PULS UCZELNI. Higher School s Pulse. Kwartalnik, Kwiecień-Czerwiec 2013, Vol.7, No 2. Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu

Transkrypt

1 Kwartalnik, Kwiecień-Czerwiec 2013, Vol.7, No 2 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu PULS UCZELNI Public Higher Medical Professional School in Opole ISSN Higher School s Pulse W numerze, m.in.: Psy w służbie ludziom niepełnosprawnym Próba oceny elektrostymulacji prądami Kotza Podstawy nutricjologii sportowej Starość postrzegana oczyma ludzi młodych PULS UCZELNI jest indeksowany w: Index Copernicus (ICV 2012: 5.10), Ulrich stm International Periodicals Directory oraz CEJSH.

2 Uroczyste podpisanie porozumienia o współpracy między PMWSZ w Opolu a Urzędem Miasta Opola (3 czerwca 2013 r.) Porozumienie podpisują JM Rektor dr Tomasz Halski oraz I Zastępca Prezydenta Miasta Opola Arkadiusz Wiśniewski Konferencja prasowa JM Rektora dr Tomasza Halskiego z Sekretarzem Stanu w Ministerstwie Zdrowia Sławomirem Neumannem (3 czerwca 2013 r.)

3 dr n. med. Donata Kurpas Redaktor Naczelny dr n. med. Andrzej Szpakow Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Bożena Ratajczak-Olszewska Z-ca Redaktora Naczelnego Szanowni Państwo, Pracownicy, Absolwenci i Studenci Wyższych Szkół Medycznych Drugi zeszyt Pulsu Uczelni w roku 2013 przekazujemy w Państwa ręce wraz z kolejną pozytywną informacją: streszczenia prac opublikowanych na łamach Pulsu Uczelni są dostępne 'online' w międzynarodowej bazie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities ( edu.pl) współtworzonej przez Polską Akademię Nauk. To sukces Państwa naszych Autorów i Czytelników, Recenzentów, Członków Rady Naukowej, Redaktorów i Zespołu Redakcyjnego! O wzrastającym zainteresowaniu naszym Kwartalnikiem świadczy również skład części naukowej niniejszego zeszytu. Otwiera ją artykuł oryginalny na temat praktyki stosowania prawa rodziców do udziału w wyborze rodzaju znieczulenia dziecka do zabiegu chirurgicznego oraz dwa artykuły oryginalne przygotowane na podstawie wystąpień, które uzyskały I miejsca podczas I Międzyuczelnianej Konferencji Studenckich Kół Naukowych (Opole, 6 maja 2013r.) na temat oceny elektrostymulacji prądami Kotza i ćwiczeń izometrycznych oraz zróżnicowanie składu i działania ajurwedyjskiego vs. drogeryjnego kremu przeciwzmarszczkowego. W części poświęconej pracom oryginalnym umieściliśmy także analizę badań własnych studentów dotyczących postrzegania przez młodych dorosłych problemu starości. Kolejnym artykułem jest opis przypadku potwierdzający efektywność zastosowania masażu u zawodowego sportowca. Puls Uczelni umacnia swoją pozycję jako czasopismo o zasięgu międzynarodowym, dowodem na to są prace poglądowe: dotycząca organizacji Saint Francis Service Dogs z USA oraz przedmiotu fakultatywnego dla studentów Wydziału Wychowania Fizycznego: Podstawy nutricjologii sportowej z Grodna. Zeszyt zamyka artykuł poglądowy na temat operacyjnych i nieoperacyjnych metod powiększania biustu. Zapraszamy Państwa do przesyłania wyników projektów badawczych realizowanych w ramach SKN i podczas przygotowywania prac dyplomowych w wyższych szkołach zawodowych! Dzięki Państwa Autorów zaangażowaniu mamy ogromne szanse na uzyskanie punktacji Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego za artykuły publikowane w naszym Kwartalniku w 2013 roku, co potwierdza także wysoka ocena Index Copernicus za rok 2012 (5.10 pkt)! Gorąco zapraszamy do dalszej współpracy! Naszą misją jest stworzenie platformy wymiany informacji, myśli i doświadczeń z zakresu pielęgniarstwa, położnictwa, fizjoterapii, kosmetologii i zdrowia publicznego!

4 KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL STAFF RADA NAUKOWA / EDITORIAL BOARD CZŁONKOWIE ZAGRANICZNI / INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD REDAKTORZY JĘZYKOWI / LANGUAGE EDITORS REDAKTOR STATYSTYCZNY / STATISTICAL EDITOR REDAKTORZY TEMATYCZNI / THEMATICALLY EDITORS Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief: dr n med. Donata Kurpas Z-ca Redaktora Naczelnego / Deputy Editor: Andrzej Szpakow, MD, PhD (Grodno, Belarus) Z-ca Redaktora Naczelnego / Deputy Editor: mgr Bożena Ratajczak-Olszewska Sekretarz Redakcji / Co-editor: mgr Natalia Ptak Członkowie / Members: mgr Barbara Nogajska Dr hab. n. med. Jerzy Błaszczuk (Wrocław, Opole) Dr n. med. Wojciech Guzikowski (Opole) Dr n. o k.f. Tomasz Halski (Opole) Dr n. med. Andrzej Kucharski (Opole) Dr hab. n. med Roman Kurzbauer (Opole) Dr n. med. Zbigniew Kuzyszyn (Opole) Prof. Zbigniew Rudkowski (Wrocław) Dr n. med. Lucyna Sochocka (Opole) Dr n. med. Izabela Wróblewska (Opole) Dr Jose Manuel Lopez-Abuin (Galicia, Spain) Doc. Jean Bauwens (Brussel, Belgium) Prof. Hans-Joachim Hannich MD, PhD (Greifswald, Germany) Assoc. Prof. Wolfgang Hannöver (Greifswald, Germany) Prof. Christos Lionis MD, PhD (Crete, Greece) Prof. Marc Nyssen, MD, PhD (Brussel, Belgium) Patricia Owens MD, PhD (Liverpool, Great Britain) Hogne Sandvik MD, PhD (Bergen, Norway) Jaime Correia de Sousa MD, PhD (Matosinhos, Portugal) Loreta Strumylaite MD, PhD (Kaunas, Lithuania) Andrzej Szpakow MD, PhD (Grodno, Belarus) Assoc. Prof. Ulrich Wiesmann, MD, PhD (Greifswald, Germany) Joseph Church, Roanoke County, VA, USA Mgr Mirosława Grabowska Mgr Małgorzata Kochanowska Dr Dominik M. Marciniak (Wrocław) Pielęgniarstwo / Nursing - dr n. med. Lucyna Sochocka Położnictwo / Obstetrics - dr n. med. Wojciech Guzikowski Fizjoterapia / Physiotherapy - dr n. o k.f. Tomasz Halski Zdrowie Publiczne / Public Health - dr n. med. Zbigniew Kuzyszyn Kosmetologia / Cosmetology - dr n. med. Izabela Wróblewska Historia medycyny / History of Medicine - dr hab. n. med. Janusz Kubicki PULS UCZELNI Higher School's Pulse PULS UCZELNI Czasopismo naukowo-informacyjne dla pracowników i studentów wyższych szkół medycznych. Kwartalnik, Kwiecień-czerwiec 2013, Vol. 7, No 2 ISSN Wydawca: Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Źródła finansowania: działalność statutowa PMWSZ w Opolu REDAKCJA / EDITORIAL OFFICE ul. Katowicka 68, Opole tel , fax redakcja@wsm.opole.pl Nakład: 200 egz. Osoba kontaktowa Sekretarz Redakcji Natalia Ptak, Tel , PtakN@wsm.opole.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i opracowywania redakcyjnego nadesłanych tekstów. Numer zamknięto: Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment tego wydania, ani w całości, ani w części, nie może być powielany lub zapisywany w formie odtwarzalnej bez uzyskania wcześniejszej pisemnej zgody Wydawcy. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam i ogłoszeń. Cena 1 egzemplarza: 12 PLN (informacje na temat sprzedaży u Sekretarza Redakcji). Wydawca nie prowadzi subskrypcji. Czasopismo ukazuje się w wersji pierwotnej drukowanej oraz w wersji elektronicznej na stronie: Skład i druk: Drukarnia LITAR, Opole, ul. Popiełuszki 26, Autor zdjęcia na okładce s. 1: Doug Willoughby; tytuł zdjęcia: Carol Willoughby & Midas z przyjaciółmi podczas DogtoberFest (coroczna uroczystość w Saint Francis Service Dogs). Autorzy zdjęcia na okładce s. 4: Manuela Palisa, Kamil Zwierzchowski, Daniel Marczyński.

5 WSTĘP 1 CZĘŚĆ NAUKOWA Lucyna Sochocka, Aleksander Wojtyłko, Ahmed Elsaftawy PRAKTYKA STOSOWANIA PRAWA RODZICÓW DO UDZIAŁU W WYBORZE RODZAJU ZNIECZULENIA DZIECKA DO ZABIEGU CHIRURGICZNEGO 4 Gabriela Bidzińska, Aleksandra Cynarska, Daniel Marczyński, Kuba Ptaszkowski, Robert Dymarek PRÓBA OCENY ELEKTROSTYMULACJI PRĄDAMI KOTZA ORAZ ĆWICZEŃ IZOMETRYCZNYCH 9 Katarzyna Czapla ZRÓŻNICOWANIE SKŁADU I DZIAŁANIA AJURWEDYJSKIEGO ORAZ DROGERYJNEGO KREMU PRZECIWZMARSZCZKOWEGO 14 Monika Kansik, Justyna Kotyrba STAROŚĆ POSTRZEGANA OCZYMA LUDZI MŁODYCH. ANALIZA BADAŃ WŁASNYCH 18 Iwona Wilk EFEKTYWNOŚĆ MASAŻU U ZAWODOWEGO SZCZYPIORNISTY 23 Carol B. Willoughby DOGS WITH A PURPOSE. SAINT FRANCIS SERVICE DOGS: ASSISTING PEOPLE WITH DISABILITIES 26 Andrzej Szpakow PRZEDMIOT FAKULTATYWNY DLA STUDENTÓW WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO: PODSTAWY NUTRICJOLOGII SPORTOWEJ 30 Izabela Wróblewska, Karolina Chilicka-Jasionowska OPERACYJNE I NIEOPERACYJNE METODY POWIĘKSZANIA BIUSTU 33 CZĘŚĆ INFORMACYJNA Kalendarium wydarzeń 38

6 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN PRAKTYKA STOSOWANIA PRAWA RODZICÓW DO UDZIAŁU W WYBORZE RODZAJU ZNIECZULENIA DZIECKA DO ZABIEGU CHIRURGICZNEGO The practice of application of the right of parents to participate in the selection of the type of anaesthesia for the children for the surgical procedure LUCYNA SOCHOCKA 1 A, C, D, E, F ALEKSANDER WOJTYŁKO AHMED ELSAFTAWY 3 C, F 2 A, B, E, F 1 Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 2 NZOZ A.W. Med. w Opolu 3 Oddział Chirurgii Ogólnej, Szpital im. Św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Fundamentalnie zapisany w obowiązującym prawie etos lekarza: niesienie pomocy chorym oraz respektowanie woli pacjenta, jak również Karta Praw Pacjenta, obligują zespół operacyjny do proponowania rodzicom udziału w wyborze znieczulenia dziecka do zabiegu. Powstaje więc pytanie, czy obowiązek prawny nie wyprzedza praktyki, czy rodzice oczekują informacji odnośnie znieczulenia ich dziecka do operacji i czy są gotowi przyjąć współodpowiedzialność za wybór znieczulenia. Cel pracy: Określenie gotowości rodziców do czynnego udziału w wyborze rodzaju znieczulenia u swoich dzieci oraz zdefiniowanie ich obaw związanych ze znieczuleniem. Materiał i metody: Badania przeprowadzono na przełomie maja i czerwca 2012 roku. Grupę badawczą (215 osób) stanowili rodzice dzieci operowanych w województwach: opolskim i śląskim. Narzędzie badawcze autorski kwestionariusz ankiety. Wyniki: 51,7% badanych rodziców odrzuciło możliwość współdecydowania o rodzaju znieczulenia u ich dziecka. Wolę współpracy zadeklarowało zaledwie 30,7%. Informacji na temat znieczulenia udzielał najczęściej lekarz anestezjolog (74,8%). 86,9% rodziców oceniło informacje te jako zrozumiałe i kompletne. Wystąpienia powikłań bała się ponad połowa rodziców (53,3%). Wnioski: Z przyznanego rodzicom prawa do uczestniczenia w wyborze rodzaju znieczulenia ich dziecka korzysta zaledwie co trzeci ankietowany. Większości rodzicom towarzyszy wiele obaw związanych ze znieczuleniem, często irracjonalnych. Słowa kluczowe: dziecko, prawa pacjenta, zabieg chirurgiczny, znieczulenie Summary Introduction: Doctors' ethos, fundamentally assured in the binding law: assissting patients and respecting their will, as well as the Patient Rights Charter, oblige the operating team to offer the parents possibility of participation in the choice of the type of anesthesia for treatment of their children. Thus the question arises whether the legal obligation is not ahead of practice-whether parents expect information on their children's anesthesia and whether they are ready to bear co-responsibility for the choice of the type of anesthesia. Aim of research: To determine the readiness of parents to actively participate in the selection of the type of anaesthesia for their children and to define their concerns about anaesthesia. Material and Methods: The research was conducted at the turn of May and June The research group (215 persons) consisted of the parents of children operated in Opole and Silesian voivodeships:. Research tool authors' questionnaire survey. Results: 51.7% of surveyed parents rejected the possibility to co-determine the kind of anesthesia for their child. Will to cooperate was declared by solely 30.7% of them. Information on the anesthesia was provided mainly by physician anesthesiologist (74.8%). 86.9% of parents evaluated this information as clear and complete. More than half of parents (53,3%) feared the occurence of complications. Conclusions: The granted law of parents to participate in the choice of method of anesthesia for their children is used merely by one third of the surveyed. Most parents display many concerns about anesthesia which are often irrational. Keywords: children, patient's rights, surgical procedure, anaesthesia. : 4-8

7 Lucyna Sochocka, Aleksander Wojtyłko, Ahmed Elsaftawy - Praktyka stosowania prawa rodziców do udziału w wyborze rodzaju znieczulenia dziecka do zabiegu chirurgicznego 5 Wstęp Dzieci w wieku niemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym zwykle operowane są w trybie planowym, inaczej niż noworodki, które zazwyczaj operuje się w trybie nagłym lub przyspieszonym. Bez względu jednak na tryb zabiegu operacyjnego choroba i związany z nią pobyt w szpitalu są dla dziecka i jego najbliższych zawsze ogromnym stresem. Ból związany z chorobą, wdrażanymi procedurami medycznymi, operacją a następnie zmianami opatrunków czy też usuwaniem drenów jest nieodłącznym towarzyszem pacjentów oddziałów chirurgii dziecięcej. Szczególnej uwagi w tym względzie wymagają dzieci w wieku między 6. miesiącem życia a 3. rokiem życia, gdyż jest to okres największej wrażliwości, a jednocześnie braku zrozumienia dla zachodzących wokół nich zjawisk. Strach i niepokój dziecka przed nieznanym zagrożeniem związanym z operacją potęgują stres. Skrócenie czasu pobytu w szpitalu do minimum, obecność rodziców przy dziecku, odpowiednie przygotowanie psychiczne i farmakologiczne przed zabiegiem oraz właściwe znieczulenie i terapia bólu po zabiegu to czynniki minimalizujące stres. Oddziały szpitalne stały się na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat bardziej przyjazne dzieciom i ich rodzicom, czego dowodem jest brak ukrywania przed dzieckiem planów co do jego osoby, wprowadzenie do znieczulenia w obecności jednego z rodziców, obecność rodziców przy dziecku jak najwcześniej po zabiegu, dostęp do zabawek czy też kontynuacja nauczania przedszkolnego i szkolnego. Pomimo to każdy zabieg operacyjny i każde znieczulenie do zabiegu to stan zagrożenia życia dziecka. Stopień zaangażowania rodziców w opiekę nad dzieckiem hospitalizowanym także ewoluował. Początkowo rodzice, którzy zostawiali swoje dzieci pod opieką personelu oddziału, mogli je zobaczyć wyłącznie w wyznaczonym czasie przez okienko, ale tylko tak, aby ono nie zobaczyło ich. Następnym krokiem było wprowadzenie rodziców na oddział w wyznaczonych dniach i godzinach odwiedzin (zazwyczaj popołudniowych). Kolejne lata przyniosły rodzicom prawo przebywania ze swoim dzieckiem cały czas, z wyjątkiem pory wizyty lekarskiej i ciszy nocnej. Obecnie rodzice mogą przebywać z dzieckiem całą dobę. Jest to jedno z praw, jakie gwarantuje rodzicom Europejska Karta Praw Dziecka w szpitalu. Zgodnie z tym aktem prawnym zarówno dzieci, jak i rodzice mają prawo do pełnej informacji na temat stanu zdrowia dziecka oraz stosowanych procedur medycznych [1, 2, 3]. Celem badań było określenie gotowości rodziców do czynnego udziału w wyborze rodzaju znieczulenia u dziecka oraz zdefiniowanie ich obaw związanych z zaproponowanym rodzajem znieczulenia. Materiał i metoda Badania przeprowadzono na przełomie maja i czerwca 2012 roku. Grupę badaną liczącą 215 osób (n=215) stanowili rodzice dzieci operowanych w publicznych i niepublicznych placówkach ochrony zdrowia województwa opolskiego i śląskiego. Dobór placówek oraz osób biorących udział w badaniu miał charakter losowy. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy. Uzyskano zgodę dyrekcji placówek oraz rodziców/opiekunów dzieci na przeprowadzenie badań, a także pozytywną opinię komisji bioetycznej. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety stworzony na potrzeby pracy przez autorów. Kwestionariusz zawierał metryczkę oraz pytania szczegółowe pozwalające określić gotowość rodziców do czynnego udziału w wyborze rodzaju znieczulenia do zabiegu chirurgicznego, jakiemu dziecko miało być poddane oraz zdefiniować obawy rodziców związane z rodzajem znieczulenia zastosowanego u dziecka. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Do oceny istnienia różnic bądź zależności między analizowanymi parametrami niemierzalnymi użyto testu Chi kwadrat. W badaniach przyjęto pięcioprocentowy błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p<0,05, wskazujący na istotne statystycznie różnice bądź zależności. Wyniki Badaną grupę stanowiło 215 rodziców, w tym 135 kobiet (62,8%) i 80 mężczyzn (37,2%). Średnia wieku ankietowanych rodziców wynosiła 33 lata. Podział respondentów według miejsca zamieszkania przedstawiono w tabeli nr 1. Wśród ankietowanych najmniej liczną grupę stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym i wyższym licencjackim (tabela nr 2). Niespełna połowa badanych 45,6% (n=98), to rodzice dwójki dzieci; jedno dziecko posiadało 33,5% (n=72) respondentów. Rodzice wychowujący troje dzieci stanowili 18,6% (n=40) ogółu badanych. Wśród respondentów byli także rodzice mający na wychowaniu więcej niż troje dzieci, stanowili oni grupę 2,3% (n=5). Zabieg, który planowano wykonać, w ponad połowie przypadków 53,5% (n=115), dotyczył dzieci najstarszych w rodzinie i dla większości badanych rodziców 60,9% (n=131) był pierwszym zabiegiem chirurgicznym u dziecka. Średnia wieku dzieci poddawanych zabiegowi chirurgicznemu wynosiła 7 lat. Chłopcy stanowili grupę 55,9% (n=119), dziewczynki 44,1 % (n=94). Większość dzieci 81,3% (n=174) nie miało wcześniej wykonywanego zabiegu chirurgicznego w znieczuleniu. Tego rodzaju zabieg jeden raz wykonano u 14% (n=30) dzieci, a kilkakrotnie w grupie 4,7% (n=10) dzieci.

8 6 Lucyna Sochocka, Aleksander Wojtyłko, Ahmed Elsaftawy - Praktyka stosowania prawa rodziców do udziału w wyborze rodzaju znieczulenia dziecka do zabiegu chirurgicznego Tabela 1. Podział ankietowanych według miejsca zamieszkania (n) Mała wieś Miasteczko do mieszkańców Miejsca zamieszkania Miasto mieszkańców Duże miasto powyżej mieszkańców Tabela 2. Podział ankietowanych według wykształcenia (%) Wykształcenie Podstawowe Zawodowe Średnie Licencjackie Magisterskie 4 15, ,7 34,5 Zabieg, który planowano wykonać, w ponad połowie przypadków, dotyczył najstarszych dzieci w rodzinie i dla większości badanych rodziców był pierwszym zabiegiem chirurgicznym u dziecka. Średnia wieku dzieci poddawanych zabiegowi chirurgicznemu wynosiła 7 lat. Chłopcy stanowili grupę 56%, dziewczynki 44%. Większość dzieci 81,3% (n=174) nie miało wcześniej wykonywanego zabiegu chirurgicznego w znieczuleniu. Aktualnie wykonywany zabieg chirurgiczny to w 75,0% przypadków zabieg planowany, a niespełna co czwarte dziecko było poddane zabiegowi w trybie nagłym. Rodzaj znieczulenia, jaki zastosowano u operowanych dzieci, to w głównej mierze znieczulenie ogólne 76,6% (n=164); w znieczuleniu zewnątrzoponowym/rdzeniowym planowano wykonać zabiegi w 11,2% (n=24) przypadków. Wśród dzieci poddawanych zabiegowi chirurgicznemu była też grupa, której zabieg planowano wykonać w znieczuleniu miejscowym 12,1% (n=26). Rozmowę na temat rodzaju znieczulenia, jakie może być zastosowane u dziecka, w większości przypadków przeprowadził lekarz anestezjolog i lekarz prowadzący. Dla przeważającej większości rodziców biorących udział w badaniu, informacje przekazane przez członków personelu medycznego na temat rodzaju znieczulenia do zabiegu, były zrozumiałe i kompletne. Wśród badanej grupy byli też ankietowani, którzy uznali powyższe informacje za niezrozumiałe, lakoniczne i niewystarczające czy budzące wątpliwości 13% ankietowanych. Rozkład odpowiedzi nie różnił się w sposób statystycznie istotny w zależności od płci, czy wykształcenia rodziców. Stwierdzono natomiast statystycznie istotną zależność między oceną stopnia zrozumienia informacji a wiekiem rodziców, tj. zwłaszcza dla rodziców w wieku lat informacje te były zrozumiałe i kompletne (p=0.02; <0.05). Z prawa do współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji w kwestii wyboru rodzaju znieczulenia do zabiegu chciało skorzystać 23,7% (n=50) respondentów; niespełna co czwarty ankietowany rodzic - 24,6% (n=52) nie chciał współdecydować o sposobie znieczulenia dziecka; 51,7% (n=109) pozostawało obojętnymi wobec takiej możliwości. Współdecydować o wyborze rodzaju znieczulenia chcieli zwłaszcza ci rodzice, którzy wcześniej z takiego prawa już skorzystali - z uwagi na fakt wykonywania zabiegu chirurgicznego u dziecka w przeszłości. Powyższa zależność jest statystycznie istotna (p=2.439e-06 <0.05). Nie stwierdzono istotnie statystycznej zależności pomiędzy oczekiwaniami rodziców w kwestii ich udziału w podejmowaniu decyzji co do rodzaju znieczulenia zastosowanego u dziecka a płcią czy wiekiem rodziców. Mając na uwadze prawo pacjenta (w tym wypadku opiekuna dziecka) do współuczestniczenia w wyborze metody leczenia, tj. znieczulenia do zabiegu, grupie 26,2% (n=56) rodziców zaproponowano taką możliwość. Grupa 14,2% (n=30) respondentów sama zwróciła się z prośbą do personelu medycznego o możliwość wzięcia udziału w podjęciu decyzji w kwestii wyboru rodzaju znieczulenia do zabiegu. Ostatecznie, w podjęciu powyższej decyzji uczestniczyło 30,7% (n=65) ankietowanych. Ustalony rodzaj znieczulenia większość rodziców przyjęła z aprobatą 94,4% (n=202). Natomiast 5,6% (n=12) badanych wolałoby, aby zastosowano inny niż ustalony rodzaj znieczulenia do zabiegu. W związku z planowanym rodzajem znieczulenia respondenci odczuwają wiele negatywnych emocji. Stwierdzono zależność statystycznie istotną pomiędzy ich rodzajem a proponowanym obecnie znieczuleniem. Najwięcej negatywnych emocji wzbudza u rodziców znieczulenie zewnątrzoponowe/rdzeniowe (p=0.001; p<0.05). Rodzice obawiają się, iż znieczulenie, które będzie zastosowane u dziecka: - zaszkodzi dziecku 58,4% (n=125); - będzie mało skuteczne (dziecko będzie cierpieć w trakcie zabiegu) 55,1% (n=118); - wywoła skutki uboczne (wymioty, dreszcze, bóle głowy, bóle pleców) 53,3% (n=114); - będzie źródłem przykrych wspomnień u dziecka 50% (n=107); - nie pozwoli na opanowanie lęku i strachu u dziecka przed zabiegiem 46,7% (n=100). Dyskusja Prawem pacjenta jest uprawnienie przysługujące w równym stopniu każdemu człowiekowi z tytułu korzystania ze świadczeń zdrowotnych [...]. Każdy pacjent powinien znać swoje prawa i umieć z nich korzystać [cyt. z 2]. Prawa te, zebrane w jednym dokumencie to Karta Praw Pacjenta, która określa uprawnienia człowieka do świadczeń zdrowotnych, autonomię pacjenta w podejmowaniu decyzji, informowanie chorego o stanie zdrowia, ochronę godności osobistej, warunki pobytu w szpitalu. Obecnie prawa

9 Lucyna Sochocka, Aleksander Wojtyłko, Ahmed Elsaftawy - Praktyka stosowania prawa rodziców do udziału w wyborze rodzaju znieczulenia dziecka do zabiegu chirurgicznego 7 pacjenta są zapisane w Ustawie o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta z 6 listopada 2008 r. [3]. Ponadto, w odniesieniu do dzieci, gwarancją dobrej opieki nad dzieckiem w czasie jego hospitalizacji jest realizacja postanowień Europejskiej Karty Praw Dziecka w szpitalu, zgodnie z którą, dzieci i ich rodzice powinni mieć prawo do uzyskiwania informacji oraz mają prawo współuczestniczyć we wszystkich decyzjach dotyczących leczenia [4, 5]. Przegląd literatury dowodzi, iż pacjent w Polsce ma swoje prawa, a wśród nich prawo do informacji, ale czy obie strony zaangażowane w proces leczenia, tj. lekarz i pacjent/opiekun pacjenta, mają wiedzę na ten temat oraz czy je respektują (personel medyczny), lub czy mają potrzebę ich doświadczania (pacjent/ opiekun)? Badania przeprowadzone w Polsce w 2008 roku przez Millward Brown SMG/KRC pokazały, iż tylko 50% pacjentów wie o istnieniu praw pacjenta, a zaledwie 19% zna jakiekolwiek prawa [6]. Potwierdzają to wyniki badań Łukasik i wsp. (2010), przeprowadzone wśród rodziców dzieci oddziału pediatrycznego w szpitalu w Bielsku-Białej, z których wynika, że 75% z nich nie zna treści Europejskiej Karty Praw Dziecka w szpitalu [4]. Podobne wyniki uzyskano w prezentowanych badaniach, gdzie zaledwie 23,7% respondentów znało i chciało skorzystać z prawa do udziału rodzica w podejmowaniu decyzji dotyczącej wyboru znieczulenia do zabiegu u dziecka. Ustawowo, do informowania pacjentów o przysługujących im prawach, zobowiązany jest personel medyczny. Zarówno Ustawa o zawodzie lekarza, jak i o zawodach pielęgniarki i położnej regulują ten obowiązek. W praktyce przybiera to skrajne wymiary. Z badań Boś i Trzpiel (2011) wynika, iż zaledwie 8% badanych pacjentów zostało poinformowanych o prawach i obowiązkach pacjenta podczas przyjęcia do szpitala [5]. Skrajnie odmienny wynik prezentują w swoich badaniach Sochocka i Wojtyłko (2011). Z badań przeprowadzonych przez nich w oddziale chirurgii dziecięcej szpitala w Opolu wynika, iż o prawach pacjenta, w chwili przyjęcia dziecka do oddziału, zostało poinformowanych 87,5% rodziców [7]. Wiedzieć i znać to jedno, a respektować to zupełnie co innego. Na lekarzu ciąży obowiązek informowania chorego o stanie jego zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych i leczniczych, a także dających się przewidzieć skutkach ich zastosowania lub zaniechania. Więc, czy lekarze respektują te prawa? Z prezentowanych badań wynika, iż zaledwie 26,2% ankietowanych rodziców spotkało się z propozycją ze strony lekarza, dotyczącą możliwości wzięcia udziału w podejmowaniu decyzji w kwestii wyboru rodzaju znieczulenia do zabiegu operacyjnego. Powyższe zdają się potwierdzać, cytowane już, wyniki badań Boś i Trzpiel (2011), wynika z nich bowiem, iż 36% spośród badanych pacjentów uzyskało informacje odnośnie zabiegu operacyjnego [5]. Czy pacjenci korzystają ze swoich praw? Wyniki prezentowanych badań wskazują, że robi to (w kwestii współudziału w wyborze rodzaju znieczulenia) zaledwie co trzeci pacjent 30,7%. Należy, w tym miejscu zadać pytania: Czy pacjent/rodzic potrzebuje tych informacji?; Czy potrzebuje tego prawa?; Czy w każdym przypadku paternalistyczny model opieki lekarskiej, w myśl którego to lekarz wiedział najlepiej, jak należy pomóc pacjentowi w chorobie, ten natomiast obdarzał go pełnym zaufaniem i całkowicie mu sie podporządkowywał, dziś jest już anachronizmem wypartym przez partnerski model uprawiania medycyny? Pacjent ma prawo do samostanowienia o sobie, ma możliwość uczestniczenia w podejmowaniu decyzji, które jego dotyczą, i za współudział w podejmowaniu których ponosi odpowiedzialność, dzieląc się nią z lekarzem będącym jedynie jej wykonawcą. Uważa się generalnie, że rodzice/opiekunowie mają największe prawa do reprezentowania interesów dziecka, mają prawo współuczestniczyć w procesie jego leczenia i współdecydować w podejmowaniu decyzji, które dotyczą dziecka. Oni też później, w następstwie tego prawa, ponoszą konsekwencje tych decyzji. Nie bez znaczenia pozostaje jednak fakt, iż silny związek emocjonalny z dzieckiem może utrudniać rodzicom ich podjęcie, dlatego też nie należy pozostawiać ich samych z problemami, kwestiami, opcjami do wyboru, które mogą (i często tak jest) ich przerastać [8, 9]. Oczekiwanie na operację, zwłaszcza dziecka, nasila niepokój, lęk, niepewność. Czy w powyższej sytuacji informacje na temat zabiegu i rodzaju znieczulenia mogą to zmienić? Wyniki badań przeprowadzonych na grupie dorosłych pacjentów nie pozwalają, w sposób jednoznaczny, odpowiedzieć na to pytanie. Inglis i Farnill (1993) nie wykazali, aby informacje o ryzyku i powikłaniach znieczulenia ogólnego wpłynęły na zwiększenie niepokoju u pacjentów operowanych [9]. Z kolei Moerman et all (1996) stwierdzili, że szczegółowe informacje na temat znieczulenia nasilają lęk [10]; podobnego zdania jest Cashman, według którego nadmiar informacji może go zwiększyć [11]. Wyniki prezentowanych badań wskazują natomiast, iż rodzice dzieci poddawanych zabiegom operacyjnym, pomimo że otrzymują informacje na temat znieczulenia do zabiegu, które są w ich ocenie zrozumiałe i kompletne, przejawiają lęk, niepokój i strach. Analiza źródeł lęku badanych rodziców pozwala stwierdzić, za J. Ziębicką, że jest to zarówno lęk o skutki choroby i leczenia operacyjnego, jak i lęk proceduralny (związany z techniką leczenia). O ile, według J. Ziębickiej (2006), lęk o skutki jest często nie do uniknięcia, to lęk proceduralny stanowi dowód zaniedbania w opiece klinicznej [12, 13]. Czy na pewno? Czy nie jest to po prostu lęk irracjonalny? Nie zapominajmy, iż jest to lęk rodzica o życie, zdrowie i dobre samopoczucie dziecka. Wnioski Z przyznanego rodzicom prawa uczestniczenia w wyborze rodzaju znieczulenia ich dziecka korzysta zaledwie co trzeci ankietowany; należałoby więc zastanowić się nad tym, czy rodzicom jest ono potrzebne? Z drugiej jednak strony, skoro większości

10 8 Lucyna Sochocka, Aleksander Wojtyłko, Ahmed Elsaftawy - Praktyka stosowania prawa rodziców do udziału w wyborze rodzaju znieczulenia dziecka do zabiegu chirurgicznego rodziców towarzyszy wiele obaw związanych ze znieczuleniem, może należałoby zintensyfikować działania na rzecz upowszechnienia wiedzy rodziców dotyczącej praw w opiece nad dzieckiem, w tym prawa do informacji. Piśmiennictwo 1. Piotrowski A. Zasady kwalifikacji dzieci do planowych zabiegów operacyjnych. Folia Med Crac. 2001; Vol. 42, 4: Komunikat Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 grudnia Ustawa o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta z 6 listopada 2008 r. Dz. U nr 52 poz Łukasik R, Waksmańska W, Gawlik K. Aspekty pobytu rodziców wraz z dzieckiem w szpitalu. Probl Pielęg. 2010;18 (2): Boś I, Trzpiel K. Prawa pacjenta. Mag Pielęg Położ. 2011; 10: Sochocka L, Wojtyłko A. Poczucie satysfakcji podopiecznych Oddziału Chirurgii Dziecięcej WCM w Opolu a model opieki funkcjonujący w oddziale. Pielęg Zdr Publ. 2011;1 (1): Atkinson B. Problemy etyczne w pielęgniarstwie dzieci na oddziałach intensywnej terapii. W: Brykczyńska M, red. Pielęgniarstwo pediatryczne. Zagadnienia etyczne. Warszawa: PZWL; 1996: Barański J, Waszyński E, Steciwko A. Komunikowanie się lekarza z pacjentem. Wrocław: Wydawnictwo Astrum; Inglis S, Farnill D. The effects of providing preoperative statictical anaesthetic risk information. Anaesth Intens Care. 1993; 21: Moerman N, van Dam FS, Muller MJ et all. The Amsterdam Preoperative Anxiety and Information Scale. Anesth Analg. 1996; 82: Cashman JN. Wizyta przedoperacyjna. W: Cashman JN, red. Podstawy znieczulenia i medycyny stanów nagłych. Szczecin: DW Publishing Co; Ziębicka J, Gajdosz R. Wybrane aspekty lęku u chorych oczekujących na operację. Anestezjol Intens Ter.2006; 38: Pietraszkiewicz G, Hajduk A. Pacjent ma prawo się bać. Mag Pielęg Położ. 2011; 6: Adres do korespondencji: Dr n med. Lucyna Sochocka ul. Chabrów 30/ Opole Tel , l-sochocka@wp.pl Praca wpłynęła do redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowana do druku: r.

11 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN PRÓBA OCENY ELEKTROSTYMULACJI PRĄDAMI KOTZA ORAZ ĆWICZEŃ IZOMETRYCZNYCH* The attempt of assessment of Kotz electrical stimulation and isometric exercises GABRIELA BIDZIŃSKA 1 A ALEKSANDRA CYNARSKA 1 B DANIEL MARCZYŃSKI 1 C KUBA PTASZKOWSKI 2 D ROBERT DYMAREK 2 F * Praca przygotowana na podstawie wystąpienia, które uzyskało I miejsce podczas I Międzyuczelnianej Konferencji Studenckich Kół Naukowych (Opole, 6 maja 2013r.) 1 Instytut Fizjoterapii, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 2 Katedra Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Elektrostymulacja prądami Kotza jest jednym z zabiegów stosowanych w fizjoterapii zarówno do zwiększania masy mięśniowej, jak i wytrzymałości mięśni. Innym sposobem wykorzystywanym w tym samym celu, jest wykonywanie ćwiczeń izometrycznych. Cel pracy: Celem badań było określenie, która z metod: elektrostymulacja Kotza czy ćwiczenia izometryczne, korzystniej wpływa na napięcie oraz przyrost masy mięśnia prostego uda u osób zdrowych. Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 30 osób. Grupa A (n=15) poddana była serii 10 zabiegów prądami Kotza, w grupie B (n=15) zastosowano ćwiczenia izometryczne. Wykonano pomiar obwodów badanej kończyny, próbę wysiłkową w formie testu krzesełkowego oraz ocenę napięcia mięśnia prostego uda za pomocą elektromiografii powierzchniowej. Wyniki: W obu grupach odnotowano istotny statystycznie spadek napięcia spoczynkowego oraz wydłużenie próby wysiłkowej. Nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian obwodów uda. Wnioski: Niniejsza praca pozwala potwierdzić słuszność stosowania prądów Kotza i ćwiczeń izometrycznych u osób zdrowych. Słowa kluczowe: prądy Kotza, ćwiczenia izometryczne, elektromiografia powierzchniowa. Summary Introduction: Kotz electrostimulation is one of the treatments used in Physical therapy, both to enhance muscle mass and muscle strength. Another method used for the same purpose is to perform isometric exercises. The two treatments can also be used to change the bioelectrical activity of the muscle. Aim of research: The aim of this study was to determine which of the methods: Kotz electrostimulation or isometric exercises, has a better influence on the tension and weight gain of rectus femoris in healthy subjects. Material and methods: 30 individuals participated in the study. Group A (n=15) was subjected to a series of 10 Kotz stimulations, group B (n=15) to isometric exercises. Thigh girth, Strength test in the form of a chair test and rectus femoris muscle tension was assessed. Results: In both groups statistically significant decrease in muscle tension and the extension of the strength test was reported. There were no statistical significant changes in thigh girth. Conclusions: This research allows to confirm the validity of the use of Kotz stimulations and isometric exercises in healthy subjects. Keywords: Kotz stimulation, isometric exercises, surface electromyography. : 9-13

12 10 Gabriela Bidzińska, Aleksandra Cynarska, Daniel Marczyński, Kuba Ptaszkowski, Robert Dymarek - Próba oceny elektrostymulacji prądami Kotza oraz ćwiczeń izometrycznych Wstęp W dzisiejszych czasach wiele osób zmaga się z problemem jakim jest osłabienie siły mięśniowej czy też zmniejszenie wytrzymałości mięśni. Objawy te obserwowane są między innymi u osób po udarach mózgu czy też pacjentów po długotrwałym unieruchomieniu. Jeszcze częściej zdarza się, iż zdrowi ludzie dążą do tego, aby uzyskać jak największy przyrost masy mięśniowej i zwiększenie wytrzymałości mięśni. Spośród wielu metod służących do tego celu możemy wyodrębnić prądy Kotza oraz ćwiczenia izometryczne. Elektrostymulację Kotza mięśni prawidłowo unerwionych stosuje się w celu zwiększenia masy jak i siły mięśni. Są to prądy impulsowe średniej częstotliwości, których cechą charakterystyczną jest to, iż precyzyjnie wywołują skurcz głębiej położonych włókien mięśniowych. Ćwiczenia izometryczne z kolei, polegają na czynnym napinaniu mięśni bez zmiany długości ich włókien. Skurcz izometryczny nie powoduje więc ruchu w stawie [1-4]. Cel Celem pracy była ocena wpływu elektrostymulacji Kotza oraz ćwiczeń izometrycznych u osób zdrowych na elektromiograficzne zmiany napięcia spoczynkowego mięśnia prostego uda, wytrzymałość mięśnia mierzoną za pomocą testu krzesełkowego oraz zwiększenie objętości masy mięśniowej w obrębie uda. Materiał i metody Do badań zakwalifikowano 30 uczestników, których randomizowano do dwóch grup porównawczych A i B. Grupa A została poddana stymulacji prądami Kotza, natomiast grupa B wykonywała ćwiczenia izometryczne. Czynnikiem wykluczającym udział w badaniach były przebyte urazy kończyn dolnych zarówno w obrębie stawu kolanowego jak i biodrowego. Obie grupy były jednorodne pod względem wybranych cech takich jak: wiek, wzrost, waga, BMI. Grupa stymulowana prądami Kotza obejmowała 11 kobiet i 4 mężczyzn, natomiast grupa B 10 kobiet i 5 mężczyzn. W grupie A wiek badanych zawierał się w przedziale od 21 do 22 lat (średnio 21,3±0,46 lat). Wzrost wahał się od 156 do 188 cm (średnio 170±8,79 cm). Masa ciała wynosiła kg (średnio 62±12,8 kg). Wartość wskaźnika masy ciała [BMI] wahała się od 18,6 do 25,4 kg/m2 (średnio 21,3±2,33 kg/m2). W grupie B wiek badanych wahał się od 21 do 25 lat (średnio 22,3±1,28 lat). Wzrost uczestników zawierał się w przedziale od 157 do 190 cm (średnio 170±9,81 cm). Masa ciała wynosiła 47 do 104 kg (średnio 68,8±15,1 kg). Wartość wskaźnika masy ciała [BMI] wahała się od 19,1 do 32,4 kg/m2 (średnio 23,6±4,11 kg/m2). Pacjentów obu grup poddano serii 10 zabiegów. W grupie A czas każdego pojedynczego zabiegu wynosił 20 minut, częstotliwość 75 Hz, kształt impulsów trapezoidalny, czas skurczu 8 sekund, a czas przerwy 4 sekund (tab. 1). Ułożenie elektrod było zgodne z danymi literaturowymi i jednakowe u wszystkich badanych. Zabieg odbywał się w pozycji rozluźniającej aparat mięśniowo-powięziowo-więzadłowy. Natomiast w grupie B w trakcie pojedynczego zabiegu wykonywano 8 powtórzeń, gdzie czas skurczu wynosił 5 sekund, a przerwy 10 sekund (tabela 1). Pod stawem kolanowym umieszczony był klin. Do obiektywnej oceny spoczynkowego napięcia mięśniowego posłużył dwukanałowy elektromiograf powierzchniowy NeuroTrac ETS zintegrowany z oprogramowaniem komputerowym, zawierający zestaw samoprzylepnych elektrod, które były ułożone zgodnie z wytycznymi protokołu SENIAM. Zmiany obwodów uda mierzono u każdego badanego w odległości 6 cm od podstawy rzepki jak i w najgrubszym miejscu uda. Wytrzymałość oceniano za pomocą testu krzesełkowego. Każdy z tych trzech pomiarów wykonano przed rozpoczęciem zabiegów, po pięciu oraz po 10 zabiegach. Do opracowania danych zastosowano test zgodności chi-kwadrat oraz test U Mann-Whitney a, a także test analizy kombinacji Anova [3-6]. Ustalono istotność statystyczną na poziomie p<0,05. Tabela 1. Parametry zastosowane do zabiegów Parametry zastosowane do zabiegów Prądy Kotza Częstotliwość: 75 Hz Czas skurczu: 8 ms Czas przerwy: 4 ms Czas zabiegu: 20 min Kształt impulsu: trapezoidalny 10 serii zabiegowych Wyniki Ćwiczenia izometryczne Czas skurczu: 5 s Czas przerwy: 10 s Ilość powtórzeń: 8 razy 10 serii zabiegowych W grupie A po serii zabiegów odnotowano istotny statystycznie spadek napięcia spoczynkowego o 1,2 µv natomiast w grupie B wyniósł on 0,7 µv (wykres 1). Zarówno w grupie A jak i B nastąpiło statystycznie istotne wydłużenie próby wysiłkowej podczas wykonywania testu krzesełkowego, odpowiednio o 40,7s oraz 35,7s. W grupie stymulowanej prądami Kotza przed przystąpieniem do zabiegów wynosiła ona średnio 55,3 s, natomiast po serii dziesięciu zabiegów 56,5 s. W grupie B średni czas próby wysiłkowej wzrósł z 57,5 s do 60,08 s po zakończeniu zabiegów (wykres 2). Kolejnym parametrem poddanym analizie była ocena zwiększenia masy mięśniowej w obrębie uda. W obu grupach nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian obwodów uda, zarówno 6 cm od podstawy rzepki oraz w najgrubszym miejscu uda. W grupie A średni obwód uda po stymulacji wzrósł z 41,7 do 43,5 cm, natomiast w grupie B z 43,3 do 46,2 cm (wykres 3 i 4).

13 Gabriela Bidzińska, Aleksandra Cynarska, Daniel Marczyński, Kuba Ptaszkowski, Robert Dymarek - Próba oceny elektrostymulacji prądami kotza oraz ćwiczeń izometrycznych 11 Wykres 1. Spoczynkowe napięcie mięśni [µv] Wykres 2. Test krzesełkowy [s] Wykres 3. Obwód uda mierzony 6 cm od podstawy rzepki [cm]

14 12 Gabriela Bidzińska, Aleksandra Cynarska, Daniel Marczyński, Kuba Ptaszkowski, Robert Dymarek - Próba oceny elektrostymulacji prądami Kotza oraz ćwiczeń izometrycznych Wykres 4. Obwód uda mierzony w najgrubszym miejscu [cm] Dyskusja Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno elektrostymulacja prądami Kotza, jak i ćwiczenia izometryczne korzystnie wpływają na przyrost masy i wzrost wytrzymałości mięśnia prostego uda. Uzyskane przez nas wyniki pokazują, że szczególnie prądy Kotza w istotny sposób wpływają na obniżenie aktywności bioelektrycznej mięśni. Zastosowane przez nas metody okazały się skuteczne i przydatne, co zostało zweryfikowane obiektywnymi pomiarami. W piśmiennictwie można znaleźć przykłady wykorzystania prądów Kotza w celu pobudzania masy i siły mięśniowej, a także pokazujące zastosowanie ćwiczeń izometrycznych. Nie ma jednak zbyt wielu publikacji opisujących obie metody, czy też porównujących je. W literaturze polskiej na temat prądów Kotza można znaleźć badania prowadzone przez Płaszewskiego, który stosował prądy Kotza u chorych po okresowym unieruchomieniu kolana. Wyniki jego badań okazały się pozytywne. Autor ten analizował w innych badaniach również wpływ elektrostymulacji Kotza na pracę serca [7]. Swoje badania na temat prądów Kotza przeprowadził także Taradaj, który to badał wpływ elektrostymulacji na mięsień czworogłowy uda u sportowców. Wyniki badań Taradaja pokazują, iż elektrostymulacja prądami Kotza jest skuteczna we wspomaganiu treningu sportowego u piłkarzy ponieważ wpływa ona korzystnie na przyrost masy i siły mięśnia czworogłowego uda, a przede wszystkim nie powoduje zaburzeń funkcji stawu kolanowego. Zdaniem Rosławskiego i Skolimowskiego ćwiczenia izometryczne przede wszystkim przeciwdziałają powstawaniu zaników mięśniowych. Bardzo istotne jest także to, iż pozwalają na utrzymywanie aktywności mięśnia nawet wówczas, gdy znajduje się on w obrębie unieruchomionego odcinka ciała np. w sytuacji zastosowania opatrunku gipsowego [4]. W świetle uzyskanych przez nas wyników oraz przeglądu prac innych badaczy zaleca się baczne śledzenie postępów naukowych i zastosowania praktycznego zarówno elektrostymulacji prądami Kotza, jak i ćwiczeń izometrycznych [5,8,9]. Wnioski Prądy Kotza wpływają na obniżenie spoczynkowej aktywności bioelektrycznej mięśnia prostego uda, co może się okazać przydatne dla osób, które wykazują cechy podwyższonego napięcia spoczynkowego. Zarówno prądy Kotza, jak i ćwiczenia izometryczne są wskazane do stosowania przez osoby zdrowe, ponieważ zwiększają wytrzymałość mięśni. Badania należy poszerzyć o wykonanie pomiaru potencjału czynnościowego mięśnia prostego uda. Zaleca się wykonanie badań na większej liczbie osób, zarówno zdrowych ochotników, jak i pacjentów, przede wszystkim tych po długotrwałym unieruchomieniu, z zanikami mięśniowymi na skutek złamań czy też innych urazów narządu ruchu. Piśmiennictwo 1. Bauer A, Wiecheć M. Przewodnik metodyczny po wybranych zabiegach fizykalnych. Ostrowiec Św.: Wydawnictwo Markmed Rehabilitacja; 2005: Kochański JW, Kochański M. Medycyna Fizykalna. Gliwice: Wydawnictwo PHU Technomex; 2009: Kwolek A (red.). Rehabilitacja Medyczna. Tom I. Wrocław: Wydawnictwo URBAN & PARTNER; 2007: Rosławski A, Skolimowski T. Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2009: Taradaj J, Franek A, Smoliński R, Błaszczak E. Elektrostymulacja mięśni u sportowców opis przypadku. Rehabil Prakt 2008; 2: Peter K: ABC EMG: Praktyczne wprowadzenie do elektromiografii kinezjologicznej, Gliwice: Wydawnictwo Technomex Spółka z o.o.; 2007: 4-5.

15 Gabriela Bidzińska, Aleksandra Cynarska, Daniel Marczyński, Kuba Ptaszkowski, Robert Dymarek - Próba oceny elektrostymulacji prądami kotza oraz ćwiczeń izometrycznych Płaszewski M. Zmiana częstości skurczów serca pod wpływem ćwiczeń izometrycznych i rosyjskiej stymulacji mięśni prostowników stawu kolanowego. Ortop Traumatol Rehabil 2006; 4: Płaszewski M. Maksymalna siła mięśni prostowników stawu kolanowego podczas skurczów dowolnych i rosyjskiej elektrostymulacji u pacjentów po uszkodzeniu stawu kolanowego. Med Sport 2005; 6: Taradaj J, Franek A, Błaszczak E, Smoliński R. Elektrostymulacja prądami Kotza mięśnia czworogłowego uda. Rehabil Prakt 2009; 3: Adres do korespondencji: Gabriela Bidzińska Wierzbięcice Nysa Tel gabrielabidzinska@o2.pl Praca wpłynęła do redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowana do druku: r.

16 Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu Prace oryginalne - Original papers Copyright by PHMPS in Opole ISSN ZRÓŻNICOWANIE SKŁADU I DZIAŁANIA AJURWEDYJSKIEGO ORAZ DROGERYJNEGO KREMU PRZECIWZMARSZCZKOWEGO* Differentiation of composition and effects of ayurvedic and drugstore anti-aging cream KATARZYNA CZAPLA 1, 2 A-F** : * Praca przygotowana na podstawie wystąpienia, które uzyskało I miejsce podczas I Międzyuczelnianej Konferencji Studenckich Kół Naukowych (Opole, 6 maja 2013r.) ** Praca napisana pod kierunkiem dr hab. inż. Teresy Krzyśko-Łupickiej 2 1 Członek Koła Naukowego Biotechnologów, studentka kierunku biotechnologia kosmetologiczna na Wydziale Przyrodniczo-Technicznym Uniwersytetu Opolskiego 2 Opiekun Koła Naukowego Biotechnologów, pracownik naukowy na Wydziale Przyrodniczo- Technicznym Uniwersytetu Opolskiego A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E- przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds collection) Streszczenie Wstęp: Kosmetyki ajurwedyjskie to produkty, które w swoim składzie nie powinny zawierać substancji chemicznych, syntetycznych zapachów czy olejów mineralnych, a także nie są testowane na zwierzętach. Istotną zasadą ajurwedy jest wykluczenie aplikacji na skórę wszelkich specyfików, których nie można skonsumować, dlatego tego typu artykuły kosmetyczne otrzymywane są na bazie naturalnych komponentów - ziół, esencji, kwiatów, minerałów, przypraw, owoców wykazujących działanie synergistyczne. Celem pracy jest zestawienie składu i opis działania głównych składników przeciwzmarszczkowego kremu ajurwedyjskiego w porównaniu z preparatem drogeryjnym o podobnym wpływie na skórę. Materiał i metody: Porównano i zestawiono skład i efekt działania przeciwzmarszczkowego kremu ajurwedyjskiego i drogeryjnego. Do tego celu wykorzystano opis składu i działania produktów umieszczony przez producenta na opakowaniu. Substancje wchodzące w skład tych kremów pogrupowano ze względu na ich funkcję w tworzeniu gotowego produktu. Wydzielono grupę substancji aktywnych (czynnych), konserwujących, syntetycznych barwników i zapachów oraz substancji tzw. pozostałych, którą stanowiły: emulgatory, emolienty, humektanty substancje zmiękczające, chelatujące, filtry przeciwsłoneczne. Porównano składy wyżej wymienionych kremów uwzględniając ogólny udział poszczególnych grup składników w gotowym produkcie. Równolegle zestawiono dane na temat efektów ich działania. Wyniki: Substancje, obecne w kremie drogeryjnym, o działaniu czynno-regenerującym to jedynie 4 składniki na 42 ogółu komponentów składowych. Podobna zawartość liczbowa dotyczy konserwantów chemicznych (4). Rozpoznano również syntetyczne składniki zapachowe (6) oraz chemiczne barwniki (2). Pozostałe składniki stanowiły 27 komponentów kremu. Natomiast w składzie wybranego preparatu ajurwedyjskiego znajdowało się 11 komponentów naturalnych o wielokierunkowym działaniu, 1 konserwant spożywczy oraz 6 składników pozostałych. Wnioski: Przeciwzmarszczkowy krem ajurwedyjski produkowany jest głównie ze składników naturalnych. Naturalne komponenty kremów ajurwedyjskich wykazują szerokie spektrum działania wspomagają odnowę biologiczną skóry, odbudowują barierę lipidową naskórka, a niektóre z nich wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową. Natomiast w kremie drogeryjnym przeważają składniki syntetyczne czynno-regenerujace o ukierunkowanym działaniu. Ponadto krem ajurwedyjski nie zwiera w swoim składzie syntetycznych zapachów i barwników, które stanowią często komponenty kremów drogeryjnych. Konserwanty stosowane w kremach ajurwedyjskich to przede wszystkim substancje wykorzystywane w produkcji żywności (sorbinian potasu), a w konwencjonalnych preparatach drogeryjnych to między innymi pochodne kwasu parahydroksybenzoesowego. Słowa kluczowe: krem, ajurweda, pielęgnacja, kosmetyki ajurwedyjskie

17 Katarzyna Czapla - Zróżnicowanie składu i działania ajurwedyjskiego oraz drogeryjnego kremu przeciwzmarszczkowego 15 Summary Introduction: Ayurvedic cosmetics are the products which, as a rule, should not contain any chemicals, synthetic fragrances or mineral oils and are not tested on animals. The most important principle of ayurveda is the elimination of all artificial compounds, which could not be eaten, as the compounds for the skin care products, and that is why this type of cosmetics is obtained on the basis of natural components such as herbs, essences, flowers, minerals, spices and fruit which evoke a synergistic effect. The aim of the study is to introduce the composition and effects of the main ingredients of ayurvedic anti-aging cream compared with a drugstore product of a similar effect on the skin. Material and methods: The composition and the effect of the ayurvedic and drugstore anti-aging creams were compared and collated according to the producer s labels on the products. The substances included in these creams were grouped because of their function in the product. A group of active substances, preservatives, synthetic dyes, fragrances, and other substances such as emulsifiers, emollients, humectants softeners, chelating agents and sunscreens were separated. The compositions of the creams were compared taking into account the overall contribution of individual groups of components in the final product. At the same time the information on the effects of their action was also presented. Results: The substances, present in the drugstore cream, of an active and regenerating effect for the skin, constitute only 4 ingredients per 42 of the total constituent components. The same amount was related to the chemical preservatives (4). In addition, there were synthetic fragrances (6) and chemical dyes (2) identified. Other components accounted for 27 components of the cream. However, in the composition of an ayurvedic formula, there were 11 natural components of a multi-action found, 1 food preservative, and 6 other ingredients. Conclusions: The ayurvedic cream consists mostly of natural ingredients with a broad spectrum of action. They support biological regeneration of the skin, rebuild the lipid barrier of the epidermis, and some of them show also antimicrobial activity. However, the predominant components of the drugstore cream are synthetic with a regenerative activity. Moreover, an ayurvedic cream does not contain any synthetic fragrances and dyes, which are often used in drugstore creams. The preservatives used in ayurvedic creams are the same as mainly used in the production of food (potassium sorbate), while conventional drugstore creams include among others para-hydroxybenzoic acid derivatives. Keywords: cream, ayurveda, skin care, ayurvedic cosmetics Wstęp Ajurweda to starohinduska medycyna, której początki sięgają okresu sprzed 5 tysięcy lat. Wyraz składa się z dwóch członów ayus oznacza życie, zdefiniowane jako kombinacja ciała, umysłu, zmysłów, duszy, natomiast veda oznacza wiedzę, naukę [1,2]. Ajurwedyjski system leczenia w dosłownym tłumaczeniu oznacza wiedzę o życiu lub przebieg życia. Traktuje on skórę jako organ wielowymiarowy, na który wpływ mają zarówno zmiany duchowe, fizyczne, jak i umysłowe [3,4]. Pielęgnacja skóry według koncepcji holistycznego systemu medycznego obejmuje zabiegi oczyszczające, odżywiające i nawilżające, które bazują na ajurwedyjskich recepturach, a ich efekty uzupełnia odpowiedni styl życia, który ajurweda również uwzględnia i rekomenduje. Istotną zasadą ajurwedy jest wykluczenie aplikacji na skórę wszelkich specyfików, których nie można skonsumować. Zatem produkty oparte na jej koncepcji traktuje się jako substancje bezpieczne [3,5]. Podstawą tego typu kosmetyków są preparaty otrzymywane na bazie naturalnych komponentów - ziół, esencji, kwiatów, minerałów, przypraw, owoców wykazujących działanie synergistyczne. Wykorzystanie olejków eterycznych podkreśla związek pomiędzy ajurwedą a aromaterapią. Zastosowanie tych surowców pozwala na kompleksowe oddziaływanie preparatu na cały organizm (przejawiające się poprawą jego kondycji fizycznej i duchowej) [5]. Ajurwedyjskie kosmetyki powinny być wolne od substancji chemicznych, syntetycznych zapachów, olejów mineralnych oraz składników pochodzenia zwierzęcego otrzymywanych w wyniku ich uśmiercenia. Warto również podkreślić, że są to produkty nie testowane na zwierzętach. Dodatkowo wykorzystywanie składników pochodzących z różnych stron świata umożliwia dostosowanie ich receptury do potrzeb ludzi z różnych regionów [5]. Cel pracy Celem pracy jest zestawienie składu i opis działania głównych składników przeciwzmarszczkowego kremu ajurwedyjskiego w porównaniu z preparatem drogeryjnym o podobnym wpływie na skórę. Materiał i metody Porównano i zestawiono skład i efekt działania przeciwzmarszczkowego kremu ajurwedyjskiego i drogeryjnego. Do tego celu wykorzystano opis składu i działania produktów umieszczony przez producenta na opakowaniu. Substancje wchodzące w skład tych kremów pogrupowano ze względu na ich funkcję w tworzeniu gotowego produktu. Wydzielono grupę substancji aktywnych (czynnych), konserwujących, syntetycznych barwników i zapachów oraz substancji tzw. pozostałych, którą stanowiły: emulgatory, emolienty, humektanty substancje zmiękczające, chelatujące, filtry przeciwsłoneczne. Porównano składy wyżej wymienionych kremów uwzględniając ogólny udział poszczególnych grup składników w gotowym produkcie. Równolegle zestawiono dane na temat efektów ich działania. Wyniki Na podstawie analizy danych i informacji podanych przez producentów stwierdzono, iż pomimo zbliżonego działania obu kosmetyków na skórę, polegającego na zapobieganiu przedwczesnemu starzeniu i ujędrnianiu skóry, redukcji zmarszczek oraz plam starzeniowych, krem ajurwedyjski dodatkowo wspomaga proces odnowy komórek, poprawia koloryt skóry oraz jej elastyczność. Na wykresie 1 przedstawiono grupy składników kosmetycznych w kremie drogeryjnym o działaniu przeciwzmarszczkowym. W kremie drogeryjnym