Metoda MULTISTART w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów na przykładzie ZG Lubin
|
|
- Kajetan Maj
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str Grzegorz PSZCZOŁA, Andrzej LEŚNIAK Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Metoda MULTISTART w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów na przykładzie ZG Lubin Streszczenie W pracy opisano procedurę pozwalającą efektywnie określać współrzędne hipocentrum wstrząsu górniczego w ośrodku płaskorównoległym. Lokalizacja dokonywana jest za pomocą geofonów kierunkowych i wykonywana jest dwoma wspomagającymi się metodami: metodą czasów pierwszych wejść fal P oraz metodą kierunków pierwszych wejść fal P. Numerycznie problem rozwiązywany jest nieliniowym, globalnym algorytmem optymalizacyjnym Multistart z rodziny metod Monte-Carlo. Program przetestowano na danych syntetycznych oraz na kilku zdarzeniach sejsmicznych z kopalni Lubin. Uwzględnienie kierunku pierwszych wejść fal P pozwoliło na skuteczniejsze określanie składowej pionowej szukanego hipocentrum. 1. Wstęp Pomiar emisji sejsmicznej jest stosowany od wielu lat w górnictwie miedzi oraz węgla. Pozwala on na bieżącą ocenę zagrożenia zjawiskami dynamicznymi takimi jak tąpnięcia, zawały i wyrzuty skał. Jednym z podstawowych zadań kopalnianej sieci sejsmicznej jest dokładna lokalizacja hipocentrum wstrząsów górniczych. Zastosowanie czujników trójskładowych w sieciach kopalnianych rokuje duże nadzieje na podniesienie efektywności metod lokalizacyjnych. W standardowych metodach lokalizacji wykorzystuje się czujniki jednoskładowe tj. takie, w których pomiar drgań wykonywany jest tylko w jednym kierunku. Tym samym wykorzystywana jest niepełna informacja na temat pola falowego. Czujnik trójskładowy dokonuje pomiaru drgań w trzech kierunkach i tym samym wykorzystuje pełną informację o polu falowym. Takie dane pomiarowe pozwalają na zastosowanie metod lokalizacji o bardziej niezawodnych własnościach w porównaniu do metod standardowych. Należy nadmienić, że wraz ze wzrostem precyzji wykonania czujników trójskładowych w ostatnich latach, wzrosły możliwości ich zastosowania do celów lokalizacji źródeł emisji sejsmicznej. W artykule przedstawiono szczegółowo opracowany algorytm lokalizacji hipocentrum oraz wyniki lokalizacji eksperymentalną, niewielką siecią geofonów trójskładowych z kopalni Lubin. Wykorzystanie geofonów kierunkowych umożliwiło udokładnienie współrzędnej pionowej poszukiwanego hipocentrum. Zastosowana metoda lokalizacji zawiera zarówno powszechnie używaną metodę czasów wejścia fal podłużnych oraz metodę kierunkową. Starano się również dobrać najbardziej efektywny algorytm lokalizujący, nie upraszczający zadania lokalizacyjnego. Jak się okazało dla obu metod lokalizacji okazał się nim być algorytm typu Monte-Carlo Multistart (Schaefer 2002). 593
2 G.PSZCZOŁA, A. LEŚNIAK Metoda Multistart w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów Stosowane metody lokalizacji Powszechnie stosowane metody lokalizacji hipocentrum to: metoda czasów wejścia fal podłużnych (np. Marcak i Zuberek 1994; Kowalik 1999; Pszczoła i in. 2004); metoda różnicy czasów wejść fal poprzecznych i podłużnych (np. Marcak i Zuberek 1994; Shearer 1999); metoda lokalizacji względnej (np. Marcak i Zuberek 1994). Metodę azymutalną, kierunkową przedstawiono w (np. Marcak i Zuberek 1994; Mendecki 1997) Metoda czasów pierwszych wejść fal podłużnych Metoda czasów wejścia fal podłużnych odtwarza współrzędne hipocentrum na podstawie wyznaczonych z pomiaru czasów pierwszych wejść fal P z ogniska wstrząsu do kolejnych geofonów sieci. Modelowanie zjawiska emisji w poprawnie wyznaczonym hipocentrum powinno odtworzyć pomierzone czasy pierwszych wejść fal P na wszystkich geofonach sieci. W przypadku występowania błędu pomiarowego oraz błędnej lokalizacji wystąpi różnica pomiędzy czasem wymodelowanym i zmierzonym na geofonie. Miarą jakości znalezionego hipocentrum może być zatem funkcja: 594 N 2 t j t t j f ( x, y, z, t) (2.1) gdzie: x, y, z przewidywane współrzędne hipocentrum, t przewidywany czas wystąpienia zjawiska, j indeks sumowania po geofonach, N liczba geofonów w sieci, t j czas zarejestrowany na j-tym geofonie, t j obliczony czas podróży fali P z punktu x, y, z do j-tego geofonu. Funkcja (2.1) spełnia następujące warunki: 1. Minimum globalne funkcji f ze względu na niewiadome x, y, z, t wynosi zero w przypadku pomiarów nie obarczonych błędem. 2. Posiada jedno minimum globalne w przypadku liczby geofonów większej niż cztery. 3. Minimum to ma współrzędne prawdziwego hipocentrum x, y, z, t. Aby określić położenie hipocentrum należy odpowiednim algorytmem optymalizacyjnym znaleźć minimum globalne funkcji f Metoda kierunkowa (azymutalna) Stacja (sejsmometr, geofon) sejsmiczna rejestruje jako pierwszą falę P. Fala P to fala podłużna cząstki ośrodka wykonują drgania w kierunku rozchodzenia się fali. Zatem rejestrując geofonem trójskładowym każdą ze składowych X, Y, Z można z zapisu pierwszego wstąpienia odczytać kierunek przyjścia fali P. Załóżmy, że na kilku geofonach 1,..., N określono kierunek wejścia fali P. Każdy zarejestrowany kierunek definiuje pewną prostą, która w ośrodku jednorodnym powinna odpowiadać trajektorii promienia fali P. W idealnym przypadku (rys. 2.2) wszystkie proste przecinać się będą w jednym punkcie ognisku trzęsienia, hipocentrum. Za punkt będący najlepszym przybliżeniem hipocentrum wstrząsu j 1
3 WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie należy uznać taki punkt, którego odległość do prostych wyznaczonych przez kierunki zarejestrowane na geofonach jest najmniejsza. W przypadku ośrodków bardziej skomplikowanych należy znajdować poszczególne trajektorie promieni fali P docierających do geofonów. Rys Koncepcja kierunkowej metody lokalizacji Fig The idea of location by P-wave directions Metodę kierunkową można ująć wzorem (2.2): N f ( x, y, z) d( x, y, z, ) (2.2) j 1 gdzie: x, y, z przewidywane współrzędne hipocentrum, j indeks sumowania po geofonach, N liczba geofonów w sieci, p j trajektoria fali P z punktu x, y, z do j-tego geofonu, d to odległość punktu x, y, z do trajektorii p j. Funkcja (2.2) spełnia następujące warunki: 1. Minimum funkcji f ze względu na niewiadome x, y, z wynosi zero w przypadku pomiarów nie obarczonych błędem. 2. Minimum to można określić przy użyciu bardzo szybkiej metody lokalizacyjnej. 3. Minimum to ma współrzędne prawdziwego hipocentrum x, y, z. 4. Funkcja f zależy tylko od trzech zmiennych x, y, z i tym samym jej minimalizacja jest ułatwiona. Aby znaleźć hipocentrum wstrząsu należy znaleźć punkt x, y, z będący minimum funkcji f. Znaleziony punkt należy uznać za hipocentrum wstrząsu Porównanie obu metod Cechą unikalną dla metody kierunkowej jest bardzo niewielki wpływ spłaszczenia sieci na precyzję lokalizacji hipocentrum. Metoda czasów pierwszych wejść fal P spełnia dobrze swoje zadania pod warunkiem zróżnicowanego we wszystkich trzech wymiarach rozmieszczenia geofonów. W przypadku rozmieszczenia płaskiego wystąpi duży błąd składowej pionowej lokalizowanego hipocentrum. W praktyce geofony mogą być umieszczane w wyrobiskach, 595 p j
4 G.PSZCZOŁA, A. LEŚNIAK Metoda Multistart w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów... a ich system przypomina pochyloną płaszczyznę. Zatem lokalizacja składowej pionowej metodą pierwszych wejść fali P cechuje się niewielką dokładnością. Zobaczyć to można na wykresie rysunek 2.2. Kółkami zaznaczone są płaskie sieci lokalizujące metodą czasów pierwszych wejść fal P, trójkątami sieci lokalizujące metodą kierunkową. Każda sieć była testowana poprzez 100 zjawisk emisji sejsmicznych, których hipocentra rozmieszczone były w obszarze 2km/2km/2km. Współrzędne x i y geofonów były losowane dla każdej sieci w całym zakresie 2km/2km natomiast losowanie pionowych współrzędnych geofonowych było regulowane tak by otrzymywać sieci o określonej wariancji współrzędnej z. Regulując odchylenie standardowe zetowych położeń sieci zmieniano płaskość sieci. Na osi x wykresu zaprezentowano stosunek odchyleń standardowych składowej zetowej do odchylenia standardowego składowej x-sowej. Oś pionowa przedstawia całkowity błąd lokalizacji składowej pionowej zdarzenia. W przypadku sieci lokalizujących metodą z czasów pierwszych wejść fal P wyznaczono 10 geofonów, których odczyty obarczano niewielkim błędem 2 ms. W przypadku metody kierunkowej używano ośmiu geofonów obarczanych błędem odczytu kierunku nadchodzącej fali P w wielkości 15 o. Wszystkie symulacje przeprowadzone były w ośrodku jednorodnym o prędkości 1000 m/s. Rys Błąd pionowej składowej lokalizowanych hipocentrów dla różnych płaskich sieci Fig The Z error of the located hypocentres by different flat networks of geophones Na podstawie wykresu na rysunku 2.2 można zauważyć, że dla metody kierunkowej (trójkąty) parametr płaskości sieci (z)/ (x) pozostaje bez wpływu na dokładność lokalizacji składowej pionowej hipocentrum. Natomiast w przypadku sieci czasowych parametr ten ma istotne znaczenie. Sieci bardzo płaskie nie pozwalają na poprawne wyznaczenie składowej pionowej. Należy też podkreślić, że testowane sieci, lokalizujące z czasów pierwszych wejść fal P, były obarczane bardzo małym błędem pomiarowym. W przypadku sieci rzeczywistych błąd lokalizacji składowej pionowej przez sieci czasowe na rysunku 2.2 znacząco się zwiększy. Jak pokazują inne symulacje: 1. Dodawanie dodatkowych geofonów kierunkowych w coraz to mniejszym stopniu poprawia precyzję lokalizacji. Wydaje się, że optymalna liczba geofonów kierunkowych 596
5 WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie wymaganych do lokalizacji wynosi 5, 6; (tj. geofonów, które w miarę dokładnie zarejestrowały falę P). 2. Praktycznie nie istnieje problem optymalizacji położeń geofonów kierunkowych. W pracy (Mendecki 1997) pokazano przykład, gdzie zmiana położenia jednego jednoskładowego geofonu dużej sieci geofonowej istotnie wpłynęła na jakość lokalizacji. W przypadku metody kierunkowej wpływ ten jest niewielki i nie narzuca konkretnych położeń czujników. 3. Jak pokazuje praktyka, lokalizacja hipocentrum dla algorytmów jest znacznie prostsza i szybsza dla metody z kierunków pierwszych wejść fal P. 4. W metodzie kierunkowej znacznie łatwiej przewidywać i analizować błąd lokalizacji hipocentrum. Jest on w przybliżeniu proporcjonalny do wymiarów obszaru, w którym dokonywana jest lokalizacja. 3. Algorytm 3.1. Ośrodek geologiczny Opisany algorytm dostosowano do lokalizacji zdarzeń emisji sejsmicznej w kopalni Lubin. W celu zwiększenia precyzji lokalizacji wprowadzono do procedury dwuwarstwowy ośrodek. Jego szkic z zaznaczonymi prędkościami fal P oraz głębokościami położeń poszczególnych warstw przedstawiono na rysunku 3.1. W procedurze lokalizacji metodą kierunkową i czasów pierwszych wejść fal P odtwarzano kompletne trajektorie fali P uwzględniające zjawisko ugięcia promienia na granicy warstw. Takie podejście jest znacznie bardziej kosztowne numerycznie w stosunku do przybliżenia ośrodkiem jednorodnym. Dzięki zaimplementowanemu ośrodkowi dwuwarstwowemu uzyskano znacznie lepsze przybliżenie rzeczywistego ośrodka geologicznego i w konsekwencji zmniejszony błąd lokalizacji zarówno dla metody kierunkowej jak i czasowej. Trajektorię pomiędzy geofonem i potencjalnym hipocentrum uzyskiwano minimalizując czas propagacji fali P po różnych trajektoriach. Rys Przekrój prędkościowy, kopalnia Lubin Fig The velocity profile, Lubin copper mine 3.2. Procedura Multistart Zastosowany algorytm Multistart opisano m. in. w pracy Schaefera (2002). Należy on do dwufazowych globalnych metod optymalizacyjnych. Jego schemat przedstawiono na rysunku 3.2. Próbkowanie przestrzeni rozwiązań w każdej iteracji polega na prostym losowaniu Monte-Carlo. Po wylosowaniu danego punktu P i uruchamiana jest minimalizacyjna metoda lokalna jest to faza druga iteracji. Jako metodę lokalną zdecydowano się zastosować metodę Powella (Press i in. 1986; Wit 1986). 597
6 G.PSZCZOŁA, A. LEŚNIAK Metoda Multistart w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów... Rys Schemat algorytmu Multistart Fig The scheme of the Multistart algorithm Zdaniem autorów, algorytm Multistart jest najlepszą globalną metodą optymalizacyjną do zastosowań lokalizacji. Zarówno metoda czasów pierwszych wejść fal P funkcja (2.1) oraz kierunkowa funkcja (2.2) są funkcjami różniczkowalnym. Dla takich funkcji szczególnie efektywne wydają się być metody lokalne. Jednakże np. funkcja (2.1) posiada bardzo wiele minimów lokalnych. Konieczne jest zatem element losujący możliwe rozwiązania realizuje to faza Monte-Carlo algorytmu Multistart. Te przewidywania odzwierciedla tabela 3.1, w której przedstawiono jakościowe porównanie kilku podstawowych algorytmów optymalizacji globalnej przetestowanych na sieci kopalni Rudna. Każdy algorytm testowany był na tysiącu losowych zdarzeniach sejsmicznych, lokalizacja odbywała się metodą czasową przy użyciu danego algorytmu. Tabela 3.1. Efektywność lokalizacji wybranych algorytmów optymalizacyjnych Table 3.1. The efficiency of hypocentres location by choosen optimization algorithms metoda średni błąd l [m] średni błąd x x [m] średni błąd y y [m] średni błąd z z [m] Monte-Carlo Multistart Symulowane wyżarzanie Klasyczny algorytm genetyczny Należy podkreślić, że aby przedstawiona metoda mogła efektywnie lokalizować hipocentra wstrząsów należy w fazie czasowej korzystać ze wszystkich geofonów jednoskładowych kopalnianej sieci sejsmologicznej. Taki warunek zapewni jednoznaczność i wysoką precyzję określania składowych poziomych X i Y. 598
7 WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie 4. Wyniki 4.1. Opis sieci, test na danych syntetycznych Rys Położenia geofonów kierunkowych, kopalnia Lubin Fig The locations of 3C geophones, Lubin copper mine Na rysunku 4.1. przedstawiono położenia geofonów kierunkowych eksperymentalnej sieci z kopalni Lubin. Użyto geofonów kierunkowych polskiej firmy EMAG. Dla tej sieci przeprowadzono symulację błędu lokalizacji pionowej składowej hipocentrum. Zaprezentowano to na rysunku Rys Test lokalizacji składowej pionowej metodą kierunkową, kopalnia Lubin Fig The test of the location hypocentre s vertical coordinate, Lubin copper mine 599
8 G.PSZCZOŁA, A. LEŚNIAK Metoda Multistart w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów... Celem testu z rysunku 4.2 było określenie precyzji lokalizacji składowej pionowej szukanego hipocentrum w funkcji błędu odczytu kąta na każdym z geofonów. Na osi odciętych przedstawiono odchylenie standardowe symulowanego błędu odczytu kąta na geofonach; oś rzędnych przedstawia średni błąd lokalizacji składowej pionowej. Do testu użyto następujących parametrów: - liczba losowych symulacji dla zadanego błędu odczytu kierunku: 1000, - przeszukiwany obszar górniczy: X, Y jak na rysunku 4.1, Z jak na rysunku 3.1. Z symulacji rysunku 4.2 wynika, że z odczytu kierunków wejść fali P na geofonach z błędem rzędu 10 o można oczekiwać błędu składowej pionowej na poziomie 50m. Należy podkreślić, że błąd ten (składowej pionowej) jest bardzo mały w porównaniu do lokalizacji uzyskiwanych metodą czasów pierwszych wejść fali P Dane rzeczywiste kalibracja sond W trakcie analizowania danych rzeczywistych wstrząsów okazało się, że zamontowane sondy najprawdopodobniej wymagają kalibracji. Wskutek obrócenia sond w trakcie montażu, poszczególne składowe geofonów przestały odpowiadać kierunkom górniczego układu współrzędnych. Aby móc uzyskiwane przez poszczególne czujniki kierunkowe odczyty wyrazić w górniczym układzie współrzędnych, należy dokonać ich odpowiedniego przeliczenia. Procedura znalezienia transformacji z lokalnego układu sondy do układu górniczego określana jest kalibracją i została przedstawiona w pracach (Leśniak i Cianciara 1999; Leśniak i in. 1998). Niestety nie dysponowano strzelaniami próbnymi pozwalającymi na przeprowadzenie dokładnej kalibracji. W celu jej przeprowadzenia posłużono się strzelaniami wydobywczymi z przodka. Tym samym, niestety, nie znano dokładnych współrzędnych hipocentrum. Spośród wielu zarejestrowanych strzelań wydobyto te, które jednoznacznie zostały zarejestrowane przez wszystkie geofony kierunkowe. Następnie znając przybliżone współrzędne przodka przeprowadzono procedurę kalibracji Dane rzeczywiste lokalizacja wstrząsów W celu sprawdzenia poprawności wykonanej kalibracji dokonano próby lokalizacji hipocentrum strzelania użytego w procedurze kalibracyjnej. Przybliżone współrzędne rzeczywiste to x = m, y = m, z = -665 m. Po lokalizacji algorytmem kierunkowym: x = m, y = m, z = -705 m. Wynik ten świadczy o poprawności kalibracji sondy gdyż: mieści się on w granicach błędu lokalizacji metody kierunkowej; strzelania użyte do kalibracji były strzelaniami wydobywczymi na przodku nieprecyzyjnie zlokalizowanymi. Tabela 4.1. Lokalizacja zdarzeń siecią kopalnianą i metodą Multistart Table 4.1. The location of tremors by mine s network and the Multistart method sieć kopalniana (metoda czasowa) Multistart Data godzina oddział pole energia [J] X Y Z Z :04:13 G6 10/9 1,3E :39:54 G6 10/9 1,4E :28:50 G6 10/9 8,7E :50:24 G6 10/9 3,6E
9 WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie W tabeli 4.1 przedstawiono wyniki lokalizacji kilku wstrząsów. Lokalizacji dokonano siecią kopalnianą oraz metodą Multistart. Zdaniem pracowników stacji sejsmicznej lokalizacje pionowej składowej sieci kopalnianej są nieprecyzyjne i w praktyce kopalnianej pomijane. Uzykane podobne wartości składowej pionowej dla różnych wstrząsów przez sieć kopalnianą świadczą o typowym dla pomiaru zjawisku osiągnięcia granicy rozdzielczości. Metoda Multistart, w przeciwieństwie do sieci kopalnianej, wskazuje na różne, bardziej miarodajne wartości współrzednych pionowych. Należy podkreślić, że tylko w przypadku jednego wstrząsu z tabeli 4.1 korygowano kierunek pierwszego wstąpienia fal P. We wszystkich pozostałych skorzystano z modułu automatycznego określania kierunku fali P wprost z zarejestrowanego sygnału. 5. Wnioski W pracy zaprezentowano eksperymentalną metodę Multistart lokalizacji hipocentrum wstrząsów górniczych. Metodę tę zaprojektowano dla potrzeb kopalni Lubin w celu zwiększenia rozdzielczości określania składowej pionowej hipocentrum wstrząsu. W tym celu do standardowej procedury lokalizacyjnej stosowanej w kopalni wprowadzono dodatkowe usprawnienia: 1. W fazie wstępnej użyto geofonów kierunkowych pozwalających, jak to pokazano na wykresie rysunku 2.2 na zwiększenie precyzji lokalizacji składowej pionowej. 2. Dokonano implementacji metody czasów pierwszych wejść fal P oraz metody kierunkowej w ośrodku niejednorodnym dwu równoległych warstw lepiej przybliżającym geologię górotworu. Zaprezentowano to na rysunku Spośród wielu różnych algorytmów optymalizacji globalnej dobrano algorytm najbardziej efektywny Multistart. Jak pokazały wyniki lokalizacji (tabela 4.1) metoda Multistart wykazała większą rozdzielczość składowej pionowej od metody kopalnianej. Świadczą o tym między innymi różne wartości składowej pionowej lokalizowanego hipocentrum. W przypadku algorytmu kopalnianego zwracane współrzędne mają w przybliżeniu stałą wartość. Może to być efekt słabej rozdzielczości algorytmu. Założeniem zaprojektowanej metody jest wprowadzenie do istniejącej sieci kopalnianej czujników jednoskładowych, dodatkowych trójskładowych. Mają one pełnić rolę wspomagającą dla metody czasów pierwszych wejść fal P, która poprawnie odtwarza współrzędne poziome hipocentrum wstrząsu X i Y. Niestety wskutek awarii jednego z geofonów kierunkowych oraz braku dostępu do zapisów czujników jednoskładowych nie uruchomiono fazy czasowej metody Multistart. Dodatkowym utrudnieniem w lokalizacji był brak wykonanych strzelań kalibracyjnych sieci i tym samym wymuszone posiłkowanie się strzelaniami wydobywczymi, o nieprecyzyjnej lokalizacji. Znaczna poprawa już i tak dobrych rezultatów lokalizacji metodą Multistart w kopalni Lubin nastąpi w momencie: 1. Wykonania strzelań kalibracyjnych dla każdej z zamontowanych sond. 2. Zamontowania dodatkowych sond kierunkowych celem zwiększenia liczby rejestrowanych, wyraźnych sygnałów zdarzeń sejsmicznych. 3. Do programu zostaną wprowadzone dane z kopalnianej sieci sejsmicznej czujników jednoskładowych co umożliwi na pełne uruchomienie fazy czasowej metody Multistart. Jak pokazały modelowania Monte-Carlo, symulacje błędu pomiarowego, precyzji lokalizacji hipocentrum oraz, co najważniejsze, wyniki rzeczywistych lokalizacji metoda Multistart wydaje się być bardzo obiecująca. Uzyskano podniesienie precyzji lokalizacji składowej pionowej hipocentrum wstrząsu. 601
10 G.PSZCZOŁA, A. LEŚNIAK Metoda Multistart w zadaniu lokalizacji źródeł wstrząsów... Należy wspomnieć, że było to możliwe dzięki wzrostowi jakości geofonów trójskładowych w ostatnich latach. Geofony te produkowane są również w Polsce (EMAG). Metoda kierunkowa wymaga także niewielkiej ich liczby. Dla metody kierunkowej nie występuje problem płaskości sieci silnie pogarszającej rozdzielczość lokalizacji. Metoda ta także nie wymusza konkretnych położeń geofonów kierunkowych w kopalni. Wszystkie te cechy sprawiają, że pomimo większej ceny geofonu trójskładowego, zastosowanie ich nie powinno być drogie. Autorzy serdecznie dziękują Dyrekcji ZG Lubin za sfinansowanie badań oraz dostęp do danych. Pracownikom kopalnianej stacji sejsmicznej za życzliwość i wyrozumiałość oraz za wyczerpujące odpowiedzi na liczne pytania w trakcie pracy nad programem. Praca została sfinansowana z funduszu Badań Własnych realizowanych w Zakłądzie Informatyki w Naukach o Ziemi AGH. Literatura [1] Kowalik S. 1999: Wykorzystanie programowania strefowo równoległego do jednoczesnej lokalizacji wielu ognisk wstrząsów z uwzględnieniem anizotropowości górotworu. Kwartalnik AGH Geologia nr 25/1, [2] Leśniak A, Cianciara B., Isakow Z., Dworak M., Szłapka M., Koziarz E. 1998: Analiza stanu górotworu na podstawie trójskładowych rejestracji sejsmoakustycznych. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej, Szczyrk 1998, [3] Leśniak A, Cianciara B. 1999: Nowoczesne metody lokalizacji zjawisk sejsmicznych w oparciu o trójskładowe rejestracje drgań z kopalni miedzi Rudna. Materiały Sympozjum Warsztaty 99, Jaworz 1999, [4] Marcak H., Zuberek W. M. 1994: Geofizyka górnicza. Śląskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice. [5] Mendecki A. J. 1997: Seismic Monitoring in Mines. Chapman & Hall, London. [6] Press W. H., Flannery B. P., Teukolsky S. A., Vetterling W. T. 1986: Numerical recipes in C. The art of scientific computing. Cambridge University Press, Cambridge. [7] Pszczoła G., Leśniak A., Wit R. 2004: Algorytm genetyczny z klasteryzacją w zagadnieniu lokalizacji hipocentrum. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej nr 107/39, [8] Schaefer R. 2002: Podstawy genetycznej optymalizacji globalnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. [9] Shearer P. M. 1999: Introduction to seismology. Cambridge University Press, Cambridge. [10] Wit R. 1986: Metody programowania nieliniowego. Minimalizacja funkcji gładkich. Wydawnictwa Naukowo Techniczne, Warszawa. The Multistart method in location of tremors in Lubin copper mine The efficient hypocentre location procedure is depicted in the paper. The tremors are located by measured P-wave directions and then by P-wave first arrival times. The example network of 3C geophones from Lubin copper mine is presented. In order to improve the accuracy of vertical coordinate the location method uses complex rock mass model that consists of two parallel layers. As the optimization problem it is solved by appropriate algorithm Multistart as numerical experiments shown the most efficient one. The presented procedure was tested by using synthetic and the real data. The 3C geophones and the presented algorithm allows to decrease the vertical error of the located hypocentre. Przekazano: 22 kwietnia 2004 r. 602
Określanie błędów położeń wstrząsów górniczych lokalizowanych metodą kierunkową
Mat. Symp. str. 473 479 Grzegorz PSZCZOŁA, Andrzej LEŚNIAK Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków Określanie błędów położeń wstrząsów górniczych lokalizowanych metodą kierunkową Streszczenie Kierunkowa metoda
WYKORZYSTANIE SIECI NEURONOWEJ DO BADANIA WPŁYWU WYDOBYCIA NA SEJSMICZNOŚĆ W KOPALNIACH WĘGLA KAMIENNEGO. Stanisław Kowalik (Poland, Gliwice)
WYKORZYSTANIE SIECI NEURONOWEJ DO BADANIA WPŁYWU WYDOBYCIA NA SEJSMICZNOŚĆ W KOPALNIACH WĘGLA KAMIENNEGO Stanisław Kowalik (Poland, Gliwice) 1. Wprowadzenie Wstrząsy podziemne i tąpania występujące w kopalniach
Lokalizacja zjawisk sejsmicznych w kopalni - problemy. Lokalizacja - problemy. brak czasu w ognisku. Lokalizacja względna. niedokładne wyznaczanie
Lokalizacja zjawisk sejsmicznych w kopalni - problemy Lokalizacja - problemy niedokładne wyznaczanie brak czasu w ognisku głębokości Absolutna lokalizacja pojedynczych zjawisk Lokalizacja względna wyznaczamy
Dynamiczne oddziaływania drgań na powierzchnię terenu ZG Rudna po wstrząsie z dnia roku o energii 1,9 E9 J
WARSZTATY 27 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Materiały Warsztatów str. 411 421 Lech STOLECKI KGHM Cuprum sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe Dynamiczne oddziaływania drgań na powierzchnię
Analiza efektywności rejestracji przyspieszeń drgań gruntu w Radlinie Głożynach
WARSZTATY 2004 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str. 349 354 Piotr KALETA, Tadeusz KABZA Kompania Węglowa S. A., Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna Ruch II, Pszów Analiza efektywności
Charakterystyka parametrów drgań w gruntach i budynkach na obszarze LGOM
WARSZTATY 23 z cyklu Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str. 25 216 Krzysztof JAŚKIEWICZ CBPM Cuprum, Wrocław Charakterystyka parametrów drgań w gruntach i budynkach na obszarze LGOM Streszczenie
Optymalizacja wież stalowych
Optymalizacja wież stalowych W przypadku wież stalowych jednym z najistotniejszych elementów jest ustalenie obciążenia wiatrem. Generalnie jest to zagadnienie skomplikowane, gdyż wiąże się z koniecznością
Wyznaczanie przyspieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego (Katera)
Politechnika Łódzka FTIMS Kierunek: Informatyka rok akademicki: 2008/2009 sem. 2. grupa II Termin: 17 III 2009 Nr. ćwiczenia: 112 Temat ćwiczenia: Wyznaczanie przyspieszenia ziemskiego za pomocą wahadła
PL B BUP 12/13. ANDRZEJ ŚWIERCZ, Warszawa, PL JAN HOLNICKI-SZULC, Warszawa, PL PRZEMYSŁAW KOŁAKOWSKI, Nieporęt, PL
PL 222132 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 222132 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 397310 (22) Data zgłoszenia: 09.12.2011 (51) Int.Cl.
Instrukcja do ćwiczenia jednopłaszczyznowe wyważanie wirników
Instrukcja do ćwiczenia jednopłaszczyznowe wyważanie wirników 1. Podstawowe pojęcia związane z niewyważeniem Stan niewyważenia stan wirnika określony takim rozkładem masy, który w czasie wirowania wywołuje
Automatyczne tworzenie trójwymiarowego planu pomieszczenia z zastosowaniem metod stereowizyjnych
Automatyczne tworzenie trójwymiarowego planu pomieszczenia z zastosowaniem metod stereowizyjnych autor: Robert Drab opiekun naukowy: dr inż. Paweł Rotter 1. Wstęp Zagadnienie generowania trójwymiarowego
WPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 4 2009 Stanisław Cierpisz*, Daniel Kowol* WPŁYW ZAKŁÓCEŃ PROCESU WZBOGACANIA WĘGLA W OSADZARCE NA ZMIANY GĘSTOŚCI ROZDZIAŁU BADANIA LABORATORYJNE 1. Wstęp Zasadniczym
ANALIZA SPEKTRALNA DRGAŃ BUDYNKU WYWOŁANYCH WSTRZĄSAMI GÓRNICZYMI. 1. Wstęp. 2. Analiza spektralna drgań budynku
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 1 2009 Jan Walaszczyk*, Stanisław Hachaj*, Andrzej Barnat* ANALIZA SPEKTRALNA DRGAŃ BUDYNKU WYWOŁANYCH WSTRZĄSAMI GÓRNICZYMI 1. Wstęp Proces podziemnej eksploatacji
Ocena błędów systematycznych związanych ze strukturą CCD danych astrometrycznych prototypu Pi of the Sky
Ocena błędów systematycznych związanych ze strukturą CCD danych astrometrycznych prototypu Pi of the Sky Maciej Zielenkiewicz 5 marca 2010 1 Wstęp 1.1 Projekt Pi of the Sky Celem projektu jest poszukiwanie
Ćw. nr 31. Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2
1 z 6 Zespół Dydaktyki Fizyki ITiE Politechniki Koszalińskiej Ćw. nr 3 Wahadło fizyczne o regulowanej płaszczyźnie drgań - w.2 Cel ćwiczenia Pomiar okresu wahań wahadła z wykorzystaniem bramki optycznej
Systemy Ochrony Powietrza Ćwiczenia Laboratoryjne
POLITECHNIKA POZNAŃSKA INSTYTUT INŻYNIERII ŚRODOWISKA PROWADZĄCY: mgr inż. Łukasz Amanowicz Systemy Ochrony Powietrza Ćwiczenia Laboratoryjne 3 TEMAT ĆWICZENIA: Badanie składu pyłu za pomocą mikroskopu
Izabela Zimoch Zenon Szlęk Biuro Badań i Rozwoju Technologicznego. Katowice, dnia 13.08.2013 r.
System informatyczny wspomagający optymalizację i administrowanie produkcją i dystrybucją wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi subregionu centralnego i zachodniego województwa śląskiego Izabela Zimoch
MODELOWANIE POŁĄCZEŃ TYPU SWORZEŃ OTWÓR ZA POMOCĄ MES BEZ UŻYCIA ANALIZY KONTAKTOWEJ
Jarosław MAŃKOWSKI * Andrzej ŻABICKI * Piotr ŻACH * MODELOWANIE POŁĄCZEŃ TYPU SWORZEŃ OTWÓR ZA POMOCĄ MES BEZ UŻYCIA ANALIZY KONTAKTOWEJ 1. WSTĘP W analizach MES dużych konstrukcji wykonywanych na skalę
O 2 O 1. Temat: Wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego
msg M 7-1 - Temat: Wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego Zagadnienia: prawa dynamiki Newtona, moment sił, moment bezwładności, dynamiczne równania ruchu wahadła fizycznego,
Optymalizacja ciągła
Optymalizacja ciągła 5. Metoda stochastycznego spadku wzdłuż gradientu Wojciech Kotłowski Instytut Informatyki PP http://www.cs.put.poznan.pl/wkotlowski/ 04.04.2019 1 / 20 Wprowadzenie Minimalizacja różniczkowalnej
3. WYNIKI POMIARÓW Z WYKORZYSTANIEM ULTRADŹWIĘKÓW.
3. WYNIKI POMIARÓW Z WYKORZYSTANIEM ULTRADŹWIĘKÓW. Przy rozchodzeniu się fal dźwiękowych może dochodzić do częściowego lub całkowitego odbicia oraz przenikania fali przez granice ośrodków. Przeszkody napotykane
Metoda określania pozycji wodnicy statków na podstawie pomiarów odległości statku od głowic laserowych
inż. Marek Duczkowski Metoda określania pozycji wodnicy statków na podstawie pomiarów odległości statku od głowic laserowych słowa kluczowe: algorytm gradientowy, optymalizacja, określanie wodnicy W artykule
Automatyka i pomiary wielkości fizykochemicznych. Instrukcja do ćwiczenia III. Pomiar natężenia przepływu za pomocą sondy poboru ciśnienia
Automatyka i pomiary wielkości fizykochemicznych Instrukcja do ćwiczenia III Pomiar natężenia przepływu za pomocą sondy poboru ciśnienia Sonda poboru ciśnienia Sonda poboru ciśnienia (Rys. ) jest to urządzenie
Wstęp do teorii niepewności pomiaru. Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński
Wstęp do teorii niepewności pomiaru Danuta J. Michczyńska Adam Michczyński Podstawowe informacje: Strona Politechniki Śląskiej: www.polsl.pl Instytut Fizyki / strona własna Instytutu / Dydaktyka / I Pracownia
MODELOWANIE NUMERYCZNE POLA PRZEPŁYWU WOKÓŁ BUDYNKÓW
1. WSTĘP MODELOWANIE NUMERYCZNE POLA PRZEPŁYWU WOKÓŁ BUDYNKÓW mgr inż. Michał FOLUSIAK Instytut Lotnictwa W artykule przedstawiono wyniki dwu- i trójwymiarowych symulacji numerycznych opływu budynków wykonanych
OKREŚLENIE NISZCZĄCEJ STREFY WPŁYWÓW DLA ZJAWISK SEJSMICZNYCH. 1. Wprowadzenie. Jan Drzewiecki* Górnictwo i Geoinżynieria Rok 32 Zeszyt
Górnictwo i Geoinżynieria ok 32 Zeszyt 1 2008 Jan Drzewiecki* OKEŚLENIE NISZCZĄCEJ STEFY WPŁYWÓW DLA ZJAWISK SEJSMICZNYCH 1. Wprowadzenie Wstrząsy górotworu towarzyszą prowadzonej działalności górniczej.
Zastosowanie stereowizji do śledzenia trajektorii obiektów w przestrzeni 3D
Zastosowanie stereowizji do śledzenia trajektorii obiektów w przestrzeni 3D autorzy: Michał Dajda, Łojek Grzegorz opiekun naukowy: dr inż. Paweł Rotter I. O projekcie. 1. Celem projektu było stworzenie
Graficzne opracowanie wyników pomiarów 1
GRAFICZNE OPRACOWANIE WYNIKÓW POMIARÓW Celem pomiarów jest bardzo często potwierdzenie związku lub znalezienie zależności między wielkościami fizycznymi. Pomiar polega na wyznaczaniu wartości y wielkości
WPŁYW METODY DOPASOWANIA NA WYNIKI POMIARÓW PIÓRA ŁOPATKI INFLUENCE OF BEST-FIT METHOD ON RESULTS OF COORDINATE MEASUREMENTS OF TURBINE BLADE
Dr hab. inż. Andrzej Kawalec, e-mail: ak@prz.edu.pl Dr inż. Marek Magdziak, e-mail: marekm@prz.edu.pl Politechnika Rzeszowska Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Katedra Technik Wytwarzania i Automatyzacji
Metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami wyrobisk górniczych w kopalniach węgla kamiennego. Praca zbiorowa pod redakcją Józefa Kabiesza
Metody oceny stanu zagrożenia tąpaniami wyrobisk górniczych w kopalniach węgla kamiennego Praca zbiorowa pod redakcją Józefa Kabiesza GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA Katowice 2010 Spis treści 1. Wprowadzenie
Ć w i c z e n i e K 4
Akademia Górniczo Hutnicza Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki Katedra Wytrzymałości, Zmęczenia Materiałów i Konstrukcji Nazwisko i Imię: Nazwisko i Imię: Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Grupa
PL B1. Układ do lokalizacji elektroakustycznych przetworników pomiarowych w przestrzeni pomieszczenia, zwłaszcza mikrofonów
PL 224727 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 224727 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 391882 (51) Int.Cl. G01S 5/18 (2006.01) G01S 3/80 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej
CECHOWANIE TERMOELEMENTU Fe-Mo I WYZNACZANIE PUNKTU INWERSJI
INSTYTUT FIZYKI WYDZIAŁ INŻYNIERII PRODUKCJI I TECHNOLOGII MATERIAŁÓW POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA PRACOWNIA FIZYKI CIAŁA STAŁEGO Ć W I C Z E N I E N R FCS - 7 CECHOWANIE TERMOELEMENTU Fe-Mo I WYZNACZANIE
SZTUCZNA INTELIGENCJA
SZTUCZNA INTELIGENCJA WYKŁAD 13. PROBLEMY OPTYMALIZACYJNE Częstochowa 2014 Dr hab. inż. Grzegorz Dudek Wydział Elektryczny Politechnika Częstochowska PROBLEMY OPTYMALIZACYJNE Optymalizacja poszukiwanie
Porównanie prognozowanych i zarejestrowanych parametrów drgań od wstrząsów górniczych w bliskich odległościach epicentralnych na terenie LGOM
WARSZTATY 212 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Mat. Symp. str. 165 176 Izabela JAŚKIEWICZ-PROĆ KGHM CUPRUM, Wrocław Porównanie prognozowanych i zarejestrowanych parametrów drgań od wstrząsów
ĆWICZENIE NR.6. Temat : Wyznaczanie drgań mechanicznych przekładni zębatych podczas badań odbiorczych
ĆWICZENIE NR.6 Temat : Wyznaczanie drgań mechanicznych przekładni zębatych podczas badań odbiorczych 1. Wstęp W nowoczesnych przekładniach zębatych dąży się do uzyskania małych gabarytów w stosunku do
METODA RZUTÓW MONGE A (II CZ.)
RZUT PUNKTU NA TRZECIĄ RZUTNIĘ METODA RZUTÓW MONGE A (II CZ.) Dodanie trzeciej rzutni pozwala na dostrzeżenie ważnej, ogólnej zależności. Jeżeli trzecia rzutnia została postawiona na drugiej - pionowej,
WYKORZYSTANIE ATRYBUTÓW SEJSMICZNYCH DO BADANIA PŁYTKICH ZŁÓŻ
Mgr inż. Joanna Lędzka kademia Górniczo Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Zakład Geofizyki, l. Mickiewicza 3, 3-59 Kraków. WYKORZYSTNIE TRYUTÓW SEJSMICZNYCH DO DNI PŁYTKICH ZŁÓŻ
Modelowanie pola akustycznego. Opracowała: prof. dr hab. inż. Bożena Kostek
Modelowanie pola akustycznego Opracowała: prof. dr hab. inż. Bożena Kostek Klasyfikacje modeli do badania pola akustycznego Modele i metody wykorzystywane do badania pola akustycznego MODELE FIZYCZNE MODELE
Nasyp przyrost osiadania w czasie (konsolidacja)
Nasyp przyrost osiadania w czasie (konsolidacja) Poradnik Inżyniera Nr 37 Aktualizacja: 10/2017 Program: Plik powiązany: MES Konsolidacja Demo_manual_37.gmk Wprowadzenie Niniejszy przykład ilustruje zastosowanie
MATEMATYCZNY MODEL PĘTLI HISTEREZY MAGNETYCZNEJ
ELEKTRYKA 014 Zeszyt 1 (9) Rok LX Krzysztof SZTYMELSKI, Marian PASKO Politechnika Śląska w Gliwicach MATEMATYCZNY MODEL PĘTLI ISTEREZY MAGNETYCZNEJ Streszczenie. W artykule został zaprezentowany matematyczny
Numeryczna symulacja rozpływu płynu w węźle
231 Prace Instytutu Mechaniki Górotworu PAN Tom 7, nr 3-4, (2005), s. 231-236 Instytut Mechaniki Górotworu PAN Numeryczna symulacja rozpływu płynu w węźle JERZY CYGAN Instytut Mechaniki Górotworu PAN,
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Ćwiczenie nr 9: Swobodne spadanie
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Ćwiczenie nr 9: Swobodne spadanie Cel ćwiczenia: Obserwacja swobodnego spadania z wykorzystaniem elektronicznej rejestracji czasu przelotu kuli przez punkty pomiarowe. Wyznaczenie
Politechnika Poznańska Instytut Technologii Mechanicznej. Laboratorium MASZYN I URZĄDZEŃ TECHNOLOGICZNYCH. Nr 2
Politechnika Poznańska Instytut Technologii Mechanicznej Laboratorium MASZYN I URZĄDZEŃ TECHNOLOGICZNYCH Nr 2 POMIAR I KASOWANIE LUZU W STOLE OBROTOWYM NC Poznań 2008 1. CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest
Excel - użycie dodatku Solver
PWSZ w Głogowie Excel - użycie dodatku Solver Dodatek Solver jest narzędziem używanym do numerycznej optymalizacji nieliniowej (szukanie minimum funkcji) oraz rozwiązywania równań nieliniowych. Przed pierwszym
Układ aktywnej redukcji hałasu przenikającego przez przegrodę w postaci płyty mosiężnej
Układ aktywnej redukcji hałasu przenikającego przez przegrodę w postaci płyty mosiężnej Paweł GÓRSKI 1), Emil KOZŁOWSKI 1), Gracjan SZCZĘCH 2) 1) Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy
Theory Polish (Poland)
Q3-1 Wielki Zderzacz Hadronów (10 points) Przeczytaj Ogólne instrukcje znajdujące się w osobnej kopercie zanim zaczniesz rozwiązywać to zadanie. W tym zadaniu będą rozpatrywane zagadnienia fizyczne zachodzące
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część populacji, którą podaje się badaniu statystycznemu
Rozwiązanie zadania w podejściu optymalizacyjnym
Celem pracy była próba określenia kryteriów zastosowania metody optymalizacji globalnej SA dla wyznaczenia prędkości propagacji fali poprzecznej w odwrotnym zadaniu sejsmicznym. Obliczenia prowadzono na
KSMD APN 2 lata pracy w kopalniach odkrywkowych
KSMD APN 2 lata pracy w kopalniach odkrywkowych Katedra Górnictwa Odkrywkowego Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Prelegent: Józef Pyra KSMD APN Przy skutecznym urabianiu złóż z użyciem MW, zawsze będą
Metoda pomiarowo-obliczeniowa skuteczności ochrony akustycznej obudów dźwiękoizolacyjnych źródeł w zakresie częstotliwości khz
Metoda pomiarowo-obliczeniowa skuteczności ochrony akustycznej obudów dźwiękoizolacyjnych źródeł w zakresie częstotliwości 20 40 khz dr inż. Witold Mikulski 2018 r. Streszczenie Opisano metodę pomiarowo-obliczeniową
ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ
Krzysztof SŁOTA Instytut Eksploatacji Złóż Politechniki Śląskiej w Gliwicach ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ Od Redakcji: Autor jest doktorantem w Zakładzie Aerologii Górniczej
ĆWICZENIE 3 REZONANS AKUSTYCZNY
ĆWICZENIE 3 REZONANS AKUSTYCZNY W trakcie doświadczenia przeprowadzono sześć pomiarów rezonansu akustycznego: dla dwóch różnych gazów (powietrza i CO), pięć pomiarów dla powietrza oraz jeden pomiar dla
Cztery najczęściej NAPOTYKANE WYZWANIA PODCZAS KALIBRACJI CIŚNIENIA
Cztery najczęściej NAPOTYKANE WYZWANIA PODCZAS KALIBRACJI CIŚNIENIA Kalibracja ciśnienia ma często kluczowe znaczenie dla systemów sterowania procesami oraz pomaga optymalizować pracę i utrzymywać bezpieczeństwo
Nowe możliwości obrazowania emisji sejsmicznej indukowanej podziemnymi pracami górniczymi dla kopalń LGOM
73 CUPRUM Czasopismo Naukowo-Techniczne Górnictwa Rud nr 3 (76) 2015, s. 73-82 Nowe możliwości obrazowania emisji sejsmicznej indukowanej podziemnymi pracami górniczymi dla kopalń LGOM Andrzej Leśniak
LIV OLIMPIADA FIZYCZNA 2004/2005 Zawody II stopnia
LIV OLIMPIADA FIZYCZNA 004/005 Zawody II stopnia Zadanie doświadczalne Masz do dyspozycji: cienki drut z niemagnetycznego metalu, silny magnes stały, ciężarek o masie m=(100,0±0,5) g, statyw, pręty stalowe,
WYKORZYSTANIE MES DO WYZNACZANIA WPŁYWU PĘKNIĘCIA W STOPIE ZĘBA KOŁA NA ZMIANĘ SZTYWNOŚCI ZAZĘBIENIA
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2009 Seria: TRANSPORT z. 65 Nr kol. 1807 Tomasz FIGLUS, Piotr FOLĘGA, Piotr CZECH, Grzegorz WOJNAR WYKORZYSTANIE MES DO WYZNACZANIA WPŁYWU PĘKNIĘCIA W STOPIE ZĘBA
LABORATORIUM POMIARY W AKUSTYCE. ĆWICZENIE NR 4 Pomiar współczynników pochłaniania i odbicia dźwięku oraz impedancji akustycznej metodą fali stojącej
LABORATORIUM POMIARY W AKUSTYCE ĆWICZENIE NR 4 Pomiar współczynników pochłaniania i odbicia dźwięku oraz impedancji akustycznej metodą fali stojącej 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie metody
Sieci neuronowe i algorytmy uczenia Czyli co i jak andrzej.rusiecki.staff.iiar.pwr.wroc.pl s.
Sieci neuronowe i algorytmy uczenia Czyli co i jak 2016 andrzej.rusiecki@pwr.edu.pl andrzej.rusiecki.staff.iiar.pwr.wroc.pl s. 230/C-3 O co chodzi? Celem przedmiotu jest ogólne zapoznanie się z podstawowymi
STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA
Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA oprac. dr inż. Jarosław Filipiak Cel ćwiczenia 1. Zapoznanie się ze sposobem przeprowadzania statycznej
Wpływ nieliniowości elementów układu pomiarowego na błąd pomiaru impedancji
Wpływ nieliniowości elementów układu pomiarowego na błąd pomiaru impedancji Wiesław Miczulski* W artykule przedstawiono wyniki badań ilustrujące wpływ nieliniowości elementów układu porównania napięć na
Temat: kruszyw Oznaczanie kształtu ziarn. pomocą wskaźnika płaskości Norma: PN-EN 933-3:2012 Badania geometrycznych właściwości
Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej Instrukcja do zajęć laboratoryjnych Eksploatacja i obróbka skał Badania geometrycznych właściwości Temat: kruszyw Oznaczanie kształtu
Metody Optymalizacji: Przeszukiwanie z listą tabu
Metody Optymalizacji: Przeszukiwanie z listą tabu Wojciech Kotłowski Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej email: imię.nazwisko@cs.put.poznan.pl pok. 2 (CW) tel. (61)665-2936 konsultacje: wtorek
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Ćwiczenie nr 1: Wahadło fizyczne. opis ruchu drgającego a w szczególności drgań wahadła fizycznego
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Cel ćwiczenia: Ćwiczenie nr 1: Wahadło fizyczne opis ruchu drgającego a w szczególności drgań wahadła fizycznego wyznaczenie momentów bezwładności brył sztywnych Literatura
4.3 Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2)
Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2)185 4.3 Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2) Celem ćwiczenia jest wyznaczenie prędkości dźwięku w powietrzu
ODKSZTAŁCENIA I ZMIANY POŁOŻENIA PIONOWEGO RUROCIĄGU PODCZAS WYDOBYWANIA POLIMETALICZNYCH KONKRECJI Z DNA OCEANU
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 35 Zeszyt 4/1 2011 Katarzyna Żelazny*, Tadeusz Szelangiewicz* ODKSZTAŁCENIA I ZMIANY POŁOŻENIA PIONOWEGO RUROCIĄGU PODCZAS WYDOBYWANIA POLIMETALICZNYCH KONKRECJI Z DNA OCEANU
Celem ćwiczenia jest badanie zjawiska Dopplera dla fal dźwiękowych oraz wykorzystanie tego zjawiska do wyznaczania prędkości dźwięku w powietrzu.
Efekt Dopplera Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest badanie zjawiska Dopplera dla fal dźwiękowych oraz wykorzystanie tego zjawiska do wyznaczania prędkości dźwięku w powietrzu. Wstęp Fale dźwiękowe Na czym
CPT-CAD - Program do tworzenia dokumentacji geologicznej i geotechnicznej
CPT-CAD - Program do tworzenia dokumentacji geologicznej i geotechnicznej Trzy w jednym?? Moduł CPT-CAD jest przeznaczony do tworzenia: map przekrojów geologicznych i geotechnicznych własnych rysunków
Optyka stanowi dział fizyki, który zajmuje się światłem (także promieniowaniem niewidzialnym dla ludzkiego oka).
Optyka geometryczna Optyka stanowi dział fizyki, który zajmuje się światłem (także promieniowaniem niewidzialnym dla ludzkiego oka). Założeniem optyki geometrycznej jest, że światło rozchodzi się jako
ĆWICZENIA LABORATORYJNE Z KONSTRUKCJI METALOWCH. Ć w i c z e n i e H. Interferometria plamkowa w zastosowaniu do pomiaru przemieszczeń
Akademia Górniczo Hutnicza Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki Katedra Wytrzymałości, Zmęczenia Materiałów i Konstrukcji Nazwisko i Imię: Nazwisko i Imię: Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Grupa
Możliwości weryfikacji energii sejsmicznej wstrząsów wysokoenergetycznych w LGOM
59 CUPRUM Czasopismo Naukowo-Techniczne Górnictwa Rud nr 4 (81) 016, s. 59-70 Możliwości weryfikacji energii sejsmicznej wstrząsów wysokoenergetycznych w LGOM Krzysztof Jaśkiewicz KGHM CUPRUM sp. z o.o.
OPTYMALIZACJA HARMONOGRAMOWANIA MONTAŻU SAMOCHODÓW Z ZASTOSOWANIEM PROGRAMOWANIA W LOGICE Z OGRANICZENIAMI
Autoreferat do rozprawy doktorskiej OPTYMALIZACJA HARMONOGRAMOWANIA MONTAŻU SAMOCHODÓW Z ZASTOSOWANIEM PROGRAMOWANIA W LOGICE Z OGRANICZENIAMI Michał Mazur Gliwice 2016 1 2 Montaż samochodów na linii w
WYZNACZANIE OGNISKOWYCH SOCZEWEK
WYZNACZANIE OGNISKOWYCH SOCZEWEK Cel ćwiczenia:. Wyznaczenie ogniskowej cienkiej soczewki skupiającej.. Wyznaczenie ogniskowej cienkiej soczewki rozpraszającej (za pomocą wcześniej wyznaczonej ogniskowej
Ćwiczenie nr 31: Modelowanie pola elektrycznego
Wydział PRACOWNIA FIZYCZNA WFiIS AGH Imię i nazwisko.. Temat: Rok Grupa Zespół Nr ćwiczenia Data wykonania Data oddania Zwrot do popr. Data oddania Data zaliczenia OCENA Ćwiczenie nr : Modelowanie pola
2. Analiza spektralna pomierzonych drgań budynku
Górnictwo i Geoinżynieria Rok 33 Zeszyt 3/1 2009 Jan Walaszczyk*, Stanisław Hachaj*, Andrzej Barnat* ANALIZA EFEKTYWNOŚCI MODELOWANIA CYFROWEGO DRGAŃ BUDYNKU WYWOŁANYCH WSTRZĄSAMI GÓRNICZYMI 1. Wstęp Spowodowane
POMIAR HAŁASU ZEWNĘTRZNEGO SAMOLOTÓW ŚMIGŁOWYCH WG PRZEPISÓW FAR 36 APPENDIX G I ROZDZ. 10 ZAŁ. 16 KONWENCJI ICAO
POMIAR HAŁASU ZEWNĘTRZNEGO SAMOLOTÓW ŚMIGŁOWYCH WG PRZEPISÓW FAR 36 APPENDIX G I ROZDZ. 10 ZAŁ. 16 KONWENCJI ICAO Piotr Kalina Instytut Lotnictwa Streszczenie W referacie przedstawiono wymagania oraz zasady
Ruch jednostajnie przyspieszony wyznaczenie przyspieszenia
Doświadczenie: Ruch jednostajnie przyspieszony wyznaczenie przyspieszenia Cele doświadczenia Celem doświadczenia jest zbadanie zależności drogi przebytej w ruchu przyspieszonym od czasu dla kuli bilardowej
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH
REPREZENTACJA LICZBY, BŁĘDY, ALGORYTMY W OBLICZENIACH Transport, studia niestacjonarne I stopnia, semestr I Instytut L-5, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Krakowska Adam Wosatko Ewa Pabisek Reprezentacja
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Ćwiczenie nr 11: Moduł Younga
Nazwisko i imię: Zespół: Data: Ćwiczenie nr 11: Moduł Younga Cel ćwiczenia: Wyznaczenie modułu Younga i porównanie otrzymanych wartości dla różnych materiałów. Literatura [1] Wolny J., Podstawy fizyki,
PRZESTRZENNY MODEL PRZENOŚNIKA TAŚMOWEGO MASY FORMIERSKIEJ
53/17 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2005, Rocznik 5, Nr 17 Archives of Foundry Year 2005, Volume 5, Book 17 PAN - Katowice PL ISSN 1642-5308 PRZESTRZENNY MODEL PRZENOŚNIKA TAŚMOWEGO MASY FORMIERSKIEJ J. STRZAŁKO
Wykorzystanie nowoczesnych metod pomiarowych stanu technicznego nawierzchni na drogach krajowych. PKD Olsztyn 27 września 2016 r.
Wykorzystanie nowoczesnych metod pomiarowych stanu technicznego nawierzchni na drogach krajowych PKD Olsztyn 27 września 2016 r. PRZEBIEG REFERATU I. Wprowadzenie nowych wytycznych DSN II. Nowoczesne metody
(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2003466 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 12.06.2008 08460024.6 (13) (51) T3 Int.Cl. G01S 5/02 (2010.01)
Ćw. 18: Pomiary wielkości nieelektrycznych II
Wydział: EAIiE Kierunek: Imię i nazwisko (e mail): Rok:. (2010/2011) Grupa: Zespół: Data wykonania: Zaliczenie: Podpis prowadzącego: Uwagi: LABORATORIUM METROLOGII Ćw. 18: Pomiary wielkości nieelektrycznych
ANALIZA JAKOŚCI ENERGII ELEKTRYCZNEJ ANALIZA WARUNKÓW ZASILANIA
ANALIZA JAKOŚCI ENERGII ELEKTRYCZNEJ ANALIZA WARUNKÓW ZASILANIA dr inż. Andrzej Firlit LABORATORIUM JAKOŚĆ ENERGII ELEKTRYCZNEJ 2018/2019 SEM. LETNI, 27.03.2019 prąd stały DC??? 1 Rejestracja oscyloskopowa
Analiza i projektowanie oprogramowania. Analiza i projektowanie oprogramowania 1/32
Analiza i projektowanie oprogramowania Analiza i projektowanie oprogramowania 1/32 Analiza i projektowanie oprogramowania 2/32 Cel analizy Celem fazy określania wymagań jest udzielenie odpowiedzi na pytanie:
Aparaty słuchowe Hi-Fi z Multiphysics Modeling
Aparaty słuchowe Hi-Fi z Multiphysics Modeling POLITECHNIKA POZNAŃSKA Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania Mechanika i Budowa Maszyn Technologia Przetwarzania Materiałów Prowadzący: dr hab. Tomasz Stręk
METODY ROZPOZNAWANIA STANU AKTYWNOŚCI SEJSMICZNEJ GÓROTWORU I STRATEGIA OCENY TEGO ZAGROŻENIA
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2016 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 96 Nr kol. 1963 Damian ŁOPUSIŃSKI Politechnika Wrocławska Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii damian.lopusinski@gmail.com
INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH
INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Politechnika Śląska w Gliwicach INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH BADANIE TWORZYW SZTUCZNYCH OZNACZENIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH PRZY STATYCZNYM ROZCIĄGANIU
ĆWICZENIE 1 STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA METALI - UPROSZCZONA. 1. Protokół próby rozciągania Rodzaj badanego materiału. 1.2.
Ocena Laboratorium Dydaktyczne Zakład Wytrzymałości Materiałów, W2/Z7 Dzień i godzina ćw. Imię i Nazwisko ĆWICZENIE 1 STATYCZNA PRÓBA ROZCIĄGANIA METALI - UPROSZCZONA 1. Protokół próby rozciągania 1.1.
Programowanie celowe #1
Programowanie celowe #1 Problem programowania celowego (PC) jest przykładem problemu programowania matematycznego nieliniowego, który można skutecznie zlinearyzować, tzn. zapisać (i rozwiązać) jako problem
ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA KLASA 1, ZAKRES PODSTAWOWY
ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA KLASA 1, ZAKRES PODSTAWOWY Numer lekcji 1 2 Nazwa działu Lekcja organizacyjna. Zapoznanie z programem nauczania i kryteriami wymagań Zbiór liczb rzeczywistych i jego 3 Zbiór
Ć w i c z e n i e K 3
Akademia Górniczo Hutnicza Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki Katedra Wytrzymałości, Zmęczenia Materiałów i Konstrukcji Nazwisko i Imię: Nazwisko i Imię: Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Grupa
PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 19/15
PL 225827 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 225827 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 407381 (51) Int.Cl. G01L 7/00 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:
PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH
PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH Dr Benedykt R. Jany I Pracownia Fizyczna Ochrona Środowiska grupa F1 Rodzaje Pomiarów Pomiar bezpośredni - bezpośrednio
Ćwiczenie M-2 Pomiar przyśpieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego Cel ćwiczenia: II. Przyrządy: III. Literatura: IV. Wstęp. l Rys.
Ćwiczenie M- Pomiar przyśpieszenia ziemskiego za pomocą wahadła rewersyjnego. Cel ćwiczenia: pomiar przyśpieszenia ziemskiego przy pomocy wahadła fizycznego.. Przyrządy: wahadło rewersyjne, elektroniczny
Pochodna i różniczka funkcji oraz jej zastosowanie do rachunku błędów pomiarowych
Pochodna i różniczka unkcji oraz jej zastosowanie do rachunku błędów pomiarowych Krzyszto Rębilas DEFINICJA POCHODNEJ Pochodna unkcji () w punkcie określona jest jako granica: lim 0 Oznaczamy ją symbolami:
KAMERA AKUSTYCZNA NOISE INSPECTOR DLA SZYBKIEJ LOKALIZACJI ŹRÓDEŁ HAŁASU
KAMERA AKUSTYCZNA NOISE INSPECTOR DLA SZYBKIEJ LOKALIZACJI ŹRÓDEŁ HAŁASU Hałas staje się widoczny Zastosowanie innowacyjnych rozwiązań w systemie Noise Inspector pozwala na konwersję emisji dźwięku do
5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych.
5. Fale mechaniczne 5.1. Powstawanie i rozchodzenie się fal mechanicznych. Ruch falowy jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym w przyrodzie. Spotkałeś się z pewnością w życiu codziennym z takimi pojęciami
Funkcjonalność urządzeń pomiarowych w PyroSim. Jakich danych nam dostarczają?
Funkcjonalność urządzeń pomiarowych w PyroSim. Jakich danych nam dostarczają? Wstęp Program PyroSim zawiera obszerną bazę urządzeń pomiarowych. Odczytywane z nich dane stanowią bogate źródło informacji
Trajektoria rzuconego ukośnie granatu w układzie odniesienia skręcającego samolotu
Politechnika Łódzka FTIMS Kierunek: Informatyka rok akademicki: 2009/2010 sem. 3. grupa II Termin: 10 XI 2009 Zadanie: Trajektoria rzuconego ukośnie granatu w układzie odniesienia skręcającego samolotu