Joanna Maciejewska Dolnośląska Izba Rolnicza we Wrocławiu. (z preambuły Ramowej Dyrektywy Wodnej)

Transkrypt

1 "...woda nie jest produktem handlowym takim jak kaŝdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie..." (z preambuły Ramowej Dyrektywy Wodnej) Joanna Maciejewska Dolnośląska Izba Rolnicza we Wrocławiu 1

2 Ramowa Dyrektywa Wodna Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. ustanowiła ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Jest to wynik wieloletnich prac Wspólnot Europejskich zmierzających do lepszej ochrony wód poprzez wprowadzenie wspólnej europejskiej polityki wodnej, opartej na przejrzystych, efektywnych i spójnych ramach legislacyjnych. Zobowiązuje ona państwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w myśl zasady zrównowaŝonego rozwoju. 2

3 Cele Ramowej Dyrektywy Wodnej Osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 roku. wynika z wprowadzenia do polityki zasady zrównowaŝonego rozwoju i dotyczy: zaspokojenia zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, promowania zrównowaŝonego korzystania z wód, ochrony wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym, 3

4 Cele Ramowej Dyrektywy Wodnej poprawy jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych, zmniejszenia skutków powodzi i suszy 4

5 Ocena statystyczna wyników badan wód Nysy ŁuŜyckiej i Odry z lat Przeprowadzona ocena statystyczna wyników badan wód Nysy ŁuŜyckiej i Odry z lat wykazała spadek stęŝeń azotu ogólnego, fosforu ogólnego, oraz chlorków w punktach pomiarowych zlokalizowanych wzdłuŝ granicy polsko-niemieckiej. Jakość wód granicznych, oceniana na podstawie stęŝeń analizowanych wskaźników zanieczyszczenia, systematycznie ulega poprawie. 5

6 Sprawozdanie o jakości rzek granicznych Odry i Nysy ŁuŜyckiej w latach

7 Sprawozdanie o jakości rzek granicznych Odry i Nysy ŁuŜyckiej w latach

8 ZrównowaŜony rozwój Zgodnie z koncepcją modelu rolnictwa, uwzględniającą wyniki Rady Europejskiej z Göteborga, gdzie wprowadzona została problematyka zrównowaŝonego rozwoju poza podstawową funkcją, jaką jest produkcja artykułów rolnych - obszary wiejskie pełnią waŝną rolę w zakresie ochrony środowiska, w tym ochrony zasobów wodnych i gleb, kształtowania krajobrazu, ochrony i zachowania siedlisk oraz róŝnorodności biologicznej. 8

9 Stan środowiska obszarów rolnych w Polsce Polska na tle innych krajów Europy wyróŝnia się dobrym stanem środowiska naturalnego, wód i gleb oraz róŝnorodnością biologiczną. Zachowanie i dobry stan środowiska obszarów rolnych wiąŝe się między innymi z utrzymaniem ciągłości ich uŝytkowania rolniczego, tradycyjnego uŝytkowania łąk i pastwisk. 9

10 ZagroŜenia związane z uŝytkowaniem rolniczym Gleby uŝytkowane racjonalnie, zwłaszcza gleby o wysokich wartościach uŝytkowych, powinny trwale zachowywać korzystne właściwości. Nieracjonalne wykorzystanie zarówno rolnicze, jak i przemysłowe moŝe jednak prowadzić do degradacji gleb, a takŝe do niekorzystnych zmian innych elementów środowiska. 10

11 11

12 Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej W celu porównania poszczególnych gmin w aspekcie przydatności ich środowiska przyrodniczego dla potrzeb rolnictwa utworzono syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, uwzględniający jakość gleb, agroklimat, warunki wodne oraz rzeźbę terenu. 12

13 Zasady waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej KaŜda gmina mogła otrzymać maksymalnie 125 pkt. Najwięcej punktów przyznawano za jakość i przydatność rolniczą gleb (skala 100 pkt) oraz agroklimat (skala 15 pkt). Warunki wodne i rzeźbę terenu oceniono w skali 5 pkt. 13

14 Gminy z najlepszymi warunkami dla rolnictwa Za gminę stwarzającą potencjalnie najlepsze warunki dla potrzeb rolnictwa uznano w Polsce gminę śórawina (powiat wrocławski), która uzyskała 108,6 pkt, a za najsłabsze pod tym względem gminy Zakopane, Poronin i Kościelisko (zaledwie po 31,0 pkt), Jastarnia-27,8. Wartość średnia dla Polski wyniosła 66,6 pkt. Biorąc pod uwagę wartości średnie dla województw, najlepiej wypadają województwa: opolskie (81,5 pkt), dolnośląskie (85,0 pkt) i lubelskie (74,2 pkt). 14

15 15

16 Wskaźnik jakości i przydatności rolniczej 16

17 ZagroŜenia związane z uŝytkowaniem rolniczym Gleby uŝytkowane racjonalnie, zwłaszcza gleby o wysokich wartościach uŝytkowych, powinny trwale zachowywać korzystne właściwości. Nieracjonalne wykorzystanie zarówno rolnicze, jak i przemysłowe moŝe jednak prowadzić do degradacji gleb, a takŝe do niekorzystnych zmian innych elementów środowiska. 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 ZagroŜenie erozją w Polsce W obrębie obszarów zagroŝonych erozją potencjalną (średnią i silną) około 50 60% powierzchni podlega faktycznie erozji powierzchniowej czynnej, gdzie występują wyraźne oznaki degradacji gleb. Dotyczy to około 8 10% powierzchni gruntów ornych. Erozją potencjalną słabą zagroŝone jest około 18% powierzchni kraju. 23

24 ZagroŜenie erozją w Polsce Erozja czynna słaba występuje na znacznie mniejszych obszarach i obejmuje około 10% gruntów ornych. Erozja w tym stopniu nasilenia nie powoduje zbyt duŝej degradacji gleb, moŝna ją zresztą ograniczyć przez zabiegi agrotechniczne. Natomiast na terenach podlegających erozji średniej i silnej potrzebne są juŝ zabiegi specjalne, np. zmiana struktury uŝytkowania, stosowanie uprawy w poprzek stoku i inne. 24

25 Erozja wodna i wietrzna Erozja wodna i wietrzną są procesami naturalnymi, to jednak uŝytkowanie rolnicze gruntów, głównie orne, wyraźnie je przyspiesza. Według ocen, około 39% obszaru Polski zagroŝone jest erozją wodną i około 28% powierzchni gruntów ornych erozją wietrzną. Silną i średnią erozją wodną zagroŝonych jest łącznie około 16% powierzchni. Dotyczy to głównie terenów górskich i górzystych, takŝe terenów wyŝynnych. Erozją średnią zagroŝone są znaczne obszary pojezierzy. 25

26 Erozja wietrzna Erozja wietrzna polega na wywiewaniu cząstek gruntu, ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu w innym rejonie. Najbardziej naraŝone na erozję wietrzną są piaski luźne, zwłaszcza drobnoziarniste i przesuszone utwory organiczne mursze. Obszary najbardziej zagroŝone erozją wietrzną występują na Dolnym Śląsku głównie na Przedgórzu Sudeckim, gdzie obserwuje się średnie lub silne natęŝenie erozji, związane z występowaniem na tym obszarze gleb pyłowych. 26

27 ZagroŜenie gleb erozją wietrzną 27

28 Azotany - zagroŝenie NawoŜenie, zwłaszcza stosowanie nawozów mineralnych w nieodpowiednich dawkach i terminach, moŝe powodować zanieczyszczenie wód podziemnych azotanami i azotynami oraz prowadzić do eutrofizacji wód powierzchniowych. Aktualne zuŝycie mineralnych nawozów w województwie dolnośląskim pozostaje na poziomie zbliŝonym do przeciętnego w Polsce i wyniosło 116kg NPK/ha. 28

29 ZuŜycie nawozów w gospodarstwie rolnym w 2009 r. około 1553 tys. gospodarstw rolnych stosowało nawozy mineralne i wapniowe, czyli 64,2% ogółu gospodarstw posiadających uŝytki rolne w dobrej kulturze. ZuŜycie nawozów mineralnych (NPK) w roku gospodarczym 2008/09 wyniosło 1899,4 tys. ton i w stosunku do roku wcześniejszego spadło o 11,3%. Spadek zuŝycia miał miejsce we wszystkich grupach nawozów. W przeliczeniu na 1 ha UR pod zbiory 2009 r. zuŝyto w całym rolnictwie 117,9 kg NPK. 29

30 ZuŜycie nawozów organicznych W roku 2008/09 wyprodukowano w rolnictwie 54,7 mln ton obornika, co w przeliczeniu na czysty składnik NPK wzbogaciło uŝytki w dobrej kulturze o 47,3 kg NPK na 1 ha, a w gospodarstwach indywidualnych o 50,1 kg NPK na 1 ha. 30

31 31

32 32

33 Problem azotanów w wodach Z badań WIOŚ wynika, Ŝe w województwie dolnośląskim nie występuje powaŝny problem zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami ze źródeł rolniczych, a zawartość składników eutroficznych w wodach powierzchniowych, spowodowana jest przede wszystkim wprowadzaniem do nich ścieków i sukcesywnie zmniejsza się w ostatnich latach. 33

34 Problem azotanów w wodach W praktyce intensywne wymywanie azotanów z gleb uŝytkowanych rolniczo na Dolnym Śląsku ogranicza się więc do gleb bardzo lekkich, wytworzonych z piasków, występujących w północnej części województwa. Z kolei wymywanie środków ochrony roślin do wód (powierzchniowych lub podziemnych) równieŝ moŝe lokalnie występować na glebach lekkich oraz glebach, na których nasilone są procesy erozji. 34

35 Erozja wodna Erozja wodna polega na zmywaniu przez wodę opadową cząstek powierzchniowej warstwy gleby. Działalność rolnicza moŝe przyczyniać się do zintensyfikowania naturalnych procesów erozyjnych. Na obszarach zalesionych lub trwale zadarnionych, rzeczywiste zagroŝenie erozją wodną i wietrzną jest radykalne zmniejszone, natomiast realne zagroŝenie degradacją występuje na gruntach ornych, zwłaszcza w okresach, gdy powierzchnia gleby pozostaje odsłonięta. 35

36 36

37 Erozja wodna Na erozję wodną najbardziej naraŝone są gleby pyłowe (w tym lessy), a takŝe piaski luźne. Gleby wytworzone z utworów pyłowych stanowią znaczny odsetek gleb Dolnego Śląska; występują głównie na terenach urzeźbionych: w szerokim pasie Przedgórza i Pogórza Sudeckiego oraz w rejonie Wzgórz Trzebnickich i Dalkowskich. 37

38 38

39 ZagroŜenie wodą powierzchniową 39

40 Erozja wodna Gleby potencjalnie zagroŝone erozją wodną o róŝnym stopniu nasilenia zajmują w województwie dolnośląskim 27,6% powierzchni, tj. odsetek zbliŝony do średniej w Polsce, wynoszącej 26,9%. Wartość ta obejmuje takŝe obszary górskie o urozmaiconej rzeźbie i duŝym nachyleniu stoków, na których ze względu na zalesienie lub zadarnienie aktualna erozja wodna praktycznie nie występuje. 40

41 ZagroŜenie erozją wodną powierzchniową (a) i wietrzną (b) na Dolnym Śląsku 41

42 Degradacja przemysłowa gleb NajpowaŜniejsze zagroŝenia gleb degradacją lub dewastacją związane są z przemysłem wydobywczym, energetycznym, hutniczym, metalurgicznym i chemicznym. Na obszarach oddziaływania tych gałęzi przemysłu występują trzy formy degradacji: geomechaniczna, hydrologiczna oraz chemiczna. 42

43 Degradacja przemysłowa gleb Gleby Dolnego Śląska, o lepszej niŝ przeciętnie w Polsce przydatności rolniczej i znacznym udziale gleb zwięźlejszych, charakteryzują się stosunkowo duŝą odpornością na degradację chemiczną. Odporność ta zaleŝy od pojemności sorpcyjnej gleby, uwarunkowanej ilością frakcji ilastej oraz próchnicy glebowej. 43

44 Zawartość miedzi (Cu) i niklu (Ni) w glebach Dolnego Śląska. Cu 1:< 10, 2: 10-40, 3: 40-80, 4: , 5: > 320 mg/kg Ni 1: < 5, 2: 5-20, 3: 20-40, 4: > 40 mg/kg 44

45 Zakwaszenie gleb W Polsce i na Dolnym Śląsku powszechnie obserwuje się proces zakwaszania gleb, zwłaszcza lekkich, wytworzonych z piasków. Zakwaszeniu towarzyszy wymywanie w głąb profilu składników pokarmowych, a zwłaszcza potasu. 45

46 Zakwaszenie gleb Zakwaszenie gleb w naszych warunkach klimatycznych ma głównie charakter naturalny, jednak moŝe być intensyfikowane przez rolnictwo i kwaśne opady atmosferyczne. Odporność gleb na zakwaszenie jest bezpośrednio związana z ich zdolnościami sorpcyjnymi, które zaleŝą od uziarnienia i zawartości próchnicy. Regularne wapnowanie gleb uŝytkowanych rolniczo skutecznie eliminuje problem zakwaszenia. 46

47 Zakwaszenie gleb Największy wpływ na zakwaszenie gleb mają gazowe zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu, docierające do szaty roślinnej, gleb i wód w postaci kwaśnych deszczy i tzw. suchego opadu. Średnio na hektar opada rocznie około 200 kg dwutlenku siarki. Efektem tego jest postępujący z duŝym nasileniem proces zakwaszania gleb. Ostatnie badania wykazują, Ŝe 60% uŝytków rolnych (61% gruntów ornych i 52% uŝytków zielonych) ma odczyn kwaśny. 47

48 Zakwaszenie gleb Gleby o odczynie bardzo kwaśnym to gleby chemicznie zdegradowane. Zakwaszenie przyśpiesza wiele procesów, których następstwem jest zuboŝenie gleb w jony zasadowe (wapń, magnez i potas) oraz uwolnienie składników szkodliwych dla roślin (glin, mangan), a takŝe wzrost mobilności i dostępności dla roślin metali cięŝkich. 48

49 Zakwaszenie gleb Zakwaszenie gleb w naszych warunkach klimatycznych ma głównie charakter naturalny, jednak moŝe być intensyfikowane przez rolnictwo i kwaśne opady atmosferyczne. Odporność gleb na zakwaszenie jest bezpośrednio związana z ich zdolnościami sorpcyjnymi, które zaleŝą od uziarnienia i zawartości próchnicy. Regularne wapnowanie gleb uŝytkowanych rolniczo skutecznie eliminuje problem zakwaszenia. 49

50 50

51 Zalecana dawka wapnowania 51

52 DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ. 52