STUDIA PODYPLOMOWE "OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

Transkrypt

1 STUDIA PODYPLOMOWE 1 Udział społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska i uprawnienia skargowe jednostek 1 2 Barbara Iwańska Kraków, r I. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA PRAWO MIĘDZYNARODOWE Konwencja z Aarhus kto może uczestniczyć (społeczeństwo - zainteresowana społeczność -Zakres podmiotowy udziału społeczeństwa określi właściwa władza publiczna, ) w jakich sprawach lub sytuacjach - Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć- art.6 - Udział społeczeństwa w odniesieniu do planów, programów i wytycznych polityki mających znaczenie dla środowisk art. 7 - Udział społeczeństwa w przygotowywaniu przepisów wykonawczych lub powszechnie obowiązujących aktów normatywnych art. 8 - Dostęp do sądu art. 9 w jaki sposób. Standard minimalny poinformowanie społeczeństwa udziału w procedurach poprzez wyrażanie opinii i komentarzy uwzględnienie wyników konsultacji społecznych w procesie podejmowania rozstrzygnięcia, Dodatkowe wymagania udział w podejmowania decyzji dot. konkretnych przedsięwzięć Treść uzasadnienie dostęp do wymiaru sprawiedliwości art. 9 ust. 2, 4 i 5 KA II. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA PRAWO UE w postępowaniach administracyjnych w odniesieniu do planów i programów 1. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W ODNIESIENIU DO PLANÓW I PROGRAMÓW ODNOSZĄCYCH SIĘ DO ŚRODOWISKA PRZYJMOWANYCH NA POZIOMIE UE art. 9 Rozporządzenie nr 1367/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 września 2006 r. w sprawie zastosowania postanowień Konwencji z Aarhus o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska do instytucji i organów Wspólnoty (dalej jako Rozporządzenie Aarhus) Instytucje i organy UE zapewniają wczesne i skuteczne możliwości udziału społeczeństwa w trakcie przygotowywania, modyfikowania lub dokonywania 1

2 STUDIA PODYPLOMOWE przeglądów planów lub programów odnoszących się do środowiska, gdy wszystkie opcje są jeszcze otwarte poprzez: (a)informowanie społeczeństwa na etapie przygotowania planu programu (b)udział poprzez złożenie uwag lub udział w organizowanych spotkaniach; (c)uwzględnienie skutków udziału społeczeństwa (d)informowanie społeczeństwa o planie lub programie, w tym o jego treści oraz o powodach i kryteriach, na których opiera się decyzja, włączając w to informacje na temat udziału społeczeństwa UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PODEJMOWANIU DECYZJI ADMINISTRACYJNYCH DOTYCZĄCYCH ŚRODOWISKA NA POZIOMIE UE Możliwy jedynie w przypadku tzw. scentralizowanego postępowania administracyjnego w sprawie wydania indywidulanego aktu stosowania prawa Przykładem są wydawane przez organy Unii zezwolenia na wprowadzenie do obrotu żywności lub paszy genetycznie zmodyfikowanej W rozporządzeniu (WE) NR 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy ustawodawca unijny zagwarantował społeczeństwu udział w postępowaniu odpowiednio w procedurze wydawania zezwoleń (art. 6 ust. 7; art. 18 ust. 7), zmiany, zawieszania, cofania zezwoleń (art. 10 ust. 1; 22 ust. 1), odnawiania zezwoleń (art. 11 ust. 3; 23 ust. 3) Kontrola sądowa zezwoleń skarga do TSUE; (dla NGO instytucja wewnętrznej procedury odwoławczej (rozporządzenie 1367/2006) 3. HARMONIZACJA UDZIAŁU SPOŁECZEŃSTWA W POSTĘPOWANIACH ADMINISTRACYJNYCH W SPRAWACH Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA i w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska harmonizacja częściowa, tak co do zakresu przedmiotowego, jak i podmiotowego prawa udziału Przykłady aktów prawa wtórnego, w których gwarantowany jest udział społeczny 2011/92/UE w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne tzw. dyrektywa OOŚ (art. 6, 8, 9 i 11); 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (art. 24 i 25); 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, tzw. dyrektywa SOOŚ (art. 6, 8 i 9); 2003/35/WE przewidującą udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska ( ) (art. 2); 2001/18/WE w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylającą dyrektywę Rady 90/220/EWG (art. 16); 2000/60/WE ustanawiającą ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (art. 14); 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (art. 9 10); 9 2

3 STUDIA PODYPLOMOWE 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiającą ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (art. 19) W ww. dyrektywach ustawodawca unijny określa minimalne standardy dotyczące: Zakresu podmiotowego prawa udziału ( kto może uczestniczyć ) społeczeństwo szeroko rozumiane; lub zainteresowana społeczność; Lub pozostawia państwom członkowskim określenie społeczeństwa dla celów udziału z włączeniem odpowiednich organizacji promujących ochronę środowiska w jakich sprawach w niektórych postępowaniach! Udział społeczeństwa w przyjmowaniu niektórych dokumentów o charakterze planistycznym Udział społeczeństwa w przyjmowaniu niektórych decyzji w sprawach ochrony środowiska w jaki sposób tryb postępowania z udziałem społeczeństwa Regulacje unijne nie wprowadzają szczegółowych rozwiązań proceduralnych dotyczących udziału społeczeństwa, w tym dotyczących zasad informowania czy konsultowania społeczeństwa, pozostawiając ich ustalenie do kompetencji państw członkowskich. Określają jednak wymogi minimalne: zapewnienie odpowiednich i rozsądnych ram czasowych dla różnych faz udziału fazy poinformowania społeczeństwa oraz udziału w procedurach decyzyjnych poprzez wyrażanie opinii i komentarzy wprowadzenie wyraźnego obowiązku uwzględnienia wyników konsultacji społecznych w procesie podejmowania rozstrzygnięcia Poinformowanie o procedurze udziału i jej skutkach w uzasadnieniu rozstrzygnięcia oraz podanie do publicznej wiadomości informacji o podjętym rozstrzygnięciu i jego uzasadnieniu. Orzecznictw TSUE dotyczące udziału społeczeństwa; Np. sprawa C-474/19: termin na wyrażenie opinii - wystarczający i dający realną możliwość wyrażenia we właściwym czasie opinii o projekcie planu lub programu oraz o sprawozdaniu dotyczącym wpływu tego planu lub programu na środowisko 14 III. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA PRAWO POLSKIE

4 KONSTYTUCJA STUDIA PODYPLOMOWE Art. 63. Konstytucji Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa Dział VII KPA Art. 74. Konstytucji 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. 4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. 2. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA A PODMIOTY I UCZESTNICY POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO Podmioty postępowania organy administracji publicznej podmioty, które mają w postępowaniu administracyjnym interesy chronione przez prawo lub są rzecznikami prawnie chronionych interesów strony (każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek) podmioty na prawach strony (np. organizacje ekologiczne) Uczestnicy postępowania (osoby zainteresowane, społeczeństwo) 3. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA organizacji społecznych, w tym ekologicznych Każdego (bez potrzeby wykazania interesu prawnego lub faktycznego) Trzy możliwe sytuacje: 1. udział społeczeństwa w postępowaniu administracyjnym wynika z ogólnych przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego z punktu widzenia zakresu przedmiotowego prawa udziału przepis art. 31 KPA ma charakterze uniwersalny. 2. udział społeczeństwa w postępowaniach w sprawach ochrony środowiska jest uregulowany w sposób szczególny (ustawa środowiskowa) Zasady określone w ustawie o informacji o środowisku jako lex specialis, modyfikują te ogólne zasady (Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 4 września 2009 r. II 22 4

5 STUDIA PODYPLOMOWE SA/Po 823/12 (Baza NSA) i mają zastowanie w niektórych postępowaniach 3. udział społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych jest wyłączony ( nie stosuje się ani KPA ani ustawy środowiskowej) Udział społeczeństwa w postępowaniu administracyjnym na podstawie ogólnych przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego Art. 31 KPA 1. Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem: 1) wszczęcia postępowania, 2) dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. 2. Organ administracji publicznej, uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji społecznej służy zażalenie. 3. Organizacja społeczna uczestniczy w postępowaniu na prawach strony. 24 Art. 31 KPA 4. Organ administracji publicznej, wszczynając postępowanie w sprawie dotyczącej innej osoby, zawiadamia o tym organizację społeczną, jeżeli uzna, że może ona być zainteresowana udziałem w tym postępowaniu ze względu na swoje cele statutowe, i gdy przemawia za tym interes społeczny. 5. Organizacja społeczna, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu administracji publicznej przedstawić temu organowi swój pogląd w sprawie, wyrażony w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego Udział społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych jest wyłączony, tzn.: w danym postępowaniu nie stosuje się art. 31 KPA i jednocześnie postępowanie to nie jest kwalifikowane jako postępowanie wymagające udziału społeczeństwa, stąd nie mają zastosowania przepisy ustawy środowiskowej 26 Art POŚ (pozwolenia emisyjne) 1. Stronami postępowania o wydanie pozwolenia są prowadzący instalację oraz, jeżeli w związku z eksploatacją instalacji utworzono obszar ograniczonego użytkowania, władający powierzchnią ziemi na tym obszarze. 2. W postępowaniu o wydanie pozwolenia nie stosuje się art. 31 Kodeksu 5

6 STUDIA PODYPLOMOWE postępowania administracyjnego. 2a. W postępowaniu o wydanie pozwolenia zintegrowanego dla nowo zbudowanej instalacji, o wydanie pozwolenia zintegrowanego z odstępstwem, o którym mowa w art. 204 ust. 2 lub w postępowaniu dotyczącym jego zmiany polegającej na udzieleniu takiego odstępstwa oraz w postępowaniu o wydanie decyzji o wydaniu lub zmianie pozwolenia zintegrowanego dotyczącej istotnej zmiany instalacji stosuje się przepisy art. 44 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji ( ). 27 Art. 28. Prawa budowlanego 1. ( ) 2. Stronami w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę są: inwestor oraz właściciele, użytkownicy wieczyści lub zarządcy nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania obiektu. 3. Przepisu art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę. 4. Przepisów ust. 2 i 3 nie stosuje się w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę wymagającym udziału społeczeństwa zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji ( ) Udział społeczeństwa w postępowaniach administracyjnych i w odniesieniu do dokumentów w sprawach ochrony środowiska na podstawie ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawa środowiskowa) DZIAŁ III ustawy środowiskowej Udział społeczeństwa w ochronie środowiska Art Ustawa środowiskowa wprowadza szczególną kategorię postępowań postępowania wymagające udziału społeczeństwa określa warunki udziału społeczeństwa w tych postępowaniach Art. 5. Każdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa Kwalifikacja postępowania do kategorii Postępowania wymagającego udziału społeczeństwa Art. 30. ustawy środowiskowej: Organy administracji właściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów dokumentów, w przypadku których przepisy niniejszej ustawy lub innych ustaw 6

7 STUDIA PODYPLOMOWE wymagają zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa, zapewniają możliwość udziału społeczeństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmianą oraz przed przyjęciem tych dokumentów lub ich zmianą. Zatem : musi istnieć konkretny przepis prawa materialnego, który gwarantuje społeczeństwu udział w danym konkretnym postępowaniu administracyjnym lub w sprawie opracowania projektu dokumentu Wyrok WSA w Warszawie z dnia 6 listopada 2013 r. IV SA/Wa 1665/13 (LEX nr ) W obecnym stanie prawnym zastrzeżeń nie powinno wywoływać określenie spraw, w których organizacje ekologiczne mogą zgłosić swój udział. Określono bowiem bardzo precyzyjnie, że są to sprawy, w których powinien być zagwarantowany udział społeczeństwa. W obecnym stanie prawnym, aby mogło to mieć miejsce, konkretny przepis prawa materialnego musi takie prawo przyznawać. Tymi przepisami są art. 36 ust. 1 w zw. z art. 29 ustawy z 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Przykłady decyzji wydawanych w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa (a)decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, w ramach którego przeprowadza się ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (ustawa środowiskowa) (b)niektóre tzw. decyzje inwestycyjnych, te których wydanie poprzedzone jest ponowną oceną oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (w tym pozwolenie budowlane czy legalizacja samowoli budowlanej) (c)pozwolenia zintegrowanego dla nowej instalacji; decyzji dotyczącej istotnej zmiany instalacji; pozwolenia z odstępstwem lub jego zmiana polegająca na udzieleniu takiego odstępstwa; decyzji o zmianie pozwolenia zintegrowanego wynikającej z analizy, o której mowa w art. 216 ust. 1 pkt 2 POŚ (d)zezwolenia na określone operacje z GMO (w tym kontrolowane wykorzystanie GMO, eksperymentalne uwalnianie GMO do środowiska oraz wprowadzanie do obrotu produktów GMO), (a)decyzje podejmowane w trybie ustawy o zapobieganiu i zaradzaniu szkodom w środowisku w sytuacji zgłoszenia zagrożenia szkodą lub szkody przez organizacje ekologiczną (b)decyzje wymagane przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia, innego niż przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 (c)zezwolenia dotyczące instalacji do termicznego przekształcania odpadów lub decyzji o zmianie tego zezwolenia (d)zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem polegającej na budowie obiektu jądrowego szczególne regulacje dot. udziału społeczeństwa 34 7

8 34 STUDIA PODYPLOMOWE Przykłady dokumentów opracowywanych z udziałem społeczeństwa : Regulacja ogólna: USTAWA z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju art. 6a Przy opracowywaniu projektu strategii rozwoju, programów, umowy partnerstwa i programów służących realizacji umowy partnerstwa stosuje się przepisy ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku (.) Art. 14. ust. 1 POŚ: Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju ( ) Przepisy szczególne wymagające zapewniania społeczeństwu udziału w przyjmowaniu dokumentów dotyczą dokumentów: (a)odnoszących się do środowiska jako całości i obejmujących całe terytorium państwa lub jego część (np. programy ochrony środowiska, ale pośrednio także plany zagospodarowania przestrzennego); (b)przyjmowanych w różnych dziedzinach (obszarach) środowiskowych (plany dotyczące gospodarowania wodami, plany ochronne dla niektórych obszarów chronionych, projekt krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań), (c)odnoszących się do ochrony środowiska przed określonymi zagrożeniami (plany gospodarki odpadami, plany ochrony środowiska przed hałasem); (d)opracowywanych w związku z określonymi sytuacjami (np. obowiązek opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego przed uruchomieniem zakładu stwarzającego zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej); (e)przyjmowanych w dziedzinach zewnętrznych względem ochrony środowiska (np. w przemyśle, energetyce, transporcie, telekomunikacji), których przyjęcie także wymaga zapewniania udziału społeczeństwa Przykład: Art. 17. POŚ 1. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ochrony środowiska, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust ( ) 3.( ) 4. Organ, o którym mowa w ust. 1, zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji ( ), w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska Art. 96. POŚ 8

9 37 STUDIA PODYPLOMOWE Ust. 1. Sejmik województwa może, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, wprowadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Ust. 5. W postępowaniu, którego przedmiotem jest opracowanie uchwały, o której mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy działu III rozdziału 3 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku ( ) art. 265 ust. 6 POŚ Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, na zasadach i trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Art. 19. ustawy o ochronie przyrody 1. Projekt planu ochrony sporządza dla: 1) parku narodowego - dyrektor parku narodowego; 2) rezerwatu przyrody - regionalny dyrektor ochrony środowiska lub po uzgodnieniu z tym organem - zarządzający rezerwatem albo sprawujący nadzór nad rezerwatem; 3) parku krajobrazowego - dyrektor parku krajobrazowego lub dyrektor zespołu parków krajobrazowych. 1a. Sporządzający projekt planu ochrony, o którym mowa w ust. 1, zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku ( ) WARUNKI UDZIAŁU SPOŁECZEŃSTWA W PODEJMOWANIU DECYZJI w ustawie środowiskowej 41 Każdy ma prawo składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa (art. 29) przed wydaniem decyzji wymagającej udziału społeczeństwa lub jej zmianą (art. 30) Aby uprawnienie każdego udziału w postępowaniu miało charakter rzeczywisty, niezbędne było sprecyzowanie sposobu, w jaki to prawo ma być realizowane. Dlatego wprowadzono instrumenty prawne mające zagwarantować społeczeństwu z jednej strony udział w postępowaniu w konkretnej 42 9

10 STUDIA PODYPLOMOWE sprawie, a z drugiej strony zakończenie postępowania w rozsądnym terminie (Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 22 listopada 2012 r., IV SA/Po 483/12 lex)) 42 warunki udziału określone zostały w art ustawy i obejmują następujące zasadnicze obowiązki organu i uprawnienia każdego: podanie do publicznej wiadomości informacji o postepowaniu możliwość zapoznania się z odnośną dokumentacja sprawy przedłożenie uwag i wniosków rozpatrzenie uwag i wniosków przez organ podjęcie decyzji, jej uzasadnienie upublicznienie Przed wydaniem i zmianą decyzji wymagających udziału społeczeństwa organ właściwy do wydania decyzji, bez zbędnej zwłoki, podaje do publicznej wiadomości informacje o: przystąpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko; wszczęciu postępowania; przedmiocie decyzji, która ma być wydana w sprawie; organie właściwym do wydania decyzji oraz organach właściwych do wydania opinii i dokonania uzgodnień; możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy (wniosek o wydanie decyzji wraz z wymaganymi załącznikami; wymagane przez przepisy postanowienia organu właściwego do wydania decyzji oraz stanowiska innych organów, jeżeli stanowiska są dostępne w terminie składania uwag i wniosków) oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu możliwości składania uwag i wniosków; sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie 21-dniowy termin ich składania; organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków; terminie i miejscu rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa jeżeli ma być ona przeprowadzona; postępowaniu w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli jest prowadzone Forma wnoszenia uwag i wniosków: pisemna; ustnie do protokołu; za pomocą środków komunikacji elektronicznej bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym "Uwagi" oznaczają krytyczne wypowiedzi na temat planowanego przedsięwzięcia lub planu czy programu, a także postępowania, natomiast "wnioski" oznaczają projekty przedstawione do rozważenia i decyzji (B. Draniewicz, Glosa do wyr. WSA z dnia 24 lutego 2009 r., II SA/Gd 906/08) Uwagi lub wnioski złożone po upływie terminu pozostawia się bez rozpatrzenia. Możliwość przeprowadzenia rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa; 10

11 STUDIA PODYPLOMOWE odpowiednie stosowanie art KPA Rozpatrzenie uwag i wniosków przez organ prowadzący postępowanie Uzasadnienie decyzji - niezależnie od wymagań wynikających z KPA w uzasadnieniu podaje się informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Organ właściwy do wydania decyzji podaje do publicznej wiadomości informację o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią Udział organizacji ekologicznych w postępowaniu administracyjnym wymagającym udziału społeczeństwa Organizacja ekologiczna może wnieść jak każdy- uwagi lub wnioski Lub może skorzystać uprawnień przyznanych jej w art. 44 ustawy środowiskowej Art Organizacje ekologiczne, które powołując się na swoje cele statutowe, zgłoszą chęć uczestniczenia w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, uczestniczą w nim na prawach strony, jeżeli prowadzą działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony przyrody, przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia tego postępowania. Przepisu art Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się. 2. Organizacji ekologicznej służy prawo wniesienia odwołania od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa prowadzonym przez organ pierwszej instancji; wniesienie odwołania jest równoznaczne ze zgłoszeniem chęci uczestniczenia w takim postępowaniu. W postępowaniu odwoławczym organizacja uczestniczy na prawach strony. 3. Organizacji ekologicznej służy skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. 4. Na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji ekologicznej służy zażalenie WARUNKI UDZIAŁU SPOŁECZEŃSTWA W PRZYJMOWANIU DOKUMENTÓW (art ustawy środowiskowej) Organ opracowujący projekt dokument, bez zbędnej zwłoki, podaje do publicznej wiadomości informację o: przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie; możliwościach zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu; możliwości składania uwag i wniosków; sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie co najmniej 21-dniowy termin ich składania; 11

12 STUDIA PODYPLOMOWE organie właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków; postępowaniu w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli jest prowadzone. Niezbędna dokumentacja - założenia lub projekt dokumentu; wymagane przez przepisy załączniki; stanowiska innych organów, jeżeli są dostępne w terminie składania uwag i wniosków Uwagi i wnioski mogą być wnoszone: w formie pisemnej; ustnie do protokołu; za pomocą środków komunikacji elektronicznej bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym, o którym mowa w ustawie z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym Uwagi lub wnioski złożone po upływie terminu pozostawia się bez rozpatrzenia. Organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa: rozpatruje uwagi i wnioski; dołącza do przyjętego dokumentu uzasadnienie zawierające informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa. Organ opracowujący projekt dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa podaje do publicznej wiadomości informację o przyjęciu dokumentu i o możliwościach zapoznania się z jego treścią uzasadnieniem lub, w przypadku dokumentów poddanych strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko podsumowaniem UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA ORZECZNICTWO naruszenie zasad dot. udziału społeczeństwa Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 4 września 2013 r., II SA/Po 823/12 (CBOSA) ustawa z dnia 03 października 2008 r. nie zawiera normy prawnej, która wskazywałaby, iż naruszenie zasad dotyczących udziału społeczeństwa w postępowaniu winno skutkować bezwzględną eliminacją z obrotu prawnego wydanych rozstrzygnięć. Oznacza to, iż ewentualne naruszenie zasad postępowania musi podlegać ocenie, pod kątem ustalenia, czy owe naruszenia mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy W tym przypadku brak kurendy oraz informacji w prasie nie może być uznany za naruszenie dyskwalifikujące całe prowadzone postępowanie. 52 Przykład pozbawieniem uczestników postępowania (społeczeństwa) ich zagwarantowanych ustawą praw. Wyrok WSA w Lublinie z dnia 7 czerwca 2011 r. II SA/Lu 160/11 (CBOSA) Sprawa dot. przedsięwzięcia budowli piętrzącej wodę 12

13 52 STUDIA PODYPLOMOWE Organ I instancji w ramach ooś uzyskał wymagane opinie i uzgodnienia Ale wadliwie przeprowadził procedurę z udziałem społeczeństwa - bowiem uczynił to w początkowej fazie postępowania, bez pełnej dokumentacji sprawy w szczególności bez raportu Dlatego WSA oddalił skargę na rozstrzygnięcie organu odwoławczego (decyzję kasacyjną)ej bowiem spełnione były przesłanki jej wydania (art. art k.p.a.) Organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji, gdy decyzja ta została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Przekazując sprawę, organ ten powinien wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy Sąd podkreślił, że: Konieczność przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości ma miejsce w szczególności wówczas, gdy organ pierwszej instancji takiego nie przeprowadził albo uczynił to w sposób wadliwy do tego stopnia, że uchybienia lub braki nie mogą być sanowane w postępowaniu odwoławczym, bowiem naruszałoby to zasadę dwuinstancyjności postępowania, której istota polega na dwukrotnym rozpatrzeniu i rozstrzygnięciu sprawy. Prawo udziału gwarantowane enumeratywnie określonymi obowiązkami organu Cyt. Wyrok WSA w Poznaniu z dnia 22 listopada 2012 r., IV SA/Po 483/12 Lex) w przepisie art. 33 ustawy o informacji, zgodnie z którym Przed wydaniem i zmianą decyzji wymagających udziału społeczeństwa organ właściwy do wydania decyzji, bez zbędnej zwłoki, podaje do publicznej wiadomości informacje ) nie określono, że wyliczenie ma charakter przykładowy Dlatego sąd przyjął, że ustawodawca nie dopuszcza wprowadzenia innych instrumentów w omawianym zakresie, jak chociażby referendum lokalnego, którego przeprowadzenia domagają się skarżący sposoby podania informacji do publicznej wiadomości rozumie się przez to: a) udostępnienie informacji na stronie Biuletynu Informacji Publicznej, organu właściwego w sprawie, b) ogłoszenie informacji, w sposób zwyczajowo przyjęty, w siedzibie organu właściwego w sprawie, c) ogłoszenie informacji przez obwieszczenie w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscu planowanego przedsięwzięcia, a w przypadku projektu dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa - w prasie o odpowiednim do rodzaju dokumentu zasięgu, d) w przypadku gdy siedziba organu właściwego w sprawie mieści się na terenie innej gminy niż gmina właściwa miejscowo ze względu na przedmiot postępowania - także przez ogłoszenie w prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości 56 13

14 STUDIA PODYPLOMOWE lub miejscowościach właściwych ze względu na przedmiot postępowania; Wyrok NSA z dnia r., II OSK 1297/10, LEX nr Jeżeli więc ustawodawca nakazuje organowi administracji podanie informacji do publicznej wiadomości w "prasie o odpowiednim do rodzaju dokumentu zasięgu", to oznacza to, że pozostawia mu jednocześnie wybór, w jakim czasopiśmie (dzienniku czy periodyku) to zawiadomienie zostanie umieszczone, a także w ilu pismach lokalnych ukaże się to ogłoszenie. Nie ulega więc wątpliwości, że wymóg podania informacji do publicznej wiadomości jest spełniony (art. 3 ust. 1 pkt 11 lit. c) i d) ustawy z 3 października 2008 r.), jeżeli ogłoszenie ukaże się przynajmniej w jednym z czasopism, które spełnia kryterium "odpowiedniego do rodzaju dokumentu zasięgu". Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 30 października 2013r. II SA/Gd 498/13 (Baza NSA) w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, że przepis definiujący podanie do publicznej wiadomości może być różnie interpretowany. Wskazuje się przy tym, że to rzeczą organu jest wybranie takiego sposobu ogłoszenia, który zapewni by obwieszczenie o planowanym przedsięwzięciu było dokonane w sposób skuteczny. Oczywiście nie ma przeszkód prawnych, ażeby organ wykorzystał wszystkie możliwe sposoby - Wątpliwości: możność czy obowiązek wykorzystania wszystkich możliwych sposobów? Wyrok WSA w Łodzi z dnia , II SA/Łd 724/12 LEX nr nie zalicza się do prasy pism reklamowych, zwanych potocznie gazetkami reklamowymi Wyrok WSA w Łodzi z dnia , II SA/Łd 724/12 (jw.); wyrok WSA z Olsztynie z dnia r., II SA/Ol 433/11, LEX nr nieprawidłowości w zakresie powiadamiania społeczeństwa - braki dotyczące treści obwieszczeń, informacji o organie prowadzącym postępowanie, informacji o przyjętym sposobie ogłoszenia, o postępowaniu uzgadniającym, miejscu realizacji planowanego przedsięwzięcia 60 Wyrok WSA w Warszawie z dnia r., IV SA/Wa 1295/11 LEX nr ( ) ogłoszenie informacji, w sposób zwyczajowo przyjęty, w siedzibie organu właściwego w sprawie (art. 3 ust. 1 pkt 11 lit c) wyrażenie w sposób zwyczajowo przyjęty określa jedynie sposób ogłoszenia informacji w siedzibie organu właściwego w sprawie, a nie jest odrębnym rodzajem ogłoszenia informacji 61 14

15 STUDIA PODYPLOMOWE 61 Art. 36 ustawy o informacji: rozprawa administracyjna otwarta dla społeczeństwa. Wyrok WSA w Poznaniu z dnia , IV SA/Po 505/12 LEX nr Do rozprawy administracyjnej, o której stanowi art. 36 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku ( ), przepisy k.p.a. stosuje się odpowiednio, ponieważ w tego rodzaju rozprawie administracyjnej otwartej dla społeczeństwa może uczestniczyć każdy zainteresowany podmiot, który nie musi mieć nie tylko interesu prawnego, lecz nawet faktycznego. Nie jest to zatem rozprawa administracyjna w rozumieniu art k.p.a. Dlatego brak podpisów wszystkich uczestników tego rodzaju otwartej rozprawy administracyjnej dla społeczeństwa nie powoduje wadliwości tego dowodu z powodu naruszenia art k.p.a. 62 możliwość składania uwag i wniosków przez strony postępowania Wyrok NSA z dnia 5 kwietnia 2011 r., II OSK 3/11, LEX nr Art. 37 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie dotyczy tych zainteresowanych podmiotów, które mają w tej sprawie interes faktyczny lub innych adresatów nawet niemających tego interesu. To, że ktoś ma w konkretnej sprawie interes prawny, ponieważ jest stroną postępowania w świetle art. 28 k.p.a., nie oznacza braku możliwości skorzystania przez niego także z tej procedury dotyczącej udziału społeczeństwa. 63 Wymóg rozpatrzenia uwag i wniosków przez organ administracji publicznej Wyrok WSA w Szczecinie z dnia II SA/Sz 510/12 (CBOSA) Organ ma obowiązek rozpatrzyć uwagi i wnioski ale nie jest zobowiązany uzgadniać swojego stanowiska z uczestnikami postępowania, podejmuje decyzję w ramach posiadanej wiedzy i kompetencji 64 Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 13 marca 2013 r., II SA/Sz 1035/12,LEX nr Nie ma określonego prawnie obowiązku odpowiadania na każdy wniosek, o którym mowa w art. 42 ustawy z 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku ( ). Ponadto nie ma również obowiązku uwzględniania wszystkich uwag ze względu na fakt, że nie każda z nich musi być zasadna, jak również uwzględnienie wszystkich uwag może być technicznie niemożliwe ( ). 65 Obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią (art. 38 ustawy o informacji). nie służy przypisaniu każdemu podmiotowi przymiotu strony postępowania lecz umożliwia wyłącznie społeczeństwu, które wzięło udział w postępowaniu, zapoznania się z rezultatami swojej procesowej aktywności. 15

16 65 Ponadto nie ma również obowiązku uwzględniania wszystkich uwag ze względu na fakt, że nie każda z nich musi być zasadna, jak również uwzględnienie wszystkich uwag może być technicznie niemożliwe STUDIA PODYPLOMOWE ( ). Obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią (art. 38 ustawy o informacji). nie służy przypisaniu każdemu podmiotowi przymiotu strony postępowania lecz umożliwia wyłącznie społeczeństwu, które wzięło udział w postępowaniu, zapoznania się z rezultatami swojej procesowej aktywności. składający uwagi lub wnioski nie mogą zaskarżyć decyzji administracyjnej zamierzonym cel prawodawcy (w art. 38) to poinformowanie społeczeństwa o tym, czy jego działania okazały się skuteczne i ewentualnie na ile. z treści art., 38 ustawy o informacji nie można wywieźć uprawnień procesowych, w tym ustalać w oparciu o niego początkowy bieg terminu do wniesienia odwołania. To z kolei ma wpływ na to, że zawiadomienie o wydaniu decyzji w trybie zapewnienia udziału społeczeństwa w postępowaniu nie mieści się w pojęciu obwieszczenia o decyzji, jakim mowa w art. 49 k.p.a. Tak: Wyrok NSA z dnia 15 lipca 2014 r. II OSK 315/13 (LEX nr ) Uprawnienia organizacji ekologicznych art. 31 kpa i art. 44 ustawy środowiskowej Wyrok WSA z dnia 17 września 2013 r., II SA/Ol 436/13, LEX nr W sytuacji, gdy właściwy organ uznał, że nie ma potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia udział społeczeństwa (organizacji ekologicznej) jest możliwy ale nie na podstawie ustawy o informacji o środowisku (art. 44), ale na podstawie KPA (art. 31 k.p.a.) Uprawnienie organizacji ekologicznej do wniesienia odwołania w trybie art. 44 ust. 2 ustawy o środowisku (termin) Organizacja społeczna może wnieść odwołanie od decyzji udzielającej pozwolenia zintegrowanego podmiotowi trzeciemu (np. przedsiębiorcy) jedynie w takim terminie, w jakim prawo to przysługuje stronie postępowania administracyjnego. Jeśli go przekroczy, organ nie powinien rozpatrywać odwołania. (G.Prawna SiA 2014/180/8 cyt. za Lex) 68 Wyrok NSA z dnia 15 lipca 2014 r. II OSK 315/13 skoro jedyną stroną postępowania o wydanie pozwolenia zintegrowanego był w rozpoznawanej sprawie wnioskodawca, ( ) to termin na wniesienie odwołania od decyzji ( ) dla organizacji ekologicznej ( ) należało liczyć od dnia doręczenia tej decyzji wskazanej Spółce ( ) jeżeli odwołanie wnoszone jest przez podmiot, który nie był stroną w postępowaniu przed organem I instancji, i który nie wniósł odwołania od decyzji w terminie otwartym dla innej strony postępowania biorącej w nim udział, organ odwoławczy winien, zgodnie z zasadą trwałości decyzji administracyjnych (art. 16 k.p.a.), stwierdzić jego niedopuszczalność w trybie art. 134 k.p.a., skoro dotyczy ono decyzji ostatecznej. organizacja ekologiczna ( organizacja społeczna, której statutowym celem jest ochrona środowiska )- przesłanki uznania 16

17 ( ) jeżeli odwołanie wnoszone jest przez podmiot, który nie był stroną w postępowaniu przed organem STUDIA I instancji, PODYPLOMOWE i który nie wniósł odwołania od decyzji w terminie otwartym "OCHRONA dla innej strony ŚRODOWISKA postępowania W PRAWIE biorącej UNII w nim udział, organ odwoławczy winien, EUROPEJSKIEJ zgodnie z zasadą I W trwałości PRAWIE POLSKIM decyzji administracyjnych (art. 16 k.p.a.), stwierdzić jego niedopuszczalność w trybie art. 134 k.p.a., skoro dotyczy ono decyzji ostatecznej organizacja ekologiczna ( organizacja społeczna, której statutowym celem jest ochrona środowiska )- przesłanki uznania propagowanie zrównoważonego rozwoju (Wyrok WSA w Krakowie z dnia 26 lutego 2013 r., II SA/Kr 1620/12LEX nr ) Zapisany w statucie, w ramach sposobów realizacji celów "udział w postępowaniach w celu ochrony środowiska lokalnego" może utwierdzać w przekonaniu, że celem stowarzyszenia jest dbałość o rozwój gminy i poprawa bytu jej mieszkańców z uwzględnieniem ochrony środowiska, a więc zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. wyrok WSA z dnia 11 sierpnia 2010 r. IV SA/Wa 857/10 LEX nr ) ze sposobu określenia przedmiotu działalności organizacji musi wynikać, że realizacja i urzeczywistnianie ochrony środowiska stanowi istotę jej utworzenia i funkcjonowania ( izba gospodarcza nie może być uznana za organizację społeczną mającą na celu ochronę środowiska, niezależnie jakie cele zostaną zapisane w jej statucie ) 70 Wyrok NSA z dnia 13 grudnia 2012 r., II OSK 1732/10 LEX nr Cel statutowy polegający na ochronie środowiska nie musi być wyłącznym celem działalności stowarzyszenia dla uznania go za organizację ekologiczną ( ) (Forma działania organizacji ekologicznej Uchwała składu siedmiu sędziów NSA z dnia 12 grudnia 2005 r., II OPS 4/05 objęcie zakresem pojęcia organizacja społeczna fundacji Pozycja stowarzyszeń zwykłych (przedmiot sporu) 71 Uprawnienie organizacji ekologicznych wywodzone bezpośrednio Konwencji z Aarhus Wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 kwietnia 2006 r., VII SA/Wa 16/06 LEX nr Konwencja z Aarhus ( ) nie jest umową międzynarodową, która może być stosowana bezpośrednio bez konieczności dokonywania zmian w systemie prawnym państwa, które Konwencję tę podpisało i ratyfikowało. Tym samym przepisy Konwencji z Aarhus nie mogą stanowić podstawy do uznania organizacji ekologicznej za stronę w postępowaniu o pozwoleniu na budowę DOSTĘP DO SĄDU W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA (UPRAWNIENIA SKARGOWE W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA) Indywidualne skargi wnoszone do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Indywidulane lub zbiorowe skargi w Konwencji z Aarhus Indywidulane lub zbiorowe skargi wnoszone do TSUE 17

18 DOSTĘP DO SĄDU W SPRAWACH OCHRONY ŚRODOWISKA STUDIA PODYPLOMOWE (UPRAWNIENIA SKARGOWE "OCHRONA W ŚRODOWISKA SPRAWACH OCHRONY W PRAWIE ŚRODOWISKA) UNII Indywidualne skargi wnoszone do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Indywidulane lub zbiorowe skargi w Konwencji z Aarhus Indywidulane lub zbiorowe skargi wnoszone do TSUE Indywidulane lub zbiorowe skargi wnoszone do sądów administracyjnych, cywilnych lub Trybunału Konstytucyjnego Indywidulane skargi lub zbiorowe skargi w sprawach ochrony środowiska w prawie polskim (wnoszone do sądów administracyjnych, cywilnych lub Trybunału Konstytucyjnego) Prawo polskie, podobnie jak prawo UE, nie przewiduje nieograniczonego dostępu do sądu w postaci skargi powszechnej (actio popularis) Jednostki mogą skorzystać z przysługującym im prywatnoprawnych lub publicznoprawnych środków ochrony prawnej, które mają charakter komplementarny Uchwała 7 sędziów NSA z dnia 11 października 1999 r., OPS 11/99 (Baza NSA) System prywatnoprawnych i publicznoprawnych środków ochrony ma bowiem charakter komplementarny, w tym znaczeniu, że środki te wzajemnie się uzupełniają, a działania administracyjne na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska (lub innych) nie wykluczają roszczenia cywilnoprawnego, a zatem są to równoległe środki zmierzające do ochrony środowiska Typy skarg w ochronie środowiska tzw. skargi egoistyczne i tzw. skargi altruistyczne ochrona prawna tradycyjnie zorientowana na ochronę praw (interesów) indywidualnych (tzw. ochrona egoistyczna) jednostka włącza się w realizację ochrony środowiska z egoistyczną motywacją, a swój tytuł prawny do działania wywodzi ze swojej materialnoprawnej pozycji (zagrożenia lub naruszenia indywidualnego interesu/prawa). ochrona środowiska może następować wówczas pośrednio ( przy okazji ) ochrona zorientowana na interesy (dobra) wspólne (publiczne) ochrona środowiska bezpośrednia realizowana przez podmioty uprawnione do podejmowania działań na rzecz środowiska (jego elemntów) 1. CYWILNOPRAWNE ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA 78 Kodeks cywilny roszczenie negatoryjne odszkodowawcze 18

19 CYWILNOPRAWNE ŚRODKI STUDIA OCHRONY PODYPLOMOWE PRAWNEJ W PRAWIE OCHRONY ŚRODOWISKA Kodeks cywilny roszczenie negatoryjne odszkodowawcze roszczenia o ochronę dóbr osobistych Przepisy środowiskowe modyfikują zawarte w kodeksie cywilnym przesłanki prawne, treść i zakres dochodzonych roszczeń lub legitymację czynną do ich wnoszenia 79 np. art. 323 POŚ - (actio negatoria sui generis) 1. Każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. 2. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, a także organizacja ekologiczna. 80 art. 328 ustawy Prawo ochrony środowiska (roszczenie o zaprzestanie reklamy) art. 57 ust 1, 2 i 4 ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (szkoda na osobie, w mieniu lub środowisku, wyrządzoną na skutek przeprowadzenia określonej operacji z wykorzystaniem GMO) art. 101 w zw. z art. 105 ust. 3 ustawy prawo atomowe, który upoważnia ministra właściwego do spraw środowiska do dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody w środowisku, będącej kwalifikowaną postacią szkody jądrowej spowodowanej wypadkiem jądrowym 81 rzecznicy ochrony środowiska w postępowaniu cywilnym (KPC) Uprawnienia prokuratora (art. 7 i art KPC) Art. 7. Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie. Uprawnienia organizacji pozarządowych w postępowaniu cywilnym (art. 8 i art KPC) Art. 8. Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu. Zob. także ustawa o RPO i ustawa o prokuraturze 19

20 sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach STUDIA wskazanych PODYPLOMOWE w ustawie. Uprawnienia organizacji "OCHRONA pozarządowych ŚRODOWISKA w W postępowaniu PRAWIE UNII cywilnym (art. 8 i art KPC) Art. 8. Organizacje pozarządowe, których zadanie statutowe nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli, w wypadkach przewidzianych w ustawie, wszcząć postępowanie oraz wziąć udział w toczącym się postępowaniu. Zob. także ustawa o RPO i ustawa o prokuraturze KONTROLA DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ PRZEZ SĄDY ADMINISTRACYJNE INICJOWANA PRZEZ SKARGI INDYWIDULANE LUB ZBIOROWE 83 skargi do sądu administracyjnego Art. 50 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi 1. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym. 2. Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi. - np. art. 44 ust. 3 ustawy o środowisku 84 art. 44 ust. 3 ustawy środowiskowej (lex specialis w stosunku do art p.p.s.a.) : Organizacji ekologicznej służy skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa Uprawnienie ograniczone podmiotowe (organizacje ekologiczne) i przedmiotowo (od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa) Niezależne od roli jaką organizacja odegrała w postępowaniu administracyjnym 85 Wyrok NSA z dnia 18 grudnia 2009 r., II OSK 1539/09, LEX nr (ograniczony zakres przedmiotowy skarg wnoszonych przez organizacje ekologiczne na podstawie art. 44 ust 3 ustawy o informacji) 1. Przepis art. 44 ust. 3 ustawy ( ) rozszerza katalog podmiotów wymienionych w art p.p.s.a., uprawnionych do wniesienia skargi. 2. Przepis art. 44 ust. 3 ustawy ( ) nie ma zastosowania w postępowaniach sądowoadministracyjnych ze skarg na uchwały dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 3. Dopiero pozytywne stwierdzenie istnienia przesłanek z art. 101 u.s.g. otwiera drogę do pełnego merytorycznego rozpoznania skargi. 4. Postanowienia Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w 20

21 art. 44 ust 3 ustawy o informacji) STUDIA PODYPLOMOWE 1. Przepis art. 44 "OCHRONA ust. 3 ustawy ŚRODOWISKA ( ) rozszerza W katalog PRAWIE podmiotów UNII wymienionych w art p.p.s.a., uprawnionych do wniesienia skargi. 2. Przepis art. 44 ust. 3 ustawy ( ) nie ma zastosowania w postępowaniach sądowoadministracyjnych ze skarg na uchwały dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 3. Dopiero pozytywne stwierdzenie istnienia przesłanek z art. 101 u.s.g. otwiera drogę do pełnego merytorycznego rozpoznania skargi. 4. Postanowienia Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzonej w Aarhus w dniu 25 czerwca 1998 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 706) nie rozszerzają kręgu podmiotowego uprawnionych do zaskarżenia we własnym imieniu uchwały o planie zagospodarowania przestrzennego, określonego przepisem art. 101 u.s.g. 86 Uprawnienia prokuratora, RPO i organizacji społecznej w postępowaniu sądowoadministracyjnym (strony lub uczestnicy postępowania) Art PPSA: Prokurator oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, a także wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania, jeżeli według ich oceny wymagają tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela. W takim przypadku przysługują im prawa strony. Art. 9. PPSA: Organizacja społeczna, w zakresie swojej działalności statutowej, może brać udział w postępowaniu w przypadkach określonych w niniejszej ustawie SKARGI PUBLICZNE UPRAWNIONYCH OSKARŻYCIELI W POSTĘPOWANIU KARNYM ORAZ W POSTĘPOWANIU W SPRAWACH O WYKROCZENIA art i 2 k.p.k. oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator, natomiast inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy szczególnych przepisów ustawy, określających zakres jego działania (np. strażnicy leśni, nadleśniczy, strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej). art k.p.w. oskarżycielem publicznym w postępowaniu w sprawach o wykroczenia jest Policja, chyba że ustawa stanowi inaczej ; Także w sprawach o wykrocznie uprawnienia oskarżycielskie przysługują innym niż Policja podmiotom (art oraz art. 18 k.p.w.) np. organom ochrony środowiska, w tym organom Inspekcji Ochrony Środowiska, strażnikom leśnym czy strażnikom Państwowej Straży Łowieckiej Aktualnie nie ma instytucji skargi obywatelskiej, przewidzianej w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia z 1971 r. Ale jest instytucja oskarżyciela posiłkowego, z której może skorzystać pokrzywdzony Prawa pokrzywdzonego może w przypadkach określonych ustawą wykonywać organizacja społeczna 90 Art. 39. W sprawach o przestępstwa określone w art. 35 ust. 1, 1a lub 2 oraz wykroczenia określone w art. 37, a także w postępowaniu w sprawach nieletnich o czyn karalny określony w art. 35 ust. 1, 1a lub 2, prawa pokrzywdzonego może wykonywać organizacja społeczna, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt. 21