Wprowadzenie do filozofii umysłu i kognitywistyki. Teoria umysłu: jak czytamy w umysłach innych osób?

Transkrypt

1 Wprowadzenie do filozofii umysłu i kognitywistyki Teoria umysłu: jak czytamy w umysłach innych osób?

2 Czytanie w innych umysłach Dwie teorie filozoficzno-kognitywne: Teoria symulacji Teoria teorii Badania empiryczne Simon Baron-Cohen

3 Zdolność czytania innych umysłów. Dwa kryteria Aby jakaś hipoteza dotycząca architektury psychologicznej człowieka była efektywna, proponowany schemat musi spełniać zarówno kryterium rozwiązywalności, jak i ewolucyjności musi być w stanie rozwiązać problemy, które, jak obserwujemy, współczesny człowiek rutynowo rozwiązuje oraz te, których rozstrzygnięcie w dawnych czasach była dla ludzi konieczne, aby przeżyć i reprodukować się. (Tooby i Cosmides, 1992a, s. 110)

4 System czytania innych umysłów. Cztery mechanizmy System czytania umysłu zbudowany jest z 4 elementów, które mogą funkcjonować niezależnie od siebie. Każdy z tych systemów jest mechanizmem przetwarzania konkretnych właściwości świata. Detektor intencjonalności Detektor kierunku patrzenia Mechanizm uwspólnienia uwagi Mechanizm teorii umysłu

5 Detektor intencjonalności (intentionality detector id) Mechanizm przeznaczony do czytania stanów umysłu na podstawie zachowania. ID interpretuje (percepcyjne urządzenie) zachowania jako prymitywne wolicjonalne stany umysłu = cele/pragnienia. Są prymitywne (konieczne, podstawowe) ponieważ muszą pojawić się w trakcie interpretowania uniwersalnych czynności zbliżania się i unikania.

6 Do interpretacji ruchu jakiegokolwiek zwierzęcia potrzebne są dwa stany umysłowe: On chce władzy On chce wykładać Jego celem jest pójście tam Ono chce wziąć ser

7 Detektor intencjonalności (intentionality detector id) Hipoteza: urządzenie aktywizowane jest za każdym razem, gdy pojawiają się dane percepcyjne, które pozawalają zinterpretować coś jako czynnik sprawczy (agent). Mechanizm ID jest amodalny (supramodalny) pobiera dane za pomocą dowolnej modalności (wzroku, słuchu, dotyku modalności podstawowe).

8 Detektor intencjonalności ID jest mechanizmem podstawowym z racji ogólności zastosowania. Interpretuje właściwie wszystko co cechuje się samowzbudnym ruchem lub co wydaje nieprzypadkowy dźwięk jako agenta z celami i pragnieniami (niezależnie od kształtu przedmiotu, czy tonu dźwięków). Kazus ślepca; ciemności; dźwięku. (Premack (1990): detekcja celu jest mocno zakotwiczona w naszym gatunku.) Brak dokładnego wzorca ruchu samowzbudnego (better safe than sorry)!

9 4 źródła dowodów na istnienie ID (1) Małe dzieci wrażliwe są na zmianę celów dorosłych; udawanie/dawanie (Reddy) (2) Heider i Simmel (1994); zwyczajowe przypisywanie intencjonalności przedmiotom martwym; opisy filmu z kształtami geometrycznymi korzystają z języka używanego do opisów stanów intencjonalnych (3) D. Perrett (1990); zlokalizował komórki w płacie skroniowym małpy reagujące selektywnie na widok innego zwierzęcia podążającego naprzód. Funkcję tę można przypisać części ID dokonującej detekcji celu agenta. (4) Osoby z ogniskowymi uszkodzeniami mózgu tracą zdolność do kategoryzowania rzeczy ożywionych i nieożywionych. Moduł ID?

10 Detektor kierunku patrzenia Detektor kierunku patrzenia (The Eye-Direction Detector (EDD)) jest mechanizmem jest podobnie jak ID mechanizmem dostępnym już na etapie niemowlęcym, działającym poprzez wzrok, który spełnia trzy funkcję: Pozwala na detekcję oczu lub bodźców okopodobnych Sprawa na jaką rzecz skierowane są oczy Wnioskuje (na podstawie doświadczenia), że jeżeli oczy innego skierowane są na coś, to ten organizm widzi daną rzecz Ta funkcja jest kluczowa w przypisywaniu stanów percepcyjnych innym organizmom ( Mama mnie widzi ) EDD jest mechanizmem prostszym niż ID, ponieważ interpretuje jedynie zachowania agenta w terminach widzenia; tego co agent widzi.

11 I funkcja: detekcja oczu EDD dokonuje detekcji bodźców okopodobnych, zatrzymuje się na nich dość długo i zaczyna analizować, co oczy robią. Następnie reprezentuje różne zachowania oka. Badania Maurer i in. (dziecko analizuje najdłużej oczy) Stern; kazus karmienia dzieci (dziecko wyizolowuje oczy z twarzy matki)

12 Długość fiksacji

13 II funkcja: detekcja nakierowania oczu EDD w drugiej kolejności określa, czy oczy, na które organizm, na który patrzy, są skierowane na niego czy na coś innego. EDD tworzy reprezentację relacji zachodzącej między oczami, które zauważył a rzeczą, ku której te oczy są skierowane. W przypadku niemowlaków gdy oczy innego organizmu są skierowane ku oczom niemowlęcia, EDD to rejestruje. Z perspektywy ewolucyjnej szybkie spostrzeżenie faktu, że jest się obserwowanym ma charakter adaptacyjny.

14 II funkcja: detekcja nakierowania oczu Dowody: Papousek (1979) dzieci patrzą dłużej na twarze, które na nich patrzą (2/3) Nichols/Champness gdy EDD rejestruje wystąpienie kontaktu wzrokowego, wywołuje to pobudzenie fizjologiczne z przyjemnymi konsekwencjami (zabawa a kuku - ćwiczy EDD) Stern (1985) u niemowląt kontrola nad EDD szybko osiąga dojrzałość, dzięki czemu dzieci mogą same kontrolować u siebie stan pobudzenia fizjologicznego poprzez nawiązywanie i zrywanie kontaktu wzorkowego.

15 III funkcja EDD: interpretacja spojrzenia jako widzenia EDD automatycznie interpretuje kontakt wzrokowy jako <agent mnie widzi>. Hipoteza: niemowlaki bardzo wcześnie wiedzą, że oczy potrafią widzieć. Posiadają tę wiedzę z własnego doświadczenia zamykania i otwierania oczu, które powodują zmianę relacji pomiędzy mną a światem.

16 ID i EDD ID: mechanizm interpretujący bodźce w kategoriach agenta, celu i pragnienia. EDD: mechanizm specyficzny dla układu wzrokowego służący do odczytywania innych umysłów. Sprawdza czy w pobliżu są oczy a jeżeli tak to czy te oczy patrzą na mnie czy mnie widzą etc. Oba te mechanizmy są dostępne bardzo wcześnie. Oznacza to, że niemowlaki odczytują zachowanie jedynie w bardzo ograniczonym zakresie: (cel, pragnienia i widzenia)

17 Mechanizm uwspólniania uwagi ID i EDD potrafią budować reprezentację diadyczne (dwustronne): ID - [Agent chce-pożywienia] relacja agent-obiekt EDD [Agent widzi mnie] relacja agent ja Tak konstruowany świat jest światem autystycznym: Są wrażenia i obrazy ludzi wykonujących różne czynności, ale nie ma żadnego sposobu, aby dowiedzieć się, że Ja i inna osoba widziała lub myślała to samo. Potrzebny jest mechanizm umożliwiający świadomość wspólnego świata. Mechanizm uwspólniania uwagi (The Shared-Attention Mechanism SAM) buduje reprezentacje triadyczne, określające relacje pomiędzy JA, TY i OBIEKTEM. [Agent/Ja-Relacja-(Ja/agent-Relacja-Twierdzenie)] [Mamusia-widzi-(Ja-widzę-autobus)

18 Reprezentacja triadyczna

19 SAM SAM bazuje na EDD, ponieważ informacja dot. tego na co patrzy dana osoba (określenie kierunku danej osoby) pochodzi z EDD. SAM buduje reprezentacje traidyczne wtedy, gdy otrzymuje informację o stanie percepcyjnym innego agenta. SAM działa jako komparator, łącząc dwie reprezentacje diadyczne w jedną reprezentację triadyczną (łączy stan percepcyjny własnego ja ze stanem percepcyjnym innego agenta). SAM oblicza, że oboje, ja i ty, widzimy to samo, czujemy ten sam zapach, smakujemy to samo lub słyszymy to samo. Korzystanie z EDD jest mechanizmem najprostszym i najpowszechniejszym: Monitorowanie spojrzenia u dzieci (9-14mies.) Protodeklaratywny gest wskazywania (9-14mies.)

20 SAM, ID a EDD Zasadniczo w najprostszy sposób SAM korzysta z danych EDD. Uwspólnia się uwagę poprzez wskazywanie, badanie kierunku patrzenia. Zostały przeprowadzone badania, które wskazywały również na korzystanie przez SAM z danych wyjściowych ID. Mianowicie, dzieci wnioskują na temat stanów umysłu na podstawie obserwacji kierunku patrzenia. (3-4lat.) 2 ćwiczenia.

21 Mechanizm teorii umysłu Mechanizm teorii umysłu (The Theory-of-Mind Mechanism ToMM) ToMM jest mechanizmem odmiennym od ID, EDD i SAM; jest swego rodzaju supramechanizmem. ToMM: system służący do przeprowadzania wnioskowań o całym zakresie stanów umysłu na podstawie zachowań czyli służącym do stosowania teorii umysłu. (Funkcja1) ToMM dostarcza możliwości reprezentowania epistemicznych stanów umysłu (myślenie, wiedza, przekonanie, wyobrażanie sobie, zgadywanie i oszukiwanie) (Funkcja2) ToMM łączy stany wolicjonalne, percepcyjne i epistemiczne w spójną koncepcję tego, jak stany umysłowe i działania są ze sobą powiązane.

22 ToMM ToMM pozwala na tworzenie M-Reprezentacji, czyli prezentacji empistemicznych stanów umysłu u innych, np.: [Agent-Postawa- Twierdzenie ] [John-sądzi- pada deszcz ] [Mania-myśli- moja kulka jest w koszyku ] Referencyjna nieprzezroczystość (zawieszenie właściwych relacji prawdziwościowych między twierdzeniami) jako właściwa cecha epistemicznych stanów umysłu. Kazus Królewny Śnieżki (tales of deception)

23 Dowody na rzecz ToMM FUNKCJA1 (Leslie, 1987; Dunn i Dale 1984) 18-24mies. Udawanie jako pierwszy stan epistemiczny rozpoznawany przez dzieci. FUNKCJA2 ToMM łączy mentalistyczną wiedzę w teorię umysłu. Dzieci w wieku od lat 3 mają taką samą ontologię jak ludzie dorośli; wiedzą na czym polega rozróżnienie byty fizyczne/umysłowe; rzeczywistość/marzenia etc. Dzieci wykorzystują swoją wiedzę o stanach epistemicznych, wolicjonalnych i percepcyjnych po to by przewidywać zachowania innych i je tłumaczyć (wykorzystują więc dane mentalistyczne jak teorię). Dzieci przyjmują aksjomaty

24 Schemat ToM Zgodnie z kierunkiem strzałek: predykcja działań Kierunek przeciwny: wyjaśnianie działań

25 Test fałszywego przekonania ( ) Dzieci przyglądają się, gdy smakołyk jest chowany w jakimś szczególnym miejscu (np. w pudełku). Druga osoba (Maxi) jest obecna w czasie, gdy chowany jest smakołyk, lecz później wychodzi z pokoju, a wtedy smakołyk jest przenoszony w inne miejsce na oczach dzieci. Dzieci są następnie pytane gdzie Maxi będzie szukała smakołyku gdy powróci. Mocne jest uzyskane w ten sposób ustalenie, że czteroletnie dzieci mogą rozwiązać ten problem, stwierdzając, że Maxi będzie szukała smakołyku tam, gdzie smakołyk został schowany pierwotnie, tymczasem większość młodszych dzieci stwierdzi, że Maxi będzie szukała smakołyku w nowym miejscu, wyraźnie nie zdając sobie sprawy, że wiedza Maxi różni się od ich własnej. F. Bjorklund, J.M. Bering, Duże mózgi, powolny rozwój i złożoność społeczna

26 Teoria umysłu w praktyce 0-9m. wszystkie niemowlęta mają ID i podstawowe funkcje EDD; budują reprezentację didadyczne (pierwotna intersubiektywność) 9-18m. pojawia się SAM, zmiana jakościowa. SAM łączy EDD z ID (wtórna subiektywność) 18-48m. pojawia się ToMM; kolejna zmiana jakościowal; dziecko bierze udział w zabawach symbolicznych; dziecko zaczyna rozumieć zjawisko udawania, tworzy M-Reprezentacje.

27 Konstrukcja systemu czytania innych umysłów

28 Moduł teoria umysłu stopnie intencjonalności: 0: ktoś, kto jest nieświadomy, nawet jeśli ma stany mentalne (np. w śpiączce) 1: Mam przekonanie cogito ergo sum 2: Wierzę, że masz przekonanie cogito ergo sum 3: Wierzę, że wierzysz, że ja wierzę cogito ergo sum 4: Wierzę, że wierzysz, że ja wierzę, że wierzysz cogito ergo sum

29 Moduł teoria umysłu Skomplikowanie operacji wykonywanych przez moduł: Podejrzewam (1), że zadajesz sobie pytanie (2), czy ja zdaję sobie sprawę z tego (3), jak trudno jest ci mieć pewność, czy rozumiesz (4), co ja mam na myśli (5), mówiąc, że ty możesz wyobrazić sobie (6), że ja mogę wierzyć (7), że ty chcesz (8), żebym ci wyjaśnił, że większość z nas podążyć może tylko za około sześcioma stopniami intencjonalności (Daniel Dennett) Moduł pojawia się ok. 3-4 roku życia (ale jest to uzależnione od kultury u wielu plemion 6-8 rok) Korzyść z posiadania teorii umysłu: przewidywanie zachowań!