Metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu

Transkrypt

1 Metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu Jest duŝo metod rehabilitacji dzieci z poraŝeniem mózgowym. Osobiście wolę określenie - dzieci z uszkodzeniem, skaleczeniem mózgu. Myślę, Ŝe to dobrze, poniewaŝ kaŝdy moŝe wybrać dla swojego dziecka właściwą formę usprawniania swojego dziecka. PoniŜej zamieszczam opisy najbardziej znanych metod rehabilitacji. Metoda Glenna Domana. W metodzie tej wychodzi się z załoŝenia, iŝ na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najwaŝniejszych obszarów, słuŝących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk. W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, Ŝe mózg rośnie i wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi moŝliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie moŝliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych. Metoda Domana wyróŝnia cztery bloki rozwojowe, w ramach których dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem: - Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest spoŝywanie duŝej ilości witamin. - Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia intelektu, dzięki przekazowi bitów inteligencji. - Blok rozwoju społecznego przygotowujący do Ŝycia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współŝycia społecznego i troskę o rozwój emocjonalny.

2 - Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia, ćwiczeń gimnastycznych. Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki np.wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku, słuchu. Metoda SI ( sensory integration ) Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to moŝliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu kaŝdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu juŝ posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci. e względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi. napisane przez: Małgorzata Kantyka

3 Metoda Bobathów Karel i Berta Bobath są Czechami mieszkającymi w Londynie. W latach czterdziestych zaczęli rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w róŝnym wieku u których nastąpiły zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego noworodka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które słuŝy ocenie stopnia dojrzałości OUN i ocenie jego funkcjonowania. Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN moŝna wcześnie wykryć patologiczne zaburzenia związane z rozwojem ruchu oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne. Postępowanie rehabilitacyjne oparte jest na twierdzeniu, Ŝe cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u kaŝdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy. U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie występują w ogóle, inne są patologiczne. Celem usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją napięcia mięśniowego. Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania usprawniającego. NajwaŜniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania. Musi on być opracowany indywidualnie dla kaŝdego dziecka oraz dostosowany do jego moŝliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a takŝe ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są modyfikowane. Metoda Bobathów stosowana jest prawie we wszystkich placówkach

4 specjalistycznych na terenie województwa katowickiego. Opracowany przez Bertę i Karela Bobathów sposób rehabilitowania dzieci z mózgowym poraŝeniem i dorosłych z zaburzeniami OUN jest logiczny, zwięzły, nie wymaga zakupu duŝej ilości drogiego sprzętu rehabilitacyjnego. Ponadto jest naturalny, indywidualnie opracowany dla kaŝdego dziecka, co przynosi efekty, na które tak bardzo czekają rodzice. Metodę tę stosują przede wszystkim rehabilitanci, ale takŝe logopedzi, pedagodzy i psycholodzy. Wszyscy specjaliści, którzy pracują tą metodą muszą ukończyć kurs NDT-Bobath. Małgorzata Kantyka Metoda Voyty W latach pięćdziesiątych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog rozpoczyna prowadzić obserwacje dotyczące rozwoju sprawności psychoruchowej i występujących zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw Vojta w badaniach podkreśla znaczenie plastyczności układu nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych występujących w przebiegu całego Ŝycia osobniczego. Prace autora dotyczą rozpoznawania zagroŝeń w rozwoju psychomotorycznym oraz moŝliwości i form terapii występujących nieprawidłowości. W zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkreślając znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta. Badanie składa się z ilościowej i jakościowej oceny: a) zachowań podczas 7 reakcji, zmiany ułoŝenia ciała w przestrzeni stosowanych głównie u dzieci do 1 roku Ŝycia, b) motoryki spontanicznej, c) wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umoŝliwiają ocenę dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru. W przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię prioprioceptywną stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor

5 przedstawia, Ŝe w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego obrotu i pełzania, zawierają się wszystkie elementy prawidłowego rozwoju postawy i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego kształtowania i obciąŝania stawów, a więc stanowią istotny czynnik terapii równieŝ w dysfunkcjach układu więzadłowokostno-stawowego. Terapia jest mobilizacją układu nerwowego, w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii pojawiają się reakcje wegetatywne tak waŝne i potrzebne u pacjentów z obniŝoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiając powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od cięŝkich postaci jakimi są mózgowe poraŝenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia róŝnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi równieŝ waŝną formę leczenia usprawniającego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym. Pozytywna analiza metody Vojty obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następujące wnioski o tej metodzie: 1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny zaburzeń sprawności psychoruchowej. 2) Skuteczny system terapii stanowiący jedną z głównych metod współczesnej koncepcji neurofizjologicznej rehabilitacji. Metoda Peto Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego oraz róŝnych form adaptacji społecznej. Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego dziecka do samodzielnego Ŝycia. Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. dyrygowanego nauczania. Kluczową rolę w tym usprawnianiu pełni dyrygent,

6 osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki i terapii. Podstawową formę pracy dyrygenta są ćwiczenia rytmicznej stabilizacji. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z dyrygentem opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu utrzymania uzyskanej pozycji. WaŜne jest, by podczas rytmicznej stabilizacji dyrygent nie wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej funkcji. Program postępowania opracowany szczegółowo, przeprowadza się przez odpowiednio dobrany zespół. Stanowią go dwie osoby wykwalifikowane i pięciu studentów. W zamierzeniu metody Peto - dzieci kaŝdego dnia powinny zdobywać nową umiejętność. WyposaŜenie sali, w której odbywają się zajęcia cechuje prostota i funkcjonalność jej umeblowania. Charakterystyczna cecha metody Peto to szczebelkowa budowa mebli, spełniających wielufynkcyjne role w usprawnianiu (słuŝą do chwytu, utrzymania pozycji). W metodzie Peto dąŝy się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera równieŝ wpływ na psychospołeczne postawy. Zarzuca się metodzie, iŝ umieszczanie dzieci w ośrodkach Peto w izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, utrudnia w przyszłości integrację międzykoleŝeńską oraz psychicznie obciąŝa dziecko. W Polsce Instytut Peto działa obecnie bardzo pręŝnie w Krakowie. * K.J.Zabłocki Mózgowe poraŝenie dziecięce w teorii i terapii, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 1998, str Metoda Weroniki Sherbourne

7 Weronika Sherbourne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą Ruch Rozwijający. Korzeni metody naleŝy szukać u R.Labama twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a takŝe w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd waŝne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania. Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W.Sherbourne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu. Metodę W.Sherbourne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach. W metodzie wyróŝnia się cztery grupy ćwiczeń: ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy ćwiczenia twórcze. Metoda W.Sherbourne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (waŝne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj.brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi

8 grupowe i interpersonalne. Zajęcia metodą W.Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odpręŝenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniŝają spastyczność. * K.J.Zabłocki Mózgowe poraŝenie dziecięce w teorii i terapii, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa 1998, str Hipoterapia Hipoterapia stanowi proces usprawniania psychoruchowego dzieci, młodzieŝy i dorosłych z róŝnymi schorzeniami i zaburzeniami rozwojowymi. Wartość terapeutyczna jazdy konnej znana była juŝ w staroŝytności, dopiero jednak w latach 50 obecnego stulecia hipoterapię zaczęto wykorzystywać w dziedzinie medycyny (w neurologii, ortopedii i psychiatrii). Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza. Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia. W hipoterapii bierze się teŝ pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (7-10 lat). Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego spokojny marsz, albo kłus, w przypadku gdy dziecko pewnie umie się utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany kierunku. W.Kuprian zauwaŝa, Ŝe wzorzec ruchowy dziecka siedzącego na koniu odpowiada ruchom konia w stępie. Następują tu naprzemienne wychylenia i prostowania miednicy, ruchy ciała w przód i w tył oraz lekki ruch rotacyjny całego kręgosłupa. Elementem terapii są takŝe

9 dodatkowe wymachy nóg w trakcie jazdy konnej. Zajęcia z hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmoŝone napięcie mięśniowe. Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, Ŝe dzieci wykonują w jej trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duŝe trudności. Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in. utrwalony przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki w przypadku jej napadów. Hipoterapia stanowi atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną dziecka. Zajęcia usprawniające występujące w tak prowadzonej formie motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu. PoniewaŜ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na łące), udostępniają dziecku równieŝ kontakt z przyrodą. * K.J.Zabłocki Mózgowe poraŝenie dziecięce w teorii i terapii, Wydawnictwo Akademickie śak, Warszawa