Kraków grudzien 2009 r.

Transkrypt

1 Program konserwacji i odtworzenia stolarki okiennej w Sali Łuczniczej budynku Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego nr 27 w Krakowie opr. mgr Kazimierz Czepiel Kraków grudzien 2009 r.

2 Spis zawartoci dokumentacji I II III IV V VI VII VIII T-1. Karta tytułowa Opis inwentaryzacyjny okien w Sali Łuczniczej Stan zachowania Program prac Szczegółowe postpowanie (wg przedmiaru robót dla wykonawcy) Konserwacja wybranego okna Dokumentacja fotograficzna Dokumentacja rysunkowa. Budynek Sokoła elewacja północna i zachodnia, lokalizacja okien w Sali Łuczniczej. Rys. 1. Inwentaryzacja okna w Sali Łuczniczej, przekroje widok od strony elewacji i od strony wntrza, okucia stolarskie. sk. 1:2,5; 1:8; 1:10 Rys. 2. Inwentaryzacja, przekrój poziomy nad lemieniem przekrój poziomy pod lemieniem. sk. 1:2 Rys. 3. Inwentaryzacja, przekrój pionowy sk. 1:2,5 Rys. 4. Projekt odtworzenia, przekrój poziomy nad lemieniem przekrój poziomy pod lemieniem. sk. 1:2 Rys. 5. Projekt odtworzenia, przekrój pionowy sk. 1:2,5 2

3 I Karta tytułowa Identyfikacja obiektu : budynek Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego nr 27 w Krakowie, stolarka okienna Sali Łuczniczej. Czas powstania, autor : 1889 r. proj. Karola Knausa, rozbud. czci wsch proj. Teodor Talowski 1. Wpis do Rejestru Zabytków : A-651 Własno : Skarb Pastwa Uytkownik: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ Administracja: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ Dane dotyczce prac konserwatorskich: Program konserwacji i odtworzenia stolarki okiennej w Sali Łuczniczej budynku Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego SOKÓŁ przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego nr 27 w Krakowie Inwestor: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ Wykonawca: Pracownia Konserwacji i Wyrobów Stolarstwa Artystycznego Kazimierz Czepiel, Kraków ul. Na Błonie 13/141 Autorzy prac: technik stolarstwa artystycznego mgr Kazimierz Czepiel upr.kons. 164/94 Dane dotyczce dokumentacji: opisowa: stron : 8 rysunkowa: 6 rysunki fotograficzna: 25 zdj 1 Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce, wyd. Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytków, W-wa

4 II Opis inwentaryzacyjny okien w Sali Łuczniczej Dwa okna w elewacji zachodniej, siedem okien w elewacji północnej. Okna elewacji północnej skrzynkowe dwukrosnowe 2, podzielone słupkami i lemionami na cztery pola, w których zawieszone s kwatery otwierane do wntrza budynku. Krosna wraz ze słupkami i lemionami, zarówno wewntrzne jak i zewntrze, zdobione s na krawdziach odcinkowymi fazowaniami (fot.8.9). Kwatery okienne zawieszone na zawiasach czopowych wbijanych o ozdobnie toczonych zakoczeniach (fot.15). Ramiaki kwater zewntrznych, oryginalnych, profilowane. Profil od strony szyby w kształcie simy z jednym uskokiem pod ktem prostym, od strony zawiasów krawd ramiaka profilowana półokrgłym rowkiem. Oryginalne kwatery zamykane były przy pomocy elaznych zawrotnic (fot.10). Po zmianie pozycji zawrotnicy z : zamknite na : otwarte, kwater otwierało si przy pomocy uchwytu w kształcie elaznej gałeczki (fot.11). Kwatery zewntrzne opatrzone te były w elazne odbojniki (fot.17 ). Od strony wntrza okna zaopatrzono w drewniane parapety o bogato profilowanym nosku (fot.16). Na kronie po stronie zewntrznej okien zachowały si fragmenty oryginalnych elaznych haków przeciwwiatrowych (fot ). Okapniki kwater zewntrznych drewniane. Kwatery wewntrzne nie s oryginalne. Po profilach ramiaków, mechanizmach zamykajcych i zawiasach mona sadzi, e wymiany dokonano w latach wieku XX. Wymiana nie nastpiła jednorazowo, s kwatery o profilu przyszybowym w kształcie rowka z uskokiem, kwatery o profilu w kształcie skonej fazy, kwatery zawieszone na zawiasach oryginalnych, kwatery w których cz górna zawiasu jest inna, a cz dolna oryginalna. Wszystkie wymienione kwatery zaopatrzono w klameczki jednoramienne (fot.12 ), o formie z przełomu wieku XIX/XX, ale wykonane nie z mosidzu lecz z białego metalu utleniajcego si na ciemny kolor ( moe to by aluminium lub popularny w sztuce brzowniczej przełomu XIX/XX wieku stop cynku i aluminiu popularnie nazywany znalem od pierwiastków chemicznych ZnAl. Klameczki te zaopatrzone s w rygle o kształcie trójkta, a trzpienie klamek zakuwane po drugiej stronie ramiaka. Tego rodzaju wyrób i technologia montau wiadcz o wykonaniu produktu w warsztacie rzemielniczym lub manufakturze. W czci okien dołoono, do prawych kwater 2 Terminologia: Słownik Terminologiczny Architektury, zeszyt 1, J. Tajchman, Stolarka Okienna, Warszawa

5 zewntrznych nad lemieniem, dodatkow kwater odchylan przy pomocy elaznego sprzgła (fot.13). Kwater t połczono z praw kwater wewntrzn. Parapety wewntrzne i niektóre ramiaki kwater malowane w kolorze brzowo oliwkowym przy pomocy techniki słojowania (fladrowania). Kolor ten jest spójny z kolorem stolarki drzwiowej Sali Łuczniczej, jak równie innych drzwi budynku, które wydaj si by drzwiami oryginalnymi. Od zewntrz okna malowane w kolorze ugrowo oliwkowym na podstawie bada stratygraficznych wykonanych w czasie remontu z pocztkiem lat dziewidziesitych XX wieku. Dwa okna w elewacji zachodniej - wymienione prawdopodobnie w latach dziewidziesitych XX wieku. III Stan zachowania Drewno pod wzgldem zachowania właciwoci mechanicznych, po blisko stuletnim uytkowaniu - osłabione i trwale odkształcone, wida to po zmianie geometrii kwater okiennych. Wielokrotne dopasowywania, dostrugiwania oraz ronego rodzaj uszczelniania - te zmiany utrwaliło. Okna s nieszczelne, mechanizmy zamykajce niesprawne. Stan taki utrzymuje si od dłuszego czasu, czego dowodem s wymieniane w przeszłoci kwatery wewntrzne oraz wymienione dwa okna elewacji zachodniej Sali Łuczniczej. Problem nie dotyczy wyłcznie Sali Łuczniczej lecz równie pozostałych okien elewacji północnej, w której do oryginalnych ocienic dorobiono w przeszłoci nowe kwatery o innym profilowaniu i mechanizmach zamykajcych ( por. fot.6,7). IV Program prac W drewnianym wystroju elewacji oraz wntrz zabytkowego budynku Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, bardzo wan rol odgrywa stolarka okienna i drzwiowa, która w autorskim załoeniu architekta miała nawizywa do form gotyckich: odcinkowe skone fazowania krosien, nawizujce do kamieniarki gotyckiej, ale równie rozwiza w sztuce ludowej); proste odeskowane skrzydła drzwiowe ze lemionami o formie gzymsu kapnikowego wypełnionego rzebion na sposób gotycki wicia rolinn. Dopełnieniem miały by elazne okucia stolarki oraz fladrowanie powierzchni imitujcej naturalna struktur drewna. Intensywne uytkowanie budynku, doprowadziło do trwały uszkodze stolarki okiennej i drzwiowej, skutkiem czego nastpuj stopniowe wymiany poszczególnych elementów. Szczupło rodków finansowych uytkownika nie pozwala na planow jednorazow akcj konserwatorsk przy stolarce, 5

6 przeprowadzon przez jednego wykonawc dbajcego o konsekwentne stosowanie form zdobniczych. Bardzo wana sprawa jest aby przy nieuchronnej wymianie stolarki pozostawi przykładowe okna i drzwi oryginalne stanowice w przyszłoci wzór do odtwarzania elementów zuytych. W Sali Łuczniczej istnieje potrzeba odtworzenia okien. Równoczenie dla celów dokumentacji konserwatorskiej w obiekcie naley jedno okno podda gruntownej konserwacji polegajcej na przywróceniu pierwotnych właciwoci konstrukcyjnych w zakresie szczelnoci. Przy odtwarzaniu okien proponuj zastosowa modernizacj poprawiajca izolacj termiczn budynku. Modernizacja polegałaby na zastosowaniu najcieszego zestawu szyby termoizolacyjnej w kwaterach zewntrznych, zastosowaniu systemowych uszczelek oraz nowoczesnych zasuwnic. Elementy oku stolarskich: zawiasy, zawrotnice, odbojniki, sprzgła w nadlemieniu, zakrtki, klameczki, haki przeciwwiatrowe naley przełoy do nowych okien. W oknach, w których elementów brakuje ( dwa okna w elewacji zachodniej), klameczki, odbojniki, zawiasy i haki przeciwwiatrowe naley elementy zrekonstruowa. V Szczegółowe postpowanie (wg przedmiaru robót dla wykonawcy) Wykonanie ocienicy do okna skrzynkowego o wym.1,24 x 3,10 m=3,84 m2 (profilowanej, powtórzy wiernie wszystkie fazowania). Wykonanie skrzydła okiennego o wym.(0,55x 1,84m) = 1,01 m2, o przekroju ramiaka 56 x 60 mm z jedn szczeblin ( powtórzy wiernie profile przyszybowe i przy zawiasie wg dokumentacji rysunkowej.) Wykonanie skrzydła okiennego o wym.(0,61 x 1,93m) = 1,17 m2, o przekroju ramiaka 44 x 60 mm z jedn szczeblin Wykonanie skrzydła okiennego o wym.(0,55x 1,09m) = 0,59 m2, o przekroju ramiaka 56 x 60 mm Wykonanie skrzydła okiennego o wym.(0,61 x 1,16m) = 0,70 m2, o przekroju ramiaka 44 x 60 mm Wykonanie skrzydła okiennego o wym.(0,46 x 1,0m) = 0,46 m2, o przekroju ramiaka 56 x 60 mm Szlifowanie ocienic i kwater : ocienica (3,84m2)+Kwatery (1,1)2 + (1,17)2+(0,59)2+(0,70)2+ (0,50)1=10,74 m2 Szklenie szyb okienn 4mm = (1,17)2+(0,70)2 Szklenie szyb zespolona (4+6+4)= (1,1)2+(0,59)1+(0,46)1 Gruntowanie Malowanie podkładowe Malowanie midzywarstwowe 6

7 Malowanie nawierzchniowe Fladrowanie ( wg istniejcego wzoru na parapecie wewntrznym) Zabezpieczenie fladrunku lakierem bezbarwnym półmatowym Szlifowanie elementów miedzy warstwami lakierowania 3x Monta naroników okiennych Demonta sprzgła w nadlemieniu Mechaniczne oczyszczenie z farb sprzgła: (1,70 x r 0,005) +(1,30 x r 0.005) + (0,70 x 0,03 x 2)2 + (0,30 x 0,02x2)6 Doprowadzenie sprzgła do właciwego kształtu. Malowanie sprzgła farb antykorozyjn ( w kolorze fladrunku parapetu) Monta sprzgła Demonta zawiasów czopowych wbijanych oryginalnych. Mechaniczne oczyszczenie z farb zawiasów. Doprowadzenie zawiasów do właciwego kształtu. Malowanie zawiasów farb antykorozyjna w kolorze fladrunku Monta zawiasów do nowych kwater Demonta zawrotnic okiennych Mechaniczne oczyszczenie z farb zawrotnic okiennych Doprowadzenie zawrotnic do właciwego kształtu zawrotnic z uzupełnieniem ubytków Malowanie zawrotnic farb antykorozyjna w kolorze fladrunku Monta zawrotnic okiennych Demonta klamek Dostosowanie klamek do zasuwnic listwowych Montaz zasuwnic Montaz klamek Demontaz odbojników Mechaniczne oczyszczenie z farb odbojników Doprowadzenie odbojników do właciwego kształtu Malowanie odbojników farb antykorozyjna w kolorze fladrunku Monta odbojników Demonta haków przeciwwiatrowych Mechaniczne oczyszczenie z farb haków przeciwwiatrowych. Doprowadzenie haków przeciwwiatrowych do właciwego kształtu Malowanie haków przeciwwiatrowych farba w kolorze okien od stroby zewntrznej Uzupełnienie ubytków zaczepu haka przeciwwiatrowego Monta uszczelek (1,84)8+(0,61)16 Wykucie z muru starego, osadzenie nowego okna z obróbkami. Wywiezienie i utylizacja wymontowanego starego okna. 7

8 VI Konserwacja wybranego okna Wybra jedno okno o najlepszym stanie zachowania i podda zabiegom technicznym przywracajcym jego sprawno i szczelno: - nie usuwa przemalowa do czystego drewna ( warstwy te s wiadkiem oryginalnej pierwotnej kolorystyki oraz powstałych nawarstwie, -zawiasy zawrotnice, klameczki, odbojniki, haki przeciwwiatrowe, zakrtki podda konserwacji poprzez usunicie korozji, doprowadzenie do właciwego kształtu przywracajcego sprawnoc techniczn, zabezpieczeniu farba antykorozyjna w kolorze fladrunku, - kwatery okienne rozklei bez niszczenia szyby, rozmontowa na poszczególne ramiaki, nadklei ubytki powstałe w luzach wrbowych, ponownie sklei, zamontowa star szyb, - powierzchni przeszlifowa, szpachlowa, malowa na zasadzie powtórzenia istniejcej kolorystyki ( od wewntrz fladrowanie, od zewntrz ugrowo oliwkowy ( nie uywa farby akrylowej lecz farb ftalow półmatow). Sporzdzi dokumentacj z odtworzenia okien i konserwacji okna. opracował: mgr Kazimierz Czepiel 8

9 Fot. nr 1. Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół przy ul. J. Piłsudskiego w Krakowie. Widok od zaplecza budynku na okna Sali Łuczniczej.

10 Fot. nr 2. Okna Sali Łuczniczej, widok od strony wntrza.

11 Fot. 3. Okno z wtórn kwater odchylno- Fot. 4. Okno bez przeróbek. Fot. 5. Okno nowe bez stylowych elementów uchyln w nadlemieniu zdobniczych, (fazowania krawdzi)

12 Fot. 6,7. Okna z oryginalnymi ocienicami, wtórnymi kwaterami.

13 Fot. 8,9. Fazowania krawdzi krosien w oknach w Sali Łuczniczej - cecha stylistyczna charakterystyczna dla tego budynku i twórczoci T. Talowskiego (por. Dom pod pajkiem )

14 Fot. 10. Zawrotnice okienne, pierwotne mechanizmy zamykajce. Fot. 11. Gałeczki-uchwyty do otwierania, pierwotne mechanizmy zamykajce.

15 Fot. 12. Klameczki okienne (aluminium lub znal ZnAl) wtórne. Fot. 13. Sprzgła nadlemienia, z okresu wymiany kwater wewntrznych i przeróbki mechanizmów zamykajcych.