National HES manual in Polish Wieloośrodkowe BAdanie Stanu Zdrowia Ludności

Transkrypt

1 POLSKA National HES manual in Polish Wieloośrodkowe BAdanie Stanu Zdrowia Ludności Przygotowanie: Grażyna Broda Paweł Kurjata Aleksandra Piwońska Maria Polakowska Anna Waśkiewicz Elżbieta Sygnowska Walerian Piotrowski Katarzyna Istynowicz Instytut Kardiologii im. Prymasa tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego CZĘŚĆ A, CZĘŚĆ B I ZAŁĄCZNIKI

2 CZĘŚĆ A

3 Część A Spis treści 1. Choroby układu krążenia problem społeczny i zdrowotny współczesnych cywilizacji, sytuacja epidemiologiczna w Polsce i na świecie założenia i cele badania 1 Wprowadzenie 1 Cele ogólnopolskiego badania przekrojowego 6 2. Organizacja i zarządzanie badaniem przekrojowym 6 Geneza i organizacja Programu WOBASZ 6 Centrum Koordynacyjne zakres działań 6 Centralne Laboratorium 7 Centralny ośrodek obliczeniowy 8 Regionalni koordynatorzy Zespół Doradczy 8 Gminne ośrodki badawcze 9 3. Czas i terminarz badania 9 4. Losowanie i populacja badania Zagadnienia etyczne 10 Zgoda Komisji Bioetyczne 10 Informacja o badaniu i zgoda respondenta na badanie Rekrutacja respondentów, zapraszanie i motywacja Zakres i metodyka badania programu WOBASZ 12 Zakres badania 12 Kwestionariusze 13 Badania biochemiczne 14 Metodyka oznaczeń biochemicznych 14 Pozostałe parametry biochemiczne 15 Pomiary antropometryczne 15 Pomiary ciśnienia krwi i tętna 15 Ryc. 1. Schemat organizacji Programu WOBASZ 17 Tabl. 1. Ośrodki naukowo-badawcze współrealizujące Program WOBASZ 18

4 1. CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA PROBLEM SPOŁECZNY I ZDROWOTNY WSPÓŁCZESNYCH CYWILIZACJI, SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W POLSCE I NA ŚWIECIE ZAŁOŻENIA I CELE BADANIA. Wprowadzenie Choroby układu krążenia (ChUK), spowodowane przede wszystkim miażdżycą tętnic; choroba wieńcowa czy udar mózgu są główną przyczyną chorobowości, inwalidztwa oraz przedwczesnej umieralności w krajach rozwiniętych. Pandemia chorób układu krążenia (ChUK) w coraz większym stopniu zaczyna dotyczyć także krajów rozwijających się. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w 2002r z powodu ChUK na świecie zmarło 16,7 milionów osób, z tego w Europie odnotowano 4 miliony tych zgonów, co stanowiło 55% wszystkich zgonów kobiet i 43% zgonów mężczyzn. Wśród chorób układu krążenia najczęstszą przyczyną zgonu w obu grupach płci była choroba wieńcowa (50% zgonów) i udar mózgu (około 30% przypadków). Szacuje się, że mimo znacznych postępów w diagnostyce i leczeniu, choroby sercowo-naczyniowe pozostaną w większości krajów świata główną przyczyną zgonów, co najmniej do 2020r. W Polsce w 2010r zmarło z powodu ChUK mężczyzn i kobiet, co stanowiło 41% wszystkich zgonów mężczyzn i 46% wszystkich zgonów kobiet. Co trzeci zgon mężczyzn i co 10 zgon kobiet dotyczył osób młodych i w średnim wieku (poniżej 64 r.ż.); wyrażając to w liczbach bezwzględnych, rocznie w naszym kraju umiera ponad osób w wieku poniżej 64 r.ż. Mimo malejących trendów umieralności z powodu ChUK, które są obserwowane w Polsce od początku lat 90., (w latach redukcja o około 30%) Polska w 2002r miała nadal prawie dwukrotnie wyższe standaryzowane na wiek wskaźniki tej umieralności niż kraje Unii Europejskiej (M:519/100 tys. vs 298/100 tys.; K: 331/100 tys. vs 192/100 tys.). Szczególnie niepokojący jest fakt, że nadwyżka umieralności w Polsce w stosunku do krajów UE dotyczy w większym stopniu osób w młodym i średnim wieku, gdzie wskaźniki umieralności w Polsce są około 2,5 raza wyższe niż w krajach UE. Znaczącym faktem jest też, że obserwuje się znaczne regionalne zróżnicowanie umieralności z powodu ChUK - najwyższe wskaźniki w 2002r obserwowano w południowozachodniej Polsce (opolskie, śląskie, zachodniopomorskie) oraz w woj. łódzkim a najniższe w Polsce północno-wschodniej (podlaskie, mazowieckie, pomorskie). Różnice umieralności między regionami wynoszą około 25-30% dla osób w przedziale wieku lata, a dla całego przedziału wieku różnice dochodzą do 50%. Przyczyny takiego zróżnicowania nie są jak dotąd wyjaśnione; mogą zależeć od szeregu czynników: organizacji służby zdrowia, dostępności do procedur 1

5 diagnostyczno-terapeutycznych czy też regionalnego zróżnicowania natężenia czynników ryzyka zależnych od stylu życia i czynników socjoekonomicznych. Podobnie jak umieralność, ChUK są także główną przyczyną chorobowości i hospitalizacji. Jak wynika z raportu NFZ, w 2004r z powodu chorób układu krążenia hospitalizowano w Polsce osób, co stanowiło 44% wszystkich hospitalizacji. Wśród chorób układu krążenia ponad 50% hospitalizacji spowodowanych było chorobą niedokrwienną serca ( pacjentów), z jej różnymi postaciami klinicznymi: dusznica bolesna, ostry zawał serca, przewlekła choroba niedokrwienna serca. Z powodu zawału serca hospitalizowano osoby, biorąc jednak pod uwagę, że około 20% wszystkich zawałów serca w populacji manifestuje się nagłym zgonem przedszpitalnym, należy szacować, że rzeczywista liczba zawałów serca w Polsce jest wyższa i wynosi około 160 tysięcy rocznie. Z powodu udaru mózgu hospitalizowano osób, co stanowiło około 8% hospitalizacji z powodu ChUK. Jakkolwiek etiopatogeneza miażdżycy nie jest w pełni wyjaśniona, dominującą rolę w jej rozwoju i progresji odgrywają czynniki środowiskowe związane z nieprawidłowym trybem życia (niska aktywność fizyczna, nieprawidłowe żywienie, palenie tytoniu), prowadzące do wzrostu ciśnienia, zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej czy otyłości. Badania epidemiologiczne, kliniczne i interwencyjne udowodniły, że klasyczne wyżej wymienione czynniki powodują istotny wzrost ryzyka zarówno zachorowania, jak i zgonu z powodu ChUK. W ostatnich 2 dekadach podnosi się także znaczenie nowych czynników ryzyka, takich jak: czynniki hemostatyczne, homocysteina, nieswoiste markery zapalne, jak również status społecznoekonomiczny czy czynniki psycho-socjalne (objawy depresji, typ osobowości, wsparcie społeczne). Wieloośrodkowe badanie kliniczno-kontrolne (case-control) INTER-HEART przeprowadzone w 52 krajach wszystkich kontynentów z udziałem blisko osób wykazało, że 6 czynników ryzyka (hiperlipidemia, palenie, nadciśnienie, cukrzyca, otyłość brzuszna i czynniki psycho-socjalne) oraz 3 czynniki kardioprotekcyjne (spożycie warzyw i owoców, niewielkie spożycie alkoholu oraz regularna aktywność fizyczna) determinowały 90% zachorowań na zawał serca wśród mężczyzn i 94% zachorowań wśród kobiet. Zależność taką stwierdzono we wszystkich regionach świata zarówno u osób młodych, jak i starszych. Oceny szacunkowe prowadzone w wielu krajach wskazują, że obniżenie poziomu czynników ryzyka w populacji daje większe efekty w redukcji umieralności sercowo-naczyniowej niż poprawa w zakresie diagnostyki i terapii chorób. I tak, obniżenie w populacji średnich poziomów ciśnienia, stężenia cholesterolu oraz częstość palenia przyczyniło się w 57 procentach do obserwowanego w latach spadku umieralności z powodu ChUK w USA; w 60% do 2

6 spadku umieralności w latach w Szkocji i w 58% do spadku umieralności w latach w Anglii i Walii. Także polskie badanie Pol-MONICA Warszawa i Pol-MONICA Kraków, monitorujące w latach poziom czynników ryzyka w prawobrzeżnej Warszawie i w byłym województwie tarnobrzeskim wykazały, że obniżenie ciśnienia tętniczego i zmniejszenie częstości palenia tytoniu w populacji wiąże się z istotną redukcją globalnego ryzyka zgonu sercowonaczyniowego. W Polsce brak jest danych ogólnopolskich, monitorujących w okresie wieloletnim zarówno poziom poszczególnych czynników ryzyka, jak i poziom globalnego ryzyka wieńcowego w sposób kompleksowy, zarówno w całym kraju, jak i w poszczególnych jego regionach dla szerokiego zakresu wieku. Dotychczas prowadzone były głównie lokalne badania epidemiologiczne, których metodyka nie zawsze była standaryzowana, toteż wyniki tych badań nie są porównywalne i nie są reprezentatywne dla całego kraju. Jedynie dwa lokalne badania oceniające poziom czynników ryzyka i jego wieloletnie trendy czasowe zostały dotychczas przeprowadzone zgodnie ze standardami międzynarodowymi, w ramach programu Pol-MONICA, będącego niezależną składową międzynarodowego programu WHO MONICA Projekt (MONItornig of trends and determinants of CArdiovascular Disease). Badania te obejmowały populacje w średnim wieku (35-64 lat), mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy (Pol-MONICA Warszawa) i byłego województwa tarnobrzeskiego (Pol-MONICA Kraków) i zostały przeprowadzone w latach 1983/84, 1987/88, 1992/93 oraz jako badanie Pol-MONICA Bis w 2001r. Innym programem monitorującym stan zdrowia jest część polska międzynarodowego programu CINDI, prowadzonego od początku lat 90. w populacji łódzkiej przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Z innych badań należy wymienić badanie NATPOL Plus, przeprowadzone w 2002r przez zespół Akademii Medycznej w Gdańsku na próbie ogólnopolskiej osób powyżej 17 r.ż (12). Badanie to dostarczyło szeregu cennych informacji o zagrożeniu populacji polskiej osób dorosłych chorobami sercowo-naczyniowymi. Jednakże zbadana próba była stosunkowo niewielka (3.050 osób), jak również sposób pobrania próby nie pozwolił na ocenę zagrożenia populacji polskiej w poszczególnych regionach kraju. Wyżej wymienione badania wykazały duże natężenie klasycznych czynników ryzyka w populacji polskiej, jakkolwiek w okresie ostatniego 10- lecia zaobserwowano korzystne tendencje w zakresie częstości palenia papierosów oraz częstości i kontroli nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza w regionie miejskim. Zmiany te jednak są daleko niewystarczające i nie tak radykalne, jak zaobserwowane w innych krajach Europy Zachodniej. W odniesieniu do otyłości i cukrzycy obserwowano trendy wzrostu tych zaburzeń (badanie Pol-MONICA). 3

7 Próby rozwiązania problemu pandemii ChUK na forum międzynarodowym i ogólnopolskim. Na 53. Zgromadzeniu Ogólnym ŚOZ (World Health Assembly) w 2000r, kraje członkowskie, w tym Polska, podjęły rezolucję dotyczącą działań na rzecz zredukowania chorobowości, inwalidztwa i przedwczesnych zgonów spowodowanych przewlekłymi chorobami niezakaźnymi, ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia. Rezolucja ta określa trzy główne cele: 1. Opracowanie mapy epidemii przewlekłych chorób niezakaźnych i zanalizowanie ich socjalnych, ekonomicznych, behavioralnych i politycznych determinantów. 2. Zredukowanie poziomu ekspozycji osób na klasyczne czynniki ryzyka. 3. Wzmocnienie opieki nad chorymi na przewlekłe choroby niezakaźne. Dalej w rezolucji tej stwierdzono, że funkcjonujący system monitorujący stan zdrowia społeczeństwa musi stanowić integralną część opieki zdrowotnej, gdyż pozwala szybko uzyskiwać informacje o zmianach w stanie zdrowia w celu podjęcia niezbędnych decyzji organizacyjnych, budżetowych itp. Ponieważ niektóre czynniki ryzyka nie mogą być modyfikowane (np. wiek, płeć), należy położyć nacisk na monitorowanie i kontrolę modyfikowalnych czynników ryzyka, jak palenie tytoniu, niewłaściwa dieta i brak aktywności fizycznej, nadwaga, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia metabolizmu gospodarki lipidowej i węglowodanowej. Takie racjonalne postępowanie podaje dokument WHO, gdyż: 1. Wymienione czynniki ryzyka mają największy wpływ na chorobowość i umieralność. 2. Modyfikacja ich jest możliwa poprzez efektywną prewencję. 3. Oznaczenie poziomu tych czynników ryzyka nie stwarza trudności. 4. Pomiary tych czynników można uzyskać zachowując etyczne standardy. Dalej rezolucja WHO stwierdza, że uwzględnienie w programach prewencji pierwotnej i wtórnej wyników monitorowania czynników ryzyka, przyniesie większe efekty zarówno zdrowotne, jak i ekonomiczne niż tylko leczenie już rozwiniętych chorób. W roku 2002 Rada UE opracowała i przyjęła program Europejski Plan Serca, którego celem jest ograniczenie epidemii chorób układu krążenia w krajach UE. Plan ten oparty jest o rezolucję podjętą na 59 posiedzeniu ŚOZ w 2000r oraz inne inicjatywy międzynarodowe. Zakłada się, że wspólna strategia krajów członkowskich UE, powinna doprowadzić w roku 2020 do redukcji o 40% umieralność z powodu ChUK u osób poniżej 65 r.ż. Cel ten powinien być osiągnięty głównie poprzez poprawę kontroli głównych czynników ryzyka ChUK w populacji, jak również poprawę w zakresie diagnostyki i leczenia ChUK. W stosunku do kontroli czynników ryzyka postuluje się: obniżenie średnich wartości cholesterolu w populacji do wartości poniżej 5,0 mmol/l, wartości ciśnienia tętniczego poniżej 140/90 mmhg i redukcję palenia papierosów, co najmniej o 1% 4

8 rocznie. Niezbędnym elementem oceny realizacji powyższych założeń jest monitorowanie sytuacji epidemiologicznej poprzez prowadzenie okresowych (optymalnie, co 5 lat), badań przekrojowych populacji z zastosowaniem standaryzowanej, jednakowej we wszystkich krajach, metodyki. W Polsce podejmowane są również intensywne działania w celu ograniczenia epidemii ChUK. W latach , pod patronatem Ministerstwa Zdrowia realizowany był Narodowy Program Ochrony Serca oraz Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu. Jako kontynuację tych programów w 2002r grupa ekspertów, powołana przez Ministerstwo Zdrowia opracowała Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Chorób Sercowo-Naczyniowych w latach POLKARD, którego cele są zbieżne z Europejskim Planem Serca. Prewencja i epidemiologia chorób układu krążenia ze szczególnym uwzględnieniem monitorowania rozpowszechnienia i skuteczności leczenia czynników ryzyka ChUK oraz analiza wpływu poszczególnych czynników ryzyka na globalne ryzyko sercowo-naczyniowe jest jednym z priorytetowych celów programu POLKARD. W ramach programu POLKARD w latach zrealizowano,,wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności WOBASZ, którego autorem, koordynatorem i organizatorem był Zakład Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Krążenia Instytutu Kardiologii im. Prymasa tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie. Program został zrealizowany we współpracy z ośrodkami akademickimi z Gdańska, Poznania, Katowic, Łodzi i Krakowa. W 2010r Polska (Instytut Kardiologii) włączył się do międzynarodowego projektu badawczego: European Health Examination Study Joint Action (EHES-JA). Celem tego projektu jest wypracowanie metody gromadzenia wysokiej jakości danych epidemiologicznych dotyczących stanu zdrowia, które będą porównywalne zarówno międzynarodowo jak i w trendach wieloletnich. W ramach tego projektu w 13 krajach uczestniczących w projekcie zostały przeprowadzone badania pilotowe, aby przetestować i opracować wysokiej jakości standaryzowane metody prowadzenia badań przekrojowych w oparciu o szkolenia zespołów badawczych i ścisłą współpracę z ośrodkami referencyjnymi w Helsinkach (KTL), Rzymie (Instituto Superiore di Sanita) i Oslo (Statistics Norvay). W Polsce badanie przeprowadzono na obszarze prawobrzeżnej Warszawy w próbie losowej populacji w wieku lata. Z 490 osób wylosowanych do badania zgłosiło się 206 osób (zgłaszalność42%). Celem badania pilotowego było przetestowanie metod badania przekrojowego, szkolenie zespołów badawczych oraz w oparciu o rekomendacje EHES i dotychczasowe doświadczenia ośrodka przygotowanie manualu dotyczącego przeprowadzenia badania przekrojowego w reprezentatywnej próbie dorosłej populacji polskiej. W opracowanym 5

9 manualu dla celów porównawczych obok rekomendacji EHES zostanie też częściowo uwzględniona metodyka z badania WOBASZ (zaadoptowana do rekomendacji EHES). Cele ogólnopolskiego badania przekrojowego. 1. Ocena zagrożenia populacji polskiej chorobami układu krążenia zarówno w całej Polsce, jak i w poszczególnych regionach (województwach) poprzez ocenę: częstości występowania szerokiego spektrum czynników ryzyka ChUK, zarówno klasycznych, jak i tzw. nowych czynników oraz ocenę chorobowości (ChUK, cukrzyca, ChNS). 2. Ocena stopnia kontroli modyfikowalnych czynników ryzyka. 3. Ocena stylu życia i wiedzy Polaków na temat prewencji chorób układu krążenia. 4. Ocena realizacji zasad prewencji pierwotnej i wtórnej ChUK przez lekarzy POZ. 2. ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE BADANIEM PRZEKROJOWYM Geneza i organizacja Programu WOBASZ (Wieloośrodkowe Badanie Stanu Zdrowia Ludności). Projekt będzie koordynowany przez zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii. W opracowaniu projektu wykorzystano między innymi doświadczenia zdobyte przez pracowników Zakładu w realizacji badań międzynarodowych i krajowym, takich jak: 1 edycja Programu WOBASZ realizowana w latach w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Sercowo- Naczyniowych POLKARD. Współrealizatorami projektu badawczego były ośrodki naukowobadawcze: Uniwersytet Medyczny w Gdańsku, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Ponadto uwzględniono doświadczenie i rekomendacje z projektów Pol-MONICA, FEHES i EHES. Z ośrodkami realizującymi 1 edycję projektu WOBASZ będzie realizowany także obecny projekt (2 edycja WOBASZ). Badanie zostanie zaakceptowane przez Terenową Komisję Bioetyczną przy Instytucie Kardiologii. Całokształtem Programu WOBASZ będzie kierować Zespół Zakładu Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii (koordynator centralny), przy pomocy Zespołu Doradczego Programu WOBASZ, w którego skład wchodzą koordynatorzy regionalni. Schemat organizacyjny badania oraz wykaz ośrodków regionalnych i obszar ich działania przedstawiono na Ryc. 1 i w Tabl. 1. Centrum Koordynacyjne zakres działań. Zadaniem Centrum Koordynacyjnego będzie koordynacja oraz nadzór merytoryczny i organizacyjny nad całością badania. W Centrum Koordynacyjnym opracowany zostanie protokół 6

10 badania, materiały szkoleniowe, zestaw kwestionariuszy oraz instrukcji dotyczących każdego elementu badania. Metodyka badania jest oparta o podręcznik projektu WHO MONICA, I edycję WOBASZ i wytyczne Unii Europejskiej (FEHES i EHES). Dokumenty te, po zaakceptowaniu przez koordynatorów regionalnych będą podstawą do szkolenia gminnych zespołów badawczych. Poza wyżej wymienionymi dokumentami w ośrodku centralnym zostanie opracowany katalog do kodowania kwestionariusza stosowania leków. Kwestionariusz ten będzie kodowany i wprowadzany do komputerowej bazy danych w ośrodku centralnym dla całej zbadanej ogólnopolskiej próby. Katalog leków zostanie opracowany w oparciu o klasyfikację anatomicznoterapeutyczno-chemiczną wg. WHO (ATC) i będzie przez cały okres badania aktualizowany w miarę pojawiania się nowych preparatów z każdej grupy leków. Opracowany sposób kodowania pozwala na identyfikację każdego leku, niezależnie od jego nazwy handlowej, określenie formy przyjmowanego leku oraz stosowania dawki dobowej. W ośrodku centralnym kodowane i wprowadzane do komputerowej bazy danych będą także kwestionariusze dotyczące sposobu żywienia dla całej próby ogólnopolskiej. W tym celu do oceny sposobu żywienia został opracowany algorytm pozwalający w oparciu o 24 godzinny wywiad ocenić dla każdego respondenta wartość energetyczną i odżywczą dziennej racji pokarmowej oraz zawartość 80 składników odżywczych zawartych w spożywanych produktach i potrawach. W algorytmie, zgodnym z wytycznymi IŻŻ, zostały uwzględnione straty witamin i składników odżywczych powstające w procesach technologicznych. Ośrodek koordynacyjny będzie organizował okresowe spotkania (1-2 raz w roku) z koordynatorami regionalnymi w celu omówienia przebiegu badania w całości kraju i w poszczególnych ośrodkach oraz rozwiązywania pojawiających się problemów. Centralne Laboratorium. Wszystkie badania biochemiczne dla uczestników projektu WOBASZ będą wykonywane w Centralnym Laboratorium,,Diagnostyka, które mieści się przy Instytucie Kardiologii w Warszawie. Laboratorium Centralne posiada certyfikaty CDC (Centre for Disease Control Lipid Standardization Program) w Atlancie, w zakresie oznaczania stężenia cholesterolu, HDL-C i triglicerydów oraz europejski certyfikat jakości RIQAS (Randox International Quality Assessment Scheme) w zakresie pomiarów lipidowych i pomiarów glukozy. Zamrożone w temperaturze -20 o C próbki surowicy przygotowane przez gminne ośrodki badawcze będą transportowane do centralnego laboratorium w suchym lodzie przez firmę przewozową. Indywidualne wyniki badań laboratoryjnych będą dołączane w ośrodku obliczeniowym do centralnej bazy komputerowej 7

11 wszystkich zbadanych osób. Dodatkowo wyniki te będą przekazywane do regionalnych ośrodków współpracujących, które będą je przesyłać bezpośrednio zbadanym osobom wraz z odpowiednim komentarzem i zaleceniami. Centralny ośrodek obliczeniowy. Do zadań ośrodka obliczeniowego będzie należało: 1. Oszacowanie wielkości próby losowej, sposobu losowania i metodyki badań statystycznych tak, aby otrzymać wiarygodne wyniki dla populacji polskiej i populacji regionalnych. 2. Przygotowanie list osób wylosowanych wraz z adresami i numerami identyfikacyjnymi do badania i przesłanie tych list do koordynatorów regionalnych. Każda osoba wylosowana otrzyma indywidualne oznaczenie identyfikacyjne. Identyfikatorami oznaczone będą wszystkie indywidualne dokumenty badanej osoby zastosowane w badaniu, jak również próbówki z krwią. 3. Założenie centralnej komputerowej bazy danych, z indywidualnymi danymi wszystkich osób zbadanych, zastosowany będzie Program Statistical Analysis System (SAS wersja 9.2.). Ośrodki regionalne będą przesyłać w formie elektronicznej bazę danych z podstawowego kwestionariusza. Natomiast do centrum obliczeniowego kwestionariusze dotyczące żywienia, ankiety psychologicznej, stosowania leków oraz wyniki badań laboratoryjnych będą wprowadzane centralnie. Po skompletowaniu bazy danych, w oparciu o opracowany program, zostanie ona zweryfikowana pod względem kompletności danych, błędów logicznych oraz błędów zakresów. 4. Opracowanie wstępnych analiz opisowych dla całej Polski i każdego województwa, które będą podstawą do opracowania przez Centrum Koordynacyjne raportów o stanie zdrowia każdego województwa raporty te zostały przesłane do wojewodów badanych województw. Regionalni koordynatorzy Zespół Doradczy. Do zadań koordynatorów lokalnych, którzy będą realizowali projekt w poszczególnych województwach (Tabl.1) będzie należało: 1. Zorganizowanie i przeszkolenie gminnych zespołów badawczych w zakresie celów i metodyki badania. 2. Monitorowanie prawidłowości przebiegu badania na swoim terenie. 3. Kodowanie kwestionariuszy głównych i założenie komputerowej bazy danych ze swojego regionu i wysyłanie jej do centralnego ośrodka obliczeniowego. 4. Przesłanie niekodowanych kwestionariuszy dotyczących stosowania leków, sposobu żywienia i psychologicznego do Centrum Koordynacyjnego. 8

12 5. Współpraca z Centrum Koordynacyjnym. Gminne ośrodki badawcze. W każdej wylosowanej gminie będą utworzone ośrodki badawcze, które będą bezpośrednio zajmować się przeprowadzeniem badania. W skład każdego zespołu będą wchodziły, przeszkolone i przetestowane w zakresie metodyki i celów badania, pielęgniarki i technicy medyczni. Osoby do zespołów badawczych będą rekrutowane z lokalnych ośrodków naukowo-badawczych, ośrodkach klinicznych, we współpracy z kierownictwem lokalnych zespołów opieki zdrowotnej. Do zadań gminnych zespołów badawczych będzie należało: 1. Wysyłanie zaproszenia do osób wylosowanych do udziału w badaniu i ustalenie terminu badania. 2. Uzyskanie pisemnej zgody respondenta na udział w badaniu. 3. Przeprowadzenie wywiadów wg dostarczonych kwestionariuszy. 4. Wykonanie pomiarów ciśnienia krwi i pomiarów antropometrycznych. 5. Pobranie krwi na badania biochemiczne oraz przygotowanie próbek surowicy krwi do kurierskiej wysyłki do centralnego laboratorium. 6. Wysyłanie raportów do koordynatora lokalnego o przebiegu badania z uwzględnieniem osób, które nie zgłosiły się na badania. W przypadku nie stawienia się osoby zaproszonej na badanie, zaproszenie będzie ponawiane dwukrotnie i w przypadku niepowodzenia będą czynione próby ustalano przyczyny nie zgłoszenia się (zmiana adresu, zgon osoby wylosowanej, brak zgody na badanie). Badanie respondentów będzie prowadzone w zależności od warunków lokalnych i miejsca zamieszkania respondenta, bądź w zorganizowanym jednym dla całej gminy ośrodku badawczym bądź w domu respondenta (po uprzednim uzgodnieniu wizyty). 3. CZAS I TERMINARZ BADANIA Oczekuje się, że badanie rozpocznie się w 2014 r i będzie trwało ok. 3 lat. Należy zaznaczyć, że pierwotny termin badania był planowany na rok , ale z powodu kryzysu ekonomicznego finansowanie projektu zostało odłożone. Harmonogram badania Przygotowanie manualu i budżetu badania, ustalenie warunków współpracy z regionalnymi wykonawcami 9

13 Zakup materiałów i sprzętu do przeprowadzenia badania, które będą dostarczone przez ośrodek koordynujący do ośrodków regionalnych. Spotkanie regionalnych koordynatorów w celu zaakceptowania finalnej wersji protokołu badawczego. Rekrutacja i szkolenia zespołów badawczych Organizacja spotkań regionalnych koordynatorów w celu szkolenia i monitorowania jakości prowadzonych badań. Czas przeprowadzania badania w ciągu dnia: Badanie będzie przeprowadzane w zależności od warunków lokalnych - albo w ustanowionych stacjonarnych ośrodkach klinicznych/badawczych albo w domu respondentów w godzinach Pobrana krew będzie odwirowana w ośrodkach regionalnych, a zamrożona plazma i surowica (- 20 C) będą transportowane w suchym lodzie do centralnego laboratorium. 4. LOSOWANIE I POPULACJA BADANIA. Sposób losowania. Badaniem objęte będzie całe terytorium Polski. Jednostką wyjściową do losowania będzie każde z 16 województw. Z populacji Polski liczącej tys. osób w wieku lata, w Departamencie Rejestrów Państwowych MSWiA (z rejestru elektronicznego PESEL), wylosowana zostanie próbka o liczebności osób obu płci. Schemat losowania próbki będzie schematem dwustopniowym, stratyfikowanym ze względu na województwa i kategorie gmin. Z listy 6-znaków identyfikatorów i nazw jednostek terytorialnych kraju opracowanych przez GUS utworzona zostanie lista gmin w Polsce: 1847 małych gmin (do 8000 mieszkańców), 558 średnich gmin (od 8000 do mieszkańców) i 102 dużych gmin (od mieszkańców). W każdym województwie wylosowane zostaną 2 gminy małe, 2 gminy średnie i 2 gminy duże. Z każdej z wylosowanych gmin wylosowane zostanie 100 kobiet i 100 mężczyzn. Łączna (ogólnopolska) liczebność próby wynosić będzie 100 osób x 2 płci x 6 gmin x 16 województw = osób. 5. ZAGADNIENIA ETYCZNE Zgoda Komisji Bioetycznej Podstawowym krokiem w rozpoczęciu badania będzie uzyskanie zgody Komisji Bioetycznej dotycząca protokołu badania (zakres i metodyka) oraz takich dokumentów jak: informacja o badaniu dla respondentów, formularz świadomej zgody respondenta na badanie i każdego jego 10

14 elementu (wywiad, pobranie krwi), oddzielna zgoda respondenta powinna być uzyskana na pobranie krwi na izolację i przechowywanie DNA oraz wykorzystanie go do badań genetycznych. Instytut Kardiologii ma własną Regionalną Komisję Etyczną, której prace są oparte na międzynarodowych rekomendacjach dotyczących zagadnień etycznych w badaniach medycznych. Informacja o badaniu i zgoda respondenta na badanie Każda osoba biorąca udział w badaniu musi być pisemnie poinformowana o celu badania, jego przebiegu (włączając w to pomiary antropometryczne oraz pobranie krwi na badanie biochemiczne i ewentualną izolacje DNA). Respondent po zapoznaniu się z treścią informacji musi (o ile wyrazi zgodę) podpisać zgodę na badanie wraz z datą. Dla pobrania krwi na izolację DNA i badanie genetyczne respondent musi podpisać oddzielną zgodę. Informacja o badaniu i podpisane zgody muszą być pierwszym elementem badania. 6. REKRUTACJA RESPONDENTÓW, ZAPRASZANIE I MOTYWACJA Zapewnienie wysokiej jakości badania Najistotniejszą rzeczą jest mieć odpowiedni czas na przygotowanie badania (co najmniej 1 rok). Okres ten powinien być przeznaczony na przygotowanie protokołu badania, rekrutacje zespołów badawczych i ich szkolenie. W trakcie badania powinno być stale monitorowane jakości przeprowadzanych czynności tak w zakresie merytorycznym jak i jakości/sprawności sprzętów pomiarowych. Kontrola jakości Wewnętrzna kontrola jakości obejmuje regularne raporty z ośrodków regionalnych do centrum koordynującego. Ponadto ośrodek koordynujący powinien prowadzić wizyty monitorujące (kontrola w ośrodkach regionalnych). Aktywność mająca na celu zwiększenie zgłaszalności - kampania medialna - włączenie elementów badawczych atrakcyjnych dla respondentów (EKG) - organizacja strony internetowej badania - wręczanie respondentom drobnych upominków z logo badania - zapewnienie, że wyniki badań wraz z zaleceniami każdy respondent otrzyma w ciągu 2-3 tygodni Szkolenie zespołów badawczych Każdy z uczestników zespołów badawczych musi być zaznajomiony z celem badania oraz powinien być przeszkolony w każdym elemencie badania. Zakres szkolenia obejmuje: 11

15 - zaproszenie i powitanie respondenta - pracy z dokumentacją badania (log-book, ankiety, pomiary) - standardowe procedury pomiarów - standaryzowane procedury kontroli jakości sprzętów pomiarowych - wprowadzanie danych do komputerowej bazy danych. 7. ZAKRES I METODYKA BADANIA PROGRAMU WOBASZ. Szkolenie Zespołu Badawczego i jego certyfikowanie stanowi podstawę rozpoczęcia badania. Każdy członek Zespołu Badawczego musi być przeszkolony w całokształcie metodyki badania i dodatkowo (szczegółowo) we fragmentach, w których bierze udział. Szkolenia obejmą informacje o celach i etyce badania oraz poufności uzyskanych danych, prowadzeniu wywiadu w oparciu o kwestionariusze i dołączone do nich instrukcje, sposobu pobierania krwi, odwirowania, przechowywania, separację, oznaczania próbek krwi i wysyłkę do laboratorium centralnego, sposobu prowadzenia wywiadów żywieniowych, prowadzenia badania psychologicznego. Zakres badania. U 100% respondentów zakres badania obejmie: 1. Kwestionariusz główny: - dane społeczno-demograficzne (wiek, stan cywilny, wykształcenie) - sytuacja ekonomiczna (główne źródło utrzymania, dochód na jedną osobę w rodzinie) - aktywność fizyczna w pracy i w czasie wolnym - nałogi (status palenia, spożycie alkoholu) - wywiad dotyczący cukrzycy rozpoznanie i leczenie - wywiady o aktualnych i przebytych chorobach sercowo-naczyniowych respondenta, ze szczególnym uwzględnieniem nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, udaru mózgu (hospitalizacje, miejsce leczenia, ewentualne leczenie farmakologiczne i niefarmakologiczne, przebyte procedury na tętnicach wieńcowych) - wywiad rodzinny w kierunku chorób sercowo-naczyniowych (zawał serca, udar mózgu) - wiedza zdrowotna respondenta na temat prewencji ChUK i konsekwencji nieleczonego nadciśnienia tętniczego - stosowanie zasad prewencji przez lekarza POZ w oparciu o wywiad z respondentem 2. Kwestionariusz dotyczący aktualnego stosowania leków (w okresie 2 tygodni poprzedzających badanie: nazwa leków, powód przyjmowania, dawka dzienna) 12

16 3. Badanie biochemiczne (glukoza, cholesterol, trójglicerydy, HDL-C, LDL-C) 4. Próbka krwi na izolacje DNA 5. Badanie fizykalne - pomiary ciśnienia tętniczego - pomiar czynności serca - pomiary antropometryczne (wzrost, masa ciała, obwód pasa i bioder) - EKG Dodatkowo u 50% losowo wybranych respondentów zakres badania będzie poszerzony o: 1. Dodatkowe badanie biochemiczne (homocysteina, hs CRP) 2. Kwestionariusz dotyczący sposobu żywienia: - wywiad jakościowy: zwyczajowa częstość spożywania wybranych produktów w okresie 2-3 miesięcy poprzedzających badanie - wywiad ilościowy: dokładna ocena dotycząca ilości i rodzaju spożytych potraw i produktów w czasie 24 godzin poprzedzających badanie. 2. Kwestionariusz psychologiczny (kwestionariusz wsparcia społecznego L. Berkmana i L. Syma i kwestionariusz depresji A. T. Becka i kwestionariusz jakości życia). Kwestionariusze. Wszystkie pytania w kwestionariuszu głównym i psychologicznym będą typu zamkniętego (odpowiedzi wyczerpywały wszystkie możliwości). Nieco odmienną specyfiką pytań i ich kodowań charakteryzować się będą kwestionariusze dotyczące sposobu żywienia i spożycia leków. Ocena sposobu żywienia ludności obejmie 2 metody: 1) wywiad jakościowy dotyczący zwyczajowej częstości spożywania wybranych grup produktów w okresie 2-3 miesięcy i 2) wywiad ilościowy ze spożycia produktów i potraw w okresie 24 godzin poprzedzających badanie. Zwyczajową częstotliwość konsumpcji wybranych grup produktów oszacowano stosując następujące kategorie częstotliwości spożycia: 7 razy w tygodniu, 4-6 razy w tygodniu, 2-3 razy w tygodniu, 1 raz w tygodniu, 1-3 razy w miesiącu oraz rzadziej niż 1 raz w miesiącu lub nigdy. W wywiadzie ilościowym, dotyczącym spożycia potraw i produktów w okresie 24 godzin poprzedzających badanie, przy określaniu wielkości spożytych porcji pomocą był album z ponad 200 fotografiami najczęściej konsumowanych potraw i produktów oraz napojów, przygotowany przez Instytut Żywności i Żywienia. Ponadto wywiad uwzględni stosowanie suplementów witamin i związków mineralnych (nazwę i dawkę). 13

17 Dla oceny cech psychospołecznych zostaną użyte 3 kwestionariusze psychologiczne: 1) kwestionariusz wsparcia społecznego L. Berkmana i L. Syme`a, którego metodyka była zgodna z wytycznymi WHO MOPSY Study. Kwestionariusz ten, składający się z 27 pytań, określa relacje człowieka z innymi ludźmi w sytuacjach trudnych oraz w codziennym życiu. Poziom wsparcia społecznego określa się przy pomocy specjalnych tabel kodowych i algorytmu umożliwiających określenie niskiego i wysokiego wsparcia społecznego 2) kwestionariusz depresji (BDI) A.T. Beck`a składający się z 21 pytań, które po zakodowaniu określają stopień występowania objawów depresji (od braku objawów do pełnoobjawowej depresji). 3) kwesionariusz jakości życia (WHOQoL) Badania biochemiczne. Badania biochemiczne będą obejmowały pełny lipidogram i stężenie glukozy w całej próbie. Pobranie krwi zostanie wykonane u osób pozostających na czczo w okresie 12 godz. i nastąpi po pomiarze ciśnienia. Ramię respondenta do pobrania krwi będzie podparte, a czas ucisku stazy zminimalizowany (do 1 minuty). Krew będzie pobierana na skrzep do probówki próżniowej (10 ml krwi). Pobrana krew pozostanie w temperaturze pokojowej na około minut (maksymalnie 4 h) a następnie zostanie odwirowana. Czas wirowania 20 min. przy szybkości 3 tys. 4 tys. obrotów/min. Odwirowana surowica (bez śladów hemolizy) będzie zamrażana w temperaturze 20 o C. Zamrożona surowica zostanie przewieziona w opakowaniach z suchym lodem do Centralnego Laboratorium w Instytucie Kardiologii wraz z kartą badań biochemicznych. Metodyka oznaczeń biochemicznych. Lipidogram i stężenie glukozy w surowicy będzie oznaczony przy pomocy analizatora INTEGRA 400 firmy Roche z zastosowaniem odczynników firmy Roche. Zastosowane zostaną następujące metody: 1. Stężenie cholesterolu - metoda enzytyczno-kolorymetryczna (CHOD/PAP) z esterazą cholesterolową, oksydazą cholesterolową i 4 aminoantypiryną. 2. Stężenie HDL-cholesterolu - jednorodny test kolorymetryczny z zastosowaniem esterazy cholestrolowej i oksydazy modyfikowanej PEG. 3. Stężenie LDL cholesterolu obliczano wg wzoru Friedelwelde`a (LDL= TG-(HDLC +TG/5) przy stężeniu triglicerydów do 400 mg/dl a w przypadku stężenia TG powyżej 400 mg/dl stosowano jednorodny test kolorymetryczny z zastosowaniem niejonowego detergentu i składnika cukrowego. 14

18 4. Stężenie triglicerydów metoda enzymatyczno-kolorymetryczną (GPO/PAD) z oksydazą glicerofosforanową i 4-aminoantypiryną. 5. Stężenie glukozy - referencyjna metoda enzymatyczna z heksokinazą. Pozostałe parametry biochemiczne. 1. Stężenie homocysteiny w surowicy: immunoenzymatyczny test kompetencyjny oparty na metodzie fazy stałej, w którym do monitorowania wskaźnikowej reakcji enzymatycznej wykorzystano zjawisko chemiluminescencji; jako enzym wykorzystano fosfatazę alkaliczną sprzęgniętą z przeciwciałem specyficznym w stosunku S-adenozylo- L homocysteiny (SAH). Zastosowano analizator IMMULITE 1 firmy DPC, odczynniki firmy DPC. 2. Stężenie hscrp w surowicy - metoda immunoturbidymetryczna ze wzmocnieniem cząstkami lateksu. Zastosowano analizator X-PAND DIMENSION firmy Dade-Behring, odczynniki firmy Dade- Behring. Pomiary antropometryczne. Pomiaru wzrostu zostanie wykonany, u osób bez butów, w zależności od miejsca badania respondenta przy pomocy wzrostomierza (badanie w ośrodku gminnym) lub linijki metrowej (w domu respondenta) z dokładnością do 0,5 cm. Pomiaru masy ciała zostanie wykonany, u osób bez butów i wierzchniej odzieży z dokładnością do 0,1 kg przy pomocy przenośnej, atestowanej wagi Baurer lub wagi lekarskiej. Pomiary obwodu pasa i bioder zostaną wykonane przy pomocy giętkiej taśmy centymetrowej z dokładnością do 0,5 cm. Obwód pasa zostanie zmierzony na poziomie pępka a obwód bioder na poziomie najbardziej uwypuklonego punktu poniżej pasa. Pomiary ciśnienia krwi i tętna. Do pomiaru ciśnienia krwi i tętna będą użyte automatycznye aparaty Omron M-51, zatwierdzone przez AAMI (Association for the Advacement of Medical Instrumentation). Przed pomiarem ciśnienia zostanie zmierzony obwód ramienia, aby dobrać odpowiednią szerokość mankietu. Przed pomiarem osoba badana będzie odpoczywać w pozycji siedzącej w ciągu 5 minut. Pomiarów ciśnienia i tętna dokona się na prawym ramieniu 3-krotnie, w pozycji siedzącej, w odstępach 2 minutowych. Dla oceny wartości ciśnienia i tętna u osoby badanej zostanie przyjęta średnia wartość z drugiego i trzeciego pomiaru. 15

19 Metody statystyczne estymacji. Do oszacowania wskaźników (częstości występowania lub średnich) analizowanych czynników ryzyka (zdarzeń) w poszczególnych rodzajach gmin (gminy małe, średnie, duże) w każdym województwie zastosowana zostanie analiza kowariancji z uwzględnieniem wieku (zmienna zakłócająca). Uzyskane wskaźniki (adjustowane na wiek), w każdym rodzaju gmin w danym województwie zostałą następnie użyte do szacunku wielkości wskaźnika dla całego województwa z zastosowaniem metody średnich ważonych, gdzie wagami będzie struktura ludności zamieszkującej w gminach małych, średnich i dużych danego województwa. Wskaźniki analizowanych czynników ryzyka dla całej Polski wyznaczone zostaą jako średnie ważone z zastosowaniem wag odpowiadających liczebności ludności danego województwa w stosunku do ludności całej Polski w wieku lata. W odniesieniu do danych żywieniowych włączona zostanie dodatkowo do modelu analizy kowariancji zmienna określającą porę roku, w której wykonane zostało badanie przekrojowe, ponieważ wykazano, że sposób żywienia jest zróżnicowany w zależności od pory roku. 16

20 Ryc. 1. Schemat organizacji Programu WOBASZ Centralny Ośrodek Obliczeniowy kierownik dr W. Piotrowski Instytut Kardiologii Centralny Ośrodek Koordynujący Instytut Kardiologii w Warszawie Koordynator centralny prof. dr hab. med. G. Broda Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Centralne Laboratorium Kierownik mgr D. Gaździk NZOZ,,Diagnostyka przy Instytucie Kardiologii w Warszawie Zespół Doradczy Programu WOBASZ Koordynatorzy regionalni Gminne Ośrodki Badawcze 17

21 Tabl. 1. Ośrodki naukowo-badawcze współrealizujące Program WOBASZ (Zespół Doradczy). Ośrodek naukowo - badawczy Uniwersytet Medyczny w Łodzi Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytet Medyczny w Gdańsku Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Instytut Kardiologii Klinika Nadciśnienia Tętniczego, Chorób Naczyń i Chorób Wewnętrznych Koordynator regionalny Prof. dr hab. med. W. Drygas Dr hab.w. Bielecki Prof. dr hab. n. med B. Wyrzykowski Dr hab.n. med. T. Zdrojewski Prof. dr hab. n. med. J. Głuszek Prof. dr hab. n.med. A. Tykarski Województwa zbadane przez ośrodki regionalne łódzkie lubelskie pomorskie warmińsko mazurskie podlaskie wielkopolskie lubuskie zachodniopomorskie kujawskopomorskie Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach III Katedra i Klinika Kardiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Zakład Epidemiologii i Badań Populacyjnych Instytut Kardiologii w Warszawie Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Prof. dr hab. n. med M. Tendera Dr med. K. Kozakiewicz Prof. dr hab. n. med A. Pająk Prof. dr hab. n. med. G. Broda śląskie opolskie dolnośląskie małopolskie świętokrzyskie podkarpackie mazowieckie, Koordynacja projektu 18

22 CZĘŚĆ B

23 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I: UWAGI OGÓLNE... 1 A. Kontakt z osoba badaną B. Nalepki indentyfikacyjne... 1 C. Wypełnianie dokumentu... 2 D. Instrukcja wypełniania karty obiegowej... 3 E. Protokół i dokumentacja badania... 3 CZĘŚĆ II: KWESTIONARIUSZ BADANIA PODSTAWOWEGO ROZDZIAŁ I. DANE IDENTYFIKACYJNE... 6 ROZDZIAŁ II. DANE DEMOGRAFICZNE... 7 ROZDZIAŁ III. DANE DOTYCZĄCE PRACY I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ... 8 ROZDZIAŁ IV. PALENIE TYTONIU... 9 A. Palenie aktualnie... 9 B. Byli palacze lub nigdy niepalący ROZDZIAŁ V. SPOŻYCIE ALKOHOLU ROZDZIAŁ VI. WYWIAD DOTYCZĄCY CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA A. Dusznica bolesna wysiłkowa B. Choroby aktualne i przebyte C. Nadciśnienie tętnicze D. Cholesterol ROZDZIAŁ VII. INNE WYWIADY CHOROBOWE A. Cukrzyca B. Otyłość C. Miesiączkowanie i ciąża D. Stan zdrowia E. Wywiad rodzinny ROZDZIAŁ VIII. OPIEKA ZDROWOTNA ROZDZIAŁ IX. WIEDZA ZDROWOTNA KWESTIONARIUSZE SOCJO-PSYCHOLOGICZNE ROZDZIAŁ X. KWESTIONARIUSZ DEPRESJI A. Instrukcja wypełniania B. Zasady postępowania w przypadku stwierdzenia depresji

24 ROZDZIAŁ XI. KWESTIONARIUSZ WSPARCIA SPOŁECZNEGO A. Życie rodzinne B. Dzieci B1. Kontakt z dziećmi C. Krewni- kontakt D. Przyjaciele kontakt F. Grupy ROZDZIAŁ XII. KWESTIONARIUSZ OCENY JAKOŚCI ŻYCIA (WHO-QOL-Bref) ROZDZIAŁ XIII. POBIERANIE PRÓBEK KRWI A. Instrukcja pobierania krwi i przechowywania jej do czasu wysyłki do laboratorium B. Instrukcja obróbki próbek krwi w laboratorium ROZDZIAŁ XIV. KARTA STOSOWANYCH LEKÓW ROZDZIAŁ XV. KWESTIONARIUSZ BADANIA FIZYKALNEGO A. Pomiary antropometryczne (instrukcje i wyniki pomiarów) A1. Wzrost A2. Masa ciała A3. Obwód talii i bioder B. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi i tętna instrukcja i wyniki pomiarów B1. Instrukcja pomiaru ciśnienia B2. Wyniki pomiaru ciśnienia ROZDZIAŁ XVI. ŻYWIENIE Instrukcja zbierania danych dotyczących żywienia Cz. I. Dane identyfikacyjne Cz. II. Upodobania żywieniowe Cz. III. Zwyczajowa częstość spożywania produktów w okresie 2-3 miesięcy Cz. IV. Wywiad ze spożycia w czasie 24 godzin Cz. V. Ogólne zasady prowadzenia wywiadu żywieniowego Cz VI. Podstawowe zasady opisywania produktów Część VII. Metoda wywiadu ze spożycia w czasie 24 godzin poprzedzających badanie... 55

25 INSTRUKCJA I PROTOKÓŁ BADANIA CZĘŚĆ I: UWAGI OGÓLNE A. KONTAKT Z OSOBĄ BADANĄ Badacz rozpoczyna rozmowę z osobą badaną od przywitania się, przedstawienia i przekazania informacji o czynnościach, które będzie wykonywał. Przy wypełnianiu ankiet badacz czyta dokładnie pytania. Na życzenie osoby badanej badacz powtórnie czyta pytania lub objaśnia wszelkie niejasności. Badacz nie może komentować odpowiedzi osoby badanej ani wyników badań. Po wykonaniu wszystkich czynności na danym stanowisku badacz dziękuje osobie badanej za współpracę, odprowadza ją do następnego stanowiska, przekazuje tam stosowną dokumentację i żegna się z osobą badaną. B. UŻYCIE NALEPEK IDENTYFIKACYJNYCH Stosowane są dwa rodzaje nalepek: z identyfikatorem EHES z kodem kreskowym stosowanym w laboratorium. Nalepki z kodem EHES Występują w postaci paska 15 większych i 4 mniejszych naklejek z identyfikatorem rozpoczynającym się od tekstu EHESPL. EHESPL (identyfikator badania) 0 (numer skriningu) 14 (woj.mazowieckie) dd (dwucyfrowy nr dzielnicy według kodu terytorialnego: 03-Białołeka, 07-Praga Płd., 08-Praga Płd., 09-Rembertów, 11-Targówek, 14-Wawer, 15- Wesoła) nnn (trzycyfrowy numer osoby w dzielnicy : mężczyźni , kobiety ) c (cyfra kontrolna). Większe nalepki oprócz identyfikatora zawierają inicjały osoby badanej (po 3 pierwsze litery imienia i nazwiska). Służą do oklejania dokumentacji i probówek z korkami czerwonymi, szarymi i liliowymi, oraz wydruku EKG. Mniejsze nalepki zawierają tylko identyfikator EHES i wymagają rozcięcia nożyczkami. Służą one do oznaczania probówek wtórnych (odbywa się to w laboratorium) Nalepki z kodem kreskowym Zawierają indywidualny numer laboratoryjny w postaci kreskowej i cyfrowej. Służą do oklejania probówek z korkami czerwonym i szarym oraz dokumentacji związanej z pobieraniem i przetwarzaniem krwi. 1

26 C. WYPEŁNIANIE DOKUMENTACJI Osoba wypełniająca dokumenty posługuje się niebieskim długopisem. Osoba zmieniająca później zapisy w dokumentach (rewizor) posługuje się długopisem czerwonym. Większość pytań ma zamkniętą listę odpowiedzi należy jedną wybraną odpowiedź zaznaczyć krzyżykiem x. Gdy jest dozwolony wybór dwóch lub więcej odpowiedzi jest to zaznaczone w kwestionariuszu lub odpowiedniej instrukcji. Osobie badanej nie należy odczytywać listy odpowiedzi. Wyjątki od tej reguły podane są w stosownej instrukcji. Jeżeli przy niektórych odpowiedziach zaznaczone jest przejście do dalszego pytania, należy pytania opuszczane po drodze pozostawić niewypełnione. Wartości liczbowe (wiek, rok, liczba papierosów itp.) należy wpisywać w kratki uzupełniając ew. zerami od lewej strony (np.: 001, 022, 333). Daty należy wpisywać w formacie DD.MM.RRRR (dzień i miesiąc po dwie cyfry, rok cztery cyfry) Informację tekstową należy wpisywać wielkimi literami. W przypadku wątpliwości jak zakodować odpowiedź osoby badanej należy: pozostawić niewypełnione miejsce na odpowiedź na prawym marginesie strony umieścić cyfrę 1 w kółeczku na dolnym marginesie strony po cyfrze 1 w kółeczku zwięźle i precyzyjnie opisać odpowiedź osoby badanej gdyby było takich przypadków na stronie więcej należy użyć cyfr 2, 3 itd. Zmiany wpisanych tekstów lub zaznaczonych pól wyboru należy: przekreślić zmieniany fragment pojedynczą poziomą linią (tak aby można było odczytać zmienianą treść) poprawny tekst wpisać na prawo lub powyżej skreślonego lub znakiem x oznaczyć właściwe pole wyboru Uwaga: Wszelkie zmiany i poprawki należy opatrzyć datą i podpisem kodem własnym. D. INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA KARTY OBIEGOWEJ 1. NALEPKI IDENTYFIKACYJNE Stosowane są dwie nalepki: 1) z lewej strony z identyfikatorem EHES (naklejana przy rejestracji) pasek niewykorzystanych naklejek tego typu jest mocowany zszywaczem w lewym górnym rogu (w taki sposób by nie uszkodzić nalepek) 2

27 2) z prawej strony z kodem kreskowym stosowanym w laboratorium (naklejana przy pobieraniu krwi). gdy pacjent odmówił oddania krwi nalepki nie naklejamy, pole na nią przeznaczone przekreślamy. 2. WYPEŁNIANIE KARTY OBIEGOWEJ Pola: imię i nazwisko, data badania i numer PESEL wypełniane jest podczas rejestracji. Dalsze wiersze są wypełniane na kolejnych stanowiskach. Każdy badacz wpisuje swój numer identyfikacyjny (dwucyfrowy) oraz umieszcza obok swój podpis. Poniżej zaznacza odpowiedzi tak/nie na pytania dotyczące wykonania czynności na danym stanowisku. Punkt Wysyłka wyników wypełniany jest po otrzymaniu wyników badań laboratoryjnych (lipidogram, glukoza na czczo), opisanego EKGramu. Wszelkie dodatkowe uwagi, na które nie przewidziano miejsca w dokumentacji wypełnianej na danym stanowisku (np. rezygnacja z udziału w dalszych badaniach) należy wpisywać na dole karty lub na odwrocie. Każdy zapis należy opatrzyć datą, swoim kodem i podpisem. E. PROTOKÓŁ I DOKUMENTACJA BADANIA Dokumentacja badania 1. Listy osób wylosowanych w gminach i instrukcja posługiwania się dziennikiem log-book i naklejkami 2. Metryczka Badanego i zgody na badania 3. Kwestionariusz Badania Podstawowego 4. Kwestionariusz Badania Podstawowego Badanie psychologiczne 5. Kwestionariusz Badania Podstawowego Karta stosowanych leków 6. Kwestionariusz Badania Fizykalnego badania antropometryczne, pomiar ciśnienia 7. Instrukcja pobierania krwi i przechowywania jej do czasu wysyłki do Centralnego Laboratorium oraz wypełniania karty badań biochemicznych 8. Instrukcja obróbki próbek krwi w laboratorium 9. Kwestionariusz dotyczący żywienia Ad 1. Listy osób wylosowanych w dzielnicach i instrukcji posługiwania się dziennikiem logbook i naklejkami Pakiet dla jednej płci i dla jednej gminy/miasta zawiera: Dziennik listę osób wylosowanych wraz z adresem i numerem PESEL (wydruk na zwykłym papierze - 16 stron); Naklejki adresowe po 3 szt. dla 1 wylosowanej osoby (naklejki samoprzylepne duże 14 stron); 3

28 Naklejki identyfikacyjne po 8 szt. dla wylosowanej osoby (naklejki samoprzylepne małe 14 stron). We wszystkich dokumentach stosowany jest jednolity system identyfikacji osób. Pełne oznaczenie składa się z: identyfikatora badania (EHESPL) numeru badania 0 numeru województwa mazowieckiego 14 numeru dzielnicy: 03,07,08,09,11,14,15 numeru indywidualnego: dla mężczyzn i dla kobiet cyfry kontrolnej Dla osób, które zgłoszą się po pierwszym lub kolejnym wezwaniu na badanie należy w dzienniku wpisać: "Zbadany", niezużyte naklejki adresowe należy przekreślić. Dla osób, które odmówią udziału w badaniu należy w dzienniku wpisać "Odmowa" wraz z datą, nie zużyte naklejki adresowe należy przekreślić. Jeżeli poczta zwróciła zaproszenie z adnotacją "Adresat nieznany", "Błędny adres" lub podobną należy wpisać do dziennika obok danych osoby ową adnotację. Kopertę z adnotacją poczty należy dołączyć do dziennika. Dla osób, które zmarły lub wyprowadziły się poza obszar dzielnicy należy wpisać do dziennika uwagę "Zmarł" lub "Wyprowadził się" wraz z możliwie dokładną datą tego faktu. Niewykorzystane naklejki adresowe należy przekreślić. Naklejki identyfikacyjne zawierają oprócz pełnego identyfikatora pierwsze trzy litery nazwiska i imienia. Należy ich używać do oznaczania poszczególnych części ankiet oraz probówek itp. Po zakończeniu badania dziennik i niewykorzystane naklejki należy przekazać przechować w ośrodku obliczeniowo-statystycznym. Ad 2. Metryczka Badanego i zgody na badania Po wypełnieniu metryczki badanego i uzyskaniu pisemnej zgody badanego na udział w badaniu i oddzielnej zgody na izolację DNA i badania genetyczne, metryczkę, podpisaną przez ankietera, oddziela się od kwestionariusza i chowa w zamkniętym miejscu (taki sposób uniemożliwia identyfikację wyników badania z nazwiskiem osoby badanej). 4

29 CZĘŚC II: KWESTIONARIUSZE BADANIA PODSTAWOWEGO ROZDZIAŁ I. DANE IDENTYFIKACYJNE Dane identyfikacyjne wypełnia rejestracja w chwili przybycia pacjenta. Pyt. 1. Data badania wpisać pełną datę badania, używając cyfr arabskich: dzień badania (dwucyfrowy) Np. 03; 17 miesiąc badania (dwucyfrowy) Np. 01; 12 rok badania (czterocyfrowy)np. 2010, 2012 Pyt. 2. Czas rozpoczęcia badania wpisać dwie cyfry w kratki godziny Np. 02 i dwie cyfry w kratki minut Np. 05 5

30 ROZDZIAŁ II. DANE DEMOGRAFICZNE Pyt. 3. Płeć samokodujące Pyt. 4. Proszę podać datę urodzenia wypełnić W SPOSÓB PODANY W pyt. I.1 data badania Pyt. 5. Jaki jest Pana(i) stan cywilny formalny? samokodujące. Pyt. 6 Czy mieszka Pan(i) z małżonkiem lub partnerem? samokodujace Pyt. 7 Z iloma osobami mieszka Pan(i) w domu (włączając siebie)? - samokodujace Pyt. 8. Jakie jest Pana(i) wykształcenie? samokodujące. W pytaniu tym wybieramy: odp. 1. gdy liczba lat zaliczonych w szkole podstawowej jest mniejsza od 7 lat (u osób starszych powyżej 60r.ż.) i poniżej 8 lat u osób poniżej 60r.ż. odp. 2. gdy respondent ukończył 7 lub 8 klas szkoły podstawowej (w zależności od rocznika) lecz nie kwalifikuje się do odpowiedzi 3. odp. 3. gdy respondent ukończył gimnazjum odp. 4 gdy respondent ukończył liceum lub technikum i zdał maturę odp. 5 gdy respondent ukończył szkołę policealną lub pomaturalną odp. 6 gdy respondent posiada licencjat odp. 7 gdy respondent posiada dyplom ukończenia szkoły wyższej odp. 8. gdy respondent posiada wykształcenie podstawowe oraz ukończył zasadniczą szkołę zawodową odp. 9. gdy respondent ukończył gimnazjum oraz zasadniczą szkołę zawodową Pyt. 9 Proszę podać liczbę lat nauki (nie liczyć powtarzanych klas lub lat studiów) - samokodujące Pyt. 10. Jaki jest przeciętny miesięczny dochód netto (po odliczeniu wszystkich podatków na rękę ) przypadający na jedną osobę w Pana(i) rodzinie (gospodarstwie domowym)? samokodujący, po wytłumaczeniu badanemu co rozumiemy przez dochód netto. 6

31 ROZDZIAŁ III. DANE DOTYCZĄCE PRACY I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Pyt. 1. Jaka jest Pana(i) obecna sytuacja zawodowa (główne źródło utrzymania)? samokodujące. Zwrócić uwagę na przejścia. Jeżeli odpowiedź jest 1 to pyt. 2 zostawić puste. Pyt. 2. Czy kiedykolwiek pracował Pan(i) zarobkowo? samokodujące. Jeżeli nie to należy przejść do pyt. 9 Pyt. 3. Jaki jest (lub był) charakter Pana(i) zatrudnienia? samokodujące. Jeżeli była to działalność gospodarcza lub praca w domu bez wynagrodzenia należy przejść do pyt. 5 Pyt. 4. Jaki jest (lub był) typ Pana(i) umowy o pracę? samokodujące Pyt. 5. Czy w swoim podstawowym miejscu pracy jest Pan(i) (lub był/a) zatrudniony(a)? samokodujące, Pyt. 6. W jaki sposób zazwyczaj przebywa (przebywał(a)) Pan(i) drogę do pracy (szkoły, uczelni) i z powrotem? samokodujące. Zwrócić uwagę na przejścia. Jeżeli przechodzisz do pyt. 8 to pyt. 7 zostaw puste. Jeżeli odpowiedziałeś twierdząco na 1 lub 2 to przejdź do pytania 8. Pyt. 7. Ile minut dziennie zajmuje Panu(i) dojście lub dojechanie rowerem do pracy (szkoły, uczelni) i z powrotem? samokodujące, Pyt. 8. Czy praca zawodowa ma (miała) charakter? samokodujące. Zwrócić uwagę na 50% czasu pracy czy ciężka fizycznie czy siedząca. Pyt. 9. Czy zdarza się Panu(i) wykonywać ćwiczenia fizyczne (np. biegać jeździć na rowerze, pływać, gimnastykować się, praca na działce itp.) prze co najmniej 30 min. bez przerwy? samokodujące. Jeżeli nie to należy przejść do pyt. 11, pyt. 10 zostawić puste. Pyt. 10. Jak często jest Pan(i) tak aktywny? samokodujące. Przechodzisz do rozdziału IVA, pyt. 11 zostaw puste. Pyt. 11. Dlaczego nie wykonuje Pan(i) ćwiczeń fizycznych? samokodujące, wybierz jedną odpowiedź. 7

32 ROZDZIAŁ IV. PALENIE TYTONIU UWAGA!!!: WSZYSTKIE PYTANIA W TYM DZIALE DOTYCZĄ PALENIA PAPIEROSÓW I INNYCH WYROBÓW TYTONIOWYCH. IVA. PALENIE AKTUALNIE Pyt. 1. Czy aktualnie pali Pan(i) papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? samokodujące. Jeżeli padnie odpowiedź 1- tak regularnie wypełnić pyt. 2. Jeżeli padnie odpowiedź 2 tak, przy okazji lub 3 nie przejdź do rozdziału części ( IV B), a pytania 2a-i zostaw puste. Pyt. 2a. Jaki typ wyrobów tytoniowych pali Pan(i) codziennie? samokodujące, można wybrać kilka odpowiedzi. Wpisz najczęściej palone wyroby. Pyt. 2b. Średnio, ile papierosów, cygar lub fajek wypala Pan(i) dziennie? wpisać dwucyfrową liczbę papierosów wypalanych w ciągu dnia, np. 05, 25 itp. Jeżeli liczba ta przekracza 98 zakodować 98. Pyt. 2c. Jak długo (ile lat) pali Pan(i) regularnie papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? wpisać liczbę lat (policzyć wszystkie oddzielne okresy regularnego palenia, jeżeli respondent nie pamięta dokładnie wpisać przybliżoną) Pyt. 2d. Ile miał(a) Pan(i) lat, kiedy zaczął(a) Pan(i) palić papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? samokodujące wpisać wiek w latach. Pyt. 2e. Czy zaciąga się Pan(i) w czasie palenia papierosów (lub innych wyrobów tytoniowych)? - samokodujące Pyt. 2f. Dlaczego pali Pan(i) papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? samokodujące. Podać jedną najważniejszą odpowiedź. Jeżeli respondent nie potrafi sprecyzować odpowiedzi sam, można odczytać możliwości odpowiedzi z kwestionariusza. Pyt. 2g. Czy podejmował(a) Pan(i) próbę zaprzestania palenia papierosów (lub innych wyrobów tytoniowych)? samokodujące. Pyt. 2h. Czy chciałby(łaby) Pan(i) przestać palić? samokodujące. Jeżeli padnie odpowiedź tak na pytanie 2 lub 3 przejdź do rozdziału V. Pyt. 2i. Jeżeli tak, to z jakiego powodu chciałby(łaby) Pan(i) przestać palić papierosy( lub inne wyroby tytoniowe)? samokodujące. Wpisać jeden najważniejszy powód. Jeżeli respondent nie potrafi sprecyzować odpowiedzi sam, można odczytać możliwości odpowiedzi z kwestionariusza. Po wypełnieniu tej części przejdź do rozdziału V.! 8

33 IVB. BYLI PALACZE LUB NIGDY NIEPALĄCY Pyt. a. Czy kiedykolwiek w życiu palił Pan(i) regularnie papierosy lub inne wyroby tytoniowe prze okres przynajmniej 1 roku? samokodujące. Jeżeli respondent nigdy nie palił papierosów przejdź do pyt. h. Pyt. b. W którym roku życia przestał(a) Pan(i) palić papierosy lub inne wyroby tytoniowe. Wpisać dwucyfrową liczbę lat, jakie ukończył respondent, kiedy przestał palić papierosy np. 15 lub 05 (jeżeli jednocyfrowa odpowiedź). Pyt. c. Czy wcześniej były podejmowane próby zaprzestania palenia? samokodujące. Jeżeli odpowiedź tak zapytać ile razy. Pyt. d. Jeżeli przestał palić w ostatnim roku, to było to - samokodujące Pyt. e. Co było najważniejszą przyczyną zaprzestania palenia papierosów? samokodujące. Wpisać jedną najważniejszą przyczynę. Jeżeli respondent nie potrafi sprecyzować odpowiedzi sam, można odczytać możliwości odpowiedzi z kwestionariusza. Pyt. f. Jaka była największa liczba papierosów, którą wypalał(a) Pan(i) w ciągu dnia przez okres jednego roku? (DOTYCZY TYLKO PAPIEROSÓW) Wpisać dwucyfrową liczbę, która w odczuciu respondenta była najwyższą, którą wypalał w ciągu dnia przez okres roku np. 05, 20. Pyt. g. W którym roku życia zaczął(ęła) Pan(i) palić papierosy? Wpisać dwucyfrową liczbę lat, jaką miał respondent, kiedy zaczął palić papierosy np. 09; 20 itp. Pyt. h. Ile godzin w ciągu dnia średnio przebywa Pan(i) w obecności osób palących w tym samym zadymionym pomieszczeniu? samokodujące Pyt. i. Jak często przebywa Pan(i) w obecności osób palących papierosy w miejscach publicznych i w transporcie? samokodujące Pyt. j. Jak często przebywa Pan(i) w obecności osób palących w pracy? samokodujące 9

34 ROZDZIAŁ V. SPOŻYCIE ALKOHOLU Pyt. 1. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy wypił(a) Pan(i) choć raz wódkę, wino lub piwo? samokodujące. Jeżeli nie, przejdź do rozdziału VI, a pyt. 2-7 pozostaw puste. Pyt. 2. Jak często pije Pan(i) wódkę lub inny wysokoprocentowy alkohol (koniak, whisky? samokodujące. Jeżeli nie pije wódki przejdź do pyt. 4., a pyt. 3 zostaw puste. Pyt. 3. Jeżeli pije Pan(i) wódkę lub inny wysokoprocentowy alkohol, to ile przeciętnie mililitrów wypija Pan(i) wtedy? samokodujące. Pyt. 4. Jak często pije Pan(i) wino? samokodujące. Jeżeli nie pije wina przejdź do pyt. 6, a pytanie 5 zostaw puste. Pyt. 5. Jeżeli pije Pan(i) wino, to jaką przeciętnie objętość butelki wypija Pan(i) wtedy? samokodujące. Pyt. 6. Jak często pije Pan(i) piwo samokodujące. Jeżeli nie pije piwa przejdź do rozdziału VI., a pyt. 7 zostaw puste. Pyt. 7. Jeżeli pije Pan(i) piwo, to ile przeciętnie litrów piwa pije Pan(i) wtedy? Jeżeli np. pije 1 puszkę 300 ml wpisz 0,3, jeżeli 500 ml wpisz 0,5 (ponieważ pierwsza cyfra dotyczy litrów). 10

35 ROZDZIAŁ VI. WYWIAD DOTYCZĄCY CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA VIA. DUSZNICA BOLESNA WYSIŁKOWA Ta część kwestionariusza jest zaadoptowana z Londyńskiej Szkoły Higieny. Sposób jej wypełniania musi być zgodny ze standaryzowanymi instrukcjami. Celem tego działu kwestionariusza jest standaryzowane rozpoznanie dusznicy (anginy wysiłkowej). Pytania musza być zadawane dokładnie tak, jak są one wydrukowane i nawet mała zmiana w zadanym pytaniu może spowodować nieoczekiwanie duże różnice w odpowiedziach. Jednoznaczne odpowiedzi na pytania winny być odnotowane, tak jak one brzmią, bez względu na to czy wydają się one prawidłowe czy nie. Pytania uzupełniające bądź wyjaśniające powinny być zadawane niezmiernie rzadko i powinny być odnotowane w kwestionariuszu. Powinny one w jak najmniejszym stopniu odbiegać od słownictwa podstawowego pytania i nie wolno, aby sugerowały one jakąkolwiek odpowiedź pacjenta. Pyt. 1 jeżeli powstanie znaczna wątpliwość odnośnie prawidłowej interpretacji przez respondenta, należy odpowiedź zanotować w sposób jednoznacznie wykluczający. odpowiedź. Przykład: jeżeli na pytanie czy miał Pan kiedykolwiek w życiu uczucie bólu lub niepokoju w klatce respondent odpowie ja myślę, że tak, ale nie mogę sobie dokładnie przypomnieć, odnotowana odpowiedź winna brzmieć nie. Wyjątkiem od tej zasady jest przypadek, kiedy na pierwsze lub drugie pytanie dotyczące anginy respondent odpowie nie- tylko uczucie ucisku lub ciężaru w klatce piersiowej, a więc odpowiada na całe pytanie negatywnie, ale jego odpowiedź sugeruje odmienną interpretację, należy odnotować tak w pytaniu 2. Jeżeli ból występował w czasie innych form wysiłku np. w czasie jazdy na rowerze, wchodzenia po schodach czy uprawiania działki, odpowiedź zanotowana musi brzmieć nie. Sformułowanie iść pod górę nie dotyczy np. wchodzenia po schodach. Można jedynie na marginesie kwestionariusza odnotować inne okoliczności, w których występował ból. Jednoznaczne odpowiedzi nie wymagają dodatkowych pytań, lecz odpowiedzi takie, jak okazjonalnie lub czasami winny być uzupełnione dodatkowym pytaniem typu czy dzieje się tak w większości przypadków i wówczas pozytywna odpowiedź respondenta winna być odnotowana jako tak. Pyt. 1. Czy miał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu uczucie bólu lub niepokoju w klatce piersiowej? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź tak przejdź do pyt. 3., a pyt. 2 zostaw puste. Pyt. 2. Czy miał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu uczucie ucisku lub ciężaru w klatce piersiowej? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie przejdź do części B., a pozostałe pytania 3-10 zostaw puste 11

36 Pyt. 3. Czy objawy te występują aktualnie, kiedy idzie Pan(i) pod górę lub kiedy się Pan(i) spieszy? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie lub nigdy nie spieszę się.. przejdź do części B., a pozostałe pytania 4-10 zostaw puste. Pyt. 4. Czy dolegliwości te występują również, kiedy idzie Pan(i) zwykłym krokiem po płaskim terenie? samokodujące. Pyt. 5. Co Pan(i) robi, kiedy pojawiają się powyższe dolegliwości w czasie chodzenia? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź idę dalej, nie zmieniając szybkości kroku przejdź do części B, a dalsze pytania 6-10 zostaw puste. Jeżeli zażywa AEROSONIT, NITROGLYCERINUM, NITROLINGUAL, NITROMINT, SORBONIT, SUSTONIT, TRIMONIT - idzie dalej koduj 1. Pyt. 6. Co dzieje się z tym uczuciem bólu, ucisku, ciężaru lub niepokoju w klatce piersiowej, kiedy zatrzymuje się Pan(i)? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie ustępuje całkowicie przejdź do części B. Pyt. 7. W ciągu jakiego czasu po zatrzymaniu się ustępują całkowicie opisane dolegliwości? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź powyżej 10 min. przejdź do części B, a pytania 8-10 zostaw puste. Pyt. 8. W którym miejscu lub miejscach występuje to uczucie bólu, ucisku, ciężaru lub niepokoju? samokodujące. Należy odpowiedzieć na każdy z podpunktów. Pyt 8a mostek (górna lub środkowa część) Pyt 8b mostek (dolna część) Pyt 8c przednia część klatki piersiowej po stronie lewej Pyt 8d lewe ramię Pyt 8e inna lokalizacja Pyt. 9. Czy z powodu tych dolegliwości kontaktował(a) się Pan(i) z lekarzem? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie przejdź do części B., a pytanie 10 zostaw puste. Pyt. 10. Jeżeli tak, co rozpoznał lekarz? samokodujące. Należy pamiętać, że synonimem dla choroby wieńcowej jest choroba niedokrwienna serca. VIB. CHOROBY AKTUALNE I PRZEBYTE Pyt. 1. Czy cierpi Pan(i) obecnie na chorobę przewlekłą lub ma problemy zdrowotne (choroba przewlekła to choroba, która trwa lub oczekuje się, że będzie trwać co najmniej 6 m cy)? samokodujące. Jeżeli respondent odpowie nie, nie wiem czy odmowa odpowiedzi należy przejść do pyt. 3 Pyt. 2. Do jakiego stopnia te problemy zdrowotne ograniczały Pana(i) codzienną aktywność w czasie ostatnich 6 m-cy? - samokodujące 12

37 Pyt. 3. Czy kiedykolwiek przebywał(a) Pan(i) w szpitalu z powodu następujących chorób? a) zawału serca - samokodujące b) zaostrzonej choroby wieńcowej - samokodujące c) udaru mózgu - samokodujące d) niewydolności serca - samokodujące e) migotania przedsionków samokodujące f) zaburzeń rytmu serca innych niż migotanie przedsionków- samokodujące g) wstawieniu pomostów aortalno-wieńcowych (by-pass); angioplastyki wieńcowej - samokodujące h) wszczepienia stymulatora / kardiowerter-defiblyrator samokodujące Przy każdej odpowiedzi tak wpisz liczbę hospitalizacji z powodu danej choroby oraz wiek (liczba lat) respondenta w chwili pierwszej hospitalizacji. Pyt. 4. Czy zdiagnozowano u Pana(i) którąkolwiek z poniżej wymienionych jednostek chorobowych? - samokodujące. Dla każdej z niżej wymienionych chorób należy zastosować jeden z poniższych kodów: 1 tak 2 nie 3 nie wiem 4 odmowa odpowiedzi Gdy odpowiedź jest tak (kod 1) należy zapytać czy fakt ten miał miejsce w ostatnich 12 miesiącach i odpowiedź zakodować według tego samego schematu (kody 1-4). Astma (włączając astmę alergiczną)- samokodujące Przewlekły nieżyt oskrzeli, POChP, rozedma - samokodujące Migotanie przedsionków - samokodujące Zaburzenia inne niż migotanie przedsionków samokodujące Choroby kończyn dolnych (miażdżyca tętnic, chromanie przestankowe, choroba Burgera)- samokodujące Zawał serca samokodujące Choroba wieńcowa (angina pectoris) samokodujace Wysokie ciśnienie tętnicze krwi samokodujące Podwyższony poziom cholesterolu samokodujace Udar mózgu (krwotok mózgowy, zakrzep mózgowy) samokodujace Reumatoidalne zapalenie stawów samokodujace Choroba zwyrodnieniowa stawów samokodujace Choroby kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego samokodujące Choroby kręgosłupa szyjnego samokodujące 13

38 Cukrzyca samokodujące Alergia (nieżyt nosa, zapalenie spojówek, zapalenie skóry, alergia pokarmowa oraz inne włączając astmę) samokodujące Wrzód żołądka lub dwunastnicy samokodujące Marskość wątroby, dysfunkcja wątroby samokodujące Nowotwór złośliwy, włączając białaczkę i chłoniaka samokodujące Migrena samokodujące Nietrzymanie moczu samokodujące Przewlekły lęk samokodujące Przewlekła depresja smokodujące Inne zaburzenia psychiczne samokodujące Przetrwały uraz lub defekt powstały w wyniku wypadku samokodujące Pyt. 5. Czy z powodu chorób, które u Pana(i) rozpoznano lub był(a) Pan(i) hospitalizowany(a) pozostaje Pan(i) pod stałą opieką lekarską? samokodujące. Pyt. 6. Czy w ciągu ostatnich 2 tygodni zażywał(a) Pan(i) regularnie preparaty aspiryny? samokodujące. (tj. ACARD, ACESAL, ACIDUM ACETYLSALICYLICUM, ASCALCIN, ASPIRIN, ASPIRIN PROTECT, BESTPIRYN, CALCYPIRYNA, CARDIOPIRIN, ENCOPIRIN, GALOCARD, KWAS ACETYLOSALICYLOWY, POLOCARD, POLOPIRYNA S, POLOPIRYNA, POLOPIRYNA C). VIC. NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Pyt. 1a. Czy zna Pan(i) górne granice prawidłowego ciśnienia tętniczego? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie wiem przejdź do pyt. 2., a pyt. 1b zostaw puste. Pyt. 1b. Jakie są te wartości? - Wpisać trzycyfrową liczbę np. 115/095. Pyt.2. Czy wie Pan(i), jakie ma ciśnienie tętnicze krwi? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie przejdź do pyt. 4., a pyt. 3 zostaw puste. Pyt. 3. Czy Pana ciśnienie tętnicze jest... samokodujące łączne z uwagą pod pytaniem. Pyt. 4. Kiedy ostatni raz mierzył(a) Pan(i) ciśnienie tętnicze krwi? samokodujące. Pyt. 5. Czy lekarz kiedykolwiek stwierdził u Pana(i) podwyższone ciśnienie tętnicze krwi? samokodujące. Jeżeli odpowiedź 2,3,4 przejdź do części D, a pytania 6,7,8,9,10 zostaw puste. Pyt. 6. W którym roku życia (w przybliżeniu) rozpoznano u Pana(i) podwyższone ciśnienie tętnicze? samokodujące. W kratkę wpisz dwie cyfry np. 08, 25. Postaraj się jak najdokładniej określić wiek (dopytaj respondenta). W przypadku niemożności uzyskania odpowiedzi, wpisz

39 Pyt. 7. Czy zażywał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu jakieś leki z powodu podwyższonego ciśnienia tętniczego? samokodujące. Jeżeli odpowiedź 2,3 przejdź do części D i pozostaw pytanie 8,9,10 i 11 puste. Pyt. 8. Czy zażywał(a) Pan(i) te leki regularnie w ciągu ostatnich dwóch tygodni przed badaniem? samokodujące. Jeżeli odpowiedź 2 to przejdź do części D i zostaw pyt. 9 i 10 puste. Pyt. 9. Czy przyjmował(a) Pan(i) leki nadciśnieniowe przez ostatnie 3 dni? samokodujące. Pyt. 10. Czy był(a) Pan(i) leczony(a) w szpitalu z powodu nadciśnienia? samokodujące. Pyt. 11. Czy u kogokolwiek z Pana(i) rodziny stwierdzono nadciśnienie tętnicze? - samokodujące VID. CHOLESTEROL Pyt. 1. Czy kiedykolwiek został u Pana(i) stwierdzony podwyższony poziom cholesterolu? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie przejdź do pyt. 6, a pyt. 2-4 zostaw puste; jeżeli padła odpowiedź nie pamiętam przejdź do pyt. 6, a pyt. 2-5 zostaw puste Pyt. 2. W którym roku życia rozpoznano u Pana(i) podwyższony poziom cholesterol? Wpisz dwucyfrową liczbę lat, jaką ukończył respondent w chwili stwierdzenia podwyższonego poziomu cholesterolu np. 05, 15. Postaraj się jak najdokładniej określić wiek (dopytaj respondenta). W przypadku niemożności uzyskania odpowiedzi, wpisz 99 Pyt. 3. Czy w ciągu ostatnich 2 tygodni zażywał Pan(i) regularnie jakieś leki przepisane przez lekarza w celu obniżenia poziomu cholesterolu? samokodujące. Słowo regularnie oznacza codziennie lub prawie codziennie. Jeżeli 2 lub 3 przejdź do pyt 5 i zostaw pyt. 4 puste. Pyt. 4. Czy przyjmował(a) Pan(i) leki obniżające poziom cholesterolu przez ostatnie 3 dni? samokodujące. Pyt. 5. Czy stosuje Pan(i) specjalną dietę przepisaną przez lekarza lub innego pracownika służby zdrowia w celu obniżenia poziomu cholesterolu? samokodujące. Pyt. 6. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy miał(a) Pan(i) oznaczany poziom cholesterolu we krwi? samokodujące. 15

40 ROZDZIAŁ VII. INNE WYWIADY CHOROBOWE VIIA. CUKRZYCA Pyt. 1 Czy u kogokolwiek z członków Pana(i) rodziny stwierdzono cukrzycę? samokodujące. Jeżeli tak, należy odpowiedzieć na każdy z podpunktów. Jeżeli tak to czy dotyczy to: a) ojca lub krewnych ze strony ojca, b)matki lub krewnych ze strony matki, c)rodzeństwo lub dzieci. Jeżęli nie podpunkty a,b,c, zostaw puste i przejdź do pyt. 2. Pyt. 2. Czy rozpoznano u Pana(i) kiedykolwiek cukrzycę? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie lub miałem czasem podwyższony poziom cukru, ale lekarz nie stwierdził cukrzycy lub nie pamiętam, przejdź do części B, a pyt. 3-8 zostaw puste. Pyt. 3. W którym roku życia wykryto u Pana(i) cukrzycę? Wpisać dwucyfrową liczbę lat, jaką respondent ukończył w chwili wystąpienia u niego cukrzycy np. 05,15. Pyt. 4. Jak jest Pan(i) leczony(a) z powodu cukrzycy? samokodujące. Wybierz tylko jedną odpowiedź. Pyt. 5. Czy zażywał(a) Pan(i) regularnie w ciągu ostatnich 14 dni jakieś leki przeciw cukrzycy? samokodujące. Słowo regularnie oznacza codziennie lub prawie codziennie. Pyt. 6. Czy przyjmował(a) Pan(i) leki przeciw cukrzycy przez ostatnie 3 dni? samokodujące. Słowo regularnie oznacza codziennie. Pyt. 7. Czy był(a) Pan(i) leczony(a) w szpitalu z powodu cukrzycy? samokodujące Pyt. 8.Czy prowadzi Pan(i) samokontrolę poziomu glukozy (glukometr z paskami)? samokodujące. VIIB. OTYŁOŚĆ Pyt. 1. Czy kiedykolwiek lekarz lub pielęgniarka mówili Panu(i), że ma Pan(i) nadwagę lub otyłość? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź nie lub nie pamiętam przejdź do pyt. 3, a pyt. 2-6 zostaw puste. Pyt. 2 W którym roku życia (w przybliżeniu) stwierdzono u Pana(i) nadwagę lub otyłość? Wpisać dwucyfrową liczbę lat, jaką ukończył respondent w chwili stwierdzenia nadwagi np. 05, 15. Postaraj się jak najdokładniej określić wiek (dopytaj respondenta). W przypadku niemożności uzyskania odpowiedzi, wpisz 99 Pyt. 3. Czy uważa Pan(i), że ma nadwagę lub otyłość? samokodujące. Pyt. 4. Czy zna Pan(i) swój ciężar ciała? samokodujące. Jeżeli nie przejdź do pyt. 6 opuszczając pyt. 5. Pyt. 5. Proszę podać wartość ciężaru ciała wpisz trzy cyfry np. 099,

41 Pyt. 6. Czy w ciągu 12 m-cy obserwował(a) Pan(i) u siebie przyrost ciężaru ciała o więcej niż 5 kg? samokodujące. VIIC. MIESIĄCZKOWANIE I CIĄŻA (tylko dla kobiet) Uwaga! Przy zadawaniu pytań dotyczących tego działu należy zachować szczególny takt wobec respondentki ze względu na specyficzny charakter pytań. Pyt. 1 Czy aktualnie miesiączkuje Pani? samokodujące. Jeżeli padnie odpowiedź tak lub tak, nieregularnie (kod 1 lub 2) przejdź do pyt. 4., a pyt. 2-3 zostaw puste. Jeżeli padnie odpowiedź nie, bo jestem w ciąży (kod 3) przejdź do pyt. 6, a pyt. 2-5 zostaw puste. Wpisz nie (kod 4) jeżeli respondentka nie miesiączkuje dłużej niż 6 m-cy. Jeżeli nie miesiączkuje krócej niż 6 m-cy koduj tak, nieregularnie (kod 2). Jeżeli padnie odpowiedź nie (kod 4) nie pytaj o leki antykoncepcyjne i w pyt. 5 wpisz nie. Pyt. 2. W którym roku życia przestała Pani miesiączkować? Wpisać dwucyfrową liczbę lat, jaką ukończyła respondentka, kiedy przestała miesiączkować np. 42, 50. Pyt. 3. Z jakiego powodu Pani nie miesiączkuje? samokodujące. Należy najpierw zadać pytanie z jakiego powodu nie miesiączkuje, a następnie jeżeli respondentka nie udzieli zadowalającej odpowiedzi, można odczytać pytania z możliwymi odpowiedziami. Pyt. 4. Czy bierze Pani leki hormonalne z powodu zaburzeń lub ustania miesiączkowania? samokodujące. Jeżeli padnie odpowiedź tak przejdź do pyt. 6, a pyt. 5. zostaw puste. Pyt. 5. Czy bierze Pani leki hormonalne antykoncepcyjne? samokodujące. Pyt. 6. Ile urodziła Pani dzieci? wpisać liczbę dzieci np. 01, 10 VIID. STAN ZDROWIA Pyt. 1. Jak ocenia Pan(i) swój stan zdrowia? samokodujące. Należy po odczytaniu pytania odczytać możliwe odpowiedzi. VIIE. WYWIAD RODZINNY Pyt. 1. Czy Pana(i) ojciec żyje? samokodujące. W przypadku otrzymania odpowiedzi nie żyje należy zadać pytanie co było przyczyną śmierci? i w przypadku braku precyzyjnej odpowiedzi można odczytać odpowiedzi przewidziane w kwestionariuszu. Jeżeli padnie odpowiedź 1 żyje lub 8 nie wiem, przejdź do pyt. 3, a pyt. 2 zostaw puste. Pyt. 2. Ile lat miał Pana(i) ojciec w chwili zgonu? Wpisać wiek ojca (liczba lat) w chwili zgonu np. 60, 75 itp. Jeżeli respondent nie zna dokładnie wieku ojca w chwili zgonu wpisać przybliżoną liczbę lat np. 65, 70., a jeżeli nie wie, wpisz nie wiem. 17

42 Pyt. 3. Czy Pana(i) ojciec przebył zawał lub udar mózgu? samokodujące. Jeżeli nie lub nie wiem przejdź do pyt. 5, pomijając pyt. 4. Pyt. 4. Ile miał lat Pana(i) ojciec, gdy zachorował na zawał serca lub udar po raz pierwszy? wpisz wiek ojca w chwili zachorowania. Jeżeli nie zna dokładnej liczby lat wpisz przybliżoną, a jeżeli nie wie wpisz 99. Pyt. 5. Czy Pana(i) matka żyje? samokodujące. W przypadku otrzymania odpowiedzi nie żyje należy zadać pytanie co było przyczyną śmierci? i w przypadku braku precyzyjnej odpowiedzi można odczytać odpowiedzi przewidziane w kwestionariuszu. Jeżeli padnie odpowiedź 1 lub 8 nie wiem, przejdź do pyt. 7, a pyt. 6 zostaw puste. Pyt. 6. Ile lat miała matka Pana(i) w chwili zgonu? - Wpisać wiek matki (liczba lat) w chwili zgonu np. 60, 75 itp. Jeżeli respondent nie zna dokładnie wieku matki w chwili zgonu wpisać przybliżoną liczbę lat np. 65, 70., a jeżeli nie wie, wpisz nie wiem. Pyt. 7. Czy matka Pana(i) przebyła zawał serca lub udar mózgu? samokodujące. Jeżeli nie lub nie wiem przejdź do rozdziału VIII, pozostawiając pyt. 8 puste. Pyt. 8. Ile miała lat, gdy zachorowała na zawał serca lub udar po raz pierwszy? wpisz wiek matki w chwili zachorowania, a jeżeli respondent nie zna dokładnej liczby lat, wpisz przybliżoną, a jeżeli nie wie wpisz

43 ROZDZIAŁ VIII. OPIEKA ZDROWOTNA Pyt. 1. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy leczył się Pan(i) w szpitalu? jeżeli tak, proszę podać ile razy. Pyt. 2. Czy korzystał(a) Pan(i) z porady lekarskiej w ciągu ostatnich 12 m-cy? jeżeli tak, proszę podać ile razy i przejdź do pyt. 4 zostawiając pyt. 3 puste. Pyt. 3. Dlaczego nie korzystał(a) Pan(i) z porady lekarskiej? samokodujące. Pyt. 4. Gdzie najczęściej korzysta Pan(i) z porady lekarskiej? samokodujące. Pyt. 5. Czy w czasie wizyt lekarskich zazwyczaj: Pyt. 5a. mierzono Panu(i) ciśnienie tętnicze krwi? samokodujące. Pyt. 5b. zalecano Panu(i) zaprzestanie palenia papierosów? samokodujące. Pyt. 5c. udzielano Panu(i) wskazówek odnośnie żywienia? samokodujące. Pyt. 5d. zalecano Panu(i) zwiększenie aktywności fizycznej? samokodujące. Pyt. 6. Czy wykupił(a) Pan(i) wszystkie leki przepisane w czasie ostatniej wizyty? samokodujące. Jeżeli padła odpowiedź 1-3 przejdź do rozdzialu IX. Pyt. 7. Dlaczego nie wykupił(a) Pan(i) leków? samokodujące. 19

44 ROZDZIAŁ IX. WIEDZA ZDROWOTNA Pyt. 1. Czy wie Pan(i) jakie choroby i powikłania może spowodować nieleczone nadciśnienie tętnicze?. Należy zaczekać na spontaniczną odpowiedź respondenta (nie czytać wypisanych odpowiedzi), oraz zaznaczać te opcje, które badany sam wymienił. Można zaznaczyć kilka odpowiedzi Dodatkowe odpowiedzi respondenta, niewymienione w punktach 1-6 wpisać w punkcie 7. Pyt. 2. Jakie zna Pan(i) metody zapobiegania chorobom serca, inne niż przyjmowanie leków? można zaznaczyć kilka odpowiedzi. Należy zaczekać na spontaniczną odpowiedź respondenta (nie czytać wypisanych odpowiedzi) oraz zaznaczać te opcje, które badany sam wymienił. Dodatkowe odpowiedzi respondenta, niewymienione w punktach 1-9 wpisać w punkcie 10 np. stres. 20

45 KWESTIONARIUSZE SOCJO- PSYCHOLOGICZNE Uwaga: Wszystkie kwestionariusze badania psychologicznego ankietowany wypełnia samodzielnie. Przeszkolony ankieter może pomóc wypełnić kwestionariusz w sytuacji kiedy badany nie jest w stanie samodzielnie przeczytać kwestionariusza (np.: brak okularów lub nie rozumie treści pytania). Podczas przeprowadzania wywiadu kwestionariuszowego ankieterowi nie wolno pod żadnym pozorem sugerować odpowiedzi (np.: poprzez podpowiadanie lub potakiwanie głową na udzielaną odpowiedź). ROZDZIAŁ X. KWESTIONARIUSZ DEPRESJI (tylko dla respondentów w wieku poniżej 74 lat) A. INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA KWESTIONARIUSZA DEPRESJI Wszystkie odpowiedzi na pytania kwestionariusza, są zamknięte i samokodujące. Ankietowany wybiera tylko jedną z czterech możliwych odpowiedzi zamieszczonych pod każdym z 21 objawów depresji (od A do U). Wybraną odpowiedź proszę zaznaczyć stawiając krzyżyk obok numeru odpowiedzi. Pyt. A. - samokodujące. Pyt. B. - samokodujące. Pyt. C. samokodujące Pyt. D. samokodujące. Pyt. E. - samokodujące. Pyt. F. - samokodujące. Pyt. G.- samokodujące. Pyt. H. - samokodujące. Pyt. I. - samokodujące. Pyt. J. - samokodujące. Pyt. K. - samokodujące. Pyt. L. - samokodujące. Pyt. Ł. - samokodujące. Pyt. M.- samokodujące. Pyt. N. - samokodujące. Pyt. O. - samokodujące. Pyt. P. - samokodujące. Pyt. R. - samokodujące. Pyt. S. - samokodujące. Pyt. T. - samokodujące. 21

46 Pyt. U. - samokodujące. B. ZASADY POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU STWIERDZENIA DEPRESJI NA PODSTAWIE SUMY ODPOWIEDZI Z KWESTIONARIUSZA DEPRESJI 1. Jeżeli badany w pytaniu Q 1109 odpowiada, że:..pragnę odebrać sobie życie lub Popełni samobójstwo jak będzie odpowiednia sposobność - należy bezzwłocznie zawiadomić o tym fakcie lekarza pierwszego kontaktu z informacją, że, u badanego występuje podejrzenie ciężkiej depresji. 2. Jeżeli badany uzyskał w kwestionariuszu depresji 30 punktów w skali depresji Beck a to ankieter przeprowadzający wywiad ankiety głównej powinien bezzwłocznie zawiadomić o tym fakcie lekarza pierwszego kontaktu z informacją, że, u badanego występuje podejrzenie ciężkiej depresji. 3. Jeżeli badany uzyskał w kwestionariuszu depresji 17 punktów w skali depresji Beck a to ankieter przeprowadzający wywiad ankiety głównej powinien zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu informację, że u badanego w wywiadzie zaobserwowano występowanie objawów depresji. 4. Jeżeli badany uzyskał w kwestionariuszu depresji 10 punktów w skali depresji Beck a to informacja ta, powinna być podana badanemu wraz z wynikami badania głównego. 22

47 ROZDZIAŁ XI. KWESTONARIUSZ WSPARCIA SPOŁECZNEGO Instrukcja wypełniania kwestionariusza (pytania 1-10) Kwestionariusz zawiera oprócz danych osobowych, szereg pytań dotyczących kontaktów z krewnymi lub przyjaciółmi od których, może oczekiwać wsparcia w sytuacjach trudnych losowo. Jeżeli w kwestionariuszu pytanie dotyczy danych ilościowych, ankietowany wpisuje wybraną przez siebie liczbę w odpowiednią rubrykę pytania ( ). Jeżeli pytanie zawiera odpowiedzi zamknięte to, wybraną odpowiedź/i proszę zaznaczyć stawiając krzyżyk w kratce ( ) obok numeru odpowiedzi. A. ŻYCIE RODZINNE Pyt. 1. Ile osób mieszka w domu - proszę wpisać liczbę osób zamieszkujących w Pana/i domu Pyt. 2.Czy ma ulubione zwierzę samokodujące, jeżeli tak proszę wpisać liczbę zwierząt w następną rubrykę Pyt. 3. Czy jest lub kiedykolwiek był /a/ żonaty /zamężna samokodujące, jeżeli nie i nie był proszę przejść do pyt. 6. Pyt. 4. Ile razy był /a/ żonaty /zamężna - proszę wpisać liczbę zawartych małżeństw np.: 1, 2 Pyt. 5. Dane dotyczące pierwszego, drugiego i trzeciego związku małżeńskiego: Pyt w kolumnie pierwszej proszę wpisać wiek, w którym zawarł Pan/i związek małżeński, w kolumnie drugiej proszę wpisać liczbę lat trwania małżeństwa, w kolumnie trzeciej proszę wybrać tylko jedną odpowiedź np.: jeżeli małżeństwo trwa nadal proszę wstawić ( X ) w rubrykę 1. Pyt. 5.2 i 5..3 proszę wypełnić wg zasad podanych przy pyt. 5.1 B. DZIECI Pyt. 1. Czy ma dzieci - samokodujące, jeżeli nie ma dzieci proszę przejść do pyt. 8. Pyt. 2. Ile dzieci proszę wpisać liczbę dzieci którą Pan/i posiada. Jeżeli więcej niż 9 proszę wpisać9. Pyt. 3. Wiek dzieci - proszę wpisać wiek każdego dziecka. Jeżeli nie pamięta proszę wpisać wiek przybliżony. B1. KONTAKT Z DZIEĆMI Pyt. 4. Ile dzieci widuje w miesiącu - proszę wpisać liczbę dzieci z którymi widuje się Pan/i przynajmniej raz w miesiącu Pyt. 5. Ile dzieci widuje w tygodniu - proszę wpisać liczbę dzieci z którymi widuje się Pan/i przynajmniej raz w tygodniu. Pyt. 6. Do ilu dzieci telefonuje w miesiącu - proszę wpisać liczbę dzieci z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w miesiącu Pyt. 7. Do ilu dzieci telefonuje w tygodniu - proszę wpisać liczbę dzieci z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w tygodniu. Pyt. 8. Z iloma swoimi dziećmi czuje się blisko związany - proszę wpisać liczbę dzieci z którymi jest Pan/i związany np.: jeżeli z dwójką dzieci jest Pan/i bardzo bliski związany/a proszę wpisać 2 w pkt 8.1., a jeżeli z jedną słabo - wpisać 1 w pkt

48 Pyt. 9. Ogólnie, czy jest zadowolony/a z kontaktu ze swoimi dziećmi - proszę zaznaczyć tylko jedną z trzech możliwych odpowiedzi. C. KREWNI Pyt. 1. Z iloma krewnymi ma bliski kontakt proszę zakreślić liczbę krewnych z którymi ma Pan/i bliski kontakt. Proszę nie uwzględniać w tym pytaniu Pana/i dzieci a jedynie rodziców, dziadków, rodzeństwo, kuzynostwo itp. Pyt. 2. Z iloma krewnymi widuje się w miesiącu proszę wpisać liczbę krewnych z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w miesiącu. Pyt. 3. Z iloma krewnymi widuje się w tygodniu - proszę wpisać liczbę krewnych z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w tygodniu. Pyt. 4. Z iloma krewnymi rozmawia przez telefon w miesiącu - proszę wpisać liczbę krewnych z którymi kontaktuje się telefoniczni lub pisze Pan/i przynajmniej raz w miesiącu Pyt. 5. Z iloma krewnymi rozmawia przez telefon w tygodniu - proszę wpisać liczbę krewnych z którymi kontaktuje się telefonicznie lub pisze Pan/i przynajmniej raz w tygodniu. Pyt. 6. Czy jest zadowolony/a z kontaktu ze swoimi krewnymi - proszę zaznaczyć tylko jedną z trzech możliwych odpowiedzi. D. PRZYJACIELE Pyt. 1. Jak wielu ma przyjaciół - proszę zakreślić liczbę przyjaciół z którymi ma Pan/i bliski kontakt. Pyt. 2. Jak wielu z przyjaciół widuje w miesiącu - proszę wpisać liczbę przyjaciół z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w miesiącu. Pyt. 3. Jak wielu z przyjaciół widuje w tygodniu - proszę wpisać liczbę przyjaciół z którymi kontaktuje się lub pisze Pan/i przynajmniej raz w tygodniu miesiącu. Pyt. 4. Z iloma przyjaciółmi rozmawia przez telefon w miesiącu - proszę wpisać liczbę przyjaciół z którymi kontaktuje się telefoniczni lub pisze Pan/i przynajmniej raz w miesiącu Pyt. 5. Z iloma przyjaciółmi rozmawia przez telefon w tygodniu - proszę wpisać liczbę przyjaciół z którymi kontaktuje się telefoniczni lub pisze Pan/i przynajmniej raz w tygodniu. Pyt. 6. Czy jest zadowolony/a z kontaktu ze swoimi przyjaciółmi - proszę zaznaczyć tylko jedną z trzech możliwych odpowiedzi. E. GRUPY Pyt. 1A. Grupy towarzyskie lub sportowo-rekreacyjne- samokodujące, jeżeli nie proszę przejść do pkt 10.B. Jeżeli tak, proszę wypełnić jedną z trzech możliwych odpowiedzi charakteryzujących Pana/i aktywność w danej grupie. Pyt. 1B. Związki zawodowe, stowarzyszenia zawodowe - samokodujące, jeżeli nie proszę przejść do pkt 10.C. Jeżeli tak, proszę wypełnić jedną z trzech możliwych odpowiedzi charakteryzujących Pana/i aktywność w danej grupie. Pyt. 1C. Partie polityczny, organizacje społeczno-polityczne - samokodujące, jeżeli nie proszę przejść do pkt 10..D. Jeżeli tak, proszę wypełnić jedną z trzech możliwych odpowiedzi 24

49 charakteryzujących Pana/i aktywność w danej grupie. Pyt. 1D. Stowarzyszenia wyższej użyteczności publicznej - samokodujące, jeżeli nie proszę przejść do pkt 10.E. Jeżeli tak, proszę wypełnić jedną z trzech możliwych odpowiedzi charakteryzujących Pana/i aktywność w danej grupie. Pyt. 1E. Inne - samokodujące, jeżeli nie proszę przejść do części VI. Jeżeli tak, proszę wypełnić jedną z trzech możliwych odpowiedzi charakteryzujących Pana/i aktywność w danej grupie. 25

50 ROZDZIAŁ XII. KWESTONARIUSZ OCENY JAKOŚCI ŻYCIA (WHOQOL - BREF) Instrukcja wypełniania kwestionariusza oceny jakości życia Wszystkie odpowiedzi na pytania kwestionariusza, są zamknięte i samokodujące. Ankietowany odpowiada na każde pytanie wybiera tylko jedną z pięciu możliwych odpowiedzi zamieszczonych obok 26 pytań dotyczących jakości jego życia (od 1 do 26). Wybraną odpowiedź proszę zaznaczyć stawiając krzyżyk obok numeru odpowiedzi. Pyt. 1. Jaka jest Pana jakość życia?- samokodujące. Pyt. 2. Czy jest Pan zadowolony ze swojego zdrowia?- samokodujące. Pyt. 3. Jak bardzo ból fizyczny przeszkadzał Panu robić to, co Pan powinien? samokodujące Pyt. 4. W jakim stopniu potrzebuje Pan leczenia medycznego do codziennego funkcjonowania? samokodujące. Pyt. 5. Ile ma Pan radości w życiu?- samokodujące. Pyt. 6. W jakim stopniu ocenia Pan, że Pana życie ma sens?- samokodujące. Pyt. 7. Czy dobrze koncentruje Pan uwagę?- samokodujące. Pyt. 8. Jak bezpiecznie czuje się Pan w swoim codziennym życiu?- samokodujące. Pyt. 9. W jakim stopniu Pańskie otoczenie sprzyja zdrowiu?- samokodujące. Pyt.10. Czy ma Pan wystarczająco energii w codziennym życiu?- samokodujące. Pyt.11. Czy jest Pan w stanie zaakceptować swój wygląd (fizyczny)? - samokodujące. Pyt.12. Czy ma Pan wystarczająco dużo pieniędzy na swoje potrzeby?- samokodujące. Pyt.13. Na ile dostępne są informacje, których może Pan potrzebować w codziennym życiu? - samokodujące. Pyt.14. W jakim zakresie ma Pan sposobność realizowania swoich zainteresowań? - samokodujące. Pyt.15. Jak odnajduje się Pan w tej sytuacji? - samokodujące. Pyt.16. Czy zadowolony jest Pan ze swojego snu? - samokodujące. Pyt.17. W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze swojej wydolności w życiu codziennym? - samokodujące. Pyt.18. W jakim stopniu jest Pan zadowolony ze swojej zdolności (gotowości) do pracy? samokodujące Pyt.19. Czy jest Pan zadowolony z siebie?- samokodujące. Pyt.20. Czy jest Pan zadowolony ze swoich osobistych relacji z ludźmi?- samokodujące. Pyt.21. Czy jest Pan zadowolony ze swojego życia intymnego? - samokodujące. Pyt.22.- Czy jest Pan zadowolony z oparcia, wsparcia, jakie dostaje Pan od swoich przyjaciół? -samokodujące. Pyt.23. Jak bardzo jest Pan zadowolony ze swoich warunków mieszkaniowych?- samokodujące. 26

51 Pyt.24. Jak bardzo jest Pan zadowolony z placówek służby zdrowia?- samokodujące. Pyt.25. Czy jest Pan zadowolony z komunikacji (transportu)?- samokodujące. Pyt.26. Jak często doświadczał Pana negatywnych uczuć, takich jak przygnębienie, rozpacz, lęk, depresja?- samokodujące. 27

52 ROZDZIAŁ XIII. POBIERANIE PRÓBEK KRWI A. INSTRUKCJA POBIERANIA KRWI I PRZECHOWYWANIA JEJ DO CZASU WYSYŁKI DO LABORATORIUM i. ZAKRES BADAŃ BIOCHEMICZNYCH: ii. iii. Badania biochemiczne obejmują stężenie lipidów (całkowitego cholesterolu, HDL-C, LDL-C, trójglicerydów), pomiar glukozy na czczo oraz oznaczenia genetyczne. ZASADY POBIERANIA KRWI Pacjent musi być zidentyfikowany na podstawie karty obiegowej. Pacjent musi wyrazić zgodę na badania sprawdź w karcie obiegowej. Próbki krwi mogą być pobierane u osób pozostających na czczo co najmniej 8 i nie więcej niż 12 godzin. W przypadku, gdy pacjent nie spełnia tego warunku należy ten fakt odnotować w dokumentacji i w miarę możliwości umówić się na następny termin (tylko na pobranie krwi) Osoba pobierająca krew musi mieć do tego formalne uprawnienia.. Kryteria wyłączające pobranie krwi: - brak zgody na pobranie krwi - leczenie przeciwzakrzepowe - choroby powodujące krwawienie WYPOSAŻENIE DO POBRANIA KRWI METODĄ PRÓŻNIOWĄ: zestaw nalepek z kodem kreskowym identyfikujących osobę, od której pobierane są próbki krwi (jeden dla pacjenta) zestaw nalepek z identyfikatorem EHES (jeden dla pacjenta) przypięty do karty obiegowej formularz biochemiczny zbiorczy (jeden lub więcej na dzień badania) formularz biochemiczny indywidualny (jeden dla pacjenta) formularz zlecenia laboratoryjnego (jeden dla pacjenta) taca próbówka z czerwonym korkiem z aktywatorem skrzepu (10 ml) (jedna dla pacjenta) próbówka z szarym korkiem z fluorkiem sodu i cytrynianem (2 ml) (jedna dla pacjenta) 28

53 próbówka z liliowym korkiem EDTA (10 ml) (jedna dla pacjenta) iv. pojemnik lub statyw na probówki sterylne poduszka do podparcia ramienia staza uchwyty do igieł (holdery) i igły (0.6, 0.7, 0.8) pojemnik na igły roztwór dezynfekcyjny sterylne gaziki plaster przylepiec rękawiczki gumowe jednorazowego użytku pojemnik do utylizacji materiału skażonego pojemnik (czerwony worek) na skażony materiał opatrunkowy i rękawiczki pojemnik (niebieski worek) na inne odpady PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI. Osoba odpowiedzialna za pobranie krwi wypełnia indywidualny formularz biochemiczny, formularz zlecenia laboratoryjnego oraz wpisuje pacjenta na formularz biochemiczny zbiorczy. Formularz biochemiczny zbiorczy powinien zostać oznaczony datą pobrania krwi i kolejnym (w ramach dnia) numerem porządkowym (poczynając od 1.). Ponadto osoba pobierające krew powinna podpisać go i opatrzyć swoim kodem. Na formularz zlecenia laboratoryjnego oraz biochemiczny zbiorczy naklejane są nalepki identyfikujące z kodami kreskowymi i nalepki z identyfikatorem EHES. Na zleceniu laboratoryjnym musi być umieszczony numer kosztów badania (nr 7222). Do formularza biochemicznego zbiorczego przyczepić zszywaczem mininalepki (w taki sposób, by ich nie uszkodzić). 29

54 Na kartę obiegową naklejana jest nalepka identyfikująca z kodem kreskowym.. v. PRZYGOTOWANIE PROBÓWEK Na probówki z czerwonym i szarym korkiem nakleja się nalepki z kodem kreskowym i nalepki EHES. Na probówkę z liliowym korkiem nakleja się nalepkę z identyfikatorem uczestnika badania EHES. vi. POBRANIE KRWI: Zasady ogólne: Krew powinna być pobierana u osób w pozycji siedzącej z żyły w dole łokciowym kończyny górnej lewej. Krew może być pobrana w pozycji leżącej w przypadku, gdy osoba z powodu choroby musi przebywać w pozycji leżącej lub też u osób wrażliwych, reagujących zasłabnięciem przy pobieraniu krwi. Fakt ten należy odnotować w formularzu biochemicznym indywidualnym. W przypadku niemożności znalezienia żyły na lewym ramieniu lub gdy ramię to jest amputowane, wyjątkowo krew może być pobrana na prawym ramieniu fakt ten należy odnotować w formularzu biochemicznym indywidualnym. Użycie opaski uciskowej: Przedłużony ucisk żyły opaską może powodować zmiany w stężeniu badanych parametrów biochemicznych. Czas użycia opaski uciskowej powinien być zminimalizowany. Jeżeli opaska jest użyta do uwidocznienia żyły, powinna być natychmiast rozluźniona przed wypłynięciem krwi. W innym przypadku ucisk opaską nie powinien przekraczać 1 minuty. Procedura pobrania krwi: 1. Przed pobraniem krwi osoba badana powinna zdjąć ubranie uciskające górne ramię z którego pobierana jest krew. 2. Osoba pobierająca krew powinna umyć i zdezynfekować ręce oraz nałożyć rękawiczki. 3. Założyć opaskę uciskową powyżej 10 cm od miejsca wkłucia. 4. Zdezynfekować miejsce wkłucia. 5. Zdjąć osłonę z części po przeciwnej stronie igły. 6. Igłę umieścić w uchwycie (holderze). 7. Zdjąć osłonkę igły i wkłuć igłę do żyły pod kątem 15º. 8. Zwolnić opaskę uciskową. 9. Wsunąć do uchwytu probówkę próżniową i docisnąć probówkę do oporu. Należy uważać, aby przy tej czynności igła nie uszkodziła ściany żyły. 10. Należy poczekać aż krew wypełni probówkę, następnie wyjąć probówkę z uchwytu i nie wyjmując igły nakładać kolejne probówki zgodnie z protokołem badania. 11. Pobrać krew do probówek : z korkiem czerwonym o pojemności 10 ml. z korkiem szarym - 2 ml. 30

55 z korkiem liliowym - 10 ml. 12. Usunąć igłę z żyły i zabezpieczyć miejsce wkłucia jałowym gazikiem. Pacjent powinien być pouczony o konieczności uciśnięcia miejsca wkłucia przez około 5 minut. 13. Próbówki czerwoną wymieszać przez obrócenie 5 razy szarą - 15 razy fioletową - 5 razy. 14. Zabezpieczyć miejsce wkłucia plastrem z opatrunkiem. 15. Należy zdjąć rękawice, umyć i osuszyć ręce. 16. Zużyte igły i uchwyty należy wrzucić do pojemnika do utylizacji materiału skażonego. Pozostałe odpady i gaziki wrzucić do odpowiednich pojemników. Odpady powinny być utylizowane zgodnie z lokalnymi procedurami. vii. PRZEKAZANIE PACJENTA DO DALSZYCH PROCEDUR: Pacjenta wraz z kartą obiegową (z przypiętym arkuszem nalepek z identyfikatorem uczestnika badania EHES) i formularzem biochemicznym indywidualnym należy zaprowadzić do pokoju w którym wypełniana jest ankieta główna. viii. PRZEKAZANIE MATERIAŁU I DOKUMENTACJI DO DALSZYCH PROCEDUR: Probówki z korkiem czerwonym i szarym wypełnione krwią: formularz biochemiczny zbiorczy, formularz zlecenia laboratoryjnego, należy w ciągu 1-2 godzin przekazać do laboratorium do dalszej obróbki. Probówka z korkiem liliowym wypełniona krwią zostaje zamrożona do 20 O C w Zakładzie Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia. B. INSTRUKCJA OBRÓBKI PRÓBEK KRWI W LABORATORIUM i. ODBIÓR PRÓBÓWEK Z GABINETU BADAŃ Przesyłka dostarczana każdego dnia zawiera: probówki z korkiem czerwonym (po jednej dla pacjenta oznaczone kodami kreskowym i EHES), probówki z korkiem szarym (po jednej dla pacjenta oznaczone kodami kreskowym i EHES), formularze biochemiczne zbiorcze (jeden lub kilka oznaczone kodami kreskowym i EHES z umocowanymi mininalepkami do oznaczenia miniprobówek), formularze zlecenia laboratoryjnego (po jednym dla pacjenta oznaczone kodami kreskowym i EHES). Po otrzymaniu przesyłki należy sprawdzić na podstawie formularzy biochemicznych zbiorczych kompletność przesyłki wszelkie braki należy odnotować w formularzy biochemicznym zbiorczym i informacje bezzwłocznie przekazać do gabinetu pobrań. 31

56 ii. OZNACZANIE LIPIDOGRAMU I POZIOMU GLUKOZY: Oznaczenia zgodnie z procedurami standardowymi Laboratorium na podstawie formularza zlecenia laboratoryjnego. Zamiast nazwiska osoby należy wpisać Indywidualny Identyfikator Indywiduum z naklejki EHES. Najpóźniej następnego dnia roboczego wyniki w postaci wydruku powinny zostać przekazane do Zakładu Epidemiologii i Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia. Po zakończeniu badań wyniki w postaci elektronicznej (plik xls) powinny zostać przekazane do Zakładu Epidemiologii i Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia. Plik powinien zawierać identyfikator EHES i kod kreskowy dla każdej osoby badanej. iii. WIROWANIE W LABORATORIUM Probówki krwi do odseparowania surowicy i osocza powinny być pozostawione w temperaturze pokojowej ( C) przez okres min po pobraniu, a następnie odwirowane. W wyjątkowych przypadkach czas do odwirowania może być przedłużony do 2 godzin. Wirowanie powinno być przeprowadzone w temperaturze pokojowej. Do separacji surowicy i osocza próbka krwi powinna być wirowana przez 15 minut z przyspieszeniem 3500*g. Instrukcja obsługi wirówki powinna być dostępna w laboratorium. Odwirowane próbki surowicy powinny zostać za pomocą pipety przeniesione do nowych, czystych probówek wtórnych, które należy oznaczyć mininalepkami z kodem EHES osoby badanej (na zdjęciu w środku; są one przypięte do arkusza biochemicznego zbiorczego należy rozdzielić je nożyczkami). Priorytetowo należy użyć jedną lub dwie probówki dostosowane do temp. -70 C (na zdjęciu z lewej) (po 1 ml surowicy w każdej), ew. pozostałą część surowicy umieścić w trzeciej dostosowanej do temp. -20 C (na zdjęciu z prawej). Liczba użytych próbówek wtórnych powinna być odnotowana w formularzu biochemicznym zbiorczym. 32

57 Osoba wykonująca czynności w laboratorium podpisuje formularz(e) biochemiczny(e) zbiorczy(e) i opatruje je swoim kodem. Najpóźniej następnego dnia roboczego próbówki wtórne wraz z kopią formularza biochemicznego zbiorczego powinny zostać przekazane do Zakładu Epidemiologii i Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia w celu zamrożenia. 33

58 ROZDZIAŁ XIV. KARTA STOSOWANYCH LEKÓW Pyt. 1. Czy Pan(i) w okresie ostatnich 2 tygodni przyjmował(a) jakiekolwiek leki, witaminy lub preparaty odżywcze? samokodujące. Pyt. 2. Jeżeli tak jaka była przyczyna przyjmowania leków? wpisać czytelnie wszystkie choroby związane z zażywaniem leków w ciągu ostatnich 2 tyg. Zakodowanie centralne wg X ICD. Pyt. 3. Czy zdarza się Panu(i) opuścić kolejne dawki leków? samokodujące. Ważne należy dokładnie wpisać: I kolumna: nazwę handlową leku (nazwa występująca na opakowaniu leku), postać leku (np. tabletki, kapsułki, ampułki czy krople), dawkę jednostkową (tzn dawkę występującą w 1 tabletce, kapsułce itp.); przykład wpisu; Amlozek, tabl, 5mg; II kolumna: dawkowanie dzienne leku; przykład wpisu: 1 x 1 tbl, 2 x ½ tbl; III kolumna: liczbę dni przyjmowania leku w ostatnich 2 tygodniach [np. jeżeli respondent nie bierze leku codziennie wpisz liczbę dni, w czasie których przyjmował lek (np. bierze lek co drugi dzień, wpisz 7; bierze lek 2 razy/tydzień, wpisz 4 itp.), a jeżeli przyjmował lek codziennie, wpisz 14]; przykład wpisu: 14 dni. Kartę leków należy wypełnić czytelnie 34

59 ROZDZIAŁ XV. KWESTIONARIUSZ BADANIA FIZYKALNEGO Pyt. 1. Data badania wpisać pełną datę badania, używając cyfr arabskich: dzień badania (dwucyfrowy) np. 03; 17 miesiąc badania (dwucyfrowy) np. 01; 12 rok badania (czterocyfrowy) np. 2002, 2005 A. POMIARY ANTROPOMETRYCZNE INSTRUKCJA POMIARÓW I WYNIKI POMIARÓW Kryteria wyłączenia z pomiarów antropometrycznych gdy osoba jest unieruchomiona lub na wózku inwalidzkim gdy osoba ma trudności z utrzymaniem pozycji stojącej w przypadku pomiaru wzrostu gdy fryzura (np. afro) uniemożliwia pomiar w przypadku pomiaru obwodów talii i bioder gdy osoba jest w ciąży (powyżej 20 tygodnia) gdy osoba ma przepuklinę brzuszną A1. Pomiar wzrostu Wyposażenie wysokościomierz poziomica liniał wzorcowy o długości 200cm podest Miejsce pomiaru Wysokościomierz powinien być przymocowany do ściany zaczynając od poziomu podłogi, w przypadku miękkiego podłoża (np. wykładzina dywanowa) należy zastosować drewnianą platformę. Wzrostomierz i platforma powinny być wypoziomowane. Pomiar: 1. Wzrost oznacza się z dokładnością do 0,5 cm, 2. Wzrost powinien być mierzony do głowy, a nie do włosów, bez butów, ciężkiego ubrania, nakrycia głowy oraz ozdób do włosów 3. Badany stoi wyprostowany, plecami do wysokościomierza, głowa, plecy, pięty powinny dotykać wysokościomierza, odległość miedzy nogami 10 cm. Pacjent powinien trzymać głowę w ten sposób, aby była pionowa linia pomiędzy kanałem ucha a kością policzkową 4. Jeżeli badany jest wyższy niż osoba dokonująca pomiaru, osoba mierząca, aby dokonać pomiaru, powinna stanąć na podeście 35

60 5. Jeżeli badany jest wyższy niż długość wysokościomierza, do zaakceptowania jest podanie wzrostu przez pacjenta i zapisanie tego faktu w kwestionariuszu. 6. Jeżeli wzrost nie został zmierzony, w kwestionariuszu należy podać powód. Kalibracja i sprawdzanie wzrostomierza wysokościomierz powinien być sprawdzany poziomicą w pionie i poziomie na początku i końcu każdego dnia badania, wysokościomierz powinien być sprawdzany wzorcowym liniałem i korygowany, jeżeli błąd jest większy niż 2 mm. Sprawdzanie powinno być zapisywane w log booku A2. Pomiar masy ciała Wyposażenie waga elektroniczna przeznaczona do badań medycznych z odpowiednim certyfikatem. Waga powinna być kalibrowana. Odważnik prostopadłościenny klasa M1 ze świadectwem wzorcowania: 3 szt. o masie 20 kg 1 szt. o masie 10 kg. poziomica Miejsce pomiaru Waga powinna być ulokowana na twardym podłożu (nie na wykładzinie dywanowej lub innym miękkim materiale). Jeśli takie podłoże nie jest dostępne, należy zastosować platformę z twardego drewna, podłożoną pod wagę. Za pomocą poziomicy należy sprawdzić, czy płaszczyzna, na której stoi waga jest pozioma. Pomiar masy ciała bez wierzchniej odzieży (marynarka, płaszcz) bez butów z pustymi kieszeniami Sposób pomiaru masy ciała W przypadku wagi elektronicznej postępować zgodnie z instrukcją dołączoną do urządzenia. Zapisywane informacje Masa ciała jest zapisywana zgodnie z dokładnością do 100g Jeśli masa ciała badanego przekracza maksimum skali, akceptowana jest masa ciała podana przez badanego (podać ten fakt w kwestionariuszu i podać maksimum skali wagi) Jeśli badana jest w ciąży, zapisuje się aktualną masę ciała oraz tydzień ciąży, a także masę ciała przed ciążą Jeśli masa ciała nie jest mierzona, należy zanotować w kwestionariuszu przyczynę braku pomiaru. 36

61 Kalibracja wagi Kalibrowanie wagi powinno być przeprowadzone na początku i końcu każdego dnia badania. Waga jest sprawdzana za pomocą standardowych odważników i rekalibracja jest prowadzona jeśli błąd pomiaru jest większy niż 0.2 kg. Wynik testu i rekalibrowanie jest odnotowane w log book. A3. Pomiar obwodu talii i bioder Wyposażenie Trwała, nierozciągliwa taśma Lustro obejmujące całą sylwetkę Poziomica liniał wzorcowy o długości 200cm Miejsce pomiaru Do tego pomiaru konieczne jest pomieszczenie zapewniające prywatność. Powinno to być oddzielne pomieszczenia bądź wydzielone parawanem. Lustro jest umieszczone na przeciwległej ścianie. Pomiar obwodu talii 1. Badany proszony jest o odsłonięcie talii, poprzez rozluźnienie paska, obniżenie spodni/spódnicy, 2. Badany staje w lekkim rozkroku (10 cm odległości między nogami) rozkładając ciężar ciała równomiernie na obie nogi, 3. Ręce swobodnie opuszczone wzdłuż ciała, 4. Mierzący siedzi na krześle naprzeciw badanego, 5. Mierzący znajduje na ciele miejsce pomiaru obwodu talii, które znajduje się między dolnym brzegiem żebra a górnym brzegiem grzebienia biodrowego, 6. Mierzący sprawdza czy taśma przechodzi wokół ciała w pozycji poziomej, 7. Taśma w pozycji horyzontalnej nie może być za ścisła ani za luźna, 8. Uczestnik proszony jest o normalne oddychanie, odczyt wyniku pomiaru powinien nastąpić na końcu lekkiego wydechu. Zapisywane informacje Obwód talii jest zapisywany z dokładnością do 0,5 cm Jeśli pomiar nie został przeprowadzony (np. ciąża, przepuklina, na wózku inwalidzkim) należy odnotować w kwestionariuszu przyczynę Obwód talii podany przez uczestnika nie jest akceptowalny Pomiar obwodu bioder 37

62 1. Pomiar powinien odbywać się bez ubrania wierzchniego, bezpośrednio na skórze bądź na lekkiej bieliźnie 2. Badany stoi w pozycji wyprostowanej, rozluźniony z równomiernie rozłożonym ciężarem ciała na dwie stopy. 3. Wymiary bioder mierzymy od poziomu największego uwypuklenia mięśni pośladkowych. Taśmę antropometryczną trzymamy na tej wysokości poziomo i sprawdzamy w lustrze. Pomiar jest zapisywany z dokładnością do 0,5 cm. Jeżeli wymiary bioder są większe niż długość taśmy mierniczej powinno to również być odnotowane razem z maksymalną długością taśmy. Kalibrowanie i testowanie taśmy Długość taśmy mierniczej jest testowana za pomocą wzorcowego liniału o długości 200 cm co najmniej raz w miesiącu Kontrola jakości pomiarów antropometrycznych W miejscu badania Regularna kontrola sposobu pomiaru Przez centrum koordynujące Niespodziewane wizyty audytu w miejscu pomiaru w celu obserwacji sposobu pomiaru Regularne monitorowanie wyników pomiarów (preferencje cyfr, średnia i odchylenie standardowe) A4. KWESTIONARIUSZ DANYCH ANTROPOMETYCZNYCH INSTRUKCJA POMIARÓW I WYNIKI POMIARÓW Pyt. 1. Wzrost bez butów ( z dokładnością do 0,5cm) ID wzrostomierza - wpisać Wzrost nie został zmierzony z uwagi na -zaznaczyć przyczynę Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru Pyt. 2. Masa ciała bez butów( z dokładnością do 100g). Ciąża powyżej 20 tygodnia Podać masę ciała przed ciążą - gdy kobieta jest w ciąży powyżej 20 tygodnia Pyt. 3. Masa ciała nie została zmierzona zaznaczyć przyczynę. Pyt. 4. Masa ciała zmierzona samokodująca. Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru Pyt. 5. Obwód talii (z dokładnością do 0,5cm) Pyt. 6. Obwód talii nie został zmierzony z uwagi na - zaznaczyć przyczynę Pyt. 7. Obwód talii został zmierzony samokodujący Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru 38

63 Pyt. 8. Obwód bioder (z dokładnością do 0,5cm) Pyt. 9. Obwód bioder nie został zmierzony z uwagi na - zaznaczyć przyczynę Pyt.10. Obwód bioder został zmierzony - samokodujący Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru B. POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI instrukcja i wyniki pomiarów B1. INSTRUKCJA POMIARU CIŚNIENIA Aparatura potrzebna do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi: urządzenie do automatycznego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi OMRON 705IT, które przeszło walidację wg protokołu BHS mankiety o różnych rozmiarach nieelastyczna taśma miernicza termometr zegarek Kryteria wykluczające z pomiaru ciśnienia: Pomiar ciśnienia tętniczego krwi powinien być wykonany u wszystkich badanych z wyjątkiem osób z: amputacją obu ramion zniekształceniem obu ramion, które uniemożliwia prawidłowe założenie mankietu usuniętymi węzłami chłonnymi z obu pach (limfadenektomia) Warunki pomiaru Dla zapewnienia właściwych, standardowych warunków pomiaru w pokoju badań powinno być cicho, temperatura powinna być umiarkowana (w miarę ciepło, ale nie za gorąco) i mierzona dla każdego uczestnika badania. W przypadku jakichkolwiek zakłóceń w trakcie pomiaru, fakt ten powinien być odnotowany. Na pół godziny przed badaniem pacjent nie powinien palić papierosów, jeść, pić płynów z wyjątkiem wody, wykonywać wysiłków fizycznych oraz powinien mieć opróżniony pęcherz moczowy. Badany powinien zdjąć wierzchnie okrycie i obcisłą odzież. Sposób dokonania pomiaru ciśnienia tętniczego krwi 1. Pomiaru ciśnienia dokonuje przeszkolony asystent techniczny (pielęgniarka). Każda osoba mierząca powinna mieć swój numer identyfikacyjny, który należy zapisywać w karcie pomiaru 2. Pomiar powinien być wykonany tylko wyznaczonymi i sprawdzonymi aparatami (każde urządzenie do pomiaru ciśnienia powinno mieć swój indywidualny numer, który należy zapisywać w karcie pomiaru). 39

64 3. Urządzenie do pomiaru należy umieścić na stole przed osobą wykonującą pomiar w taki sposób, aby osoba badana nie widziała rezultatu pomiaru. 4. U każdego badanego dokonuje się pomiaru w pozycji siedzącej z podpartymi plecami i stopami opartymi na podłodze, badany nie powinien machać nogami. Jeżeli osoba badana nie dotyka nogami do podłogi należy podłożyć coś na czym mogłaby oprzeć nogi. Jeżeli badany nie jest w stanie siedzieć można wykonać pomiar w pozycji stojącej odnotowując ten fakt w ankiecie. 5. Pomiar ciśnienia w pozycji siedzącej wymaga, aby badany nie zmieniał tej pozycji w okresie 5 min. poprzedzających badanie. W trakcie pomiaru ciśnienia badany nie powinien mówić. 6. Pomiar powinien być wykonany, jeżeli to możliwe, na prawym ramieniu. Jeżeli wykonanie pomiaru ciśnienia na prawym ramieniu nie jest możliwe n,p. z powodu amputowanej prawej kończyny górnej, wysypki na ramieniu, otwartych ran, sińców, przetoki tętniczo-żylnej, można wykonać pomiar na lewej kończynie górnej odnotowując ten fakt i powód, dla którego prawa ręka nie mogła zostać użyta do pomiaru. Ręka badanego powinna być ułożona na blacie stołu, w taki sposób aby dół łokciowy (trójkątna przestrzeń w okolicy stawu łokciowego, która zawiera ścięgno mięśnia dwugłowego, nerw pośrodkowy i tętnicę ramienną) znajdował się na poziomie serca a ręka była ułożona powierzchnią dłoniową do góry. Aby to osiągnąć należy dostosować wysokość krzesła albo podnieść ramię używając n.p. poduszki. 7. Przed wykonaniem pomiaru ciśnienia tętniczego krwi powinien zostać zmierzony (przy pomocy nieelastycznej taśmy mierzącej) i zapisany największy obwód ramienia (z dokładnością do 1cm). Na podstawie pomiaru obwodu ramienia należy wybrać odpowiedni mankiet i odnotować jego wielkość w ankiecie. szerokość mankietu: mały obwód ramienia do 21cm, szerokość mankietu: średni obwód ramienia 22cm - 31cm, szerokość mankietu: duży obwód ramienia 32cm i więcej 8. Mankiet manometru nakłada się na odsłonięte prawe ramię, dolny brzeg ok. 3cm powyżej zgięcia łokciowego. Powinien być on założony tak, aby ściśle przylegał do ramienia i żeby przy napełnianiu go powietrzem nie poluzował się. Przewody gumowe powinny znajdować się po wewnętrznej części ramienia, a poduszka mankietu na jego przedniej i wewnętrznej powierzchni. Położenie górnego brzegu mankietu nie powinno być ograniczane przez odzież. 9. Pomiaru ciśnienia tętniczego krwi dokonuje się 3-krotnie w odstępach 1-minutowych. 10. W przypadku, gdy urządzenie pokazuje kod błędu pomiaru należy to odnotować. Kontrola jakości. Kontrola jakości pomiarów ciśnienia tętniczego krwi zawiera następujące elementy: trening personelu (teoria i praktyka) ocena sprzętu i regularna kalibracja 40

65 audit zewnętrzny Regularny przegląd sprzętu i jego kalibracja. Sprzęt powinien być regularnie sprawdzany, a efekty dokonywanych przeglądów powinny zostać odnotowane w log-book. Jeżeli zauważono jakiekolwiek problemy z urządzeniem i musi ono zostać zamienione powinno to również zostać odnotowane w log-book. Codzienny przegląd sprzętu: Codziennie, przed rozpoczęciem badań, lub gdy miejsce badania zostało przeniesione w inne miejsce powinno się upewnić, że: baterie mają wystarczająco dużo energii przewód gumowy nie ma uszkodzeń i jest prawidłowo połączony z aparatem Cotygodniowy przegląd sprzętu: Raz w tygodniu lub gdy następuje zmiana miejsca, w którym prowadzone są badania powinno się wykonać: 1. przegląd mankietu: czystość materiału i brak uszkodzeń brak uszkodzeń części gumowych 2. przegląd urządzenia do automatycznego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi (protokół kalibracji) Kontrola jakości dla automatycznego urządzenia do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi (centrum koordynujące): dla każdego urządzenia powinna być obliczona średnia i odchylenie standardowe skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi, aby określić czy urządzenie systematycznie wskazuje niższe lub wyższe od średniej pomiary dla każdej osoby mierzącej powinna być sprawdzona częstość identycznych pomiarów ciśnienia (oddzielnie ciśnienie skurczowe i rozkurczowe), aby ocenić czy osoba mierząca wykonuje rzeczywiście 3 pomiary dla każdego pacjenta dla każdej osoby mierzącej powinna być wyliczona średnia i odchylenie standardowe dla skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi, aby określić czy osoba mierząca wykonuje pomiary, które są systematycznie wyższe lub niższe niż średnia dla całego zespołu B1. WYNIKI POMIARU CIŚNIENIA Pyt. 1. Numer identyfikacyjny osoby wykonującej pomiar Pyt. 2. Powód niewykonania pomiaru ciśnienia tętniczego krwi zaznaczyć przyczynę Pyt. 3. Data pomiaru Pyt. 4. Godzina pomiaru Pyt. 5. Temperatura w pomieszczeniu Pyt. 6. Typ aparatu do pomiaru ciśnienia: wpisać OMRON 705IT Pyt. 7. Numer aparatu do pomiary ciśnienia: wpisać 094 lub 305 Pyt. 8. Obwód ramienia (w cm) 41

66 Pyt. 9. Rozmiar użytego mankietu ( w zależności od obwodu ramienia w cm) wybrać jeden z 3 wymienionych Pyt. 10. Ramię na którym wykonano pomiar Pyt. 11. Powód dla którego wykonano pomiar na lewym ramieniu - zaznaczyć przyczynę Pyt. 12. Pozycja w której wykonano pomiar Pyt. 13. Powód wykonania pomiaru w pozycji stojącej - zaznaczyć przyczynę Pyt. 14. Częstość rytmu serca (60 sek) Pyt. 15. Czy rytm serca był regularny Pyt. 16. Pomiary ciśnienia: 1-szy pomiar ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe częstość akcji serca 2-gi pomiar ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe częstość akcji serca 3-ci pomiar ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe częstość akcji serca Pyt. 17. Obserwacje osoby mierzącej (wszystko co może mieć związek z wynikiem pomiaru) Pyt. 18. Wpisać dane o błędzie pomiaru 42

67 ROZDZIAŁ XVI. INSTRUKCJA ZBIERANIA DANYCH DOTYCZĄCYCH ŻYWIENIA Część I. Dane identyfikacyjne Naklej nalepkę identyfikacyjną Pyt. 1. Nazwisko i imię wpisać dużymi drukowanymi literami pierwsze 3 litery nazwiska i pierwsze 3 litery imienia. Pyt. 2. Nr województwa wpisać 14. Pyt. 3. Nr gminy wpisać nr dzielnicy zgodnie z listami osób wylosowanych. Pyt. 4. Nr rejestru wpisać numer rejestru pacjenta. Pyt. 5. Data badania wpisać pełną datę badania, używając cyfr arabskich: dzień badania (dwucyfrowy) np. 03; 17 miesiąc badania (dwucyfrowy) np. 01; 12 rok badania (czterocyfrowy)np Pyt. 6. Nr wywiadu żywieniowego - 1 Część II. Upodobania żywieniowe Pyt. 1. Czy soli dodatkowo - samokodujące Odpowiedź twierdzącą należy zaznaczyć: gdy dosala potrawy bez spróbowania, gdy dosala często, uznając większość potraw za niedosolone Pyt. 2. Czy usuwa tłuszcz - samokodujące Pyt. 3. Czy zmienił sposób żywienia - samokodujące Pyt. 4. Jak ocenia swoje żywienie samokodujące Część III. Zwyczajowa częstotliwość spożywania produktów w okresie ostatnich 2-3 miesięcy Pyt. 1. Jak często jada produkty - pytanie dotyczy przeciętnej częstotliwości spożywania produktów w okresie ostatnich 2-3 miesięcy, zarówno w dniach roboczych, jak i wolnych od pracy, Uwzględniono produkty powszechnie spożywane, o charakterze aterogennym, sprzyjającym rozwojowi miażdżycy lub antyaterogennym, zmniejszającym to ryzyko. Przyjęto cztery kategorie częstotliwości spożycia w ciągu tygodnia i dwie kategorie określające rzadsze spożycie. Podaną przez ankietowanego częstotliwość należy zaznaczyć wpisując X do odpowiedniej rubryki. Uwaga: W przypadku pomyłki należy skreślić niewłaściwą odpowiedź, zaznaczyć prawidłową i otoczyć kółkiem właściwą odpowiedź 43

68 Mleko, kefir, jogurt, napoje mleczne, również mleko w postaci zup, koktajli, mleka z kawą. Nie uwzględniać małych ilości mleka np. łyżeczka mleka do kawy, zup. Ser biały, twaróg, również zawarty w potrawach np. pastach serowych, naleśnikach i pierogach z serem oraz leniwych, sernikach. Ser żółty, topiony, uwzględniać również ser żółty dodawany do potraw np. zapiekanek, pizzy. Mięso wołowe, wieprzowe, cielęce, baranina i podroby, potrawy z mięsa wieprzowego, wołowego lub baraniny oraz z podrobów, konserwy mięsne, także mięso zawarte w potrawach półmięsnych np. pierogach, naleśnikach, gołąbkach oraz mięso gotowane w zupach. Drób i wędliny drobiowe, potrawy z mięsa drobiowego, również mięso gotowane w zupach, wędliny drobiowe, również puszkowane. Wędliny wieprzowe, wołowe, cielęce, również puszkowane. Ryby i konserwy rybne, potrawy z ryb morskich i słodkowodnych świeżych i mrożonych, także ryby wędzone i konserwy rybne. Jaja, gotowane, smażone, potrawy z jaj np. kotlety, omlety. Masło, do smarowania pieczywa oraz dodawane do potraw np. kraszenie zup, ziemniaków, smażenie, pieczenie. Margaryny miękkie (w pudełkach), do smarowania pieczywa oraz dodawane do potraw. Tłuszcze mieszane, oparte na mieszankach masła i margaryny lub masła i oleju do smarowania pieczywa oraz dodawane do potraw. Smalec, słonina, do kraszenia, smażenia, duszenia oraz do smarowania pieczywa. Oleje, oleje i oliwa dodawane do potraw np. surówek, sałatek, także w postaci majonezu oraz stosowane do smażenia, duszenia. Warzywa gotowane, również w postaci zup z większą ilością warzyw, sałatek warzywnych, sałatek warzywnych z dodatkami. Nie uwzględniać samych wywarów warzywnych lub mięsnowarzywnych np. rosołów, bulionów. Warzywa surowe, spożywane do dań obiadowych, do kanapek, jako przekąski. Suche strączkowe, potrawy z suchych nasion roślin strączkowych: fasoli, soi, soczewicy, grochu np. zupy, kotlety, gulasz, dodatki do sałatek, pasztety i pasty do smarowania. Owoce, świeże i mrożone, surowe, pieczone, gotowane np. z kompotu, dodawane do potraw np. ryżu, makaronu. Soki owocowe i warzywne, nie uwzględniać słodzonych, zagęszczonych soków dodawanych do wody. Pyt. 2. Czy jest na specjalnej diecie- samokodujące 44

69 Część IV. Wywiad ze spożycia w ciągu 24 godzin Pyt. 1. Ogólna charakterystyka prawidłowości rozkładu posiłków Wypełnia osoba kodująca ankietę 1- rozkład prawidłowy przynajmniej trzy posiłki dziennie oraz przynajmniej 2 przerwy między posiłkami w granicach 3,5 do 5,5 godziny; 2- rozkład częściowo prawidłowy nie mieszczący się w klasyfikacji 1 lub 3; 3- rozkład nieprawidłowy 1 lub 2 posiłki dziennie. Pyt. 2. Żywienie w badanym dniu - żywienie typowe zaznaczamy, gdy dzień objęty wywiadem żywieniowym nie różnił się zasadniczo od innych dni pod względem liczby posiłków, ilości spożytej żywności. Natomiast żywienie nietypowe zaznaczamy, gdy żywienie w dniu objętym wywiadem istotnie różniło się od innych dni np. z powodu choroby czy też uczestnictwa w przyjęciu, spotkaniu towarzyskim lub też z innych powodów. Pyt. 3. Spożycie żywności w czasie ostatnich 24 godzin Celem wywiadu jest określenie ilościowego spożycia wszystkich produktów, potraw oraz napojów w okresie 24 godzin poprzedzających badanie, z uwzględnieniem godzin spożycia podstawowych posiłków. Ilości spożytej żywności ocenia się w miarach domowych lub handlowych, wielkość porcji można również określić za pomocą zdjęć zamieszczonych w Albumie fotografii produktów i potraw. Ostatecznym wynikiem z ilościowego spożycia są wartości wyrażone w gramach. W przypadku potraw, zwłaszcza regionalnych, należy podać skład potrawy i sposób przygotowania oraz rodzaj tłuszczu (o ile taki użyto). Część V. Ogólne zasady prowadzenia wywiadu Wywiad powinien być prowadzony w miejscu pozwalającym na skupienie i spokojną rozmowę. Przed rozpoczęciem wywiadu trzeba poinformować respondenta: - na czym polega wywiad; prosimy aby przypomniał sobie co wczoraj jadł i pił, gdzie i w jakich okolicznościach; - o anonimowości informacji i znaczeniu udzielania prawdziwych informacji. Ważne jest, aby ankietowany wiedział o potrzebie objęcia wywiadem pełnych 24 godzin. Najczęściej jest to czas od rana (od wstania z łóżka) poprzedniego dnia do rana dnia następnego, czyli trzeba uwzględnić ewentualne spożycie w czasie nocy. W przypadku pracy zmianowej lub innych okoliczności powodujących, że wywiad rozpoczyna się od innej pory dnia lub nocy, należy objąć wywiadem pełne 24 godziny. Koniecznie trzeba zapisać godzinę spożycia z dokładnością do pół godziny np. 6 00, 11 30,

70 Przed rozpoczęciem wywiadu należy zapytać czy respondent zrozumiał jego cel, po zakończeniu, czy wszystko było zrozumiałe i czy chce uzupełnić dane. Tam gdzie to możliwe, należy stosować pytania sprawdzające np. o spożyciu słodyczy, sosów, majonezów, wypijanych napojach alkoholowych i bezalkoholowych, tłuszczach stosowanych do potraw, dodatkach do zup i gęstości zup, suplementacji witaminami i składnikami mineralnymi. Nie należy zadawać pytań konkretyzujących posiłki np. co Pan(i) jadł(a) na śniadanie, natomiast pytać o pierwszy posiłek. Przy kolejnych posiłkach podano w nawiasach również ich zwyczajowe nazwy, po to aby ułatwić ankieterowi zakwalifikowanie posiłku i wpisanie do odpowiedniej rubryki. Należy kierować się porą posiłku; przyjmuje się jako I śniadanie posiłek zjedzony do godz. 9, II śniadanie-do godz. 13, obiad-do godz. 18, kolację-po godz. 18. Jako posiłek zakwalifikowany do wpisania w pozycjach I-IV należy traktować porcję żywności, która poza wartością energetyczną charakteryzuje się obecnością składników świadczących o jej wartości odżywczej np. kanapka z serem, porcja jogurtu i owoce itp. Jako pojadanie należy uznać produkty nie przedstawiające sobą istotnej wartości odżywczej np. cukierki, czipsy, coca-cola itp., spożyte między głównymi posiłkami jak również zamiast głównego posiłku. Całość wywiadu można podzielić na następujące etapy: I. Przypomnienie sobie wszystkich spożytych produktów i potraw. Można posłużyć się następującymi pytaniami: 1. Proszę sobie przypomnieć co Pan(i) jadł(a) i pił(a) wczoraj po wstaniu z łóżka. 2. O której to było godzinie? 3. Czy posiłek zjadł(a) Pan(i) w domu czy poza domem? 4. Czy jeszcze coś Pan(i) jadł(a) i pił(a)? 5. Co następnie Pan(i) jadł(a) i pił(a)? 6. O której to było godzinie? 7. Czy coś jeszcze Pan(i) jadł(a) i pił(a)? W ten sposób należy powtórzyć powyższe pytania aż do uzyskania pełnych informacji o wszystkich produktach, potrawach i napojach spożytych w ciągu całego dnia, także ewentualnie w nocy, czyli w czasie pełnych 24 godzin. Często niezbędne jest zadawanie dodatkowych pytań np.: 8. Jakiego rodzaju pieczywo Pan(i) jadł(a)? 9. Czy pieczywo było posmarowane? Czym? 10. Czy do pieczywa spożywał(a) Pan(i) jakieś produkty? 11. Czy jeszcze coś Pan(i) jadł(a) i pił(a)? 46

71 Przypomnienie sobie całodobowego spożycia mogą ułatwić inne dodatkowe pytania np. łączące posiłki z aktywnością w pracy, domu lub w czasie odpoczynku oraz odtworzenie w pamięci okoliczności towarzyszących posiłkowi, wyglądu talerza itp. II. Opis spożytych produktów i potraw oraz napojów. Każdy zapisany produkt i napój powinien zawierać informacje o jego rodzaju i składzie np. rodzaju pieczywa, oleju lub margaryny, zawartości tłuszczu w jogurcie. Każda potrawa również wymaga danych o zastosowanej technologii, dodanych składnikach np. rodzaju tłuszczu lub sposobie doprawiania np. dodatku do zupy śmietany o odpowiedniej zawartości tłuszczu, przyprawy ziołowej zamiast soli. Trzeba uwzględnić spożycie żywności o obniżonej kaloryczności oraz obniżonej zawartości tłuszczu, cukru lub soli. Pomocą w opisie produktów jest załącznik nr 1 Zasady opisywania produktów i potraw, zawierający zagadnienia o których trzeba pamiętać przy opisie produktów. Informacje te mogą być niemożliwe do uzyskania, gdy posiłek był spożyty poza domem. Należy się również liczyć z sytuacją, że respondent może nie znać składu lub metody przygotowania posiłku np. gdy kuchnię prowadzi jedna osoba, a reszta domowników nie jest tym zainteresowana. W takich przypadkach można zadać pomocnicze pytania np. o rodzaj tłuszczu w lodówce (olej, oliwa, smalec). III. Oszacowanie wielkości spożycia. Trzeba pamiętać, aby była to ilość faktycznie zjedzona, czyli trzeba odjąć odpadki i część potrawy pozostawionej na talerzu. Można posługiwać się miarami domowymi (np. 1 łyżeczka, 1 łyżka, 1 szklanka napojów lub produktów sypkich, 1 talerz zupy), miarami długości lub objętości (np. długość i grubość w cm kromki chleba, plasterka sera, surowej marchwi, średnica pomarańczy lub objętość w ml wódki, sosu sojowego itp.) bądź w jednostkach wagowych (gramach). Pomocą do określenia ilościowego spożycia jest Album fotografii produktów i potraw opracowany w Instytucie Żywności i Żywienia, w którym zamieszczono miary handlowe i domowe najczęściej spożywanych produktów. IV. Sprawdzenie i uzupełnienie zapisów. W końcowym etapie trzeba powrócić do początku wywiadu, prześledzić cały zapis z dobowego spożycia żywności, sprawdzić czy wszystkie informacje zostały zapisane właściwie i uzupełnić brakujące dane, także dotyczące jedzenia lub picia w nocy. Należy zwrócić uwagę na spożycie przekąsek między głównymi posiłkami (np. czipsów, orzeszków, słodyczy) oraz na picie napojów alkoholowych. Zapis o alkoholu wymaga podania rodzaju i ilości wypitego napoju, co umożliwia przeliczenie na alkohol 100%. Po zakończeniu zapisu z dobowego spożycia trzeba porównać go z zapisem częstotliwości spożywania produktów. Jeśli respondent podał, że np. codziennie pije mleko (kefir, jogurt, maślankę), a w wywiadzie dobowym, który był reprezentatywny dla typowego żywienia, nie 47

72 wymienił mleka, należy to sprawdzić i skorygować zapis częstotliwości lub uzupełnić zapis dobowego spożycia. Pyt.4. Czy w dniu wczorajszym przyjmował preparaty witaminowe lub mineralne? W przypadku odpowiedzi tak, należy zapisać nazwę preparatu, a także w przypadku preparatów o niewielkiej liczbie składników, zawartość tych składników w preparacie np. witamina C może być w tabletkach o zawartości 100 mg, 200 mg oraz w tabletkach musujących 500 mg. Należy również zapisać liczbę przyjętych tabletek, drażetek itp. Pyt.5. Czy preparaty przyjmował z powodu aktualnych dolegliwości - np, przeziębienia, Wywiad powinien się zakończyć podziękowaniem respondentowi za współpracę i poświęcenie czasu na rozmowę. Zasady zastosowania metody oceny sposobu żywienia ze spożycia w czasie 24 godz., jej zalety i wady przedstawiono w załączniku 2. Część VI. Podstawowe zasady opisywania produktów W wywiadzie z dobowego spożycia żywności niezbędne jest uzyskanie dokładnych danych o rodzaju spożytych produktów, potraw i wypitych napojów. Pomocą może być wykaz informacji, które podano poniżej. PIECZYWO rodzaj (jasne razowe, pszenne, żytnie, mieszane, z dodatkami soja, słonecznik, orzechy) wielkość porcji (liczba i wielkość kromki, liczba bułek) ciężar porcji CIASTO rodzaj ciasta domowe lub handlowe rodzaj zastosowanego tłuszczu (jeśli wiadomo) wielkość porcji (liczba i wielkość plasterków ciasta, liczba sztuk ciastek) ciężar porcji PRODUKTY ZBOŻOWE rodzaj i nazwa handlowa (mąka, makaron, kasza gryczana, jęczmienna itp.) wielkość porcji (łyżki, szklanki) ciężar porcji zastosowane dodatki (tłuszcz, sos) MLEKO I PRODUKTY 48

73 rodzaj i nazwa handlowa (napoje mleczne- mleko, kefir, jogurt, maślanka, sery- twarogowe, żółte, pleśniowe) zawartość tłuszczu (%) wielkość porcji (objętość napoju, liczba i wielkość plasterków sera, łyżek sera twarogowego) ciężar porcji MIĘSO, DRÓB, PRZETWORY I PRODUKTY rodzaj i charakterystyka mięsa (wieprzowe, wołowe, drób, chude, z widocznym tłuszczem, z kością, bez kości, drób ze skórą, bez skóry) nazwa handlowa i charakterystyka wędliny (chude, z widocznym tłuszczem) wielkość porcji (mięsa, liczba plasterków wędliny, parówek) ciężar porcji metoda przyrządzania (gotowane, smażone, duszone, grillowane) rodzaj użytego tłuszczu (jeśli wiadomo) RYBY, PRZETWORY I PRODUKTY rodzaj i nazwa handlowa (ryby, konserwy rybne, ryby wędzone) metoda przyrządzania (gotowana w warzywach, smażona, duszona, grillowana) rodzaj tłuszczu (jeśli wiadomo) zastosowane dodatki (olej, przecier pomidorowy) wielkość porcji ciężar porcji WARZYWA nazwa i rodzaj (świeże, mrożone, puszkowane) metoda przyrządzania (surowe, gotowane, duszone) zastosowane dodatki (rodzaj tłuszczu, sosu) wielkość porcji (liczba sztuk, liści, łyżek) ciężar porcji OWOCE nazwa i rodzaj (świeże, mrożone, puszkowane) metoda przyrządzania (surowe, pieczone, gotowane) dodatki (cukier, sok owocowy, czekolada, śmietana) wielkość porcji (liczba sztuk) ciężar porcji SUCHE STRĄCZKOWE nazwa i rodzaj (nasiona fasoli, soi, soczewicy, grochu) metoda przyrządzania (w postaci zupy, kotletów, gulaszu, dodatku do sałatki, pasztetu) wielkość porcji 49

74 ciężar porcji ZUPY nazwa i rodzaj (domowa, przygotowana poza domem, z koncentratu) podstawa (woda, wywar warzywny, mięsny, mleko) zastosowane dodatki (ryż, makaron, ziemniaki, grzanki) sposób zaprawienia (śmietana, żółtka, mąka) gęstość (rzadka, gęsta) wielkość porcji (pełna talerz, talerz do wrębu, łyżka wazowa) ciężar porcji POTRAWY MIESZANE np. potrawy mięsno-warzywne, leczo, bigos nazwa i rodzaj (domowa, przygotowana poza domem, z koncentratu) sposób zaprawiania (tłuszcz, śmietana, żółtka) wielkość porcji (łyżka wazowa, stołowa) ciężar porcji SOKI I NAPOJE BEZALKOHOLOWE nazwa i rodzaj (sok niskosłodzony, słodzony) zastosowane dodatki (cukier, śmietana, cytryna) objętość porcji (szklanka, butelka, puszka) ciężar porcji NAPOJE ALKOHOLOWE nazwa i rodzaj (wódka, wino wytrawne, słodkie białe, czerwone, piwo,) objętość lub ciężar porcji ( 100 ml wódki, szklanka wina, butelka lub puszka piwa czy 0,33l czy 0,5 l) SŁODYCZE I PRZEKĄSKI np. cukierki, cukierki czekoladowe, batony, czekolada, chałwa, chipsy nazwa handlowa i rodzaj wielkość porcji (liczba cukierków, kostek czekolady, łyżki czipsów, orzeszków, opakowanie o znanym ciężarze) ciężar porcji 50

75 Część VII. Metoda wywiadu ze spożycia w czasie 24 godzin poprzedzających badanie Zastosowanie metody 1. Ocena średniego spożycia w grupie reprezentatywnej dla danej populacji i o odpowiedniej liczebności, 2. Porównanie sposobu żywienia różnych grup i zmiany w sposobie żywienia w różnych okresach czasu, 3. Monitorowanie spożycia dla oceny sposobu żywienia i stanu zdrowia populacji. Zalety metody 1. Możliwość wystandaryzowania metody, 2. Krótki czas wywiadu (ok. 20 min.), 3. Niskie koszty, 4. Nie wpływa na zmianę sposobu żywienia respondenta, 5. Mała uciążliwość dla respondenta. Źródła błędów A. Ze strony ankietera 1. Pośpiech w przeprowadzaniu wywiadu, 2. Brak przyjaznego kontaktu z ankietowanym, 3. Odstępstwa od wystandaryzowanych pytań, 4. Brak dokładnej znajomości aktualnego asortymentu produktów i napojów oraz aktualnych wielkości opakowań, 5. Brak praktycznej znajomości receptur i sposobu przyrządzania potraw oraz miar domowych, 6. Błędy w zapisie ilościowym spożytych produktów i potraw, 7. Niesprawdzenie kompletności i poprawności wywiadu po jego zakończeniu. B. Ze strony respondenta: 1. Zapominanie o spożyciu produktów i napojów oraz świadome lub nieświadome pomijanie spożycia, 2. Chęć wywarcia dobrego wrażenia na ankieterze poprzez przedstawianie spożycia jako bardziej korzystnego dla zdrowia, 3. Wymienianie produktów i napojów spożytych innego dnia, 4. Niemożność lub brak chęci określenia wielkości spożytej porcji, 5. Niedoszacowanie dużych i przeszacowanie małych porcji. 51

76 ZAŁĄCZNIKI: 1. LISTA OSÓB BIORĄCYCH UDZIAŁ W BADANIU, NUMERY IDENTYFIKACYJNE ORAZ ZAKRESY OBOWIĄZKÓW 2. WZÓR ZAPROSZENIA I INFORMACJI O BADANIU 3 KARTA OBIEGOWA 4. ZGODA NA BADANIE 5. ZGODA NA BADANIE GENETYCZNE 6. ANKIETA GŁÓWNA 7. ANKIETA PSYCHOLOGICZNA A. Kwestionariusz depresji B. Kwestionariusz wsparcia społecznego C. Kwestionariusz jakości życia 8. ANKIETA ŻYWIENIOWA 9. FORMULARZ BIOCHEMICZNY INDYWIDUALNY 10. LIST Z WYNIKAMI BADAŃ 11. MATERIAŁY SZKOLENIOWE: A. Pomiary ciśnienia RR i tętna B. Pomiary obwodu talii i bioder C. Pomiary wzrostu i wagi D. Naklejki identyfikacyjne E. Instrukcja pobierania krwi 52

77 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study Numery identyfikacyjne, lista nazwisk oraz zakres obowiązków dla pracowników Zakładu Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia biorących udział w badaniu EHES Nr identyfikacyjne Nazwisko i imię Zakres obowiązków 1 Koordynacja badania 2 Pielęgniarka: Pobieranie krwi, badanie EKG, Rejestracja, ankieta główna; kontrola sprzętu 3 Technik medyczny: Ankieter: ankieta główna, badanie EKG, pomiar ciśnienia; kontrola sprzętu 4.. PR, Projekt i przygotowanie graficzne materiałów promocyjnych, tworzenie i opieka merytoryczna nad stroną internetową badania; Rejestracja: pomiary RR i tętna; Ankieter: ankieta psychologiczna Statystyk: Tworzenie i obsługa bazy danych programu; Opracowanie karty obiegowej i nalepek; Pomiary antropometryczne kontrola sprzętu Ankieter: pomiary antropometryczne, pomiar RR i tętna, ankieta główna kontrola sprzętu Główny statystyk: Próba losowa, analizy statystyczne

78 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study Lekarz: Szkolenie dotyczące pomiarów ciśnienia krwi i pomiarów antropometrycznych, ocena EKG, konstrukcja kwestionariusza podstawowego, ankieta lekowa, ocena końcowa Socjolog: szkolenie dotyczące badań antropometrycznych i ankiety psychologicznej, konstrukcja kwestionariuszy psychologicznych (wsparcie społeczne, depresja) Lekarz: Szkolenie dotyczące pomiarów antropometrycznych i pobierania krwi, ocena EKG, ankieta lekowa, ocena końcowa Rejestracja; Ankieter: pomiary antropometryczne, pomiary RR i tętna, Kontrola sprzętu Ankieter żywieniowy, konstrukcja kwestionariusza żywieniowego, szkolenie w zakresie zbierania danych żywieniowych Ankieter żywieniowy, konstrukcja kwestionariusza żywieniowego, szkolenie w zakresie zbierania danych żywieniowych Ankieter: ankieta żywieniowa; Sekretariat, sprawy finansowe Uwaga! Kalibracja oraz sprawdzenie sprzętu przez osoby odpowiedzialne odbywa się: 1. wagi, aparaty do pomiarów RR i wzrostomierze 2 razy dziennie, 2. taśma do pomiaru obwodu talii i bioder 1 raz w miesiącu Osoby odpowiedzialne:... Osoby nadzorujące:...

79 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia INSTYTUT KARDIOLOGII im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego Warszawa, dn..... ZAPROSZENIE I INFORMACJA O EUROPEJSKIM BADANIU STANU ZDROWIA LUDNOŚCI Szanowna(y) Pani(e), Choroby układu krążenia rozwijają się na podłożu miażdżycy tętnic, choroby wieńcowej, zawału serca, udaru mózgu czy choroby naczyń. Są to główne przyczyny chorobowości, inwalidztwa, i przedwczesnych zgonów w krajach uprzemysłowionych, w tym także w Polsce. Mimo niewielkich oznak poprawy to nadal w naszym kraju umieralność z powodu chorób układu krążenia jest blisko dwukrotnie wyższa niż w krajach zachodnich Unii Europejskiej. W 2008 roku z powodu chorób układu krążenia zmarło w Polsce mężczyzn i kobiet poniżej 74 roku życia co znaczy, że codziennie przedwcześnie umiera w Polsce ponad 160 osób. Tak niekorzystna sytuacja w głównej mierze jest spowodowana nieprawidłowym stylem życia, który prowadzi do rozwoju miażdżycy i w konsekwencji do wystąpienia chorób serca i naczyń. Do najważniejszych czynników ryzyka miażdżycy zaliczamy palenie, nieprawidłowe żywienie, małą aktywność fizyczną, nadciśnienie, otyłość, wysoki poziom cholesterolu. Należy zaznaczyć, że wczesne zmiany miażdżycowe w tętnicach pojawiają się już w młodości, a nawet w dzieciństwie przez szereg lat zmiany te powiększają się nie dając początkowo żadnych objawów klinicznych. Objawy kliniczne chorób serca i naczyń pojawiają się często nagle (nagły zgon, zawały serca, udar mózgu) wtedy kiedy zmiany miażdżycowe są już bardzo zaawansowane. Toteż niezwykle istotne jest wczesne wykrycie czynników ryzyka miażdżycy oraz ich leczenie, tak aby zapobiec lub opóźnić występowanie poważnej choroby serca czy nawet przedwczesnego zgonu. Obecnie pod auspicjami Unii Europejskiej wdrożony został międzynarodowy projekt pod nazwą Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności (skrót EHES od angielskiej nazwy: European Health Examination Survey). Badanie to jest realizowane w 14 europejskich krajach. W Polsce badanie zostanie przeprowadzone przez zespół Zakładu Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii w próbie losowej dorosłych mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy. Będzie ono miało na celu ocenę stanu zdrowia mieszkańców Warszawy pod kątem zagrożenia chorobami serca i naczyń. Ze względu na rangę tego badania zostało ono objęte patronatem Sekcji Epidemiologii i Prewencji Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Działająca przy Instytucie Kardiologii Terenowa Komisja Bioetyczna w dniu 3 sierpnia 2010 r wydała zgodę na przeprowadzenie badania (nr zgody 1217). Z przyjemnością informujemy, że został(a) Pan(i) wylosowany(a) do tego badania. Stąd pragniemy zaprosić Pana(ią) do udziału w tym badaniu, które zostanie przeprowadzone bezpłatnie i obejmie ocenę stanu Pana(i) zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem układu sercowonaczyniowego. Badanie to oparto na wytycznych Międzynarodowych Towarzystw Naukowych i Unii Europejskiej odnośnie oceny stanu zdrowia populacji europejskiej. Badanie potrwa ok. 120 minut. Poza wywiadem oceniającym Pana(i) stan zdrowia i styl życia, przebyte choroby i stosowaną dietę, w skład badania wchodzić będzie pomiar wagi i wzrostu, obwodu talii i bioder, ciśnienia tętniczego oraz

80 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study będzie pobrana próbka krwi (ok. 12 ml) na oznaczenie poziomu cholesterolu, HDL- cholesterolu, LDLcholesterolu, triglicerydów oraz glukozy, to znaczy tych czynników, które mają wpływ na rozwój chorób układu krążenia. Ponadto zostanie wykonany zostanie elektrokardiogram spoczynkowy. Poza tym, w oparciu o wyniki badań wyliczymy dla Pana(i) 10-letnie ryzyko choroby sercowo-naczyniowej. Wyniki wszystkich badań objęte będą tajemnicą i zostaną przesłane tylko Panu(i) listownie wraz odpowiednimi zaleceniami. Poza tym, wyniki te zostaną zakodowane elektronicznie, co uniemożliwi ich identyfikację z Panem(ią). Udział w badaniu jest całkowicie bezpłatny i zupełnie dobrowolny. Mamy jednak nadzieję, że wykorzysta Pan(i) szansę dodatkowej oceny stanu swego zdrowia przy naszej pomocy i przyczyni się poprzez udział w badaniu do pogłębienia wiedzy dotyczącej zagrożenia chorobami układu krążenia polskiego społeczeństwa. W związku powyższym uprzejmie prosimy o zgłoszenie się: w dniu... o godz.... do INSTYTUTU KARDIOLOGII Centrum Naukowo-Badawcze, Warszawa-Anin ul. Niemodlińska 33 (dojazd autobusami linii 115, 125 i 525 do przystanku IX Poprzeczna). Uprzejmie prosimy o: - przyjście na czczo (przynajmniej 8, ale nie dłużej niż 14 godzin), - wzięcie ze sobą opakowań leków, które ewentualnie Pan(i) zażywa, - przyniesienie dowodu osobistego z wpisanym numerem PESEL. Dodatkowe informacje można uzyskać w Zakładzie Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia (tel w godz. 13:00 14:30) W przypadku niemożności zgłoszenia się w proponowanym terminie prosimy o telefoniczne uzgodnienie dogodnego terminu tel w godz. 13:00 14:30 Pozostajemy z poważaniem Kierownik Zakładu Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia Koordynator Krajowy Badania EHES - JA Prof. dr hab. n. med. Wojciech Drygas Prof. dr hab. med. Grażyna Broda

81 Nalepka EHES Nalepka z kodem kreskowym Imię i nazwisko:... Data badania:... (DD.MM. RRRR) Numer PESEL... RECEPCJA:... Kod: Podpis: A. Zgoda na badanie: tak nie B. Zgoda na badania genetyczne: tak nie C. Pomiar ciśnień: tak nie D. Pomiar wzrostu: tak nie E. Pomiar masy ciała: tak nie F. Pomiar obwodów talii i bioder: tak nie POBRANIE KRWI:... Kod: Podpis: G. Krew na badanie: tak nie H. Krew badania genetyczne: tak nie ANKIETA GŁÓWNA:... Kod: Podpis: I. Ankieta główna: tak nie ANKIETA ŻYWIENIOWA:... Kod: Podpis: J. Ankieta żywieniowa: tak nie ANKIETA PSYCHOLOGICZNA:... Kod: Podpis: K. Ankieta psychologiczna: tak nie ELEKTROKARDIOGRAM:... Kod: Podpis: L. Elektrokardiogram: tak nie LEKARZ:... Kod: Podpis: M. Przegląd wywiadu i badań tak nie N. Ankieta lekowa: tak nie WYSYŁKA WYNIKÓW:... Kod: Podpis: O. Data wysyłki:...(dd.mm. RRRR) Uwagi: W razie braku miejsca kontynuuj na odwrocie

82 EHES Pilot Study, formularz zgody Uwaga, należy wypełnić dla każdej osoby, która jest w stanie udzielić zgody. Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia INSTYTUT KARDIOLOGII im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa, ul. Alpejska 42 FORMULARZ ZGODY NA UDZIAŁ W BADANIU: EUROPEJSKIE BADANIE STANU ZDROWIA EHES Pilot Study Imię i nazwisko... NAKLEJKA Z NUMEREM RESPONDENTA Oświadczam, że zostałem(am) szczegółowo poinformowany(a) o celu badań. Wszystkie wątpliwości dotyczące tych działań zostały mi wyjaśnione. Rozumiem, że wszystkie dane osobowe są zakodowane i nie zostaną udostępnione osobom postronnym. Rozumiem także, że w każdej chwili mogę odstąpić od badania bez żadnych konsekwencji. Wyrażam zgodę na: Przeprowadzenie ze mną ankiety dotyczącej oceny mojego stanu zdrowia i ryzyka chorób sercowo naczyniowych, Zmierzenie ciśnienia tętniczego krwi, pomiar wagi i wzrostu, Pobranie krwi na badania laboratoryjne, Przetwarzanie uzyskanych danych w celach wyłącznie naukowych Czytelny podpis respondenta Czytelny podpis ankietera _2_ _0_ _1_ Miejscowość Data

83 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia EHES Pilot Study NAKLEJKA Z NUMEREM RESPONDENTA Informacja oraz formularz świadomej zgody na badanie genetyczne Wprowadzenie Prosimy Pana/Panią o zgodę na dodatkowe pobranie próbki krwi (ok. 10 ml) do przeprowadzenia testów, opisanych poniżej. Z pobranej próbki krwi będzie pobrane DNA (materiał genetyczny). Celem badania jest określenie związku pomiędzy indywidualnymi cechami genetycznymi (dziedzicznymi) a stanem zdrowia. W szczególności badanie dotyczy roli genów w powstaniu otyłości, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej, a tym samym określenie, w jakim związku czynniki genetyczne mają wpływ na ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej i cukrzycy. Ochrona danych osobowych Wszystkie informacje genetyczne uzyskane w wyniku analiz próbek krwi będą traktowane jako poufne i wykorzystywane wyłącznie do badań naukowych. W celu ochrony uczestnika badań przed ryzykiem ujawnienia komukolwiek danych osobowych wszystkie wyniki testów genetycznych będą oznakowane indywidualnym numerem kodowym (bez podawania imienia, nazwiska i adresu) różnym od indywidualnego numeru próbki krwi. Probówki z wyizolowanym DNA będą przechowywane w Instytucie Kardiologii w Warszawie przez okres do 20 lata, po tym okresie jeżeli zostaną jakieś próbki niewykorzystane do badań genetycznych ulegną one zniszczeniu zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi W każdej chwili może Pan(i) zażądać zniszczenia próbki

84 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia EHES Pilot Study krwi po porozumieniu się z doc. dr hab. med. Grażyną Brodą z Instytutu Kardiologii w Warszawie (tel ). Potencjalne korzyści dla uczestnika badania Udział w badaniu genetycznym nie przynosi bezpośrednich korzyści osobie badanej. Pośrednie korzyści mogą polegać na poszerzeniu wiedzy medycznej, która umożliwi dokładniejsze poznanie przyczyn powstawania chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy, a co za tym idzie wprowadzenie skuteczniejszych metod ich zapobiegania i leczenia. ZGODA NA UDZIAŁ W BADANIU Potwierdzam, że przeczytałem(am) i zrozumiałem(am) treść informacji o badaniu oraz wyrażam zgodę na udział w badaniu genetycznym. Rozumiem, że mogę w każdej chwili zażądać zniszczenia próbki krwi po porozumieniu się z doc. dr med. Grażyną Brodą z Instytutu Kardiologii w Warszawie (tel ) Imię i nazwisko Data Podpis osoby badanej osoby badanej (wpisywana własnoręcznie) Imię i nazwisko badacza Data

85 Miejsce na naklejkę z numerem respondenta Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia INSTYTUT KARDIOLOGII Warszawa, ul. Alpejska 42 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności EHES Pilot Study KWESTIONARIUSZ BADANIA PODSTAWOWEGO ROZDZIAŁ I. DANE IDENTYFIKACYJNE Data badania (dzień, miesiąc, rok) Q Czas rozpoczęcia badania (godz., min) : ROZDZIAŁ II. DANE DEMOGRAFICZNE Q Płeć 1. mężczyzna 2. kobieta Q Proszę podać datę urodzenia (dzień, miesiąc, rok) Jaki jest Pana(i) stan cywilny formalny? 1. panna, kawaler 2. mężatka, żonaty (włączając wolne związki) 6. Czy mieszka Pan(i) z małżonkiem lub partnerem? 1. Tak 2. Nie 7. Z iloma osobami mieszka Pan(i) w domu (włączając siebie)? 8. Jakie jest Pana(i) wykształcenie? 1. brak wykształcenia 2. podstawowe 3. gimnazjum 4. liceum/technikum 5. policealne 6. licencjat 3. wdowa, wdowiec 4. rozwiedziony, separacja osoby 9. Proszę podać liczbę lat nauki (nie liczyć powtarzanych klas lub lat studiów) 7. wyższe 8. zasadnicze zawodowe po szkole podstawowej 9. zasadnicze zawodowe po gimnazjum 10. Jaki jest przeciętny miesięczny dochód netto (po odliczeniu wszystkich podatków na rękę ) przypadający na jedną osobę w Pana(i) rodzinie (gospodarstwie domowym)? 1. poniżej 500 zł 2. od zł 3. od zł 4. od zł zł zł 7. >3000zł 8. nie wiem trudno powiedzieć 9. odmowa odpowiedzi Q0202 Q0203K Q0261 Q0262 Q0204K Q0263 Q0205K 1

86 ROZDZIAŁ III. DANE DOTYCZĄCE PRACY I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ 1. Jaka jest Pana(i) obecna sytuacja zawodowa (główne źródło utrzymania)? 1. pracuję zarobkowo (przejdź do pytania 3) 7. odbywam służbę wojskową 2. jestem bezrobotny(a) 8. prowadzę gospodarstwo domowe 3. uczę się (szkoła, studia) 9. prowadzę gospodarstwo rolne 4. jestem emerytem 10. jestem na urlopie macierzyńskim lub 5. jestem trwale niezdolny do pracy (renta) tacierzyńskim 6. jestem na zwolnieniu lekarskim (przynajmniej 6m-cy) 11. inne, jakie: 2. Czy kiedykolwiek pracował Pan(i) zarobkowo? 1. Tak 2. Nie (przejdź do pyt.9 ) 3. Jaki jest charakter Pana(i) zatrudnienia? 1. pracownik etatowy 2. samozatrudnienie (działalność gospodarcza) przejdź do pyt Jaki jest (lub był) typ Pana(i) umowy o pracę? 3. praca w domu bez wynagrodzenia (Przejdź do pyt. 5) 1. praca stała/umowa na czas nieokreślony 2. praca okresowa/umowa na czas określony, umowa zlecenie 5. Czy w swoim podstawowym miejscu pracy jest Pan(i) (lub był(a) zatrudniony(a): 1. w pełnym wymiarze godzin 2. w niepełnym wymiarze godzin 6. W jaki sposób zazwyczaj przebywa Pan(i) drogę z domu do pracy (szkoły, uczelni) i z powrotem (Proszę wskazań tylko jedną odpowiedź) 1. środkami komunikacji publicznej (przejdź do pyt 8) 2. samochodem osobowym (przejdź do pyt 8) 3. chodzę pieszo lub jeżdżę rowerem 7. Ile minut dziennie zajmuje Panu(i) dojście lub dojechanie rowerem do pracy (szkoły, uczelni) i z powrotem? 1. mniej niż 15 min. 3. od min. 2. od 15 do 30 min. 4. ponad godzinę 8. Czy Pana(i) praca zawodowa ma charakter: 1. pracy ciężkiej fizycznie (przynajmniej 50% czasu spędza Pan(i) na wykonywaniu ciężkiej fizycznej pracy) 2. pracy siedzącej (więcej niż połowę czasu pracy spędza Pan(i) siedząc lub stojąc) 3. innej, nie mieszczącej się w wymienionych dwóch rodzajach 9. Czy zdarza się Panu(i) wykonywać ćwiczenia fizyczne (np. biegać, jeździć na rowerze, pływać, gimnastykować się, praca na działce itp.) przez co najmniej 30 min. bez przerwy? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt 11) Q0301K Q0361 Q0362 Q0363 Q0364 Q0302 Q0303 Q0304 Q Jak często jest Pan(i) tak aktywny(a): 1. codziennie 2. prawie każdego dnia (4-6 razy w tygodniu) 3. co drugi lub trzeci dzień (Przejdź do rozdziału IV) 4. raz w tygodniu 5. dwa lub trzy razy w miesiącu 6. raz w miesiącu lub rzadziej Q Dlaczego nie wykonuje Pan(i) ćwiczeń fizycznych? (Proszę wybrać tylko jedną odpowiedź) 1. brak czasu 2. nie mam ochoty 3. nie mam takiej potrzeby 4. stan zdrowia nie pozwala 5. pracuję ciężko fizycznie Q0307 2

87 ROZDZIAŁ IV. PALENIE TYTONIU IV A. PALENIE TYTONIU aktualnie 1. Czy aktualnie pali Pan(i) papierosy lub inne wyroby tytoniowe? 1. tak, regularnie (co najmniej 1 papieros dziennie) 2. (dotyczy palących regularnie) 2. tak, przy okazji (przeważnie mniej niż 1 papieros dziennie) przejdź do części B 3. nie (przejdź do części B) Q0401 a) Jaki typ wyrobów tytoniowych pali Pan(i) codziennie? 1. papierosy 2. ręcznie zwijane papierosy 3. cygara 4. fajka 5. inne b) Średnio, ile papierosów, cygar lub fajek wypala Pan(i) dziennie? 1. papierosy fabryczne 2. ręcznie zwijane papierosy 3. cygara 4. fajka 5. inne c) Jak długo (ile lat) pali Pan(i) regularnie papierosy (lub innych wyrobów tytoniowych)? Policz wszystkie oddzielne okresy regularnego palenia. Jeżeli nie pamiętasz dokładnej liczby lat podaj przybliżoną d) Ile miał(a) Pan(i) lat, kiedy zaczął(ęła) Pan(i) palić papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? (Wiek w latach) e) Czy zaciąga się Pan(i) w czasie palenia papierosów (lub innych wyrobów tytoniowych? 1. tak, mocno 2. tak, umiarkowanie 3. nie Q0461 Q0462 Q0463 Q0402 Q0405 f) Dlaczego pali Pan(i) papierosy(lub inne wyroby tytoniowe)? (Podaj jedną najważniejszą przyczynę) 1. dla towarzystwa 2. sprawia mi to przyjemność 3. działa na mnie uspakajająco 4. z przyzwyczajenia 5. inna 6. trudno powiedzieć Q0406 g) Czy podejmował(a) Pan(i) próbę zaprzestania palenia papierosów (lub innych wyrobów tytoniowych? 1. tak* *Jeżeli tak, to ile razy h) Czy chciałby(łaby) Pan(i) przestać palić? 2. nie 1. tak 2. nie (przejdź do rozdziału V) 3. nie jestem zdecydowany(a) (przejdź do rozdziału V) Q0407K Q0464 Q0408 i) Jeżeli tak, to z jakiego powodu chciałby(łaby) Pan(i) przestać palić papierosy (lub inne wyroby tytoniowe)? (Proszę wybrać jeden najważniejszy powód) 1. ze względu na aktualną dolegliwość 2. z obawy przed chorobą 3. ze względu na zalecenia lekarskie 4. ze względu na nalegania kolegów Przejdź do rozdziału V 5. ze względu na życzenie rodziny 6. ze względów finansowych 7. silne postanowienie (rozsądek) 8. z innych przyczyn Q0409 3

88 IV B. BYLI PALACZE LUB NIGDY NIEPALĄCY a). Czy kiedykolwiek w życiu palił(a) Pan(i) regularnie papierosy przez okres przynajmniej 1 roku? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. h ) Q0411 b) W którym roku życia przestał(a) Pan(i) palić papierosy? (Wiek w latach) Q0412 c) Czy wcześniej były podejmowane próby zaprzestania palenia? 1. tak* 2. nie *Jeżeli tak, to ile razy d) Jeżeli przestał(a) Pan(i) palić w ostatnim roku, to było to: 1. mniej niż m-c temu m-cy temu m-cy temu e) Co było najważniejszą przyczyną zaprzestania palenia papierosów? (wymień jedną najważniejszą przyczynę) 1. ze względu na dolegliwości zdrowotne 5. ze względu na życzenie rodziny 2. z obawy przed chorobą 6. ze względów finansowych 3. ze względu na zalecenia lekarskie 7. rozsądek 4. ze względu na nalegania kolegów 8. z innych przyczyn f) Jaka była największa liczba papierosów, którą wypalał(a) Pan(i) w ciągu dnia przez okres jednego roku? (Liczba papierosów) g) W którym roku życia zaczął(ęła) Pan(i) palić papierosy? 4. nie dotyczy, rzuciłem(am) wcześniej (Wiek w latach) h) Ile godzin w ciągu dnia średnio przebywa Pan(i) w obecności osób palących w tym samym zadymionym pomieszczeniu? 1. nigdy lub prawie nigdy (przejdź do rozdziału godzin dziennie V) 4. więcej niż 5h dziennie 2. mniej niż godzinę dziennie i) Jak często przebywa Pan(i) w obecności osób palących papierosy w miejscach publicznych i w transporcie? (bary, restauracje, centra handlowe, pociągi, kręgielnie itp.) 1. nigdy lub prawie nigdy 2. mniej niż godzinę dziennie godzin dziennie 4. więcej niż 5h dziennie Q0464 Q0413 K Q0414 Q0415 Q0416 Q0410 K Q0465 j) Jak często przebywa Pan(i) w obecności osób palących papierosy w pracy? Q nigdy lub prawie nigdy 2. mniej niż godzinę dziennie godzin dziennie 4. więcej niż 5h dziennie 5. nie dotyczy (nie pracuję lub nie pracuję poza domem) ROZDZIAŁ V. SPOŻYCIE ALKOHOLU 1. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy wypił(a) Pan(i) choć raz wódkę, wino lub piwo? 1. tak 2. nie (przejdź do rozdziału VI) Q Jak często pije Pan(i) wódkę lub inny wysokoprocentowy alkohol (koniak, whisky) 1. codziennie lub prawie każdego dnia 2. 3 lub 4 razy na tydzień 3. 1 lub 2 razy na tydzień 4. 1 lub 2 razy na miesiąc 5. rzadziej niż raz na miesiąc 6. nie piję wódki (przejdź do pyt. 4) Q0502 4

89 3. Jeżeli pije Pan(i) wódkę lub inny wysokoprocentowy alkohol, to ile przeciętnie mililitrów wypija Pan(i) wtedy? ml ml ml ml ml 6. więcej Q Jak często pije Pan(i) wino? 1. codziennie lub prawie każdego dnia 2. 3 lub 4 razy na tydzień 3. 1 lub 2 razy na tydzień 4. 1 lub 2 razy na miesiąc 5. rzadziej niż raz na miesiąc 6. nie piję wina (przejdź do pytania 6) Q Jeżeli pije Pan(i) wino, to jaką przeciętnie objętość butelki wypija Pan(i) wtedy? 1. 1/8 butelki (lampka ok. 100ml) 2. 1/4 butelki 3. 1/2 butelki 6. Jak często pije Pan(i) piwo? 1. codziennie lub prawie każdego dnia 2. 3 lub 4 razy na tydzień 3. 1 lub 2 razy na tydzień 4. 1/2-1 butelki butelki 6. więcej 4. 1 lub 2 razy na miesiąc 5. rzadziej niż raz na miesiąc 6. nie piję piwa (przejdź do rozdziału VI) Q0505 Q Jeżeli pije Pan(i) piwo, to ile przeciętnie litrów piwa pije Pan(i) wtedy? (Jeżeli pije 1 puszkę koduj 0,3 lub 0,5 ), Q0507 ROZDZIAŁ VI. WYWIADY DOTYCZĄCE CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA VI A. DUSZNICA BOLESNA 1. Czy miał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu uczucie bólu lub niepokoju w klatce piersiowej? 1. tak (przejdź do pyt. 3) 2. nie 2. Czy miał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu uczucie ucisku lub ciężaru w klatce piersiowej? 1. tak 2. nie (przejdź do części B) 3. Czy objawy te występują aktualnie, kiedy idzie Pan(i) pod górę lub kiedy się Pan(i) spieszy? 1. tak 2. nie (przejdź do części B) 3. nigdy nie spieszę się, ani nie idę pod górę (przejdź do części B) 4. Czy dolegliwości te występują również, kiedy idzie Pan(i) zwykłym krokiem po płaskim terenie? 1. tak 2. nie 5. Co Pan(i) robi, kiedy pojawiają się powyższe dolegliwości w czasie chodzenia? 1. zatrzymuję się lub zwalniam 2. idę dalej, nie zmieniając szybkości kroku (przejdź do części B) Koduj 1 jeżeli idzie dalej po zażyciu nitrogliceryny lub sorbonitu 6. Co dzieje się z tym uczuciem bólu, ucisku, ciężaru lub niepokoju w klatce piersiowej, kiedy zatrzymuje się Pan(i)? 1. ustępuje całkowicie 2. nie ustępuje całkowicie (przejdź do części B) 7. W ciągu jakiego czasu po zatrzymaniu się ustępują całkowicie opisane dolegliwości? 1. w ciągu 10 min. lub krócej 2. powyżej 10 min. (przejdź do części B) Q0601 Q0602 Q0603 Q0604 Q0605 Q0606 Q0607 5

90 8. W którym miejscu lub miejscach występuje to uczucie bólu, ucisku, ciężaru lub niepokoju? a) mostek (górna lub środkowa część) 1. tak 2. nie b) mostek (dolna część) 1. tak 2. nie c) przednia część klatki piersiowej po stronie lewej 1. tak 2. nie d) lewe ramię 1. tak 2. nie e) inna lokalizacja 1. tak 2. nie 9. Czy z powodu tych dolegliwości kontaktował(a) się Pan(i) z lekarzem? 1. tak 2. nie 10. Jeżeli tak, co rozpoznał lekarz? 1. chorobę wieńcową lub anginę pectoris 2. coś innego lub nie pamiętam Q0608 Q0609 Q0610 Q0611 Q0612 Q0613 Q0614 VI B. CHOROBY AKTUALNE I PRZEBYTE 1. Czy cierpi Pan(i) obecnie na chorobę przewlekłą lub ma problemy zdrowotne (choroba przewlekła to choroba, która trwa lub oczekuje się, że będzie trwać co najmniej 6 m-cy): 1. tak 2. nie (przejdź do pyt.3) 3. nie wiem(przejdź do pyt.3) 4. odmowa odpowiedzi(przejdź do pyt.3) Q Do jakiego stopnia te problemy zdrowotne ograniczały Pana(nią) codzienną aktywność w czasie ostatnich 6 miesięcy? 1. bardzo ograniczały 2. ograniczały w umiarkowanym stopniu 3. ograniczały w niewielkim stopniu lub wcale 4. nie wiem, trudno powiedzieć 5. odmowa odpowiedzi 3. Czy kiedykolwiek przebywał(a) Pan(i) w szpitalu z powodu następujących chorób? a) zawał serca 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent b) zaostrzona choroba wieńcowa (bóle w klatce piersiowej) 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent c) udar mózgu 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent d) niewydolność serca (duszności, obrzęki) 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent e) migotanie przedsionków 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent f) zaburzenia rytmu inne niż migotanie przedsionków 1. tak ile razy w życiu: w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent 2. nie 3. nie pamiętam 2. nie 3. nie pamiętam 2. nie 3. nie pamiętam 2. nie 3. nie pamiętam 2. nie 3. nie pamiętam 2. nie 3. nie pamiętam g) wstawienie pomostów aortalno-wieńcowych (by-passów) ; wykonanie angioplastyki (balonikowanie) 1. tak 2. nie 3. nie ile razy w życiu: pamiętam w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent Q0662 Q0615 Q0615 L Q0617 Q0618 K Q0619 K Q0619 L Q0620 6

91 h) wszczepiony stymulator serca (rozrusznik) / kardiowerter-defiblyrator 1. tak 2. nie 3. nie ile razy w życiu: pamiętam w którym roku życia wystąpił pierwszy incydent 4. Czy zdiagnozowano u Pana(i) którąkolwiek z poniżej wymienionych jednostek chorobowych? Odpowiedzi koduj: 1. tak 2. nie 3. nie wiem 4. odmowa odpowiedzi Kiedykolwiek Jeżeli tak, to czy w ostatnich 12 miesiącach Astma (włączając astmę alergiczną) Przewlekły nieżyt oskrzeli, przewlekła obturacyjna choroba oskrzelowopłucną, rozedma Migotanie przedsionków Zaburzenia inne niż migotanie przedsionków Choroby kończyn dolnych (miażdżyca tętnic, chromanie przystankowe, choroba Burgera) Zawał serca Choroba wieńcowa (angina pectoris) Wysokie ciśnienie tętnicze krwi (nadciśnienie tętnicze) Podwyższony poziom cholesterolu Udar mózgu (krwotok mózgowy, zakrzep mózgowy) Reumatoidalne zapalenie stawów Choroba zwyrodnieniowa stawów Choroby kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego Choroby kręgosłupa szyjnego Cukrzyca Alergia (nieżyt nosa, zapalenie spojówek, zapalenie skóry, alergia pokarmowa oraz inne wyłączając astmę) Wrzód żołądka lub dwunastnicy Marskość wątroby, dysfunkcja wątroby Nowotwór złośliwy włączając białaczkę i chłoniaka Migrena Nietrzymanie moczu Przewlekły lęk Przewlekła depresja Inne zaburzenia psychiczne Przetrwały uraz lub defekt powstały w wyniku wypadku 5. Czy z powodu chorób, które u Pana(i) rozpoznano lub był(a) Pan(i) hospitalizowany(a) pozostaje Pan(i) pod stałą opieką lekarską? 1. tak 2. nie 3. nie dotyczy 6. Czy w ciągu ostatnich dwóch tygodni zażywał(a) Pan(i) regularnie preparaty aspiryny? 1. tak zażywam aspirynę w celu profilaktyki choroby 3. nie - nie zażywam aspiryny wieńcowej lub w związku z leczeniem chorób serca 4. nie pamiętam 2. tak zażywam aspirynę z innych powodów, niż choroby serca Q0621 Q0671 Q0672 Q0673 Q0674 Q0675 Q0676 Q0677 Q0678 Q0679 Q0680 Q0681 Q0682 Q0683 Q0684 Q0685 Q0686 Q0687 Q0688 Q0689 Q0690 Q0691 Q0692 Q0693 Q0694 Q0695 Q0627 K Q0628 K 7

92 VI C. NADCIŚNIENIE TĘTNICZE 1a) Czy zna Pan(i) górne granice prawidłowego ciśnienia tętniczego? 1. tak 2. nie wiem (przejdź do pytania 2) Q0629 1b) Jakie są te wartości / Q Czy wie Pan(i), jakie ma ciśnienie tętnicze krwi? 1. tak 2. nie (przejdź do pytania 4) Q Czy Pana(i) ciśnienie tętnicze jest w normie lub niskie 2. podwyższone 3. nie wiem, trudno powiedzieć Q0632 Zapytaj o konkretną wartość ciśnienia. Jeżeli respondent nie wie, to wyjaśnij, że ciśnienie zbyt wysokie, to ciśnienie przynajmniej 140/90 mmhg 4. Kiedy ostatni raz mierzył(a) Pan(i) ciśnienie tętnicze krwi? 1. w ciągu ostatniego miesiąca 2. w ciągu ostatnich 6 miesięcy 3. w ciągu minionego roku 4. w ciągu minionych 2 lat 5. dawniej niż dwa lata temu 6. nigdy 7. nie pamiętam 5. Czy lekarz kiedykolwiek stwierdził u Pana(i) podwyższone ciśnienie tętnicze krwi? 3. czasem miałem podwyższone ciśnienie, ale lekarz 1. tak po obserwacji stwierdził, że nie mam nadciśnienia 2. nie (przejdź do części D) (przejdź do części D) 4. nie pamiętam (przejdź do części D) 6. W którym roku życia (w przybliżeniu) rozpoznano u Pana(i) podwyższone ciśnienie krwi? wiek w latach 7. Czy zażywał(a) Pan(i) kiedykolwiek w życiu jakieś leki z powodu podwyższonego ciśnienia tętniczego 1. tak 2. nie (przejdź do części D) 3. nie pamiętam (przejdź do części D) 8. Czy zażywał(a) Pan(i) te leki regularnie ciągu ostatnich dwóch tygodni przed badaniem? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. 10) 9. Czy przyjmował(a) Pan(i) leki nadciśnieniowe przez ostatnie 3 dni? 1. tak 2. nie 10. Czy był(a) Pan(i) leczony(a) w szpitalu z powodu nadciśnienia? 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam Q0633 K Q0634 Q0635 Q0636 Q0637 Q0638 Q Czy u kogokolwiek z Pan(i) rodziny stwierdzono nadciśnienie tętnicze? Q tak, u ojca lub krewnych ze strony ojca 2. tak, u matki lub krewnych ze strony matki 3. tak, u rodzeństwa lub dzieci 4. nie lub nie pamiętam VI D. CHOLESTEROL 1. Czy kiedykolwiek został u Pana(i) stwierdzony podwyższony poziom cholesterolu? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt.6) 3. nie pamiętam (przejdź do pyt.6) 2. W którym roku życia rozpoznano u Pana(i) podwyższony poziom cholesterolu? Wiek w latach Q0640 K Q0641 8

93 3. Czy w ciągu ostatnich dwóch tygodni zażywał(a) Pan(i) regularnie jakieś leki przepisane przez lekarza w celu obniżenia poziomu cholesterolu? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. 5) 3. nie jestem pewny(a) (przejdź do pyt. 5) Q Czy przyjmował(a) Pan(i) leki obniżające poziom cholesterolu przez ostatnie 3 dni? 1. tak 2. nie 5. Czy stosuje Pan(i) specjalną dietę przepisaną przez lekarza lub innego pracownika służby zdrowia w celu obniżenia poziomu cholesterolu? 1. tak 2. nie 3. nie jestem pewny(a) 6. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy miał(a) Pan(i) oznaczany poziom cholesterolu we krwi? 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam Q0643 Q0644 Q0645 ROZDZIAŁ VII. INNE WYWIADY CHOROBOWE VII A. CUKRZYCA 1. Czy u kogokolwiek z członków Pana(i) rodziny stwierdzono cukrzycę? 1. tak* 2. nie (przejdź do pyt. 2) 3. nie pamiętam (przejdź do pyt. 2) *Jeżeli tak, to: a) u ojca lub krewnych ze strony ojca 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam b) u matki lub krewnych ze strony matki 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam c) tak, u rodzeństwa lub dzieci 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam Q0761 Q0762 Q0763 Q Czy rozpoznano u Pana(i) kiedykolwiek cukrzycę? 1. tak 2. nie 3. miałem czasem podwyższony (przejdź do części B) poziom cukru we krwi, ale lekarz nie stwierdził cukrzycy (przejdź do części B) 4. nie pamiętam (przejdź do części B) Q0701K 3. W którym roku życia wykryto u Pan(i) cukrzycę? (Wiek w latach) 4. Jak jest Pan(i) leczony(a) z powodu cukrzycy? 1. początkowo tabletki, teraz insulinę 2. początkowo tabletki, teraz tabletki i insulinę 3. od początku insulinę 4. od początku tylko tabletki 5. od początku tylko dietę 6. niczego nie stosuję 7. inne Q0702 Q Czy zażywał(a) Pan(i) regularnie w ciągu 14 ostatnich dni jakieś leki przeciw cukrzycy? 1. tak 2. nie 6. Czy przyjmował(a) Pan(i) leki przeciw cukrzycy przez ostatnie 3 dni? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. 7) 7. Czy był(a) Pan(i) leczony(na) w szpitalu z powodu cukrzycy? 1. tak 2. nie 3. nie pamiętam 8. Czy prowadzi Pan(i) samokontrolę poziomu glukozy (glukometr z paskami)? 1. tak, regularnie 2. tak, nieregularnie 3. nie Q0704 Q0765 Q0766 Q0767 9

94 VII B. OTYŁOŚĆ 1. Czy kiedykolwiek lekarz lub pielęgniarka mówili Panu(i), że ma Pan(i) nadwagę lub otyłość? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. 3) 3. nie pamiętam (przejdź do pyt. 3) 2. W którym roku życia (w przybliżeniu) stwierdzono u Pana(i) nadwagę lub otyłość? (Wiek w latach) 3. Czy uważa Pan(i), że ma nadwagę lub otyłość? 1. tak 2. nie 3. nie wiem Q0705 Q0706 Q Czy zna Pan(i) swój ciężar ciała? Q tak 2. nie (przejdź do pyt. 6) 5. Proszę podać wartość ciężaru ciała: Q0709 kg 6. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy obserwował(a) Pan(i) u siebie przyrost ciężaru ciała o więcej niż 5 kg? Q tak 2. nie 3. nie pamiętam VII C. MIESIĄCZKOWANIE I CIĄŻA Tylko dla kobiet 1. Czy aktualnie miesiączkuje Pani? 1. tak, regularnie 2. tak, nieregularnie 3. nie, jestem w ciąży 4. nie (przejdź do pytania 4) (przejdź do pytania 4) (przejdź do pytania 6) UWAGA! Koduj nie, jeśli nie miesiączkuje dłużej, niż 6 miesięcy. Jeżeli nie miesiączkuje krócej niż 6 miesięcy koduj: tak, nieregularnie 2. W którym roku życia przestała Pani miesiączkować? (Wiek w latach) 3. Z jakiego powodu Pani nie miesiączkuje? 1. osiągnęłam menopauzę 3. nie wiem 2. miałam operacyjnie usuniętą macicę 4. inne 4. Czy bierze Pani leki hormonalne z powodu zaburzeń lub ustania miesiączkowania? 1. tak 2. nie 5. Czy bierze Pani leki hormonalne antykoncepcyjne? 1. tak 2. nie 6.. Ile urodziła Pani dzieci? liczba dzieci Q0711K Q0712 Q0713K Q0714 Q0715 Q Jak ocenia Pan(i) swój stan zdrowia? 1. bardzo dobry 2. dobry 3. mierny 4. zły VII D. STAN ZDROWIA 5. bardzo zły 6. nie wiem 7. odmowa odpowiedzi Q0716K VII E. WYWIAD RODZINNY 1. Czy Pana(i) ojciec żyje? żyje (przejdź do pyt. 3) 2. zmarł w wypadku 3. zmarł z powodu nowotworu 4. zmarł z powodu niewydolności krażeniowo-oddechowej 2. Ile lat miał Pana(i) ojciec w chwili zgonu? 1. Wiek w latach 2. nie wiem 5. zmarł z powodu udaru mózgu (porażenie, wylew krwi do mózgu) 6. zmarł z powodu ataku serca (zawał serca) 7. zmarł z innych przyczyn lub nie wiadomo z jakiego powodu 8. nie wiem Q0717 Q0718K

95 3. Czy Pana(i) ojciec przebył zawał serca lub udar mózgu? 1. tak 2. nie (przejdź do pyt. 5) 3. nie wiem (przejdź do pyt. 5) 4. Ile miał lat Pana(i) ojciec, gdy zachorował na zawał serca lub udar po raz pierwszy? (Wiek w latach, w chwili pierwszego zdarzenia) (można podać wiek w przybliżeniu) 5. Czy Pana(i) matka żyje? 1. żyje (przejdź do pyt. 7) 2. zmarła w wypadku 3. zmarła z powodu nowotworu 4. zmarła z powodu niewydolności krażeniowo-oddechowej 6. Ile lat miała matka Pana(i) w chwili zgonu? 5. zmarła z powodu udaru mózgu (porażenie, wylew krwi do mózgu) 6. zmarła z powodu ataku serca (zawał serca) 7. zmarła z innych przyczyn lub nie wiadomo z jakiego powodu` 8. nie wiem 1. Wiek w latach 2. nie wiem 7. Czy matka Pana(i) przebyła zawał serca lub udar mózgu? 1. tak 2. nie (przejdź do rozdziału VIII) 3. nie wiem (przejdź do rozdziału VIII) Q0719 Q0720 Q0721 Q0722K Q Ile miała lat gdy zachorowała na zawał serca lub udar po raz pierwszy? (Wiek w latach, w chwili pierwszego zdarzenia - można podać wiek w przybliżeniu) Q0724 ROZDZIAŁ VIII. OPIEKA ZDROWOTNA 1. Czy w ciągu ostatnich 12 m-cy leczył(a) się Pan(i) w szpitalu? 1. tak 2. nie Jeśli tak, to Ile razy 2.Czy korzystał(a) Pan(i) z porady lekarskiej w ciągu ostatnich 12 m-cy? 1. tak (przejdź do pyt. 4) 2. nie Jeśli tak, to Ile razy 3. Dlaczego nie korzystał(a) Pan(i) z porady lekarskiej? 1. ze względu na trudności z dostaniem się do lekarza 2. ze względu na brak czasu na leczenie 4. Gdzie najczęściej korzysta Pan(i) z porady lekarskiej? 1. w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (np. u lekarza rodzinnego) 2. w poradniach specjalistycznych (w ramach ubezpieczenia zdrowotnego) 3. prywatnie (np. w prywatnym gabinecie lekarza, spółdzielni lekarskiej, w ramach abonamentu, itp.) 5. Czy w czasie wizyt lekarskich zazwyczaj: a) mierzono Panu(i) ciśnienie tętnicze krwi? 3. nie było potrzeby 4. inne 4. nie korzystam z porad lekarza 5. inne 1. tak 2. nie 3 nie pamiętam b) zalecano Panu(i) zaprzestanie palenia papierosów? 1. tak 2. nie 3. nie palę 4. nie pamiętam Q0801 Q0801 X Q0802 Q0802 X Q0803 Q0804L Q0805 Q

96 c) udzielano Panu(i) wskazówek odnośnie żywienia? 1. tak 2. nie 3 nie pamiętam d) zalecano Panu(i) zwiększenie aktywności fizycznej (poza pracą zawodową i domową)? 1. tak 2. nie 3 nie pamiętam 6. Czy wykupił(a) Pan(i) wszystkie leki przepisane w czasie ostatniej wizyty? Q0807 Q lekarz nie zapisał/nie korzystam z porad lekarskich (przejdź do rozdziału IX) 2. tak wykupiłem(am) i biorę je wg zaleceń lekarza (przejdź do rozdziału IX) 3. tak, wykupiłem(am), ale nie biorę wg zaleceń lekarza (przejdź do rozdziału IX) 4. nie wykupiłem(am) Q0809 K 7. Dlaczego Pan(i)nie wykupił(a) leków? 1. brak pieniędzy na leki 2. uważałem(am), że nie wszystkie leki były konieczne Q0810 ROZDZIAŁ IX. WIEDZA ZDROWOTNA 1. Czy wie Pan(i) jakie choroby i powikłania może spowodować nieleczone nadciśnienie tętnicze? (Nie czytać odpowiedzi badanemu!) Można zaznaczyć kilka odpowiedzi Zaczekaj na spontaniczną odpowiedź, nie pokazuj/nie czytaj wypisanych odpowiedzi. Zaznaczaj te opcje, które badany wymienia. W razie niepewności upewnij się, czy dobrze rozumiesz badanego. Pozostałe odpowiedzi, nie wymienione na liście zapisuj w wyznaczonym miejscu ( poz. 7. Inne) 1. wylew krwi do mózgu lub niedokrwienie mózgu Q zmiany miażdżycowe w tętnicach Q choroby serca (np. zawał serca) Q choroby nerek Q zaburzenia widzenia Q nie wiem Q inne, jakie? a) Q0907 b) Q0908 c) Q0909 d) Q Jakie zna Pan(i) metody zapobiegania chorobom serca, inne niż przyjmowanie leków? (Nie czytać odpowiedzi badanemu!) Można zaznaczyć kilka odpowiedzi. Zaczekaj na spontaniczną odpowiedź, nie pokazuj/nie czytaj wypisanych odpowiedzi. Zaznaczaj te opcje, które badany wymienia. W razie niepewności upewnij się, czy dobrze rozumiesz badanego. Pozostałe odpowiedzi, nie wymienione na liście zapisuj w wyznaczonym miejscu ( poz. 10. Inne) 1. zmniejszenie ciężaru ciał u osób z nadwagą Q większa aktywność fizyczna Q zaprzestanie palenia tytoniu Q ograniczenie picia alkoholu Q ograniczenie ilości soli w potrawach Q prowadzenie regularnego trybu życia, właściwy wypoczynek, unikanie nadmiernego napięcia nerwowego Q

97 7. ograniczenie spożycia tłuszczu Q regularne spożywanie warzyw i owoców Q nie znam żadnych Q inne, jakie? a) Q0920 b) Q0921 c) Q0922 d) Q0923 Sprawdź czy wszystkie pola zostały wypełnione. Dziękuję za poświęcony czas. 13

98 Miejsce na naklejkę z numerem respondenta Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia INSTYTUT KARDIOLOGII Warszawa, ul. Alpejska 42 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności EHES Pilot Study KWESTIONARIUSZ BADANIA PODSTAWOWEGO ROZDZIAŁ XIV. KARTA STOSOWANIA LEKÓW 1. Czy Pan(i) w okresie ostatnich 2 tygodni przyjmował(a) jakiekolwiek leki, witaminy lub preparaty odżywcze? 1. tak 2. nie 3. nie wiem 4. odmowa Q1203K odpowiedzi 2. Jeżeli tak jaka była przyczyna przyjmowania leków? (wpisać czytelnie główne choroby z powodu których zażywano leki) a)... b)... c)... d) Czy zdarza się Panu(i)opuścić kolejne dawki leków? 1. tak, rzadko (20% lub mniej) 2. tak, często (więcej niż 20%) 3. nigdy Q1204 Q1205 Q1206 Q1208 Q1209 Nazwa leku handlowa, postać, dawka Dawkowanie dzienne leku (np. 3 x 1 tabl.) Liczba dni przyjmowania leku w ostatnich 2 tygodniach Nie wypełniać!!! (tylko dla centralnego kodowania),,,

99 ,,,,,,,,,,,,,

100 ROZDZIAŁ XV. KWESTIONARIUSZ BADANIA FIZYKALNEGO 1. Data badania (dzień, miesiąc, rok) Q1303 A. DANE ANTROPOMETRYCZNE 1. Wzrost bez butów (z dokładnością do 0,5 cm) Id wzrostomierza Wzrost nie został zmierzony z uwagi na : 1. pacjent porusza się na wózku inwalidzkim/unieruchomiony 2. pacjent nie jest w stanie stać 3. fryzurę Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru, 3. wzrost przekracza limit wysokościomierza - górny limit wysokościomierza wynosi 5. odmowa 6. inne, wyszczególnić Q1304 Q1361 Q Masa ciała bez butów (z dokładnością do 100 g) - ciąża powyżej 20 tyg. podać masę ciała przed ciążą Id wagi 3. Masa ciała nie została zmierzona z uwagi na : 1. pacjent porusza się na wózku 3. wzrost przekracza limit inwalidzkim/unieruchomiony wysokościomierza - górny limit 2. pacjent nie jest w stanie stać wysokościomierza wynosi, 1. tak 2. nie, 5. odmowa 6. inne, wyszczególnić Q1305 Q1364 Q1365 Q1366 Q Masa ciała została zmierzona : 1. w lekkiej bieliźnie 2. bez odzieży zewnętrznej 3. inne, wyszczególnić Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru 5. Obwód talii (z dokładnością do 0,5 cm), 6. Obwód talii nie został zmierzony z uwagi na : Q1368 Q1369 Q pacjent porusza się na wózku inwalidzkim/unieruchomiony 2. pacjent nie jest w stanie stać Obwód talii został zmierzony : 3. obwód przekracza maksimum taśmy górny limit taśmy 4. duża przepuklina, stoma lub inne urządzenie utrudniające pomiar 5. odmowa 6. inne, wyszczególnić Q bezpośrednio na skórze 3. bez odzieży zewnętrznej 2. w lekkiej bieliźnie 4. inne, wyszczególnić 7. Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru 8. Obwód bioder (z dokładnością do 0,5 cm) Q1371 Q

101 9. Obwód bioder nie został zmierzony z uwagi na : 1. pacjent porusza się na wózku inwalidzkim/unieruchomiony 2. pacjent nie jest w stanie stać 3. obwód przekracza maksimum taśmy górny limit taśmy 4. odmowa 5. inne, wyszczególnić Q Obwód talii został zmierzony : 1. bezpośrednio na skórze 2. w lekkiej bieliźnie Inne obserwacje wpływające na wynik pomiaru 3. bez odzieży zewnętrznej 4. inne, wyszczególnić Q1373 B. CIŚNIENIE TĘTNICZE KRWI 1. Numer identyfikacyjny osoby wykonującej pomiar 2. Powód nie wykonania pomiaru ciśnienia tętniczego krwi: 1. Amputacja obu kończyn 2. Protezy na obu ramionach 3. Otwarte rany na obu ramionach 4. Wysypka na obu ramionach 3. Data pomiaru (dd.mm.rrrr):.. 3. Godzina pomiaru (gg.mm):. 5. Temperatura w pomieszczeniu: C 6. Typ aparatu do pomiaru ciśnienia: 7. Numer aparatu: 8. Obwód ramienia (w cm) 9. Rozmiar użytego mankietu (w zależności od obwodu ramienia w cm) 5. Zniekształcenia obu ramion uniemożliwiające prawidłowe założenie mankietu 6. Usunięcie węzłów chłonnych z obu ramion (np. po mastektomii) 7. Inne, jakie: 1. mały (do 21 cm) 2. średni (22-31 cm) 3. duży (32 i więcej) Q1374 Q1375 Q1376 Q1377 Q1378 Q1379 Q1380 Q1308 Q Ramię, na którym wykonano pomiar: 1. Prawe 2. lewe Q Powód, dla którego wykonano pomiar na lewym ramieniu: 1. Amputacja prawego ramienia 2. Proteza na prawym ramieniu 3. Otwarte rany na prawym ramieniu 3. Wysypka na prawym ramieniu 4. Założony dostęp do żyły na prawym ramieniu 5. Zniekształcenia prawego ramienia uniemożliwiające prawidłowe założenie mankietu 6. Usunięcie węzłów chłonnych z prawej pachy 7. Inne, jakie: Q

102 12. Pozycja, w której wykonano pomiar: 1. Siedząca 2. Stojąca 13. Powód wykonania pomiaru w pozycji stojącej: Q1384 Q Częstość rytmu serca (60s.): Q Czy rytm serca był regularny? 1. Tak 2. Nie Q Pomiary ciśnienia 1-szy pomiar 2-gi pomiar ciśnienie skurczowe ciśnienie rozkurczowe częstość akcji serca na minutę ciśnienie skurczowe s2 Q1310 Q1311 Q1312 Q1313 ciśnienie rozkurczowe d2 Q ci pomiar częstość akcji serca na minutę ciśnienie skurczowe s3 Q1315 Q1316 ciśnienie rozkurczowe d3 Q1317 częstość akcji serca na minutę Q Obserwacje osoby mierzącej (wszystko, co może mieć związek z wynikiem pomiaru) Q Wpisać dane o błędzie pomiaru: Q

103 Miejsce na naklejkę Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia i Promocji Zdrowia INSTYTUT KARDIOLOGII Warszawa, ul. Alpejska 42 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności EHES Pilot Study KWESTIONARIUSZ BADANIA PODSTAWOWEGO BADANIE PSYCHOLOGICZNE ROZDZIAŁ X. KWESTIONARIUSZ DEPRESJI (tylko dla respondentów w wieku poniżej 74 lat) Wypełnia badany a nie ankieter. Prosimy wypełnić każde pytanie Po przeczytaniu każdego z podanych poniżej stwierdzeń (w danej grupie) proszę zaznaczyć x jedną z odpowiedzi (0-3), która najlepiej określa twoje samopoczucie w każdej pozycji A-U A. 0. Nie jestem ani smutny(a) ani przygnębiony(a) 1. Odczuwam często smutek, przygnębienie 2. Przeżywam stale smutek, przygnębienie i nie mogę uwolnić się od tych przeżyć 3. Jestem tak stale smutny(a) i nieszczęśliwy(a), że jest to nie do wytrzymania B. C. 0. Nie przejmuję się zbytnio przyszłością 1. Często martwię się o przyszłość 2. Obawiam się, że w przyszłości nic dobrego mnie nie czeka 3. Czuję, że przyszłość jest beznadziejna i nic tego nie zmieni 0. Sądzę, że nie popełniłem(a) większych zaniedbań 1. Sądzę, że nie czynię więcej zaniedbań niż inni 2. Kiedy spoglądam na to co robię, widzę mnóstwo błędów i zaniedbań 3. Jestem zupełnie niewydolny(a) i wszystko robię źle Q1101 Q1102 Q1103 D. E. 0. To co robię sprawia mi przyjemność 1. Nie cieszy mnie to co robię 2. Nic mi teraz nie daje prawdziwego zadowolenia 3. Nie potrafię przeżywać zadowolenia i przyjemności i wszystko mnie nuży 0. Nie czuję się winny(a) ani wobec siebie ani wobec innych 1. Dość często miewam wyrzuty sumienia 2. Często czuję, że zawiniłem(am) 3. Stale czuję się winny(a) Q1104 Q1105

104 F. G. H. I. J. K. L. M. 0. Sądzę, że nie zasługuję na karę 1. Sądzę, że zasługuję na karę 2. Spodziewam się ukarania 3. Wiem, że jestem karany(a) (ukarany(a)) 0. Jestem z siebie zadowolony(a) 1. Nie jestem z siebie zadowolony(a) 2. Czuję do siebie niechęć 3. Nienawidzę siebie 0. Nie czuję się gorszy(a) od innych ludzi 1. Zarzucam sobie, że jestem nieudolny(a) i popełniam błędy 2. Stale potępiam siebie za popełnione błędy 3. Winię siebie za wszystko zło, które istnieje 0. Nie myślę o odebraniu sobie życia 1. Myślę o samobójstwie, ale nie mógłbym(abym) tego dokonać 2. Pragnę odebrać sobie życie 3. Popełnię samobójstwo, jak będzie odpowiednia sposobność 0. Nie płaczę częściej niż inni 1. Płaczę częściej niż dawniej 2. Ciągle chce mi się płakać 3. Chciałbym(abym) płakać 0. Nie jestem bardziej podenerwowany(a) niż dawniej 1. Jestem bardziej nerwowy(a) i przykry(a) niż dawniej 2. Jestem stale zdenerwowany(a) lub rozdrażniony(a) 3. Wszystko co dawniej mniej drażniło stało się obojętne 0. Ludzie interesują mnie jak dawniej 1. Interesuję się ludźmi mniej niż dawniej 2. Utraciłem (am) większość zainteresowania innymi ludźmi 3. Utraciłem(am) wszelkie zainteresowanie innymi ludźmi Decyzje podejmuję łatwo, jak dawniej 1. Częściej niż kiedykolwiek odwlekam podjęcie decyzji 2. Mam duże trudności z podjęciem decyzji 3. Nie jestem w stanie podjąć żadnych decyzji Q1106 Q1107 Q1108 Q1109 Q1110 Q1111 Q1112 Q1113

105 N. O. P. Q. R. S. T. U. 0. Sądzę, że wyglądam nie gorzej jak dawniej 1. Martwię się tym, że wyglądam staro i nie atrakcyjnie 2. Czuję, że wyglądam coraz gorzej 3. Jestem przekonany, że wyglądam okropnie i odpychająco 0. Mogę pracować jak dawniej 1. Z trudem rozpoczynam każdą czynność 2. Z wielkim wysiłkiem zmuszam się do zrobienia czegokolwiek 3. Nie jestem w stanie nic robić 0. Sypiam dobrze jak dawniej 1. Sypiam gorzej niż dawniej 2. Rano budzę się 1-2 godzin za wcześnie i trudno mi ponownie usunąć 3. Budzę się kilka godzin za wcześnie 0. Nie męczę się bardziej niż dawniej 1. Męczę się znacznie bardziej niż poprzednio 2. Męczę się wszystkim co robię 3. Jestem zbyt zmęczony(a) aby cokolwiek robić 0. Mam apetyt nie gorszy niż dawniej 1. Mam trochę gorszy apetyt 2. Apetyt mam wyraźnie gorszy 3. Nie mam w ogóle apetytu 0. Nie tracę na wadze ciała 1. Straciłem(am) na wadze więcej niż 2 kg 2. Straciłem(am) na wadze więcej niż 4 kg 3. Straciłem(am) na wadze więcej niż 6 kg 4. Jadam specjalnie mniej aby stracić na wadze 0. Nie martwię się o swoje zdrowie bardziej niż dawniej 1. Martwię się swoimi dolegliwościami, mam rozstrój żołądka, zaparcia, bóle 2. Stan mego zdrowia bardzo mnie martwi, często o tym myślę 3. Tak bardzo martwię się o swoje zdrowie, że nie mogę o niczym innym myśleć 0. Moje zainteresowania seksualne nie uległy zmianom 1. Jestem mniej zainteresowany sprawami płci i seksu 2. Problemy seksualne wyraźnie mnie nie interesują 3. Utraciłem(am) wszelkie zainteresowanie sprawami seksualnymi Q1114 Q1115 Q1116 Q1117 Q1118 Q1119 Q1120 Q1121

106 ROZDZIAŁ XI KWESTIONARIUSZ WSPARCIA SPOŁECZNEGO Wypełnia badany a nie ankieter. Prosimy wypełnić każde pytanie A. ŻYCIE RODZINNE 1. Ile osób (dorosłych i dzieci) mieszka w Pana(i) domu? 2. Czy ma Pan(i) ulubione zwierzę u siebie w domu? 1. tak 2. nie Jeżeli tak, to Ile? 3. Czy jest Pan (i) lub kiedykolwiek był (a) żonaty /zamężna? osób 1. tak 2. nie (przejdź do części B) 4. Ile razy był (a) Pan (i) żonaty /zamężna? 5. Proszę podać wiek, w którym zawarł (a) Pan (i) związek małżeński, ile lat trwa(ł) związek i jakie są (były jego losy? Wiek Pana(i) w Ilość lat momencie zawarcia trwania Losy małżeństwa małżeństwa małżeństwa 1. Pierwsze małżeństwo 1. nadal trwa 3. separacja lat 2. Drugie małżeństwo lat 3. Trzecie małżeństwo lat lat lat lat 2. rozwiedziony(a) 4. śmierć współmałżonka 1. nadal trwa 3. separacja 2. rozwiedziony(a) 4. śmierć współmałżonka 1. nadal trwa 3. separacja 2. rozwiedziony(a) 4. śmierć współmałżonka Q1001 Q1002 Q1003 Q1004 Q1005 Q10061 Q10062 Q10063 Q10071 Q10072 Q10073 Q10081 Q10082 Q10083 B. DZIECI 1. Czy kiedykolwiek miał(a) Pan(i) dzieci /proszę uwzględnić dzieci adoptowane lub dzieci które Pan (i) wychowuje lub wychował(a)? 1. tak 2. nie (przejdź do części C) Q Ile ma Pan (i) dzieci? Q1010

107 3. W jakim wieku są Pana (i) dzieci? (wypełnić od 1 do 9 w zależności od ilości dzieci) 1. lat 2. lat 3. lat 4. lat 5. lat 6. lat 7. lat 8. lat 9. lat B.1. KONTAKT Z DZIEĆMI Q1011 Q1012 Q1013 Q1014 Q1015 Q1016 Q1017 Q1018 Q1019 W kolejnych punktach pytamy o Pana(i) aktualny kontakt ze swoimi dziećmi. 4. Z iloma ze swoich dzieci widuje się Pan(i) przynajmniej raz w miesiącu? 5. Z iloma ze swoich dzieci widuje się Pan(i) przynajmniej raz w tygodniu? 6. Do ilu swoich dzieci telefonuje Pan(i) lub pisze przynajmniej raz w miesiącu? 7. Do ilu swoich dzieci telefonuje Pan(i) lub pisze przynajmniej raz w tygodniu? Q1020 Q1021 Q1022 Q Z iloma swoimi dziećmi czuje się Pan(i)...? /ilość dzieci proszę uwzględnić w każdej kategorii/ bardzo blisko związany(a) Q1024 blisko związany(a) Q1025 słabo związany(a) Q1026

108 9. Ogólnie, czy jest Pan(i) zadowolony(a) z kontaktu ze swoimi dziećmi? (proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź( Q bardzo zadowolony(a) 2. zadowolony(a) 3. nie bardzo zadowolony(a) C. KONTAKT Z KREWNYMI W kolejnych punktach pytamy o Pana(i) aktualny kontakt z bliskimi krewnymi. /do krewnych tych zaliczamy: rodziców, dziadków, braci, siostry, ciotki, wujków, kuzynów/ 1. Z iloma krewnymi wyłączając Pana(i) dzieci ma Pan(i) bliski kontakt? /krewni, przy których czuje się Pan (i) swobodnie, może rozmawiać o prywatnych sprawach, albo może prosić ich o pomoc/ /proszę zaznaczyć kółkiem tylko jedną odpowiedź/ Q1028 z nikim i więcej 2. Z iloma z tych bliskich krewnych widuje się Pan(i) przynajmniej raz w miesiącu? 3. Z iloma z tych krewnych widuje się Pan(i) przynajmniej raz w tygodniu? 4. Z iloma z tych bliskich krewnych rozmawia Pan(i) przez telefon lub koresponduje przynajmniej raz w miesiącu? 5. Z iloma z tych krewnych rozmawia Pan(i) przez telefon lub koresponduje przynajmniej raz w tygodniu? 6. Czy Pan (i) jest zadowolony (a) z kontaktu jaki ma ze swoimi krewnymi? /proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź/ 1. bardzo zadowolony (a) 2. zadowolony( a) 3. nie bardzo zadowolony (a) D. KONTAKT Z PRZYJACIÓŁMI Q1029 Q1030 Q1031 Q1032 Q1033 W kolejnych punktach pytamy o Pana (i) aktualny kontakt z bliskimi przyjaciółmi.

109 1. Jak wielu ma Pan(i) przyjaciół, z którymi czuje się blisko związany (a)? /przyjaciele, przy których czuje się Pan(i/ swobodnie, może rozmawiać o prywatnych sprawach lub może prosić ich o pomoc/ /proszę zaznaczyć kółkiem tylko jedną odpowiedź/ Q1034 z nikim i więcej 2. Jak wielu z tych bliskich przyjaciół widuje Pan(i) przynajmniej raz w miesiącu? Q Jak wielu z nich widuje Pan(i) przynajmniej raz w tygodniu? 4. Z iloma z tych bliskich przyjaciół rozmawia Pan (i) przez telefon lub koresponduje przynajmniej raz w miesiącu? 5. Z iloma z tych bliskich przyjaciół rozmawia Pan(i) przez telefon lub koresponduje przynajmniej raz w tygodniu? 6. Czy jest Pan (i) zadowolony (a) z kontaktów jakie ma ze swoimi przyjaciółmi? /proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź/ Q1036 Q1037 Q1038 Q bardzo zadowolony(a) 2. zadowolony(a) 3. nie bardzo zadowolony(a) E. AKTUALNA PRZYNALEŻNOŚĆ DO GRUPY /organizacje, stowarzyszenia, kluby/ 1. Proszę podać czy należy Pan(i) do którejś z niżej wymienionych grup (organizacji) i jak aktywny jest Pana(i) udział w danej grupie (organizacji)? A. towarzyskie lub sportowo-rekreacyjne (wymień jedną pozycję) B. związki zawodowe, stowarzyszenia zawodowe (wymień jedną pozycję) 1. nie 2. tak, bardzo aktywny(a) 3. tak, średnio aktywny (a) 4. tak, nie aktywny (a) 1. nie 2. tak, bardzo aktywny(a) 3. tak, średnio aktywny (a) 4. tak, nie aktywny (a) Q1040 Q1041

110 C. partie polityczny, organizacje społeczno-polityczne (wymień jedną pozycję) D. stowarzyszenia wyższej użyteczności publicznej (np. Polski Czerwony Krzyż, Społeczny Komitet Przeciwalkoholowy, Polski Komitet Pomocy Społecznej/ (wymień jedną pozycję, jedną organizację) E. inne (proszę podać nazwę grupy) nie 2. tak, bardzo aktywny (a) 3. tak, średnio aktywny (a) 4. tak, nie aktywny (a) 1. nie 2. tak, bardzo aktywny(a) 3. tak, średnio aktywny (a) 4. tak, nie aktywny (a) 1. nie 2. tak, bardzo aktywny(a) 3. tak, średnio aktywny (a) 4. tak, nie aktywny (a) Q1042 Q1043 Q1044

111 ROZDZIAŁ XII. KWESTIONARIUSZ OCENY JAKOŚCI ŻYCIA (WHOQOL-BREF) Kolejne pytania dotyczą jakości Pana(i) życia, zdrowia i innych dziedzin. Przeczytam pytania oraz możliwe odpowiedzi. Proszę wybrać najbardziej właściwą odpowiedź. Jeśli nie jest Pan(i) pewien(na), która z odpowiedzi jest właściwa, to proszę podać pierwszą o której Pan(i) pomyślał(a), z zasady jest ona najbliższa prawdy. Proszę myśleć o swoim poziomie życia, nadziejach, przyjemnościach i troskach. Zapytam Pana(ią) o sprawy życia z ostatnich czterech tygodni. Q Jaka jest Pana(i) jakość życia? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) ze swojego zdrowia? Bardzo zła Zła Ani dobra, ani zła Dobra Bardzo dobra Bardzo niezadowolony Niezadowolony Zadowolony Bardzo zadowolony Następne pytanie dotyczą nasilenia stanów, których Pan(i) doznawał(a) w ciągu 4 tygodni. Q Jak bardzo ból fizyczny przeszkadzał Panu(i) robić to, co Pan(i) powinien(na)? Q W jakim stopniu potrzebuje Pan(i) leczenia medycznego do codziennego funkcjonowania? Wcale Nieco Średnio W dużym stopniu W bardzo dużym stopniu Ani zadowolony, ani niezadowolony Q Ile ma Pan(i) radości w życiu? Q W jakim stopniu ocenia Pan(i), że Pana(i) życie ma sens? Wcale Nieco Średnio Dość dobrze Bardzo dobrze Q Czy dobrze koncentruje Pan(i) uwagę? Q Jak bezpiecznie czuje się Pan(i) w swoim codziennym życiu? Q W jakim stopniu Pana(i) otoczenie sprzyja zdrowiu? Poniższe pytania dotyczą tego jak Pan(i) czuje się i jak się Panu(i) wiodło w ciągu ostatnich 4 tygodni. Wcale Nieco Umiarkowanie Przeważnie W pełni Q Czy ma Pan(i) wystarczająco energii w codziennym życiu?

112 Q Czy jest Pan(i) w stanie zaakceptować swój wygląd (fizyczny)? Q Czy ma Pan(i) wystarczająco dużo pieniędzy na swoje potrzeby? Q Na ile dostępne są informacje, których może Pan(i) potrzebować w codziennym życiu? Q W jakim zakresie ma Pan(i) sposobność realizowania swoich zainteresowań? Q Jak odnajduje się Pan(i) w tej sytuacji? Q Czy zadowolony(a) jest Pan(i) ze swojego snu? Q W jakim stopniu jest Pan(i) zadowolony(a) ze swojej wydolności w życiu codziennym? Q W jakim stopniu jest Pan(i) zadowolony(a) ze swojej zdolności (gotowości) do pracy? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z siebie? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) ze swoich osobistych relacji z ludźmi? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) ze swojego życia intymnego? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z oparcia, wsparcia, jakie dostaje Pan(i) od swoich przyjaciół/znajomych? Q Jak bardzo jest Pan(i) zadowolony(a) ze swoich warunków mieszkaniowych? Q Jak bardzo jest Pan(i) zadowolony(a) z placówek służby zdrowia? Q Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z komunikacji publicznej / transportu własnego? Bardzo źle Źle Ani dobrze ani źle Dobrze Bardzo dobrze Bardzo niezadowolony Niezadowolony Ani zadowolony ani niezadowolony Zadowolony Bardzo zadowolony

113 Poniższe pytanie odnosi się do częstotliwości doznań, jakich Pan(i) doświadczał(a) w okresie ostatnich 4 tygodni. Nigdy Rzadko Często Bardzo często Zawsze Q Jak często doświadczał(a) Pan(i) negatywnych uczuć, takich jak przygnębienie, rozpacz, lęk, depresja? Czy ma Pan(i) jakiś komentarz do tych pytań?......

114 Zakład Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Krążenia INSTYTUT KARDIOLOGII im. Prymasa Tysiąclecia Warszawa, ul. Alpejska 42 OGÓLNOPOLSKIE BADANIE LUDNOŚCI KWESTIONARIUSZ DOTYCZĄCY ŻYWIENIA I. DANE IDENTYFIKACYJNE 1. Nazwisko Imię (3 pierwsze litery) 2. Nr województwa 3. Nr gminy 4. Nr rejestru 5. Data badania (dzień, miesiąc, rok) NRWOJ NRGM NRREJ DATAWYW 6. Nr wywiadu żywieniowego 1 NRWYW II. UPODOBANIA ŻYWIENIOWE 1. Czy zazwyczaj dodatkowo soli Pan(i) spożywane potrawy? DOSALA 1. tak 2. nie 3. czasami 2. Czy usuwa Pan(i) tłuszcz widoczny z mięsa, wędlin i skórę z drobiu? TLUSTE 1. tak 2. nie 3. czasami 3. Czy w okresie ostatniego roku zmienił(a) Pan(i) wyraźnie swój sposób żywienia? ZMZWY 1. tak 2. nie 4. Jak ocenia Pan(i) prawidłowość swojego żywienia? ZYWPRW 1. prawidłowe 2. nieprawidłowe 3. nie umiem ocenić

115 III. ZWYCZAJOWA CZĘSTOTLIWOŚĆ SPOŻYWANIA PRODUKTÓW 1. Jak często w okresie ostatnich 2-3 miesięcy spożywał(a) Pan(i) niżej wymienione produkty? Produkty Mleko, mleko zsiadłe, kefir, jogurt, napoje mleczne Ser biały, twaróg Ser żółty, topiony Mięso: wołowe, wieprzowe, cielęce, baranina i podroby Drób i wędliny drobiowe Wędliny wieprzowe, wołowe, cielęce Ryby i konserwy rybne Jaja Masło Margaryny miękkie Tłuszcze mieszane Smalec słonina Oleje Warzywa gotowane Warzywa surowe Suche strączkowe Owoce Soki owoc. i warzyw. W okresie tygodnia Rzadziej codz. 6-4 x 3-2 x 1 x rzadziej niż W ogóle 1 w tyg. nie je MLEKO TWAROG SZOLTY MIESO DROB WEDL RYBY JAJA MASLO MROSL TLMIESZ SLONIN OLEJE WARZGT SUROWE FASOLA OWOCE SOKI 2. Czy Pan(i) jest na specjalnej diecie? DIETA 1. nie 3. tak, niskotłuszczowej, niskocholesterolowej lub cukrzycowej 2. tak, odchudzającej 4. tak, innej

116 IV. WYWIAD ZE SPOŻYCIA W CIĄGU 24 GODZIN 1. Ogólna charakterystyka prawidłowości rozkładu posiłków... CHARPRAW 2. Żywienie w badanym dniu TYPOW 1. typowe 2. nietypowe 3. Spożycie w ciągu 24 godzin: I. Posiłek (I śniadanie) godz. II. Posiłek (II śniadanie) godz. III. Posiłek (Obiad) godz.

117 IV. Posiłek (Kolacja) godz. Pozostałe posiłki (Pojadanie między posiłkami) godz. 4. Czy w dniu wczorajszym przyjmował(a) Pan(i) preparaty witaminowe lub mineralne? 1. tak 2. nie Jeśli tak to: Jakie... Ile Czy preparaty te przyjmuje Pan(i) z powodu aktualnych dolegliwości? 1. tak 2. nie

118 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study FORMULARZ BIOCHEMICZNY INDYWIDUALNY Identyfikator osoby badanej Czy respondent wyraził zgodę na pobranie krwi? tak nie Czy są przeciwwskazania do pobrania krwi? tak nie (leczenie przeciwzakrzepowe, choroby powodujące krwawienia) Czas od ostatniego posiłku (godz., min.) : Numer identyfikacyjny osoby pobierającej krew Data pobrania krwi (dzień, miesiąc, rok) / / Pozycja respondenta w czasie pobrania krwi: siedząca leżąca Powód pozycji leżącej: osłabienie respondenta osoba leżąca z powodu choroby inne powody wyszczególnij:... Ramię z którego pobrano krew: lewe prawe Powód użycia prawego ramienia: lewe ramię amputowane nie znaleziono żyły w lewym ramieniu inne powody wymień:... Powód nie pobrania krwi: nie znaleziono żyły inne powody wymień:... Pobrane probówki: z czerwonym korkiem: tak nie z szarym korkiem: tak nie z liliowym korkiem: tak nie

119 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study Pan... Szanowny Panie, Bardzo dziękujemy za udział w naszym badaniu EHES. Zgodnie z obietnicą przesyłamy Panu wyniki badań, przeprowadzonych w Instytucie Kardiologii w dniu.... I. WYWIAD W przeprowadzonym wywiadzie stwierdzono: 1. Nadciśnienie tętnicze Tak Nie 2. Cukrzycę Tak Nie 3. Nadwagę lub otyłość Tak Nie 4. Hiperlipidemię Tak Nie 5. Palenie papierosów (lub innych wyrobów tytoniowych) Tak Nie 6. Małą aktywność fizyczną Tak Nie 7. Dodatni wywiad rodzinny w kierunku choroby niedokrwiennej serca lub udaru mózgu Tak Nie II. WYNIKI BADAŃ 1. Ciężar ciała...kg Wzrost... cm Obwód pasa cm (norma: mężczyźni - poniżej 102 cm) BMI kg/m 2 (norma: poniżej 25,0; nadwaga -25,0 29.9; otyłość: 30,0 i powyżej) 2. Średnia wartość ciśnienia tętniczego krwi: Ciśnienie skurczowe... mmhg Ciśnienie rozkurczowe...mmhg (norma: poniżej 140 mmhg) (norma: poniżej 90 mmhg) 3. Badanie EKG spoczynkowe: a) zapis bez istotnych odchyleń od normy Tak Nie b) stwierdzono W badaniu biochemicznym (w załączeniu) stwierdzono: - podwyższony poziom cholesterolu całkowitego Tak Nie (norma: poniżej 5,0 mmol/l) - obniżony poziom HDL-cholesterolu Tak Nie (norma: mężczyźni - powyżej 1,0 mmol/l) - podwyższony poziom LDL-cholesterolu Tak Nie (norma: poniżej 3,4 mmol/l) - podwyższony poziom trójglicerydów Tak Nie (norma: poniżej 1,7mmol/l)

120 Europejskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności - EHES Pilot Study - podwyższone stężenie glukozy na czczo Tak Nie (norma: poniżej 6,1mmol/l; nieprawidłowa glikemia na czczo: 6,1-6,9mmol/l; cukrzyca: 7,0 mmol/l i powyżej) 5. Pana 10-letnie ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych wyliczone wg algorytmu SCORE u osób w wieku 40 lat i powyżej: % (ryzyko wysokie: powyżej 5 %) Prosimy o skonsultowanie wyników badania ze swoim lekarzem i dalsze postępowanie zgodnie z jego zaleceniami. Ze swej strony zalecamy: 1. Zaprzestanie palenia papierosów Tak Nie dotyczy 2. Zwiększenie aktywności fizycznej Tak Nie dotyczy 3. Redukcję masy ciała Tak Nie dotyczy 4. Kontrolę poziomu cholesterolu, trójglicerydów Tak Nie dotyczy 5. Kontrolę poziomu glukozy w surowicy Tak Nie dotyczy 6. Kontrolę ciśnienia tętniczego krwi Tak Nie dotyczy Aby zdrowo żyć: nie pal papierosów, pamiętaj o ruchu ćwicz co najmniej 30 minut przez większość dni tygodnia, odżywiaj się zdrowo, czyli stosuj zbilansowaną pod względem energetycznym dietę, bogatą w warzywa, owoce i produkty z pełnego ziarna. Zastąp tłuszcze zwierzęce pochodnymi olei roślinnych i tranu rybiego oraz ogranicz spożycie soli, kontroluj ciężar ciała by nie dopuścić do nadwagi lub otyłości, regularnie kontroluj stan swojego zdrowia (mierz regularnie ciśnienie krwi, kontroluj poziom cholesterolu oraz cukru we krwi), dbaj o swoją kondycję psychiczną, bo choć stres towarzyszy każdemu z nas, to bez skutecznych technik radzenia sobie z nim narażamy się na takie schorzenia jak nadciśnienie tętnicze, występowanie zaburzeń rytmu serca czy rozwój zmian miażdżycowych. Warszawa, dnia... Pozostaję z szacunkiem Prof. dr hab. n. med. Grażyna Broda Koordynator Badania EHES- JA

121 Procedura pomiaru ciśnienia tętniczego krwi Przygotowała dr n. med. Aleksandra Piwońska w oparciu o materiały EHES

122 Wyposażenie Zegar + termometr Urządzenie do pomiaru Mankiety Taśma do pomiaru

123 Kryteria wykluczające z pomiaru ciśnienia Pomiar ciśnienia nie może być wykonany w przypadku, gdy u osoby badanej stwierdzamy: amputację obu ramion protezy na obu ramionach otwarte rany/uszkodzenia na obu ramionach wysypkę na obu ramionach zniekształcenia obu ramion uniemożliwiające prawidłowe założenie mankietu usunięte węzły chłonne z obu pach

124 Pokój badań Pokój badań powinien być: cichy z umiarkowaną temperaturą pomiar temperatury powinien być wykonywany i zapisywany dla każdego pacjenta jakiekolwiek zakłócenia w trakcie pomiaru ciśnienia powinny być odnotowane w karcie pomiaru

125 Instrukcja dla badanego Przed pomiarem ciśnienia (przynajmniej 30min.) badany nie powinien: jeść pić (z wyjątkiem wody) palić papierosów wykonywać dużych wysiłków fizycznych powinien mieć opróżniony pęcherz moczowy

126 Instrukcja dla osoby wykonującej pomiar pomiar ciśnienia wykonuje osoba przeszkolona każda osoba mierząca powinna mieć numer identyfikacyjny, który należy zapisywać na karcie pomiarów Pomiar powinien być wykonany sprawdzonymi i oznakowanymi aparatami (typ i numer aparatu należy wpisać do karty pomiaru) Ustawienie aparatu: Na stole, przed osobą mierzącą Badany nie może widzieć wyniku pomiaru!!!

127 Pozycja osoby badanej Plecy oparte pozycja siedząca z opartymi plecami stopy oparte o podłogę (jeżeli badany nie dotyka nogami do podłogi należy podłożyć coś na czym można oprzeć nogi) nie skrzyżowane nogi, badany nie powinien machać nogami Stopy na podłodze, nie skrzyżowane jeżeli osoba badana nie jest w stanie siedzieć można wykonać pomiar w pozycji stojącej odnotowując ten fakt w karcie pomiaru

128 Ułożenie ramienia Pomiar na lewym ramieniu tylko w przypadku, gdy: Prawe ramię Dłoń stroną Dłoń stroną ułożone na stole dłoniową dłoniową do góry do góry Na linii serca Na linii serca amputacja prawej kończyny górnej proteza na prawym ramieniu wysypka na prawym ramieniu otwarte rany, sińce na prawym ramieniu przetoka tętniczo-żylna na prawym ramieniu (należy odnotować ten fakt w karcie pomiaru)

129 Odzież Luźne rękawy podwinąć Zdjąć obcisłe rękawy

130 Wybór mankietu Przed wykonaniem pomiaru ciśnienia należy zmierzyć (z dokładnością do 1cm) największy obwód ramienia na podstawie w/w pomiaru należy wybrać mankiet i odnotować wybór: mały mankiet: obwód ramienia <22cm średni mankiet: obwód ramienia 22cm-31cm Duży mankiet: obwód ramienia 32cm

131 Pomiar ciśnienia Badany powinien pozostać w pozycji siedzącej przez 5 min. przed wykonaniem pomiaru ciśnienia W trakcie pomiaru badany nie powinien mówić Mankiet powinien być założony około 2-3cm powyżej zgięcia łokciowego, a położenie jego górnej krawędzi nie powinno być ograniczane przez odzież Mankiet powinien być położony 2-3 cm powyżej dołu łokciowego

132 Pomiar automatycznym aparatem Po założeniu mankietu pomiar wykonać wg instrukcji dla aparatu Wykonać pomiar ciśnienia tętniczego krwi 3 razy w odstępie 1-minutowym pomiędzy pomiarami

133 Kontrola sprzętu Codzienna kontrola: stanu naładowania baterii przewodów gumowych pod kątem ewentualnych uszkodzeń oraz prawidłowości połączenia

134 POMIAR OBWODU TALII I BIODER Przygotowała dr n. med. M. Polakowska w oparciu o materiały EHES

135 Dlaczego mierzymy obwód pasa? Obwód talii jest używany do określenia otyłości brzusznej, która ma wpływ na występowanie chorób układu krążenia i cukrzycy typu 2.

136 Wyposażenie Nierozciągliwa taśma (150cm) Lustro obejmujące całą sylwetkę Poziomnica

137 Kryteria wykluczające Jeśli uczestnik/czka jest unieruchomiony lub na wózku inwalidzkim ma trudności w utrzymaniu pozycji stojącej jest w ciąży (20 tydzień lub powyżej) ma przepuklinę brzuszną

138 Protokół EHES dla pomiaru obwodu talii Badany proszony jest o : Odsłonięcie talii, poprzez rozluźnienie paska, obniżenie spodni/spódnicy Stanie w lekkim rozkroku (10 cm odległości między stopami), rozkładając ciężar ciała równomiernie na obie nogi Ręce swobodnie opuścić wzdłuż ciała

139 Mierzący znajduje na ciele miejsce pomiaru obwodu talii, które znajduje się: pomiędzy dolnym brzegiem żebra a górnym brzegiem grzebienia biodrowego

140 Pozioma pozycja taśmy jest weryfikowana przez trzymanie taśmy napiętej poproszenie uczestnika, żeby się obrócił/lub sprawdzić w lustrze Uczestnik proszony jest o normalne oddychanie; odczyt wyniku pomiaru powinien nastąpić na końcu lekkiego wydechu

141 Trudności w pomiarze obwodu pasa Znalezienie prawidłowego miejsca pomiaru nie zawsze jest łatwe

142 Zapisywanie informacji Obwód talii jest zapisywany z dokładnością do 0,5 cm Jeśli pomiar nie został wykonany, przyczynę należy odnotować w kwestionariuszu Obwód talii podany przez uczestnika nie jest akceptowany

143 Pomiar obwodu bioder Pomiar powinien odbywać się bez ubrania wierzchniego (bezpośrednio na skórze/w lekkiej bieliźnie) Badany stoi w pozycji wyprostowanej, rozluźniony, z równomiernie rozłożonym ciężarem ciała na obie stopy Mierzymy na poziomie największego uwypuklenia mięśni pośladkowych

144 c.d. Taśmę trzymamy na tej wysokości poziomo, kontrolując w lustrze Pomiar jest zapisywany z dokładnością do 0,5 cm Jeśli wymiar jest większy niż długość taśmy, powinno to być odnotowane z wpisem długości taśmy

145 Kalibracja i sprawdzanie wyposażenia Długość taśmy mierzącej powinna być sprawdzona przy pomocy liniału (najczęściej o długości 150 cm) o skalibrowanej długości, w regularnych odstępach czasowych (co najmniej raz w miesiącu)

146 Pomiar wzrostu i masy ciała Przygotował dr n. med. Jerzy Piwoński w oparciu o materiały EHES

147 Dlaczego mierzymy masę ciała i wzrost? Otyłość stanowi ogólnoświatowy problem zdrowotny oraz jest czynnikiem ryzyka wielu chorób, jak cukrzyca czy choroby układu krążenia W celu obliczenia BMI (kg (masa ciała)/m 2 (wzrost w m) Pomiary wzrostu i masy ciała są potrzebne, gdyż wzrost i waga podane przez badanych nie są wystarczająco wiarygodne, aby śledzić trendy populacyjne i robić porównania pomiędzy populacjami

148 Pomiar wzrostu

149 Sprzęt Wzrostomierz Schodki (podest) Poziomica Liniał wzorcowy o dł cm

150 Kryteria wykluczające Jeżeli badany: Nie może się poruszać lub jest na wózku Ma trudności z utrzymaniem pozycji stojącej Ma fryzurę, która uniemożliwia prawidłowe użycie sprzętu do pomiaru

151 Protokół EHES dla pomiaru wzrostu Wzrost powinien być mierzony bez butów, ciężkiego ubrania, nakrycia głowy, skomplikowanych fryzur na głowie (np. upięte koki), i bez ozdób do włosów Badany powinien stać wyprostowany, tyłem do wzrostomierza, głowa, ramiona, pośladki i pięty powinny dotykać wzrostomierza

152 Mała przerwa pomiędzy stopami (10cm) Stopy ustawione prosto 10cm Kanał ucha powinien być w jednej linii z kością policzkową

153 Górną część wzrostomierza należy opuścić tak, aby spłaszczyć i lekko przycisnąć włosy Odczyt wzrostu powinien być wykonany z poziomu oczu mierzącego

154 Jeżeli badany jest wyższy niż osoba dokonująca pomiaru, osoba mierząca wzrost powinna stanąć na schodkach Jeżeli badany jest wyższy niż długość wzrostomierza, do zaakceptowania jest podanie wzrostu przez badanego i odnotowanie tego faktu w kwestionariuszu

155 Odczyt Wzrost jest odczytywany z dokładnością skali wzrostomierza (do 0,5cm) Jeżeli wzrost nie został zmierzony powinien zostać określony i podany powód braku pomiaru

156 Kalibracja i sprawdzanie sprzętu Poziome i pionowe ustawienie wzrostomierza powinno być sprawdzane przy użyciu poziomicy Na początku i końcu każdego dnia wzrostomierz powinien być sprawdzany wzorcowym liniałem i korygowany, jeżeli błąd przekracza 2 mm. Fakt sprawdzenia sprzętu powinien zostać odnotowany w log-book

157 Pomiar masy ciała

158 Sprzęt Waga elektroniczna przeznaczona do badań medycznych z certyfikatem Odważniki kalibracyjne Poziomica

159 Kryteria wykluczające Jeżeli badany Nie może się poruszać lub jest na wózku inwalidzkim Ma problemy z utrzymaniem pozycji stojącej

160 Protokół EHES dla pomiaru masy ciała Badany powinien: Zdjąć wierzchnie ubranie (marynarka, płaszcz) Zdjąć buty Opróżnić kieszenie

161 Waga powinna być ustawiona na twardym podłożu (nie na wykładzinie). Jeżeli to niemożliwe, należy zastosować platformę z twardego drewna, podłożoną pod wagę. Za pomocą poziomicy należy sprawdzić, czy płaszczyzna, na której stoi waga jest pozioma Badany powinien stać w centralnej części platformy wagi 10 cm przerwy pomiędzy stopami Ciężar ciała rozłożony jednakowo na obie nogi

162 Odczyt Masa ciała jest odczytywana z dokładnością skali wagi (najczęściej 0,1kg lub 0,2kg) Jeżeli badana jest w ciąży, powinno się odnotować tydzień ciąży oraz masę ciała sprzed ciąży Jeżeli masa ciała badanego przekracza maksimum skali wagi, akceptowana jest masa ciała podana przez badanego (odnotować ten fakt w kwestionariuszu i podać maksimum skali) Jeżeli waga nie została zmierzona powinno się odnotować powód braku pomiaru

163 Kalibracja i sprawdzanie sprzętu Waga powinna stać na twardym podłożu Za pomocą poziomicy powinno się sprawdzić, czy płaszczyzna, na której stoi waga jest pozioma Na początku i na końcu każdego dnia powinna zostać przeprowadzona kalibracja wagi za pomocą standardowych odważników kalibracyjnych Re-kalibracja jest konieczna, jeżeli błąd pomiaru jest większy niż 0,2kg. Wynik testu i re-kalibracja powinny zostać odnotowane w log-book

164 Dziękuję za uwagę!

165 NAKLEJKI IDENTYFIKACYJNE Paweł Kurjata Zakład Epidemiologii i Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia Instytut Kardiologii w Warszawie na użytek Programu EHES PL

166 NAKLEJKI IDENTYFIKACYJNE Podstawowa naklejka identyfikacyjna: <--- typ MAXI na papiery i duże probówki <--- typ MINI na małe probówki bez inicjałów

167 NAKLEJKI IDENTYFIKACYJNE Rezerwowa naklejka identyfikacyjna: dzielnica = 99 (gdy brak jest ark. zasadniczych) <--- typ MAXI na papiery i duże probówki <--- typ MINI na małe probówki bez inicjałów

168 NAKLEJKI IDENTYFIKACYJNE (c.d.) Dodatkowa naklejka identyfikacyjna: wszystko = (gdy zabraknie jest zasadniczych) <--- typ MAXI na papiery i duże probówki <--- typ MINI na małe probówki bez inicjałów

169 NAKLEJKI IDENTYFIKACYJNE (c.d.) Naklejka identyfikacyjna kreskowa: na probówki obrabiane tylko w laboratorium na Alpejskiej