ark. wyd. 14,7, ark. druk. 11,2 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel

4 ARTYKU Y MAREK WIGIER Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - PIB Warszawa WP YW POLITYKI ROLNEJ NA ZMIANY STRUKTURALNE W ROLNICTWIE Przemiany spo eczno-gospodarcze, jakie nast pi y w Polsce w okresie cz onkostwa w UE, wywo a y szereg zmian strukturalnych w zasobach i rozdysponowaniu czynników produkcji w rolnictwie. Wp yw na przyspieszenie tych procesów mia a niew tpliwie prowadzona polityka publiczna. Przedstawiona w artykule analiza zmian strukturalnych w rolnictwie, konkurencyjno ci sektora i efektywno ci gospodarstw prowadzona jest poprzez pryzmat alokacji zasobów. Gospodarowanie opiera si bowiem na za o eniu ograniczono ci zasobów i umiej tno ci racjonalnego wyboru. Poszukuj c optymalnego wyboru, bierze si pod uwag nieograniczone potrzeby konsumentów, ograniczone zasoby b d ce w dyspozycji i dost pne technologie produkcji. G ówn uwag zwrócono zatem na zasoby produkcyjne (ziemi, pracy i kapita u), odnosz c si do ich ilo ci, oraz struktury rolne oddzia uj ce na wykorzystany potencja produkcyjny. Analiz uzupe niono tak e odniesieniami do konkurencyjno ci sektorowej kszta towanej za po rednictwem instrumentów polityki ekonomicznej (przede wszystkim WPR), która wp ywa bezpo rednio i po rednio na mo liwo ci konkurencyjne rolnictwa. JACEK KULAWIK BARBARA WIELICZKO Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - PIB Warszawa POLITYKA PIENI NA A KREDYTOWANIE ROLNICTWA Kredyt dla rolnictwa wspó cze nie stanowi niezb dne ród o kapita u obcego. Jego kreacja odbywa si w systemie bankowym, który od roku 2008 w wi kszo ci krajów wiata znajduje si w trudnym po o eniu. W adze publiczne zmuszone by y interweniowa, niekiedy korzystaj c z rozwi za niestandardowych, gdy gospodarki znalaz y si w pu apce p ynno ci, a z drugiej strony musia y powstrzyma zagro enie deflacj. Uda o si dzi ki temu ustabilizowa gospodarki i sektory finansowe oraz rynki kredytowe. Okres ekspansywnej polityki pieni nej oraz najcz ciej takiej samej polityki fiskalnej musi kiedy si jednak zako czy. Nie jest pewna reakcja gospodarek na tak zmian kursu polityki makroekonomicznej. Relacje mi dzy kredytem rolnym, polityk pieni n i gospodark narodow s z o one, ale przy tym dwukierunkowe. Modyfikowane s równocze nie przez zastosowanie

5 w niektórych krajach preferencji kredytowych dla rolników. W wymiarze ilo ciowym kredyt rolny na ogó w niewielkim stopniu wp ywa na polityk pieni n, wzrost gospodarczy i rozwój spo eczno-ekonomiczny. Wynika to g ównie z ma ego udzia u rolnictwa w cznej poda y i popycie kredytowym. Kredyty preferencyjne z kolei w ma ym stopniu mog przyczynia si do nierównowagi finansów publicznych. Wreszcie mechanizm mno nika- -akceleratora t umaczy nieznaczny wp yw kredytu rolnego na fluktuacj koniunktury w ca ej gospodarce narodowej. MICHA SOLIWODA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - PIB Warszawa ROLNICZE UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE W KANADZIE I USA JAKO SK ADNIK SYSTEMU ZARZ DZANIA RYZYKIEM W NOWOCZESNYM AGROBIZNESIE Celem opracowania jest próba oceny systemu rolniczych ubezpiecze gospodarczych w Kanadzie i USA. Osi rozwa a jest nast puj ca teza: przy projektowaniu systemu rolniczych ubezpiecze gospodarczych decydenci polityki rolnej uwzgl dniaj regionalne czynniki przyrodnicze i spo eczne, bior c te pod uwag konkurencyjno sektora rolnego w uj ciu mi dzynarodowym. Rozwi zania w zakresie rolniczych ubezpiecze gospodarczych, przyj te ju od kilku dziesi cioleci w Kanadzie i USA s bardzo nowatorskie (np. ubezpieczenia indeksowane, czy produkty pakietowe). Implikuje to potrzeb ich rozwa nej adaptacji do rolnictwa europejskiego, z uwagi na priorytety WPR Potrzebna jest g bsza integracja systemu ubezpiecze dla sektora rolnego z narz dziami stabilizacji dochodów rolniczych, konieczne jest tak e podniesienie kwalifikacji rolników w zakresie zarz dzania finansami (w tym planowania finansowego). Istotne jest w czenie sektora prywatnego do systemu RUG, np. poprzez projekty oparte na partnerstwie publiczno-prywatnym. MARCIN WYSOKI SKI BOGDAN KLEPACKI Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego Warszawa POZIOM I PARYTET DOCHODÓW GOSPODARSTW MLECZNYCH O RÓ NYM STOPNIU KONCENTRACJI PRODUKCJI W opracowaniu zaprezentowano zagadnienia dotycz ce dochodów w gospodarstwach mlecznych o zró nicowanej skali produkcji. Stwierdzono, e przy rosn cej skali produkcji ich sytuacja dochodowa uleg a poprawie bardziej ni proporcjonalnie w stosunku do zwi kszenia liczby krów. Dla osi gni cia dochodu parytetowego niezb dne by o utrzymywanie stada licz cego ponad 20 krów mlecznych. Dochód z tytu u zarz dzania by dodatni w ca ym okresie bada tylko w gospodarstwach utrzymuj cych powy ej 50 krów.

6 MISCELLANEA JERZY REMBEZA Politechnika Koszali ska ARKADIUSZ ZALEWSKI Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - PIB Warszawa CENY NAWOZÓW MINERALNYCH W POLSCE I ICH POWI ZANIE Z RYNKAMI MI DZYNARODOWYMI W opracowaniu przedstawiono d ugo- i krótkookresowe powi zania pomi dzy cenami nawozów na rynku polskim a cenami na rynku mi dzynarodowym. Analiz obj to ceny mocznika, superfosfatu potrójnego oraz soli potasowej na rynku polskim i mi dzynarodowym w latach Dodatkowo, w analizach reakcji krótkookresowych uwzgl dniono dane dotycz ce cen pszenicy, gazu ziemnego oraz fosforytów. W modelowaniu powi za cenowych wykorzystano metody kointegracji oraz modele VAR. Uzyskane wyniki wskazuj na istnienie d ugookresowych powi za pomi dzy cenami nawozów na rynku polskim a cenami nawozów na rynku mi dzynarodowym. W analizach reakcji krótkookresowych stwierdzono, e poza reakcj na impulsy p yn ce ze strony rynku w asnego, ceny nawozów na rynku polskim reaguj przede wszystkim na ceny pszenicy. Reakcja krótkookresowa na ceny surowców do produkcji nawozów by a natomiast niewielka. wiadczy to o tym, e krótkookresowe reakcje na rynku cen nawozów kszta towane s przede wszystkim przez impulsy o charakterze popytowym. GRA YNA NACHTMAN Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - PIB Warszawa PRODUKCJA WARZYW W SYSTEMIE EKOLOGICZNYM I KONWENCJONALNYM Dynamicznemu rozwojowi rolnictwa ekologicznego w Polsce towarzyszy wzrost konsumpcji produktów ekologicznych. Z bada wynika, e najcz ciej nabywanymi produktami rolnictwa ekologicznego s warzywa. Uprawa warzyw polowych w obecnej skali nie zaspokaja rosn cego zapotrzebowania. Trudno jednak przewidywa wzrost tej produkcji ze wzgl du na wymagania zwi zane z technologi uprawy, a przy tym konieczno ci respektowania ogranicze obowi zuj cych rolnictwo ekologiczne. Do rozwoju tego kierunku produkcji rolniczej nie przekonuj te wyniki dochodowo ci gospodarstw ekologicznych specjalizuj cych si w uprawie warzyw, wyselekcjonowanych z próby Polskiego FADN.

7 Analiza efektów produkcyjno-ekonomicznych grupy gospodarstw z ekologiczn upraw warzyw, wykonana na tle podobnych gospodarstw konwencjonalnych wykaza a, e cho pozostaj one konkurencyjne pod wzgl dem dochodowym, to ró nica w dochodzie netto wynosi a tylko oko o 10 tys. z., przy redniej powierzchni u ytków rolnych 21 ha. Ró nica ta spowodowana by a nieco wy szymi dop atami (w przeliczeniu na 1 ha u ytków rolnych tylko o 345 z.). W tej sytuacji nadwy ka w dochodzie gospodarstw ekologicznych w odniesieniu do gospodarstw konwencjonalnych wydaje si by niewspó mierna do wniesionego wysi ku, obowi zku respektowania rygorów produkcyjnych, by stanowi zach t do podejmowania produkcji warzyw systemem ekologicznym. ANNA GAWRO SKA Uniwersytet Przyrodniczy Pozna REGIONALNE ZRÓ NICOWANIE KREDYTÓW KL SKOWYCH W POLSCE W LATACH W artykule przedstawiono analiz regionalnego zró nicowania kredytów kl skowych udzielonych na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i dzia ach specjalnych produkcji rolnej w Polsce, z uwzgl dnieniem dop at ARiMR. Prace przygotowano na podstawie niepublikowanych danych ARiMR w okresie od 1 maja 2007 roku do 31 grudnia 2012 r. Najwi ksze rodki i dofinansowanie z ARiMR z linii kredytowej inwestycyjnej uzyskali rolnicy z województwa wielkopolskiego (na odtworzenie szkód spowodowanych g ównie przez grad i huragan), natomiast najmniejsze z województwa pomorskiego (zniszczenia wskutek huraganu). Z linii obrotowej najwi ksze wsparcie finansowe trafi o do rolników z województw: kujawsko-pomorskiego, mazowieckiego i wielkopolskiego. W województwie kujawsko-pomorskim wi kszo rodków dotyczy a kl sk ywio owych zwi zanych z wyst powaniem suszy i przymrozków wiosennych, w województwie mazowieckim z tytu u wymarzni cia, a w województwie wielkopolskim wskutek suszy. Najni sz pomoc finansow zwi zan z dofinansowaniem kredytów obrotowych uzyskali z kolei rolnicy z województw: podkarpackiego, l skiego i podlaskiego. ANETTA BARSKA Uniwersytet Zielonogórski KRYTERIA WYBORU PRODUKTÓW YWNO CIOWYCH PRZEZ M ODYCH KONSUMENTÓW Z POLSKI, CZECH I S OWACJI Celem artyku u by o zidentyfikowanie kryteriów wyboru produktów ywno ciowych przez m odych konsumentów regionu po udniowo-zachodniego przygranicza: Polski, S owacji oraz Czech. Autorka podj a si próby okre lenia stopnia wa no ci takich czynników przy wyborze produktów ywno ciowych, jak: cena, marka, jako, miejsce zakupu, stosowane instrumenty promocji i inne. W post powaniu badawczym autorka wykorzysta a analiz literatury oraz w asne badania ankietowe przeprowadzone w ród 493

8 m odych konsumentów. Analiza pozyskanego materia u empirycznego pozwala zauwa y, e postawy m odych konsumentów regionów przygranicznych wobec ywno ci s do zbli one. G ówne, zidentyfikowane w drodze bada ankietowych, kryteria wyboru produktów ywno ciowych, to: wie o produktu, cena, jako oraz jego walory smakowe. Producenci winni rozwa y budowanie swoich strategii ekspansji na tych w a nie atrybutach produktów. ALEKSANDRA KOWALSKA Uniwersytet im. M. Curie-Sk odowskiej Lublin UWARUNKOWANIA WDRA ANIA SYSTEMÓW ZARZ DZANIA JAKO CI YWNO CI U DOSTAWCÓW SIECI HANDLOWYCH W POLSCE Celem pracy jest przedstawienie relacji dwóch wa nych procesów, jakie zachodz na rynku rolno- ywno ciowym w Polsce: procesu koncentracji handlu oraz procesu wdra ania i utrzymywania dobrowolnych systemów zarz dzania jako ci i bezpiecze stwem ywno ci przez potencjalnych dostawców sieci handlowych, a w ród nich: BRC (British Retail Consortium), IFS (International Food Standard), ISO czy GLOBALG.A.P. Proces koncentracji na rynku dystrybucji ywno ci post puje na ca ym wiecie. Rozwój sieci sklepów wielkopowierzchniowych w Polsce jest opó niony w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej czy Stanami Zjednoczonymi. W artykule przedstawiono prawdopodobne przyczyny tego opó nienia. W warunkach globalizacji, konieczne jest szybkie i skuteczne dostosowanie rozdrobnionej poda y do rosn cych wymaga koncentruj cego si handlu, zw aszcza o charakterze jako ciowym. W innym wypadku polscy producenci rolni, przetwórcy oraz po rednicy handlowi nie b d konkurencyjni na globalnym rynku rolno- ywno ciowym. Certyfikat zgodno ci z jednym ze standardów (BRC, IFS, ISO czy GLOBALG.A.P) to nie tylko narz dzie przydatne b d konieczne w nawi zaniu kontaktów z sieciami handlowymi, ale tak e ród o licznych korzy ci zarówno dla dostawców, jak i odbiorców.

9 ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ Październik Grudzień 2013 Nr 4 (337) SPIS TREŚCI ARTYKUŁY MAREK WIGIER Wpływ polityki rolnej na zmiany strukturalne w rolnictwie... 3 JACEK KULAWIK, BARBARA WIELICZKO Polityka pieniężna a kredytowanie rolnictwa MICHAŁ SOLIWODA Rolnicze ubezpieczenia gospodarcze w Kanadzie i USA jako składnik systemu zarządzania ryzykiem w nowoczesnym agrobiznesie MARCIN WYSOKIŃSKI, BOGDAN KLEPACKI Poziom i parytet dochodów gospodarstw mlecznych o różnym stopniu koncentracji produkcji MISCELLANEA JERZY REMBEZA, ARKADIUSZ ZALEWSKI Ceny nawozów mineralnych w Polsce i ich powiązanie z rynkami międzynarodowymi GRAŻYNA NACHTMAN Produkcja warzyw w systemie ekologicznym i konwencjonalnym ANNA GAWROŃSKA Regionalne zróżnicowanie kredytów klęskowych w Polsce w latach ANETTA BARSKA Kryteria wyboru produktów żywnościowych przez młodych konsumentów z Polski, Czech i Słowacji ALEKSANDRA KOWALSKA Uwarunkowania wdrażania systemów zarządzania jakością żywności u dostawców sieci handlowych w Polsce STRESZCZENIA ROZPRAW DOKTORSKICH TERESA MIKULSKA Poziom i źródła dochodów a struktura konsumpcji w jednoosobowych gospodarstwach domowych RECENZJE POLEMIKI KRZYSZTOF FIRLEJ Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (2) (pod red. nauk. I. Szczepaniak)

10 KRONIKA SEBASTIAN JARZĘBOWSKI Znaczenie logistyki i łańcuchów dostaw w Polsce i w Stanach Zjednoczonych (16 maj 2013, Warszawa) BIBLIOGRAFIA Książki ekonomiczno-rolnicze oprac. M.M Artykuły ekonomiczno-rolnicze oprac. Zespół Spis treści rocznika

11 PROBLEMS OF AGRICULTURAL ECONOMICS October December 2013 No. 4 (337) CONTENTS ARTICLES MAREK WIGIER The impact of agricultural policy on structural changes in agriculture... 3 JACEK KULAWIK, BARBARA WIELICZKO Monetary policy versus credits to agriculture MICHAŁ SOLIWODA Agricultural business insurances in Canada and the USA as the element of risk management system in the modern agribusiness MARCIN WYSOKIŃSKI, BOGDAN KLEPACKI The level and parity of dairy farms incomes in dependence on different scale of production MISCELLANEA JERZY REMBEZA, ARKADIUSZ ZALEWSKI Prizes of mineral fertilizers in Poland and their linkages with international markets GRAŻYNA NACHTMAN Vegetable production under organic and conventional farming systems ANNA GAWROŃSKA Regional diversity of disaster credits in Poland in ANETTA BARSKA Selection criteria of food products by young consumers from Poland, Czech Republic and Slovakia ALEKSANDRA KOWALSKA Conditions of implementing quality management systems by suppliers of trade networks in Poland SUMMARIES OF DOCTOR S THESES TERESA MIKULSKA Level and sources of income versus consumption structure in single households REVIEWS POLEMICS KRZYSZTOF FIRLEJ Monitoring and evaluation of competitiveness of Polish food producers (2) (edited by I. Szczepaniak)

12 CHRONICLE SEBASTIAN JARZĘBOWSKI Relevance of logistics and supply chains in Poland and the United States of America (16 May 2013, Warszawa) BIBLIOGRAPHY Economic and agricultural books worked out by M.M Economic and agricultural articles worked out by collective Contents