Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech motorycznych u młodzieży gimnazjalnej

Transkrypt

1 Tomasz Ridan 1, Michał Kozaczko 1, Katarzyna Ogrodzka 2, Agnieszka Jankowicz-Szymańska 3, Joanna Stożek 4 1 Zakład Kinezyterapii, Katedra Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków, Polska 2 Zakład Rehabilitacji w Traumatologii, Katedra Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków, Polska 3 Instytut Ochrony Zdrowia, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów, Polska 4 Zakład Rehabilitacji w Neurologii i Psychiatrii, Katedra Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków, Polska Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech motorycznych u młodzieży gimnazjalnej The impact of a six-month capoeira training on the development of motor skills in junior high school students Streszczenie Celem pracy była ocena wpływu półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech motorycznych u młodzieży gimnazjalnej w wieku lat 16. Materiał i metoda badań. Badaniami objęto grupę 67 osób, w tym 32 (48%) dziewcząt oraz 35 (52%) w wieku, rozpoczynającą ćwiczenia ruchowe w oparciu o trening capoeira w bielskiej sekcji grupy UNICAR w latach Badania przeprowadzono dwukrotnie: przed rozpoczęciem ćwiczeń capoeira i po okresie pół roku regularnych treningów. Do oceny i pomiaru zastosowano Europejski Test Sprawności Fizycznej EUROFIT. poddano obliczeniom statystycznym przy użyciu arkusza kalkulacyjnego Excel Badanie szybkości kończyny górnej, wykazało dobry ogólny poziom badanej grupy. Większość badanych osiągnęła dobry poziom szybkości kończyny górnej, a średnia wyników po półrocznym treningu uległa poprawie. Grupa chłopców po półrocznym okresie treningowym osiągnęła lepsze czasy, niż grupa dziewcząt. Po półrocznym okresie treningu capoeira większość badanych dziewcząt oraz chłopców, osiągnęła bardzo dobry poziom zwinności oraz gibkości, a ponad połowa badanych dziewcząt uzyskała wyniki ponad przeciętną. Grupa dziewcząt po półrocznym okresie treningowym osiągnęła zarówno lepsze czasy, jaki i korzystniej

2 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech wypadła na tle wartości siatek centylowych, niż badana grupa chłopców. Wnioski. 1. Półroczny trening capoeira u młodzieży gimnazjalnej wpływa na harmonijny rozwój wszystkich cech motorycznych. 2. Do cech motorycznych najefektywniej kształtowanych poprzez trening capoeira należą: postawa równoważna, gibkość, moc kończyn dolnych, siła mięśni brzucha, zwinność oraz wytrzymałość. 3. Półroczny trening capoeira nie wpływa znacząco na siłę dłoni oraz siłę mięśni kończyn górnych. 4. Występują różnice w zakresie poprawy cech motorycznych między badanymi grupami dziewcząt i chłopców. Słowa kluczowe: trening capoeira, motoryczność, młodzież, Eurofit Abstract The aim of the study was to evaluate the impact of a six-month capoeira training on the development of motor skills in junior high school students at the age of 16. Material and methods of research. The study involved a group of 67 people, including 32 (48%) girls and 35 (52%) boys, who started physical exercise based on capoeira training in the Bielsko section of the UNICAR group in the years The study was conducted twice: before the capoeira training and after six months of regular training. European Physical Fitness Test EUROFIT was used for the assessment and measurement. The results were statistically analyzed with the use of the Excel spreadsheet Results. Testing the speed of the upper extremity showed a good overall level of the study group. Most of the subjects achieved a good level of the upper extremity speed, and the average results after the six-month training improved. The group of boys after the six-month training achieved better results than the group of girls. After the six-month capoeira training, the majority of the studied girls and boys achieved a very good level of agility and flexibility, and more than a half of the studied girls achieved above-average results. The group of girls after the six-month training reached both better times and better values in the centile charts than the study group of boys. Conclusions. 1. A six-month capoeira training affects the harmonious development of all the motor skills in junior high school students. 2. The motor skills which are most effectively shaped by capoeira training are: balance position, flexibility, strength of the lower extremities, abdominal muscle strength, agility and endurance. 3. A six-month capoeira training does not significantly affect the strength of the hand and upper extremities. 4. There are differences in the range of the improvement of motor skills between the study groups of girls and boys. Key words: capoeira training, motor skills, junior high school students, Eurofit

3 612 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek Wstęp Sprawność fizyczną należy interpretować, jako zdolność wykonywania złożonych czynności ruchowych, opartą na nabytych umiejętnościach oraz predyspozycjach genetycznych (Karppanen i wsp., 2012). Sprawność fizyczna jest czynnikiem kształtującym nawyki ruchowe, warunkuje stan zdrowia i stanowi o motoryczności człowieka. Na motoryczność składają się szybkość, siła, skoczność, zwinność, równowaga, koordynacja i wytrzymałość (Milanese i wsp., 2011), a predyspozycje i zdolności kształtują i rozwijają te umiejętności (Gontarev i wsp., 2016). Sprawność fizyczna, to również zdolność do wykonywania codziennych czynności bez oznak zmęczenia (Karppanen i wsp., 2012; Horvat i wsp., 2014) Niezależnie od przyjętej definicji, ogólna sprawność fizyczna stanowi efekt rozwoju wszystkich cech motorycznych, do których należą: siła, szybkość, wytrzymałość, zwinność, zręczność, moc i gibkość. Do oceny poziomu sprawności fizycznej wykorzystuje się testy sprawnościowe, które wymagają od badanego szeregu umiejętności z wielu dziedzin motoryczności, na określonym poziomie, pozwalają na ocenę postępów w nauczaniu zdobywanych umiejętności ruchowych, na treningach, czy na zajęciach wychowania fizycznego (Milanese i wsp., 2011, Horvat i wsp. 2014, Roczniak i wsp., 2015). Testy sprawnościowe powszechnie stosowane, stanowią dobre kryterium oceny zdolności motorycznych. Jednym z najczęściej stosowanych testów jest standaryzowany Europejski Test Sprawności Fizycznej EUROFIT (Grabowski i Szopa 1991, Stupnicki i wsp., 2003). Eurofit, ze względu na swoją specyfikę, pozwala na w miarę dokładną ocenę parametrów sprawnościowych, w swoim charakterze jest uniwersalny, możliwy do przeprowadzenia w zróżnicowanych warunkach i uwzględnia wszystkie podstawowe umiejętności motoryczne (Sobieska i wsp., 2013, Bianco i wsp., 2015). Wymienione cechy, pozwalają na zastosowanie Eurofitu, jako narzędzia kontroli i planowania treningu sportowego. Capoeira brazylijska sztuka walki, połączona z tańcem i akrobatyką, dzięki swej wieloaspektowości oraz atrakcyjnym i egzotycznym treningom, stwarza możliwość harmonijnego rozwoju sprawności (Almeida 2005, Assunto 2002, Gleadall 2007, Kolbowska 2010, Nestor 2002). Cel pracy Celem pracy była ocena wpływu półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech motorycznych u młodzieży gimnazjalnej w wieku lat 16.

4 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech Materiał i metoda badań Badaniami objęto grupę 73 osób, w tym: 34 (47%) dziewcząt oraz 39 (53%) chłopców w wieku 16 lat, rozpoczynających ćwiczenia ruchowe capoeira. Do drugiego etapu badań, przystąpiła grupa 67 osób, w tym 32 (48%) dziewcząt oraz 35 (52%) chłopców. Tabela 1. Wskaźniki antropometryczne badanej grupy Wysokość ciała (cm) Wartości średnie SD Minimum Maximum Dziewczęta 164,03 6, Chłopcy 173,08 7, Masa ciała (kg) Dziewczęta 53,43 5, Chłopcy 67,97 7, Wskaźnik BMI Dziewczęta 19,81 0,98 18,19 21,75 Chłopcy 22,63 1,56 20,79 27,75 Wskaźnik smukłości Dziewczęta 43,59 0,73 41,8 44,69 Chłopcy 42,47 1,01 39,8 44,16 Badaniami objęto grupę młodzieży uczęszczającej na zajęcia capoeira do bielskiej sekcji grupy UNICAR w latach Zajęcia capoeira prowadzone były w oparciu o ogólnie przyjętą metodyką prowadzenia zajęć rekreacyjno-ruchowych. Treningi poza ćwiczeniami siłowymi, gibkościowymi i wytrzymałościowymi, wzbogacono o gry i zabawy ruchowe, ćwiczenia sensomotoryczne, ćwiczenia koordynacyjne, ćwiczenia szybkościowe, ćwiczenie statyczne, oraz dynamiczne. Ćwiczenia wykonywano przy muzyce, charakterystycznej dla capoeira oraz korzystano z worków treningowych, tarcz, balonów i pachołków. Badania przeprowadzono dwukrotnie: przed rozpoczęciem ćwiczeń capoeira oraz po okresie pół roku regularnych treningów. Treningi odbywały się 2 razy w tygodniu, po 2 godziny lekcyjne. Oceniano sprawność motoryczną, uwzględniając pomiary: postawy równoważnej, szybkości ruchów kończyny górnej, gibkości tułowia, skoczności, siły ręki, siły tułowia, zwinności oraz wytrzymałości organizmu. Do oceny i pomiaru zastosowano Europejski Test Sprawności Fizycz-

5 614 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek nej EUROFIT wraz z centylowymi siatkami sprawności fizycznej (Grabowski i Szopa 1991, Stupnicki i wsp., 2003). Badania zostały przeprowadzone zgodnie z zasadami Deklaracji Helsińskiej. Wszyscy pacjenci wyrazili świadomą i dobrowolną zgodę na udział w badaniach. Uzyskane wyniki poddano obliczeniom statystycznym przy użyciu arkusza kalkulacyjnego Excel Średnia ilość podjętych prób w grupie badanej wynosiła 4,75 przed okresem ćwiczeniowym i 2,06 po półrocznym cyklu treningowym Maximum sprzed okresu treningowego wyniosło 13, a dla drugiego okresu 6 powtórzeń. Średnia ilość zmiany wyniosło 4,32 wykazując duży progres badanych w ilości podejść potrzebnych do zakończenia próby. Minimum wyniosło 0, oznaczając, iż w całej grupie znalazł się badany, dla którego trening nie przyniósł oczekiwanej poprawy. Maximum zmiany wynoszące 10 oznaczało, iż u danej osoby progresja wynosiła 10 podejść potrzebnych do ukończenia próby. Grupa dziewcząt w badaniu przed rozpoczęciem okresu treningowego wypadła lepiej niż średnia całej badanej grupy młodzieży, w próbach testujących: postawę równoważną, stukanie w krążki, skłon w siadzie, bieg wahadłowy oraz gorzej, niż średnia całej badanej grupy młodzieży, w próbach testujących: skok w dal z miejsca, siłę ręki, siady z leżenia, zwis na ramionach ugiętych, wytrzymałościowy bieg wahadłowy. Po półrocznym okresie treningowym dziewczęta wypadły lepiej niż średnia całej badanej grupy młodzieży w próbach testujących: postawę równoważną, skłon w siadzie, bieg wahadłowy oraz gorzej niż średnia całej grupy badanej młodzieży próbach testujących: stukanie w krążki, skok w dal z miejsca, siłę ręki, siady z leżenia, zwis na ramionach ugiętych, wytrzymałościowy bieg wahadłowy (Tabela 2). Tabela 2. dziewcząt sprzed i po okresie treningowym dziewcząt sprzed okresu treningowego 1 [n] 2 [s] 3 [cm] 4 [cm] 5 [kg] 6 [s] 7 [s] 8 [s] 9 [n] średnia 5,4 11, ,75 21,53 19,06 6,34 20,36 32,25 odchyl. standard. 2,21 1,06 5,48 10,2 3,06 2,48 3,22 1,64 9,91 minimum 2 9, ,7 18 maximum 11 13, ,5 51

6 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech dziewcząt po półrocznym okresie treningowym 1 [n] 2 [s] 3 [cm] 4 [cm] 5 [kg] 6 [s] 7 [s] 8 [s] 9 [n] średnia 1,81 10,6 11,12 171,84 22,43 24,43 7,15 19,6 40,71 odchyl. standard. 1,37 0,93 4,1 8,04 2,64 2,82 3,38 0,99 9,86 minimum 0 9, ,7 27 maximum 5 12, ,6 60 Grupa chłopców w badaniu przed rozpoczęciem okresu treningowego wypadła lepiej, niż średnia całej grupy badanej młodzieży w próbach testujących: stukanie w krążki, skok w dal z miejsca, siłę ręki, siady z leżenia, zwis na ramionach ugiętych, wytrzymałościowy bieg wahadłowy oraz gorzej niż średnia całej grupy badanej młodzieży próbach testujących: postawę równoważną, skłon w siadzie, bieg wahadłowy. Po półrocznym okresie treningowym chłopcy wypadli lepiej niż średnia całej badanej grupy młodzieży w próbach testujących: stukanie w krążki, skok w dal z miejsca, siłę ręki, siady z leżenia, zwis na ramionach ugiętych, wytrzymałościowy bieg wahadłowy oraz gorzej niż średnia całej badanej grupy młodzieży w próbach testujących: postawę równoważną, skłon w siadzie, bieg wahadłowy (Tabela 3). Tabela 3. chłopców sprzed i po okresie treningowym chłopców sprzed okresu treningowego 1 [n] 2 [s] 3 [cm] 4 [cm] 5 [kg] 6 [s] 7 [s] 8 [s] 9 [n] średnia 7,62 10,92 2,45 185,17 38,11 21,82 23,62 21,03 57,22 odchyl. standard. 2,98 1,17 4,52 14,41 5,9 3, ,88 13,22 minimum 3 9, ,9 30 maximum 13 14, ,3 92 chłopców po półrocznym okresie treningowym 1 [n] 2 [s] 3 [cm] 4 [cm] 5 [kg] 6 [s] 7 [s] 8 [s] 9 [n] średnia 2,28 9,86 10,22 196,68 40,857 26,77 25,88 19,64 66,94 odchyl. standard. 1,48 0,83 3,85 13,24 5,7 2,01 8,49 1,62 11,64 minimum 0 8, maximum 6 12, ,7 99

7 616 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek Zmiana poziomu istotności dla wysokości ciała w badanej grupie dziewcząt została odnotowana podczas prób 3, 5 i 7, gdzie wyraźna niska zmniejszyła się do niewyraźnej. Znaczną korelację uzyskano podczas próby 4. Pozostałe różnice w obrębie prób, pomimo zmian wartości, nie zmieniły korelacji. Korelację umiarkowaną dla oceny zależności z masą ciała stwierdzono podczas próby wytrzymałościowej. Korelację znaczącą zaobserwowano podczas testowania mocy kończyn dolnych. Pozostałe różnice w obrębie prób, pomimo zmian wartości, nie zmieniły korelacji. Zmiana poziomu istotności dla wskaźnika BMI została zaobserwowana podczas testowania mocy kończyn dolnych i mocy kończyn górnych Pozostałe różnice w obrębie prób, pomimo zmian wartości, nie zmieniły korelacji. Znaczący wpływ wysokości ciała i masy ciała na wyniki odnotowano przy testowaniu mocy kończyn dolnych. Umiarkowaną zależność wysokości ciała, masy ciała na wyniki stwierdzono podczas testowania wytrzymałości. Tabela 4. Współczynnik korelacji Pearsona dla grupy dziewcząt z uwzględnieniem znaczenia korelacji wysokość ciała przed wysokość ciała po masa ciała przed masa ciała po BMI przed BMI po Próby 1 0, , , , , ,16426 Próby 2 0, , , ,1866 0, , Próby 3 0, , , , , , Próby 4 0, , , , , , Próby 5 0, , , , , ,12921 Próby 6 0, , , , , , Próby 7 0, , , , , , Próby 8 0, , , , , ,31483 Próby 9 0, , , , , , wyraźna, ale niska niewyraźna umiarkowana znacząca bardzo silna Zmiana poziomu istotności dla wysokości ciała w badanej grupie chłopców została odnotowana podczas prób 3, 4 i 9. Znaczną korelację uzyskano podczas próby 4. Pozostałe różnice w obrębie prób, pomimo zmian wartości, nie zmieniły korelacji. Zmiana poziomu istotności dla wskaźnika BMI została zaobserwowana podczas prób 2, 4, 6, 7 i 9. Pozostałe różnice w obrębie prób, pomimo zmian wartości, nie zmieniły wartości korelacji. Znaczący wpływ wysokości ciała na wyniki odnotowano przy testowaniu mocy kończyn dolnych. Umiarkowaną zależność, masy ciała na wyniki stwier-

8 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech dzono podczas testowania mocy kończyn dolnych i siły dłoni. Umiarkowaną zależność wskaźnika BMI na wyniki stwierdzono w próbie 2, 5, 6, 7 i 9. Tabela 5. Współczynnik korelacji Pearsona dla grupy chłopców z uwzględnieniem znaczenia korelacji Próby 1 Próby 2 Próby 3 Próby 4 Próby 5 Próby 6 Próby 7 Próby 8 Próby 9 wysokość wysokość masa ciała masa ciała ciała przed ciała po przed po BMI przed BMI po 0, , , ,0158 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,272 0,2781 0, , ,14621 wyraźna, umiarkowana bardzo niewyraźna znacząca ale niska silna Dyskusja Rozwój cech motorycznych nie jest zsynchronizowany, nie przebiega równolegle, a każda z nich ma nieco inne tempo rozwoju i zależy ściśle od dojrzewania organizmu. Z wiekiem następują zmiany w zakresie szybkości formowania się nawyków ruchowych i ich doskonaleni. Zmiany są wynikiem genetycznie zdeterminowanych różnic oraz różnych motywacji do uprawiania intensywnych ćwiczeń fizycznych (Bompa 1990). Do znacznej poprawy cech, po półrocznym okresie treningów capoeira doszło w zakresie postawie równoważnej, gibkości, mocy kończyn dolnych, sile mięśni tułowia, zwinności i wytrzymałości organizmu. Podczas pierwszego badania postawy równoważnej grupa wykazała bardzo słaby poziom. Dużo lepiej pora-

9 618 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek dziły sobie z tym zadaniem dziewczęta. Po półrocznym okresie treningu capoeira odnotowano rewelacyjne wyniki w obu grupach. Podczas drugiego badania dużo lepiej z próbą poradziła sobie grupa chłopców (Stupnicki i wsp., 2003). Postawa równoważna jest bardzo ważna podczas zajęć ruchowych, związanych z tańcem i sztukami walki. Treningi obfitujące w ćwiczenia na jednej nodze, zarówno podczas części wstępnej, jak i zasadniczej stwarzał możliwości do zwiększania postawy równoważnej. Dodatkowo cecha motoryczna, doskonalona była podczas pracy w pozycjach niestabilnych i sytuacjach wymagających szybkich reakcji, które wymuszały odpowiednie przenoszenie środka ciężkości, czy podczas ewolucji w powietrzu i akrobacji na rękach. Podczas pierwszego badania szybkości kończyny górnej, grupa wykazała dość dobry poziom. Dziewczęta poradziły sobie lepiej z tym zadaniem. Duże spektrum czasów uzyskanych przez młodzież gimnazjalną dobrze oddało osobnicze zróżnicowanie. Po półrocznym okresie treningu capoeira zaobserwowano zmniejszenie czasów Większość badanych osiągnęła przyzwoity poziom szybkości kończyny górnej, a średnia wyników uległa poprawie. Grupa chłopców po półrocznym okresie treningowym osiągnęła lepsze czasy niż grupa dziewcząt (Stupnicki i wsp., 2003). Podczas pierwszego badania testującego gibkość w grupie zaobserwowano bardzo słaby poziom. Dużo lepiej poradzili sobie z zadaniem chłopcy. Dziewczęta osiągały podobne wyniki, jednak siatki centylowe dla dziewcząt klasyfikowały ich wyniki, jako słabe. Po półrocznym okresie treningu capoeira stwierdzono bardzo dobre wyniki w obu grupach. Podczas drugiego badania znacznie lepiej z próbą skłonu w siadzie, poradziła sobie grupa chłopców (Stupnicki i wsp. 2003). Gibkość pozwala na swobodne podnoszenie kończyn dolnych podczas kopnięć obrotowych powyżej pasa oraz obręczy barkowej. Dodatkowo niektóre kopnięcia ( martelo ) wymagają, aby kopnięcie wykonać na wysokość głowy przeciwnika Proporcjonalnie do zwiększania się zakresu ruchu, rośnie swoboda i przyjemność ruchu (Almeida 2005, Assunto 2002, Downey 2005). Duży progres u badanych podczas testowania gibkości wynikać może z faktu, iż odpowiednie rozciągnięcie jest wskazana podczas uprawiania tej formy ruchu. Podczas I badania testującego moc kończyn dolnych grupa wykazała dość dobry ogólny poziom, przy czym grupa chłopców lepiej radziła sobie z tym zadaniem. Po półrocznym okresie treningu capoeira, stwierdzono bardzo dobre wyniki w obu grupach, przy czym, podczas drugiego badania, dużo lepiej z próbą skoku w dal z miejsca, poradziła sobie grupa dziewcząt; której ponad 70% uzyskało bardzo dobry wynik w granicach centyla (Stupnicki i wsp., 2003). Przeanalizowane zostały wszystkie czynniki mogących mieć potencjalny wpływ na wyniki próby. Analiza statystyczna wykazała znaczącą korelację między wysokością ciała, masą ciała całości grupy, a wynikami tej próby. Grupa chłopców odznaczyła się umiarkowaną korelacją między wartościami wysokości

10 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech ciała i masy ciała. W grupie dziewcząt wykazano znaczącą korelację między wartościami wysokością i masą ciała. Bardzo dobre wyniki stwierdzono u 70% dziewcząt. Capoeira poprzez specjalistyczne treningi, koncentrując się na pracy ekscentrycznej mięśni i wielokrotne powtarzanie kopnięć, poprawia moc kończyn dolnych. Treningi w naturalny sposób uwalniają zmagazynowanie i utajone pokłady energii (Grabowski i Szopa 1991, Stupnicki i wsp., 2003). Podczas pierwszego badania dynamometrycznego dłoni badana grupa gimnazjalistów, wykazała średni poziom. Lepiej poradzili sobie z tym zadaniem chłopcy. Po półrocznym okresie treningu capoeira, zaobserwowano małą poprawę, która nie odznaczyła się wysokim wskaźnikiem zmian. Podczas drugiego badania, grupa chłopców wykazała się lepszymi wynikami w stosunku do grupy dziewcząt, biorąc pod uwagę zarówno same wyniki odczytane z dynamometru, jak również klasyfikację wg siatki centylowej (Charzewski i Przeweda 1992, Stupnicki i wsp., 2003). Badania pokazują związek nadwagi z niską wydolnością oddechowo-krążeniową oraz z wytrzymałością mięśni, szybkością, zwinnością i koordynacją 11, co sugerować może, że wskaźnik BMI odzwierciedla częściowo stopień wydajności w testach oceniających wyżej wymienione parametry (Karppanen i wsp., 2012, Milanese i wsp., 2011). Szacuje się, że sprawność fizyczna jest odwrotnie proporcjonalna do otyłości (Sobieska i wsp., 2013). Analiza statystyczna wykazała znaczącą korelację między wysokością i masą ciała całości grupy, a wynikami tej próby. Zaobserwowany niewielki wzrost lub brak progresji, można tłumaczyć na dwa sposoby. Żadne specjalistyczne ćwiczenia, mające na celu zwiększenie siły mięśni dłoni nie zostały wprowadzane do programu ćwiczeniowego. Ewentualne zmiany siły wynikają z współgrania taśm mięśniowych, synergizmów mięśniowych w obrębie kończyny górnej oraz przez angażowanie przy próbie mięśni pomocniczych (właściwych dla tego ruchu). Druga przyczyna jest wynikiem filozofii capoeira. Osoba trenująca capoeira nie skupia się na sile, lecz na szybkości uników i precyzyjności kontr-uderzeń (Assunto 2002, Charzewski i Przeweda 1992, Nestor 2002). Podczas pierwszego badania testującego siłę całego organizmu grupa wykazała dobry poziom. Grupa chłopców lepiej poradziła sobie z tym zadaniem, chociaż poziom grupy dziewcząt był bardziej wyrównany osiągając poziom 60% dla wyniku dobrego. Po półrocznym okresie treningu capoeira, zaobserwowano bardzo dobre wyniki w obu grupach. Podczas drugiego badania lepsze wyniki stwierdzono w grupie chłopców; których ponad połowa uzyskała bardzo dobry wynik w granicach centyla. Ponad przeciętny wynik dla swojej grupy wiekowej stwierdzono u ⅓ chłopców i w ¼ grupy dziewcząt (Grabowski i Szopa 1991, Stupnicki i wsp., 2003).

11 620 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek Podczas pierwszego badania zwinności, grupa wykazała dobry poziom. Lepiej poradziły sobie z tym zadaniem dziewczęta. Duże spektrum czasów uzyskanych przez młodzież gimnazjalną dobrze oddało osobnicze zróżnicowanie. Po półrocznym okresie treningu capoeira odnotowano zmniejszenie czasów. Większość badanych osiągnęła bardzo dobry poziom zwinności, a ponad połowa dziewczyn uzyskała czasy ponad przeciętną. daleko wykraczające poza normę zaobserwowano u 19% dziewcząt. Grupa dziewcząt po półrocznym okresie treningowym osiągnęła zarówno lepsze czasy, jaki i korzystniej wypadła na tle wartości siatek centylowych, niż grupa chłopców (Stupnicki i wsp. 2003). Analiza statystyczna wykazała niewyraźną korelację między wysokością ciała i masą ciała całości grupy, a wynikami tej próby. Osoba trenująca capoiera, o dużym potencjale zwinności, łatwiej uchyla się przed kopnięciami i szybciej reaguje na zagrożenie, zręcznie podcinając partnera w odpowiedzi na wyprowadzony cios. Zwinność jest kluczową cechą dla capoeira, która ewoluuje w miarę ćwiczenia, uczestnictwa w coraz trudniejszych i wymagających treningach (Almeida 2005). Podczas pierwszego badania wytrzymałości i wydolności organizmu grupa wykazała dobry poziom. Lepiej poradzili sobie z tym zadaniem chłopcy. Duże spektrum czasów uzyskanych przez młodzież gimnazjalną dobrze oddało osobnicze zróżnicowanie. Po półrocznym okresie treningu capoeira, zaobserwowano duże zwiększenie pokonanych odcinków (Stupnicki i wsp. 2003, Szopa 1988). Większość badanych osiągnęła bardzo dobry poziom wytrzymałości, a ponad połowa badanych chłopców uzyskała czasy bardzo dobre (Stupnicki i wsp., 2003). Duża progresja w wytrzymałości u badanych jest naturalną konsekwencją regularnych i dobrze przeprowadzonych treningów. Właściwa rozgrzewka adaptuje organizm do półtora godzinnego treningu capoeira, a rosnąca krzywa wysiłku sprawia, iż organizm może się przyzwyczaić do wysiłku i w optymalny sposób pracować, aż do zakończenia treningu. Regularne treningi prowadzą do regularnych superkompensacji, które po pewnym czasie skutkują zwiększeniu wytrzymałości organizmu. W capoeira wytrzymałość pełni funkcję pewnego rodzaju spoiwa. Bardziej wydajny organizm potrafi lepiej pracować przez większą część treningu, zwiększając przyrost pozostałych cech motorycznych. Wytrzymałość nie jest kluczową cechą w capoeira, ale ułatwia szybki rozwój, pozwalając na pełniejsze wykorzystanie każdego treningu (Almeida 2005, Gleadall 2007). Wobec powyższych rozważań wydaje się, iż przemyślany i dobrze zaplanowany trening capoeira jest dobrym narzędziem na drodze do uzyskania przyrostu cech motorycznych oraz zwiększenia ogólnej sprawności fizycznej młodzieży. W prezentowanej pracy nie zostały przedstawione skutki długofalowe stosowania treningu capoeira. Brak też opracowań, do których można by było odnieść własne wyniki badań, co ułatwiłaby z pewnością weryfikację uzyskanych wyników.

12 Wpływ półrocznego treningu capoeira na kształtowanie cech Program treningowy capoiera powinien przebiegać z uwzględnieniem indywidualnych preferencji każdego uczestnika zajęć, co wynika z wszechstronności i wieloaspektowości capoeira. Za sprawą spójności i przenikania się kultury z filozofią, tańcem, sztuką walki i alternatywną formą spędzania wolnego czasu, capoeira stwarza doskonałą możliwość do uchwycenia tych preferencji (Kolbowska 2010). Wnioski 1. Półroczny trening capoeira u młodzieży gimnazjalnej wpływa na harmonijny i pełen rozwój wszystkich cech motorycznych. 2. Do cech motorycznych najefektywniej kształtowanych przez trening capoeira należą: postawa równoważna, gibkość, moc kończyn dolnych, siła mięśni brzucha, zwinność oraz wytrzymałość. 3. Półroczny trening capoeira nie wpływa znacząco na: szybkości kończyn górnych, siłę dłoni oraz siłę mięśni kończyn górnych. 4. Występują różnice w zakresie poprawy cech motorycznych między badanymi grupami dziewcząt i chłopców. Piśmiennictwo 1. Almeida B Capoeira, Brazylijska forma sztuki. Historia, filozofia, praktyka. Purana, Wrocław. 2. Assunto MR Capoeira: The History of an Afro-Brazilian Martial. Routlege, New York. 3. Bianco A., Jemni M., Thomas E., Patti A., Paoli A., Ramos Roque A. i wsp A systematic review to determine reliability and usefulness of the field-based test batteries for the assessment of physical fitness in adolescents the ASSO project. Int J Occup Med Environ Heath nr 28(3), str Bompa T Cechy biomotoryczne i metodyka ich rozwoju. Resortowe Centrum Metodyczno Szkoleniowe KFiS, Warszawa. 5. Charzewski J., Przeweda R Certain social determinants of growth and physical fitness of Polish children. Scientific Yearbook nr 2, str Downey G Learning Capoeira: Lessons in Cunning from an Afro-Brazilian. Oxford University Press. 7. Gleadall N Fighting on the Beaches, A Year of Capoeira in Brazil. Blue Snake Books, Berkeley. 8. Gontarev S., Kalac R., Zivkovic V., Ameti V., Redjepi R Anthropometrical characteristics and somatotype of young Macedonian soccer players. Int. J. Morphol nr 34(1), str Grabowski H., Szopa J EUROFIT Europejski Test Sprawności Fizycznej. Wydawnictwo Skryptowe AWF Kraków, nr Horvat V., Prskalo I., Hraski M The relationship between motor abilities, physical activity and gender in preschool children. Int. J. Morphol nr 2(12), str

13 622 T. Ridan, M. Kozaczko, K. Ogrodzka, A. Jankowicz-Szymańska, J. Stożek 11. Karppanen AK., Ahonen S.M., Tammelin T., Vanhala M., Korpelainen R Physical activity and fitness in 8-year-old overweight and normal weight children and their parents. Int J Circumpolar Heath nr 71, str Kolbowska K Capoeira w Polsce-Wędrowanie wątków kulturowych. Trio, Warszawa. 13. Milanese C., Bortolami O., Bertucco M., Verlato G., Zancanaro C Anthropometry and motorfitness in children aged 6-12 years. J Hum Sport Exerc nr 5(2), str Nestor C Capoeira: Roots of the Dance-Fight-Game. Blue Snake Books, Berkeley. 15. Roczniak W., Babuśka-Roczniak M., Roczniak A., Roczniak RG Kryteria oceny rozwoju motorycznego uczniów szkół podstawowych. MONZ nr 21(2), str Sobieska M., Gajewska E., Kalmus G., Samborski W Obesity, physical fitness, and inflammatory markers in Polish children. Med Sci Monit nr 19, str Stupnicki R., Przewęda R, Milde K Centylowe siatki sprawności fizycznej polskiej młodzieży wg testów EUROFIT. Studia i Monografie AWF Warszawa, nr Szopa J Nowa koncepcja klasyfikacji i struktury motoryczności człowieka. Antropomotoryka nr 2, str