Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce. Aktywność fizyczna

Transkrypt

1 Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce Aktywność fizyczna Redakcja naukowa dr inż. Jędrzej Nyćkowiak dr hab. Jacek Leśny prof. UPP Skład i łamanie tekstu Adam Loesch ISBN (całość) ISBN (wydanie online) ISBN (wydanie drukowane) Ilość znaków w książce: 329tys. Ilość arkuszy wydawniczych: 8,2 Niniejsza pozycja jest monografią naukową. Jej rozdziały zostały wydrukowane zgodnie z przesłanymi tekstami po ich zaakceptowaniu przez recenzentów (spis recenzentów kolekcji zamieszczono na końcu książki). MN 1 S t r o n a

2 Poznań Wytrzymałość a efektywność młodych piłkarzy nożnych klubu SV Berliner Brauereien Relationship between endurance and effectiveness of young football players from SV Berliner Brauerein club Kalinowski Paweł (1), Olga Bugaj (2) (1) Katedra Humanistycznych Podstaw Kultury Fizycznej, Wydział WFSiR, AWF Poznań (2) Katedra Kinezjologii Sportu, Wydział WFSiR, AWF Poznań Słowa kluczowe: Trening sportowy, wytrzymałość, zespołowe gry sportowe, piłka nożna Streszczenie Piłka nożna cały czas się rozwija w związku z czym nieodzowne jest stałe unowocześnianie metod, form i środków treningowych, oraz analizowanie gry sportowców. Dystans pokonywany przez piłkarzy w trakcie meczu ciągle wzrasta. W latach 60 tych XX wieku czołowi sportowcy pokonywali dystans 4 5 km podczas jednego spotkania, w latach 90 tych km w trakcie jednego meczu, natomiast w obecnych czasach piłkarze pokonują średnio dystans około 9 13 km. Praca wykonywana na boisku ma charakter tlenowo beztlenowy. W prezentowanej pracy podjęto próbę znalezienia związku między wytrzymałością krążeniowo-oddechową, a efektywnością działania zawodników klubu SV Berliner Brauereien. Grupę badawczą stanowiło 18 piłkarzy reprezentujących drużynę niemiecką w rozgrywkach U 17, który jest odpowiednikiem juniora młodszego w Polsce. Badania przeprowadzono w trakcie rundy jesiennej sezonu 2015/2016. Dokonano pomiaru wytrzymałości fizycznej za pomocą Testu Coopera w wersji biegowej oraz oceny efektywności działań zawodników podczas gry zmodyfikowaną metodą sędziów kompetentnych. Wykonano statystyki opisowe średnie (X), wartości minimalne (min), maksymalne (max) oraz odchylenia standardowe (SD) oraz wyznaczono współczynnik korelacji. Wyniki badań pokazały zależność między wynikami uzyskanymi w Teście Coopera a efektywnością działania młodych piłkarzy reprezentujących berliński zespół. 1. Wstęp Trening sportowy postrzegany jest jako wieloletni proces pedagogiczny, specjalnie zorganizowany, zmierzający do optymalizacji funkcji ustroju i rozwinięcia specyficznej adaptacji wysiłkowej. W trakcie trwania tego procesu zawodnik nabywa umiejętności techniczne i taktyczne. Jednym z fundamentalnych elementów treningu piłkarskiego jest przygotowanie sprawnościowe (Sozański 1999). Wychodząc z takiego założenia niezbędnym jest odpowiednie kształtowanie i monitorowanie obciążeń, którym poddawani są piłkarze w trakcie procesu treningowego. Jednym z podstawowych problemów do rozwiązania, przed którym stoją środowiska naukowe oraz praktycy w klubach i sekcjach sportowych, jest znalezienie skutecznych sposobów pozwalających na osiąganie wysokich rezultatów sportowych (Kalinowski, Karpowicz 2015, s.24). Piłka nożna cały czas ewoluuje, przez co obliguje do stałych modyfikacji metod, form, środków treningowych, oraz wzrostu obciążeń. Warto zauważyć, iż w latach 60 tych XX wieku najlepsi zawodnicy pokonywali dystans 4 5 km podczas meczu, natomiast w latach 90 tych dystans ten wzrósł dwukrotnie do km w trakcie jednego spotkania, aktualnie nawet do 14 km w meczu, przy czym średnio dystans ten mieści się w przedziale 9 13 km ( Bangsbo 1999, Reilly 1997, Mohr i in. 2003, Zarzeczny i in. 2007, Bradley i in. 2009). Wysiłek fizyczny wykonywany przez zawodników podczas walki sportowej jest pracą o charakterze tlenowo beztlenowym. Bangsbo przyjmuje, że podejmowanie takich działań jak: dryblingi, strzały na bramkę, wślizgi czy zmiany 2 S t r o n a

3 kierunku biegu kształtują wydolność beztlenową kwasomlekową i niekwasomlekową, natomiast 70 % ATP jest pozyskiwane z procesów tlenowych (Bangsbo 1999). Na podstawie analizy literatury można zaobserwować zmniejszanie wysiłków o wysokiej intensywności w ostatnich 15 minutach meczu (Mohr i in. 2003, Bradley i in. 2009). W związku z tym wydaje się wielce prawdopodobne racjonalne wytłumaczenie tendencji występujących w ostatnich latach w piłce nożnej, gdzie można zauważyć dużą liczbę bramek zdobywaną w ostatnim kwadransie meczu. Na tej podstawie można przypuszczać, że wydolność fizyczna ma istotny wpływ na końcowy wynik sportowy, uzyskiwany dzięki wysokiej efektywności działań zawodników na boisku. Testy wysiłkowe, kontrola i optymalizacja procesu szkolenia sportowego są bardzo ważnymi elementami treningu sportowego. Ukierunkowują one prace szkoleniową. To dzięki właściwemu rozpoznaniu i odpowiedniemu dobraniu odpowiednich środków i metod treningowych możliwy jest rozwój i poprawa poziomu wytrenowania. Wysiłek podejmowany podczas gry w piłkę nożną zaliczany jest do grupy wysiłków o charakterze szybkościowo siłowym i szybkościowo wytrzymałościowym. Zaobserwowano, że zawodnicy sportów szybkościowo wytrzymałościowych i szybkościowo siłowych, m.in. piłkarze nożni charakteryzują się wysokim potencjałem do realizowania pracy o wysokiej intensywności (Shepard, Astrand 1992, Reilly 1994b, Pilis, Pilis 2013). Zawodnicy ze względu na wymagania gry muszą być przygotowani do podejmowania intensywnego wysiłku we wszystkich fragmentach gry i podczas trwania całego spotkania powinni charakteryzować się wysoką sprawnością fizyczną i bardzo dobrą techniką. Dlatego jednym z najistotniejszych celów procesu szkoleniowego jest kształtowanie i doskonalenie zdolności do wysiłków o zmiennej intensywności (prędkości biegu) w długich odcinkach czasu (wytrzymałości) (Bangsbo 1999, s.87 88). Można zatem przyjąć, że fundamentem przygotowania motorycznego piłkarzy jest przygotowanie na wstępie mechanizmów tlenowych, na bazie których kształtowane są szybkość, wytrzymałość beztlenowa i siła dynamiczna. Wpływ na taką kolejność ma zarazem liczba rozgrywanych spotkań w sezonie, który w zagranicznych ligach na najwyższym poziomie sięga nawet do spotkań w sezonie jak i pokonywany dystans, oraz czas trwania rywalizacji (Chmura i in. 2008). Chmura i wsp. (2008) stwierdzili również, iż wytrzymałość u piłkarzy budowano metodą ciągłą, czas biegu o stałej intensywności wynosił do 90 minut (Chmura i in s. 50). Badania nad charakterem wysiłków wykonywanych podczas meczy piłki nożnej przeprowadził także Bangsbo (1994), w których zaobserwowano u zawodników ligi duńskiej, że 40% czasu w meczu realizują w marszu, 17% pozostają w pozycji stojącej, 35% biegają z małą prędkością, 8% pokonują poruszając się z wysoką prędkością, natomiast tylko 0,6 % tzn. około 30 sekund zajmują sprinty. W badaniach Comettiego (2002), wykazano, że zawodnicy ligi francuskiej 35% czasu gry spędzają na odpoczynku, 40 % realizowanych wysiłków jest niską intensywnością, 20% ze średnią intensywnością, natomiast tylko 5% czasu meczu to akcje eksplozywne. Na tej podstawie można domniemywać o ważności wysiłków aerobowych (wytrzymałościowych). W związku z tym można przyjąć za słuszne piramidalne znaczenie budowania bazy do wykonywania wysiłków tlenowych, stanowiących bazę dla wysiłków anaerobowych czyli beztlenowych. Zbudowanie odpowiedniego potencjału motorycznego ma istotny wpływ dla efektywności działań techniczno taktycznych piłkarzy podczas rywalizacji przy narastającym zmęczeniu. Wszystkie te składowe mają wymierny wkład na końcowy rezultat sportowy. Piłka nożna to dynamicznie zmieniający się w czasie, wielowarstwowy, pewien układ bronienia i atakowania (Nosal 2003), w którym jednym z najistotniejszych elementów jest efektywność rozumiana jako zamierzone lub nieplanowane działanie dające pozytywny wynik (Pszczołowski 1978). W celu oceny efektywności potrzebna jest obserwacja i analiza działań piłkarza podczas meczu. Można przyjąć, że tylko prawidłowa ewaluacja i opis działań techniczno-taktycznych w wymiarze ilościowym i jakościowym umożliwia odpowiednie kierowanie procesem treningowym. Pierwszych prób oceniania zawodników podjęli się Kłyszejko (1960) i Ulatowski (1966), którzy w swych pracach poszukiwali determinantów skuteczności działań sportowców i wyniku sportowego. Prawidłowa weryfikacja informacji ma istotny wpływ na racjonalizację procesu szkoleniowego 3 S t r o n a

4 (Naglak 1994). Nadrzędnym celem obserwacji jest rejestrowanie, analiza i próba oceny efektywności działań z piłką i bez piłki. W związku z powyższym wydaje się niezbędnym uzupełnienie wyników badań na temat wytrzymałości tlenowej również o próbę znalezienia jej związku z efektywnością działań zawodników na boisku. Celem pracy było znalezienie związku między wytrzymałością krążeniowooddechowa a efektywnością gry zawodników niemieckiego klubu. 2. Materiał i Metody Grupę badawczą stanowiło 18 piłkarzy klubu SV Berliner Brauereien. Zawodnicy uczestniczący w badaniach byli w wieku 17 ±1 lat. Drużyna niemiecka występowała w kategorii wiekowej do lat siedemnastu, poziom juniora młodszego w Polsce. Niemiecki klub sportowy powstał w Berlinie w 1946 roku. Ośrodek sportowy znajduje się w Prenzlauer Berg. W początkowych latach klub funkcjonował jako BSG Berliner, który w 1953 roku został przekształcony na BSG Empor Nordost Berlin. Pod nazwą SV Berliner Brauereien klub istnieje od 1963 roku. Z sukcesami prowadził sekcje podnoszenia ciężarów, badmintona, piłki nożnej, tenisa stołowego, tenisa ziemnego, hokeja na lodzie, lekkoatletyki, koszykówki czy gimnastyki. Jego członkami byli liczni medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata i mistrzostw Europy. W sezonie 2015/2016 w sekcji piłkarskiej w rozgrywkach zgłoszonych było 11 drużyn. Badania przeprowadzono od czerwca do grudnia 2015 roku w Berlinie. W celu odpowiedzi na pytania badawcze dokonano oceny efektywności działań zawodników podczas wszystkich meczy rundy jesiennej sezonu 2015/2016 zmodyfikowaną metodą sędziów kompetentnych, oraz pomiaru wytrzymałości krążeniowo-oddechowej za pomocą Testu Coopera, który został przeprowadzony w okresie przygotowawczym rundy jesiennej sezonu 2015/2016. Zmodyfikowana metoda sędziów kompetentnych polegała na ocenie każdego zawodnika uczestniczącego w meczu przez pięciu trenerów, którzy przyznawali noty w skali od 1 10 z dokładnością do 0,5 punktu. Kryteria według, których byli oceniani zawodnicy to: poruszanie się po boisku według pozycji, skuteczność podań i strzałów, pojedynki 1x1, stwarzanie sytuacji bramkowych dla zawodników w ofensywie oraz zapobieganie utraty bramki w defensywie. Punkty odejmowane były za błędy popełniane przez piłkarza na boisku w w/w obszarach. Po wystawianiu ocen zastosowano zasadę odrzucania not skrajnych. Następnie sumowano trzy pozostałe wyniki i obliczono średnią arytmetyczną. Test Coopera polega na pokonaniu jak najdłuższego dystansu w czasie 12 minut. Test ten wykazuje wysoką korelację z metodami laboratoryjnymi badającymi maksymalny pobór tlenu w trakcie próby wysiłkowej na bieżni mechanicznej (r=0.897). Dzięki tak silnej korelacji istnieje możliwość oszacowania maksymalnego zużycia tlenu, na podstawie samego12 minutowego testu. Test ten daje możliwość oszacowania wydolności tlenowej i sprawności sercowo-naczyniowej organizmu (Cooper 1968). Zebrane z powyższych testów wyniki opracowano statystycznie w programie Statistica 12. Wykonano statystyki opisowe, obliczono średnie (X), wartości minimalne (min), maksymalne (max) oraz odchylenia standardowe (SD), oraz wyznaczono współczynnik korelacji obliczony za pomocą testu Spearman a. 4 S t r o n a

5 3. Wyniki Na podstawie przeprowadzonych badań zaobserwowano korelację pomiędzy skutecznością gry, a wynikami testu Coopera na poziomie istotności p=0,05. Wykazany związek zachodził w około 71% przypadków (r=0,708). Tab. 1. Zależność wyników badan wytrzymałości i efektywności działań zawodników klubu SV Berliner Brauereien dla p < 0,05. Korelacje Test Coopera vs Nota, N=18 Zmienna Nota Test Coopera 0, Ryc. 1. Przedstawienie graficzne związku między wytrzymałością, a efektywnością. 4. Dyskusja Pomiar wydolności fizycznej obrazuje i informuje o skutkach wytrenowania organizmu piłkarza. Wysokie wyniki sportowe są możliwe tylko przy optymalnie prowadzonym procesie treningowym. Badania duńskich piłkarzy w Meksyku, którzy uczestniczyli w Mistrzostwach Świata w 1986 roku ukazały, iż początkowy średni poziom wentylacji minutowej płuc, który wynosił 142 l/min po czterech tygodniach treningu wzrósł do poziomu wynoszącego około 148 l/min. Podobne tendencje można było zauważyć w obszarze maksymalnego zużycia tlenu. Badania 82 wysoko wykwalifikowanych piłkarzy duńskich i 20 piłkarek kobiecej drużyny narodowej wykazały po dwóch miesiącach intensywnego treningu zwiększenie poziomu maksymalnego zużycia tlenu z 57 do 62 ml/min/kg (Bangsbo 1999). 5 S t r o n a

6 W tym obszarze badania były prowadzone również na polskim gruncie. Śliwowski i wsp. (2007), przebadali 22 piłkarzy juniorów z klubu Lech Poznań. Badacze wykonali test parametrów krążeniowo-oddechowych testami: PWC170, testem progresywnego biegu na wyczerpanie, oraz test Multistage Shuttle Run ( MST), w dwóch terminach. Badani wykazali korzystne zmiany adaptacyjne w zakresie badanych wskaźników fizjologicznych pomiędzy dwoma datami pomiaru przed okresem przygotowawczym i po zakończeniu tego okres. Jednak należy zwrócić uwagę na to, iż nie każdy z zawodników, nawet najwyższej klasy, powinien charakteryzować się takimi samymi parametrami wytrenowania. W znacznym stopniu oczekiwany poziom poszczególnych parametrów zależeć będzie od pozycji, na jakiej gra dany zawodnik. Może to tłumaczyć wynik powyższych badań, gdzie zależność pomiędzy wynikiem testu Coopera a efektywnością gry była istotna statystycznie, jednak nie tłumaczyła 100% przypadków. Jak wynika z badań Cıhan, Can i Seyıs (2012), zawodnicy poddani testowi Yo-Yo Intermittent Recovery Level-1 (Yo-Yo IR1), który bada między innymi maksymalny pobór tlenu, tętno i dystans pokonany w trakcie testu, piłkarze różnią się od siebie pod względem badanych parametrów zależnie od pozycji na jakiej grają. Zawodnicy gający na pozycji pomocnika osiągnęli najlepszy wynik testu w odległości w przebytej w trakcie badania i pod względem maksymalnego poboru tlenu w stosunku od zawodników grających na innych pozycjach. W czasie odzyskiwania energii najlepsi okazali się napastnicy, natomiast bramkarze mieli niższe tętno maksymalne, niż zawodnicy grający na innych pozycjach. W badaniach własnych dokonano oceny efektywności działań zawodników podczas wszystkich meczy rundy jesiennej sezonu 2015/2016 zmodyfikowaną metodą sędziów kompetentnych oraz pomiaru wytrzymałości za pomocą Testu Coopera. Wykazano związek pomiędzy szacowaną wytrzymałością krążeniowo-oddechową badaną testem Coopera, a skutecznością gry ocenianą metodą sędziów kompetentnych. Test Coopera, pomimo iż został stworzony w latach 60 XX wieku, przez łatwość jego wykonania, nadal spełnia swoje zadanie i jest często używany z dużą skutecznością. Test Coopera okazuje się cennym narzędziem do badania zawodników piłkarskich. Gaetano i Rago (2014) użyli testu Coopera jako parametru obciążenia wewnętrznego w celu monitorowania zmian wywołanych nowym rodzajem treningu zawodników piłkarskich w wieku 16.8 ± 1 lat. Test Coopera wykorzystany został również w badaniach przeprowadzonych przez Andrasić, Cvetković i Milić (2016), którzy badali różnice w potencjale metaboliczno-energetycznym zawodników piłkarskich U-16 (kadeci), w zależności do reprezentowanego poziomu gry. Przebadano 60 zawodników na różnym poziomie sportowym 20 reprezentantów kraju, 21 zawodników wysokiej klasy, grających w lidze oraz 19 zawodników grających na zawodach na poziomie regionalnym. Wszyscy badani zawodnicy wykonali test Coopera. Bezpośrednio przed, minutę po zakończeniu i 10 minut po zakończeniu testu Coopera badano poziom mleczanów we krwi opuszkowej. W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano istotną statystycznie różnicę pomiędzy grupami graczy, a analizowanymi parametrami metaboliczno-energetycznymi. Podsumowując, w piłce nożnej istnieje związek między wytrzymałością zawodnika i jego skutecznością gry, konieczne są jednak badania na większej grupie zawodników i na zawodnikach w innych grupach wiekowych, aby określić pozostałe czynniki wpływające na skuteczność gry, jak i w celu potwierdzenia na większej grupie powyższych wyników badań. 5. Wnioski 1. Wytrzymałość krążeniowo-oddechowa szacowana testem Coopera wykazuje istotną statystycznie korelację z efektywnością gry piłkarzy nożnych. 2. Konieczne są dalsze badania na większej grupie w celu potwierdzenia związku wytrzymałości z efektywnością gry. 6 S t r o n a

7 6. Literatura Andrasic S, Cvetkovic M, Milic Z (2016) Differences in metabolic-energy potential in U16 football players (cadet age) in relation to competition level., Sports Science & Health, Vol. 6 Issue 2, p97 8p Bangsbo J (1994) Fitness Training in Football a Scientific Approach. Krogh Institute University of Copenhagen, Denmark Bangsbo J (1999) Sprawność fizyczna piłkarza. Centralny Ośrodek Sportu. ISBN Warszawa Bardley P S, Sheldon W, Wooster B, Olsen P, Boanas P, Krustrup P (2009) High intensity running in English FA Premier League soccer matches. J. Sports Sci Nr. 2, s Chmura J, Chmura P, Ciastoń J (2008) Przygotowanie motoryczne piłkarzy do wysiłku startowego Sport Wyczynowy Nr , s Cıhan H, Can İ, Seyıs M (2012) Comparison of recovering times and aerobic capacity according to playing position of elite football players. Journal of Physical Education & Sports Science /Beden Egitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Vol. 6 Issue 1, p1 8p Cometti G (2002) La preparation physique en football. Chiron. Cooper K H (1968) A means of assessing maximal oxygen intake. Correlation between field and treadmill testing, JAMA [JAMA] Jan 15; Vol. 203 (3), pp Gaetano R, Rago V (2014) Preliminary study on effects of hiit-high intensity intermittent training in youth soccer players., Journal of Physical Education & Sport. Vol. 14 Issue 2, p 148 3p Jarużnyj N W, Wołkow N I (1993) Wydolność tlenowa zawodników sportowych gier zespołowych Sport Wyczynowy Nr. (1-2), s p-issn: Jastrzębski Z (2002) Assessment of physical capacity and of selected indices of motor fitness in football players throughout an annual training cycle Polish J Sport Med Nr. 18(2), s Kalinowski P, Karpowicz K (2015) Porównanie wybranych elementów systemów organizacyjnych szkolenia piłkarskiego na przykładzie klubu polskiego i niemieckiego. Asystent Trenera nr 5(12), s Kłyszejko W (1960) Próba charakterystyki współczesnej koszykówki na podstawie akcji ofensywnych podczas Igrzysk Olimpijskich w Rzymie. Kultura Fizyczna Nr.12 Mohr M, Krustrup P, Bangsbo J (2003) Match performance of high standard soccer players with special reference to development of fatigue. J Sports Sci Nr. 7, s Naglak Z (1994) Zespołowa gra sportowa. Studia i Monografie Nr.45 AWF Wrocław Nosal J (2003) Ekonomiczność działania w ataku podczas gry w piłkę nożną [W:] Dembiński J, Naglak Z (red) Sprawność działania zawodników w grach zespołowych. Monografia Nr 1. Międzynarodowe Towarzystwo Naukowe Gier Sportowych. Wrocław, s Pilis K, Pilis W (2013) Czynniki modyfikujące skuteczność gry w piłce nożnej. W: Zdorowije studenczeskoj mołodieży: Dostiżenia teorii I praktiki fiziczeskoj kultury, sporta I turizma na sowerimiennom etapie. Zbornik naucznych statej, (Borysewicz A P, Krymalewicz M M, Sizowa H W, Sołowiewa N D, Franow S.) [red] Minsk Pszczołowski T (1978) Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Reilly T (1994b) Physiological aspects of soccer. Biology and Sport, 11: 3-20 Relly T (1997) Energetics of high intensity exercise (soccer) with particular reference to fatigue. J Sports Sci Nr. 3, s Shepard R, Astrand P O (1992) Endurance in Sport. Oxford, U.K. Blackwell Scientific. Śliwowski R, Jóźwiak J, Pietrzak M, Wieczorek A, Wieczorek J (2007) Aerobic performance of young football players in the preparatory period, Studies in Physical Culture & Tourism 2007 Supplement, Vol. 14, p293 5p Sozański H (1999) Podstawy teorii treningu sportowego, Warszawa 7 S t r o n a

8 Stuła A (1998) Test Coopera dla młodych piłkarzy Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne Nr. 1 Biblioteczka Monograficzna, s Ulatowski T (1966) O obserwacji zawodów sportowych. Sport Wyczynowy Nr. 6 Zarzeczny R, Kłapcińska B, Wąs R, Pilis K, Manowska B, Pilis W (2007) Wydolność fizyczna I ligowych piłkarzy nożnych w różnych okresach treningowych. Medycyna Sportowa 2(6) Nr. 23 s S t r o n a