EFEKTY BIOLOGICZNEJ REKULTYWACJI BYŁEGO ZŁOŻA KRUSZYWA BUDOWLANEGO DOBROSZÓW WIELKI" W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM

Transkrypt

1 UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI SZKOŁA NAUK TECHNICZNYCH MICHAŁ DRAB EFEKTY BIOLOGICZNEJ REKULTYWACJI BYŁEGO ZŁOŻA KRUSZYWA BUDOWLANEGO DOBROSZÓW WIELKI" W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM MONOGRAFIA Redakcja Wydawnictw Naukowo-Technicznych Zielona Góra 2002

2 KOLEGIUM REDAKCYJNE prof. dr hab. inż. Ferdynand Romankiewicz (przewodniczący) dr hab. inż. Jerzy Bolikowski, prof. f/z prof. dr hab. inż. Henryk Greinert prof. dr hab. inż. Ryszard Rohatyński Jolanta Karska RECENZENCI dr hab. Mirosława Gilewska prof. dr hab. Adam Koćmit Redaktor techniczny Jolanta Karska Projekt okładki Bożena Ploszaj-Kobylecka Copyright by Uniwersytet Zielonogórski Wydano za zgodą Rektora Uniwersytetu Zielonogórskiego ISBN Redakcja Wydawnictw Naukowo-Technicznych ZIELONA GÓRA, ul. Podgórna 50, tel. (068) Wydanie I. Format B-5. Ark. druk. 8,0. Papier offset. III kl. 80 g. Druk: Zakład Poligraficzny Uniwersytetu Zielonogórskiego

3

4 Spis treści 1. WSTĘP PRZEGLĄD LITERATURY Określenie pojęcia rekultywacja i sposoby jej przeprowadzenia Kierunki zagospodarowania wyrobisk odkrywkowej działalności kopalń kruszywa naturalnego CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU BADAWCZEGO Położenie geograficzne Budowa geologiczna Klimat Geomorfologia Hydrogeologia Gleby OMÓWIENIE PRAC REKULTYWACYJNYCH NA BYŁYM ZŁOŻU KRUSZYWA BUDOWLANEGO DOBROSZÓW WIELKI" BADANIA WŁASNE Schemat doświadczenia Zakres analiz i oznaczeń WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH Charakterystyka profili glebowych (stan przed założeniem doświadczeń) Skład granulometryczny Właściwości fizyczne Mineralogia Pojemność sorpcyjna Pozostałe właściwości chemiczne WPŁYW REKULTYWACJI NA ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI GRUNTÓW Właściwości fizyczne Właściwości chemiczne w rekultywowanych gruntach Pojemność sorpcyjna Zmiany ph w rekultywowanych gruntach Zawartość C organicznego Zawartość azotu ogólnego Stosunek C/N Zawartość ogólnych form składników P, K, Ca i Na w utworach glebowych Zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu Zawartość mikroskładników w warstwie powierzchniowej gruntu... ' OCENA EFEKTÓW BIOLOGICZNEJ REKULTYWACJI GRUNTÓW BEZGLEBOWYCH NA PODSTAWIE WSKAŹNIKÓW BIOLOGICZNYCH Plony roślin uprawnych Skład chemiczny roślin Aktywność enzymatyczna gruntów... 82

5 9. DYSKUSJA WYNIKÓW ZALECENIA DLA PRAKTYKI REKULTYWACYJNEJ WNIOSKI ZAŁĄCZNIKI STRESZCZENIE, SUMMARY...99 LITERATURA..101

6 1. Wstęp Na obszarze kraju występuje ponad 30 tysięcy wyrobisk powstałych w wyniku działalności przemysłu wydobywczego kruszywa naturalnego. Większość z nich wymaga zabiegów rekultywacyjnych (Harabin i inni 2001). Województwo lubuskie zasobne jest w kruszywo budowlane. Tylko na terenie byłego województwa zielonogórskiego zbadanych zostało 220 złóż, które zajmowały łączną powierzchnię 1093 ha. W planach zagospodarowania około 50% powierzchni wyrobisk po kruszywie naturalnym przewidziano pod zalesienie, około 36% pod uprawy rolnicze a pozostałą część na zbiorniki wodne (Kołodziejczyk 1997). Wykonanie zabiegów rekultywacyjnych wyrobisk pod uprawy rolnicze nie jest łatwą sprawą. Niezmiernie ważnym jest traktowanie problemu rekultywacji przekształconych terenów przez sprawcę przeobrażeń. Często jest tak, że w pojęciu sprawcy przeobrażeń poddane wstępnym pracom przekształcone tereny uznawane są za całkowicie zrekultywowane. Przykładem tego może być teren byłego złoża Dobroszów Wielki". Wykonane tam prace techniczne polegające na wyrównaniu powierzchni terenu, rozprowadzeniu po powierzchni wyrobiska warstwy nadkładu, wysiew roślin pionierskich (łubin + nostrzyk) i następnie przyoranie tej mieszanki dopiero zapoczątkowało proces rekultywacji. Przekazane po wstępnych pracach tereny miejscowemu PGR do uprawy charakteryzowały niekorzystne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne (Drab 1988). Badane grunty cechowało silne ubicie mas glebowych, szczególnie w poziomach podornych. Poza tym utwory glebowe charakteryzowały: duża gęstość objętościowa, mała pojemność wodna, bardzo mała pojemność powietrzna. Wszystkie próby glebowe pobrane z warstwy powierzchniowej 0-20 cm wykazywały kwaśny odczyn, małą zawartość substancji organicznej, niską zasobność form ogólnych i przyswajalnych składników mineralnych. Badane próby glebowe wykazywały też małą aktywność enzymatyczną. Przedstawiony powyżej stan wyjściowy decydował o małej produktywności badanych utworów glebowych. Plony żyta ozimego uprawianego na tym terenie były bardzo niskie i wynosiły około 0,7 t ziarna z ha. Celem niniejszej pracy było: znalezienie przyczyn niskiej produktywności nowopowstałych gruntów w rejonie Dobroszowa, wykazanie czy zastosowane w doświadczeniu zabiegi agrotechniczne wpłynęły na zmiany właściwości badanych utworów glebowych i jaki był zakres tych zmian, wykazanie jak reagowały uprawiane w doświadczeniu rośliny na zmiany właściwości utworów glebowych, opracowanie wskazówek i zaleceń dla praktyki rekultywacyjnej, które ułatwiłyby zagospodarowanie podobnych gruntów glebowych powstających na terenach przekształconych geomechanicznie.