Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012

Transkrypt

1 Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012 Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) Fizjoterapia Józef Bergier, Dorota Tomczyszyn, Wiesław Romanowicz Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych z obszarów wiejskich województwa lubelskiego Streszczenie Celem artykułu będzie określenie sposobu wykorzystania czasu wolnego przez osoby niepełnosprawne zamieszkałe na obszarach wiejskich województwa lubelskiego. Podstawową metodą zbierania materiału badawczego był sondaż diagnostyczny, w ramach którego zastosowano kwestionariusz autorskiej ankiety. Badania przeprowadzono w 2010 roku. Prezentowany materiał odnosi się do grupy badawczej, złożonej z 800 osób z niepełnosprawnością zamieszkujących tereny wiejskie województwa lubelskiego. Okazało się, że osoby niepełnosprawne mają 5 6 godzin czasu wolnego dziennie, w tym kobiety mają go więcej w dni powszednie, zaś mężczyźni więcej w dni świąteczne. Wśród aktywnych form czasu wolnego zarówno kobiety jak i mężczyźni preferują spacery i uprawianie różnych form sportowo-rekreacyjnych. Bierny odpoczynek to w obu grupach słuchanie muzyki, oglądanie tv i korzystanie z komputera i internetu. Formy sportowo rekreacyjne popularne zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet to m.in. spacery, jazda rowerem i gimnastyka usprawniająca. Wstęp Czas wolny, jego ilość i sposób wykorzystania od zarania dziejów świadczyły o kondycji społecznej i poziomie ekonomicznym człowieka. Dawniej im więcej czasu wolnego posiadał człowiek, tym większą miał pozycję społeczną. Dzisiaj pozytywnie oceniana jest jak największa liczba godzin pracy i jak najmniejsza ilość czasu wolnego. Wiadomo jednak, że brak odpoczynku nie tylko wpływa na pogorszenie staniu zdrowia człowieka, ale też zmniejsza wydajność jego pracy. Osoby niepełnosprawne posiadają z reguły stosunkowo dużo czasu do własnej dyspozycji, gdyż jest to * Artykuł opracowano na podstawie badań prowadzonych w ramach projektu Determinanty aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych zamieszkałych na obszarach wiejskich w województwie lubelskim, współfinansowanego przez UE w ramach EFS kierownik: J. Bergier, koordynator merytoryczny: D. Tomczyszyn.

2 Zamojskie Studia i Materiały bardzo często efektem braku zatrudnienia. Dlatego ważną kwestią jest rozpoznanie struktury i form wykorzystania tego czasu. Literatura polska dotycząca zagadnienia czynnego uczestnictwa w czasie wolnym jest bardzo bogata, można wymienić prace takich autorów jak: Ślężyński [17], Bolach [3], Dudek i Zawieja [8], Różański [16], Białek [1], Golanko i Bilska [11], Dąbrowski i Bergier [7], Chojnacki i Srokosz [5], Gedl-Pieprzyca [10], Kubińska i Bergier [13]. Zagraniczne prace ostatnich lat dotyczące czynnego uczestnictwa w zajęciach ruchowych osób niepełnosprawnych podjęli m.in.: Gassaway i wsp. [9], Bekesi i wsp. [2], Buzinde i Yarnal [4], Robinson i wsp. [15], Cocchiarella i wsp.[6]. Zarówno osoba zdrowa jak i niepełnosprawna mają jednakowe prawo doświadczać satysfakcji z jakości własnego życia. Wskazuje się tu na możliwość doświadczania poczucia optymalnej jakości życia przy realnym rozpoznaniu swoich możliwości i zasobów środowiska życiowego [14, s. 139]. W subiektywnej ocenie własnego życia istotne miejsce zajmuje sposób wykorzystania czasu wolnego. Nacisk położony na tę sferę życia osoby z niepełnosprawnością nie jest bez znaczenia w jej społecznej i fizycznej rehabilitacji. Ponadto diagnoza wykorzystania czasu wolnego przez osoby niepełnosprawne wpisuje się w integracyjne tendencje traktowania osoby niepełnosprawnej jako pełnoprawnego członka szerszej społeczności. Takie podejście zainspirowało autorów do poszukiwań badawczych, a efektem tej pracy jest analiza badań osób z niepełnosprawnością w województwie lubelskim zaprezentowana w niniejszym artykule. Metodologia badań Celem artykułu jest określenie sposobu wykorzystania czasu wolnego przez osoby niepełnosprawne zamieszkałe na obszarach wiejskich województwa lubelskiego. Postawiono następujące pytania badawcze: 1. Jaką ilością czasu wolnego dysponują osoby niepełnosprawne zamieszkałe na obszarach wiejskich województwa lubelskiego? 2. Jakie są formy czasu wolnego wykorzystywane przez kobiety i mężczyzn z niepełnosprawnością? 3. Jakie są formy sportowo-rekreacyjne, w których kobiety i mężczyźni z niepełnosprawnością uczestniczą i w których chcieliby uczestniczyć? Podstawową metodą zbierania materiału badawczego był sondaż diagnostyczny, w ramach którego zastosowano kwestionariusz autorskiej ankiety. Badania przeprowadzono w 2010 roku. Prezentowany materiał odnosi się do grupy badawczej, złożonej z 800 osób z niepełnosprawnością zamieszkujących tereny wiejskie województwa lubelskiego. W grupie osób niepełnosprawnych 45% (363) stanowiły kobiety, natomiast mężczyźni to 55% (437) respondentów. Największa grupa respondentów znajdywała się w przedziale lat 29,3% i lat 23,8%. Natomiast najmniejszą reprezentatywność posiadały przedziały brzegowe lat 15,6% i osoby powyżej 55 lat 12,3%. W badaniach wzięły udział osoby niepełnosprawne, które najczęściej posiadały orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (53,3%), stopień lekki deklarowało 27,7% respondentów, zaś w stopniu znacznym było 19% badanych. 148

3 Józef Bergier i inni Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych niepełnosprawności sprzężone zaburzenia mowy zaburzenia percepcjisłuchowej obnizona spr. Inelektualna zaburzenia percepcji wzrokowej zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej choroby somatyczne dysfunkcja narządu ruchu Rys. 1. Rodzaje niepełnosprawności osób badanych (%) Największą część stanowiły osoby posiadające niepełnosprawności narządu ruchu i różnorodne choroby somatyczne. Ten rodzaj niepełnosprawności to ponad połowa wszystkich osób badanych. Ponadto respondenci deklarowali posiadanie zaburzeń równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zaburzeń narządu wzroku. Lekki stopień niepełnosprawności intelektualnej zgłosiło 8,3% badanych. Niewielki odsetek grupy badawczej tworzyły osoby z zaburzeniami percepcji słuchowej, mowy i osoby posiadające niepełnosprawności sprzężone (rys. 1). podstawowe zawodowe średnie wyższe z tyt. licencjata wyższe Rys. 2. Wykształcenie badanych (%) Sytuacja obrazująca strukturę wykształcenia nie należy do stanu, który można ocenić pozytywnie, jeżeli uwzględnimy fakt, że 68,8% posiada nie wyższe niż zawodowe wykształcenie, a zaledwie co czwarta osoba niepełnosprawna legitymuje się wykształceniem średnim. Szczegółowo analizując strukturę wykształcenia obserwujemy sytuację, w której zaledwie 3,8% osób niepełnosprawnych posiada wykształcenie wyższe magisterskie, natomiast 2% respondentów deklarowało wykształcenie na poziomie studiów pierwszego stopnia. Niestety dominującą grupę stanowią osoby z wykształceniem zawodowym 38,8% oraz podstawowym 30,0%. Osoby legitymizujące się wykształceniem na poziomie średnim to 25,5% osób z niepełnosprawnością (rys. 2). Wyniki badań Analiza wyników badań obejmuje ilość czasu wolnego do własnej dyspozycji, sposób jego wykorzystania, udział w zajęciach sportowo-rekreacyjnych z próba wykazania zróżnicowania wśród kobiet i mężczyzn. 149

4 Zamojskie Studia i Materiały Czas wolny w dyspozycji respondentów Kobiety posiadają w swojej dyspozycji (poza pracą, nauką, obowiązkami rodzinnymi i rehabilitacją) blisko 7 godz. tak w dni powszednie jak i dni świąteczne. Czas wolny u mężczyzn jest bardziej zróżnicowany, posiadają go mniej w dni powszednie 5,8 godz. i znacznie więcej w dni świąteczne 8,5 godz. (tab. 1) Tab. 1. Ilość dziennego czasu wolnego osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem płci Dzień tygodnia Liczba godzin kobiety mężczyźni Dni powszednie (pon pt) 6,61 5,83 Dni wolne (weekendy i święta) 6,62 8,53 Porównanie czasu wolnego u obu płci wykazuje, że kobiety mają go istotnie więcej od mężczyzn w dni powszednie, natomiast mężczyźni więcej w dni świąteczne. Być może blisko 2 godz. większą ilość w posiadanym czasie wolnym mężczyzn wynika nadal z tradycyjnej większej roli kobiet w realizacji obowiązków domowych. Sposób wykorzystania czasu wolnego U badanych mężczyzn i kobiet w dniach powszednich dominują bierne formy wykorzystania czasu wolnego, co jest konsekwencją ich niepełnosprawności. Dominujące bierne sposoby wykorzystania czasu wolnego przez obie płci to w kolejności rangowej: oglądanie telewizji, słuchanie radia i muzyki oraz korzystanie z komputera i internetu. Główną formą aktywną w dni powszednie są tak u kobiet jak i u mężczyzn spacery, odpowiednio 65,7% i 56,7% oraz w mniejszym stopniu różne zajęcia sportowo-rekreacyjne 13,6% i 15,9% (tab. 2 3). Choć kobiety i mężczyzn cechuje podobna struktura zajęć w czasie wolnym to różni ich istotnie zakres przeznaczanego czasu (tab. 4). Kobiety w większym zakresie preferują czytanie i uczestnictwo w spacerach, mężczyźni natomiast w większym stopniu oglądają telewizję oraz słuchają radia i muzyki tj. bierniej niż kobiety spędzają swój czas wolny. Struktura spędzania czasu wolnego w dni świąteczne jest zbliżona do dni powszednich. Zauważyć należy, że tak mężczyźni jak i kobiety w tych dniach częściej korzystają ze spacerów i uprawiania form sportowo-rekreacyjnych (tab. 5 6). Tab. 2. Formy spędzania czasu wolnego przez kobiety z niepełnosprawnością w dni powszednie Liczba Procent tak nie tak nie Czytam książki, czasopisma ,8 37,3 Słucham radia, muzyki ,4 28,6 Oglądam TV ,4 13,7 Korzystam z komputera, Internetu ,6 62,4 Chodzę na spacery ,7 34,3 Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne ,6 86,4 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) ,9 75,1 Inne, (jak?)

5 Józef Bergier i inni Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych Tab. 3. Formy spędzania czasu wolnego przez mężczyzn z niepełnosprawnością w dni powszednie Liczba Procent tak nie tak nie Czytam książki, czasopisma ,2 59,8 Słucham radia, muzyki ,9 21,1 Oglądam TV ,9 8,1 Korzystam z komputera, Internetu ,8 64,2 Chodzę na spacery ,7 43,3 Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne ,9 84,1 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) ,9 67,2 Inne, (jak?) Tab. 4. Szczegółowa analiza dotycząca form czasu wolnego w dni powszednie w zależności od płci (test chi-kwadrat) Chi-kwadrat Pearsona Czytam książki, czasopisma 38,645 1 < 0,00001* Słucham radia, muzyki 5, ,01640* Oglądam TV 6, ,01264* Korzystam z komputera, Internetu 0, ,59607 Chodzę na spacery 6, ,01067* Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne 0, ,36804 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) 5, ,01579 Inne, (jak?)... 0, ,66982 * zależność istotna statystycznie dla p < 0,05 Tab. 5. wykorzystywane przez kobiet z niepełnosprawnością w dni świąteczne Liczba Kobiety w dni świąteczne w większym stopniu niż mężczyźni oddają się czytaniu. Mężczyźni natomiast w większym zakresie oglądają telewizję, słuchają radia i muzyki oraz korzystają ze spacerów (tab. 7). df p Procent tak nie tak nie Czytam książki, czasopisma ,8 33,4 Słucham radia, muzyki ,3 26,7 Oglądam TV ,9 9,1 Korzystam z komputera, Internetu ,4 61,6 Chodzę na spacery ,9 24,1 Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne ,4 84,6 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) ,6 73,4 Inne, (jak?)

6 Zamojskie Studia i Materiały Tab. 6. wykorzystywane przez mężczyzn z niepełnosprawnością w dni świąteczne Uczestnictwo w formach sportowo- rekreacyjnych Mimo, że badani na zajęcia aktywne typu spacery i różne formy sportowo-rekreacyjne przeznaczają niewiele czasu to warto poznać ich praktyczne wykorzystanie. Z wielu wybieranych form u mężczyzn dominuje jazda rowerem 72,8% i spacery 71,4% i w mniejszym stopniu gimnastyka usprawniająca 18,2%. Kobiety głównie korzystają ze spacerów 83%, jazdy rowerem 63,9% oraz podobnie jak mężczyźni z gimnastyki usprawniającej 22,8% (tab. 8). Badani mają nieco inne marzenia o swojej aktywności ruchowej niż aktualne w nich uczestnictwo (tab. 8). Kobiety niemal w równej proporcji chciałyby korzystać z jazdy rowerem 50,0%, pływania 49,7%, gimnastyki usprawniającej 49,0% i spacerów 46,1%, ale także w dużym stopniu z jazdy konnej (hipoterapii) 38,8%. Ponadto kobiety chciałyby częściej korzystać z innych form zajęć niż w obecnym zakresie. Mężczyźni w hierarchii wyborów wskazali: jazdę rowerem 54,4%, pływanie 50,1%, spacery 46,2% oraz, co ciekawe, jazdę konną 40,3% oraz gimnastykę usprawniającą 38,6% (tab. 8). Badani różnią się istotnie częstszym udziałem kobiet w spacerach a mężczyzn z korzystania z jazdy rowerem (tab. 9). 152 Liczba Procent tak nie tak nie Czytam książki, czasopisma ,1 51,9 Słucham radia, muzyki ,6 19,4 Oglądam TV ,6 8,4 Korzystam z komputera, Internetu ,3 64,7 Chodzę na spacery ,8 35,3 Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne ,6 83,4 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) ,2 66,8 Inne, (jak?)... 9 Tab. 7. Szczegółowa analiza dotycząca form czasu wolnego w dni świąteczne w zależności od płci (test chi-kwadrat) Chi-kwadrat Pearsona Czytam książki, czasopisma 26,135 1 < 0,00001* Słucham radia, muzyki 5, ,01671* Oglądam TV 0, ,74534 Korzystam z komputera, Internetu 0, ,37695 Chodzę na spacery 11, ,00086 Uprawiam różne formy sportowo-rekreacyjne 0, ,64884 Realizuję swoje zainteresowania (hobby) 3, ,05015 Inne, (jak?)... 2,92` 1 0,08741 * zależność istotna statystycznie dla p < 0,05 df p

7 Józef Bergier i inni Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych Tab. 8. Formy sportowo-rekreacyjne, w których badani uczestniczą i w których chcieliby uczestniczyć z uwzględnieniem płci Formy sportowo-rekreacyjne Uczestniczę Chciał(a)bym uczestniczyć Kobieta Meżczyzna Kobieta Meżczyzna Liczba % Liczba % Liczba % Liczba % Jazda rowerem , , , ,4 Pływanie 31 10, , , ,1 Gimnastyka usprawniająca 67 22, , , ,6 Hydrobic 4 1,4 5 1, , ,1 Gry zespołowe 28 9, , , ,1 Spacery, marsze , , , ,2 Jazda konna, hipoterapia 11 3,7 17 4, , ,3 Inne, jakie? 2 0,7 4 1,1 3 0,9 3 0,9 Ogółem , , , ,2 Tab. 9. Szczegółowa analiza dotycząca form sportowo-rekreacyjnych, w których osoba niepełnosprawna uczestniczy w zależności od płci (test chi-kwadrat) Chi-kwadrat Pearsona Jazda rowerem 4, ,02829* Pływanie 0, ,55686 Gimnastyka usprawniająca 1, ,18432 Hydrobic 0, ,95933 Gry zespołowe 1, ,16843 Spacery, marsze 6, ,01141* Jazda konna, hipoterapia 0, ,48813 Inne (jakie?) 0, ,50693 * zależność istotna statystycznie dla p < 0,05 Tab. 10. Szczegółowa analiza dotycząca form sportowo-rekreacyjnych, w których osoba niepełnosprawna chciałaby uczestniczyć w zależności od płci (test chi-kwadrat) Chi-kwadrat Pearsona Jazda rowerem 0, ,52814 Pływanie 0, ,69822 Gimnastyka usprawniająca 12, ,00033* Hydrobic 2, ,10189 Gry zespołowe 0, ,38978 Spacery, marsze 3, ,07999 Jazda konna, hipoterapia 0, ,94804 Inne (jakie?) 0, ,50693 * zależność istotna statystycznie dla p < 0,05 df df p p 153

8 Zamojskie Studia i Materiały Istotne zróżnicowanie w formach rekreacyjno-sportowych między płciami wykazano w większej chęci uczestnictwa kobiet w zajęciach z gimnastyki usprawniającej (tab. 10). Dyskusja Zagadnieniami czynnego uczestnictwa w czasie wolnym zajmowali się m.in.: Golanko i Bilska [11], Białek [1], Chojnacki i Srokosz [5], Dąbrowski i Bergier [7], Bekesi i wsp. [2], Gassaway i wsp. [9]. Golanko i Bilska [11, s. 57] stwierdzają, że aktywność ruchowa osób niepełnosprawnych stanowi jeden z ważniejszych czynników rozwoju ich zdrowia, kondycji fizycznej, odporności ale też kształtowania ich osobowości. Wskazują ogromne znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w Domu Pomocy Społecznej w Kozuli. Obserwowane zabawy i ćwiczenia zdaniem autorek rozwijały myślenie, koncentrację uwagi dzieci, ale także zadowolenie z wykonywanej pracy i wiarę we własne możliwości [11, s. 59). osób z dysfunkcją narządu ruchu badała Białek [1, s ]. Wśród 96 osób z Białej Podlaskiej w wieku lat. Autorka stwierdziła, że połowa badanych w codziennym budżecie dysponuje czasem wolnym od 3 do 4 godzin dziennie. Dominowały bierne formy wypoczynku typu oglądanie telewizji, czytanie książek, prasy. Kobiety w średnim wieku zwykle haftowały lub wyszywały. Nieliczna grupa osób niepełnosprawnych korzystała z zorganizowanych form wypoczynku. Osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi wskazywały, że barierami utrudniającymi uczestnictwo w różnych formach aktywności ruchowej są trudności finansowe bariery psychiczne środowiska, bariery architektoniczne. Chojnacki i Srokosz [5, s. 203] podkreślają znaczenie dobrego przygotowania organizacyjno-logistycznego oraz sprzętowego turystyki osób niepełnosprawnych. Autorzy wskazują na integracyjne i terapeutyczne możliwości turystyki i aktywnych form czasu wolnego osób z niepełnosprawnościami. Sugerują, że nie da się przywrócić godności osoby niepełnosprawne bez przywrócenia jej zdolności ruchu (przemieszczania się), gdyż one decydują o jej pozycji społecznej [5, s. 196]. Aktywność ruchowa w czasie wolnym dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu słuchu na terenach Wschodniej Polski stała się przedmiotem zainteresowań badawczych Dąbrowskiego i Bergiera [7, s ]. Autorzy przebadali ponad 300 respondentów przebywających w Ośrodkach Szkolno-Wychowawczych (Lublin, Przemyśl, Olecko). Jak wynika ze specyfiki funkcjonowania osób z dysfunkcją narządu słuchu popularnością cieszyły się czynne formy wypoczynku typu giry i zabawy ruchowe. Najczęściej spędzano czas wolny w towarzystwie kolegów i koleżanek. Różne aspekty w zakresie rehabilitacji leczenia szpitalnego analizowali Gassaway i wsp. [9]. Zwrócili uwagę na terapeutyczne znaczenie oddziaływań rekreacyjnych w trakcie pobytu szpitalnego. Bekesi i wsp. [2] prowadzili badania wpływu rekreacyjnych kempingów na jakość życia dzieci i młodzieży przewlekle chorej. Eksperyment dotyczył 115 pacjentów onkologicznych, cukrzycowych i chorych na młodzieńczą postać zapalenia stawów. Badani byli w wieku od 10 do 18 lat. Przebywanie na kempingu spowodowało polepszenie jakości życia przynajmniej w jednym z badanych skalami parametrów (o 28%), szczególnie u dzieci poniżej 14 roku życia. Autorzy badań podkreślali znaczenie wartości i jakości życia pacjentów niepełnosprawnych. 154

9 Józef Bergier i inni Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych Wyniki badań jednoznacznie wskazują na korzyści wynikające z turystyki i aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych, chociaż osoby posiadające dysfunkcje nie zawsze korzystają w sposób czynny z aktywnych form wypoczynku wskazując na bariery ekonomiczne, architektoniczne, psychologiczne i społeczne. Wnioski Przeprowadzone badania upoważniają do postawienia następujących wniosków: 1. Osoby niepełnosprawne mają 5 6 godzin czasu wolnego dziennie, w tym kobiety mają go więcej w dni powszednie, zaś mężczyźni więcej w dni świąteczne. 2. Wśród aktywnych form czasu wolnego zarówno kobiety jak i mężczyźni preferują spacery i uprawianie różnych form sportowo-rekreacyjnych. Bierny odpoczynek to w obu grupach słuchanie muzyki, oglądanie tv i co ciekawe dużo rzadziej korzystanie z komputera i internetu. 3. Formy sportowo rekreacyjne popularne zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet to m.in. spacery, jazda rowerem i gimnastyka usprawniająca. Osoby niepełnosprawne zamieszkujące obszary wiejskie województwa lubelskiego posiadają czasu wolnego dużo, chociaż, jak wskazują badania, chciałyby częściej korzystać z niektórych jego aktywnych form np. jazda rowerem, gimnastyka czy jazda konna. Badania obalają mit, który sugerował, że osoba niepełnosprawna jest zamknięta w czterech ścianach. Okazuje się, że osoby z niepełnosprawnościami chętnie spacerują, jeżdżą rowerem, uprawiają gimnastykę. Szkoda, że tak niewiele osób korzysta z komputera i interenetu- wydaje się, że to zjawisko powinno być poddane głębszej analizie. Być może charakter środowiska wiejskiego, z którego rekrutowano grupę badawczą ma wpływ na brak wyboru tej formy czasu wolnego. Czas wolny osób niepełnosprawny to kategoria badana ale i wymagająca dalszych badań. Bowiem przemiany społeczne w ostatnich latach w tej specyficznej grupie zachodzą bardzo szybko. Liczymy, że badania te, które opisują nie tylko stan faktyczny ale i pragnienia osób niepełnosprawnych zostaną dostrzeżone przez praktyków i rehabilitantów pracujących nad kondycją fizyczna, psychiczną i społeczną osób niepełnosprawnych. Literatura 1. Białek W., Analiza form spędzania wolnego czasu osób niepełnosprawnych, [w:] red. Bergier J., Sport powszechny w integracji z niepełnosprawnymi we wspólnej Europie, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 2003, s Bekesi A., Torok S., Kokonyei G., Bokretas I., Szentes A., Telepoczki G., Europan kidscreen group, Health-related quality of life changes of children and aeolescents with chronic disease after participation in therapeutic recreation camping program, Health Qual Life Outcomes, 2011, 9, s Bolach E., Sportowe gry zespołowe w usprawnianiu osób niewidomych i niedowidzących, AWF, Wrocław, Buzinde C.N., Yarnal C., Therapeutic landscapes and postcolonial theory: a theoretical approach to medical tourism, Soc sci Med, 2012, 74(5), s Chojnacki K., Srokosz W., Turystyka osób z dysfunkcją narządu ruchu, [w:] red. Bergier J., Kubińska Z., Kultura i rekreacja ruchowa w integracji osób niepełnospraw- 155

10 Zamojskie Studia i Materiały nych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 2006, s Cocchiarella A.J., Sperling R.A., Bates J.F., Schacter D.L., Rosen B.R., Albert M.S., Encoding novel face-name associations: a functional MRI study, Hum Brain Mapp, 2001, 14(3), s Dąbrowski D., Bergier J., Aktywność ruchowa w czasie wolnym dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu słuchu na terenach Wschodniej Polski, [w:] red. Bergier J., Kubińska Z., Kultura i rekreacja ruchowa w integracji osób niepełnosprawnych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 2006, s Dudek B., Zawieja J., Turystyka osób upośledzonych umysłowo, [w:] red. Łobożewicz T., Turystyka i rekreacji ludzi niepełnosprawnych, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa, Gassaway J., Dijkers M., Riders C., Edens K., Cahow C., Joyce J., The scirehab project: treatment time spent, Soc sci Med, 2011, 34(2), s Gedl-Pieprzyca I., Realizacja potrzeb osób niepełnosprawnych poprzez uczestnictwo w sporcie pływackim, [w:] red. Bergier J., Kubińska Z., Kultura i rekreacja ruchowa w integracji osób niepełnosprawnych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 2006, s Golanko R., Bilska M., Różne formy aktywności ruchowej w rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo, [w:] red. Bergier J., Sport powszechny w integracji z niepełnosprawnymi we wspólnej Europie, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, 2003, s Kirenko J., Sarzyńska E., Bezrobocie. Niepełnosprawność. Potrzeby, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Kubińska Z., Bergier J., Uczestnictwo w turystyce i rekreacji ruchowej osób niepełnosprawnych zamieszkałych w miastach i wsiach województwa lubelskiego, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, t. 17, 2011, 14, s Okła W., Łukasiewicz M., Wsparcie społeczne jako czynnik modyfikujący poczucie jakości życia osób niepełnosprawnych ruchowo, [w:] red. Steuden S., Okła W., Jakość życia w chorobie, KUL, Lublin, 2007, s Robinson, Toye C., Kristjanson L.J., Coleman M.E, Maltby H., Jackson G., Psychometric testing and refinement of the Support Needs Inventory for Parents of Asthmatic Children, Nurs Meas, 2004, 12(3), s Różański P., Kształtowanie koordynacji ruchowej i równowagi dzieci z wadami postawy w środowisku wodnym, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 2000, 5, s Ślężyński J., Żeglarskie przygody niepełnosprawnych, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 1998, 3, s Żuraw H., Style życia wobec wariantów zatrudnienia osób niepełnosprawnych, [w:] Potrzeby osób niepełnosprawnych w warunkach globalnych przemian społeczno-gospodarczych, red. Ochonczenko H., Paszkowicz A., t. 2, Impuls, Kraków,

11 Józef Bergier i inni Wykorzystanie czasu wolnego osób niepełnosprawnych Leisure activities of disabled people in rural areas of the Lublin province Abstract The purpose of this article is to determine how disabled people living in rural areas spend their leisure time. The basic method of gathering research material was diagnostic survey, in which the author s questionnaire was used. The study was conducted in The material presented relates to the research group, made up of 800 people with disabilities living in rural areas of the Lublin province. It turned out that disabled people have 5 6 hours of leisure time a day, with women having more free time on weekdays, and men having more free time on holidays. Among the active forms of leisure both men and women prefer walking and practicing various forms of sport and recreation. Passive rest in both groups means listening to music, watching TV and using the computer and the Internet. Sports and recreation forms popular among both men and women include walking, cycling and gymnastics. Keywords: free time, forms of leisure, people with disabilities, rural areas 157