BADANIA FIZJOGRAFICZNE NAD POLSKA ZACHODNIA Tom XXX, Seria C - zoologia BADANIA BIOCENOTYCZNE NAD MECHOWCAMI (ACARI, ORIBATEI) MASYWU SLEZY I.

Transkrypt

1 BADANA FZJOGRAFCZNE NAD POLSKA ZACHODNA Tom XXX, Seria C - zooogia WOJCECH NEDBALA BADANA BOCENOTYCZNE NAD MECHOWCAM (ACAR, ORBATE) MASYWU SLEZY. WSTEP Faunie Masywu Sezy poswiecono juz wiee prac i notatek. Niektóre grupy zwierzat jak pajaki, motye, mieczaki, ryby i ptaki doczekay sie szczegóowych opracowan., Roztocze (Acari) Masywu Sezy nie byy dotad opracowywane, totez podjaem na tym terenie badania nad mechowcami (0ribatei), które dzieki swej duzej iczebnosci w gebie i scióce esnej sa charakterystycznym skadnikiem fauny gebowej. Ceem badan byo przede wszystkim porównanie fauny mechowców róznych srodowisk esnych na róznym skanym podozu. Ponadto porównanie rozmaitych srodowisk wystepujacych na tym samym podozu skanym. Wreszcie porównanie fauny w mchu naskanym róznych ska. Stozkowaty Masyw Sezy porosy asami, wznosi sie 00 D ponad równinne otoczenie, odbiega on wyraznie O'dprzyegych terenów i jest jakby wyspa Q podstawie kikunastu km, oddaona od Sudetów o okoo km. Jest to twardzie granitowo-amfiboitowo-gabrowa, otoczona od poudnia i wschodu nizszymi wzgórzami serpentynitowymi. W obrebie Masywu wyrózniaja sie dwie czesci: jedna pónocna z najwyzszym szczytem Masywu - Góra Seza (78 n.p.m.) oraz przyegymi od pónocy: Wiezyca ( m n.p.m.), Góra Stona (7 m n.p.m.) i Góra Gozdnica (6 m n.p.m.); druga czesc od strony poudniowej - pasmo wzgórz z najwyzszym wzniesieniem - Góra Radunia (7 m n.p.m.) - (patrz mapka). Masyw Sezy naezy do gór starych. Z okresu poaczenia Przedgórza Sudeckiego z Sudetami pochodza amfiboity na G. Wiezycy, G. Stonej i G. Gozdnicy. Gabra buduja centrana i najwyzsza czesc G. Sezy, a serpentynity G. Radunie. Serpentynity i gabra ze soba genetycznie zwiazane, pochodza prawdopodobnie z tego samego okresu, bedac starszymi zasadowymi skaami gebinowym. Do modszych zasadowych ska gebinowych naeza granity, z których zbudowane sa pónocno-zachodnie stoki Masywu i jego przedpoe oraz dwie zyy kwarcowe wychodzace na powierzchnie u pónocno-zachodniego podnóza G. Sezy. Najwieksze poskie zodowacenie (Cracovien), które dotaro do Sudetów objeo takze Masyw Sezy, ecz jego szczyt by nunatakiem wznoszacym sie ponad powierzchnie adoodu o wysokosci od kikudziesieciu do

2 8 W. Niedbaa [] okoo 00 m n.p.m. (W i k t o r, 96). Dowiody tego sady adoodu w postaci grubej moreny dennej na spaszczeniu przeeczowym w Masywie Sezy na wysokosci okoo 0 m n.p.m., na podstawie których rekonstruuje sie powierzchnie adoodu w tym rejonie w poziomie do 6 m n.p.m. Miazszosc adoodu w otoczeniu Sezy wynosia wiec okoo 00 m. Na niezodowaconej czesci Sezy mogy sie utrzymac w okresie zodowacenia zwierzeta bezkregowe podobnie jak na nunatakach apejskich. Masyw Sezy ezy w obrebie krainy kimatyczinej wrocawsko-oposkiej z kimatem podgórskich nizin i kotin, krainy jednej z naj ciepejszych \'7 Posce. Ponadto Seza ma znacznie wyzsza roczna sume opadów niz sasiedni obszar Przedgórza. Szczyty gór spowite sa czesto jesienia i wiosna mgami dostarczajacymi wody w postaci rosy. Takie warunki kimatyczne, termiczne, wigotnosciowe oraz dugi okres wegetacji stwarzaja szczegónie dogodne warunki da wieu gatunków rosin i zwierzat. Bardzo zróznicowana rzezba terenu powoduje, iz warunki termiczne i wigotnosciowe sa sinie uzaeznione od wysokosci i ekspozycji. Siny wpyw na mikrokimat ma równiez charakter podoza. nna termike dobowa maja skay ciemne jak gabra, serpentynity inna zas jasne granity i kwarc. Pod wzgedem forystycznym Masyw Sezy stanowi wyspe rega donego, w którym zachoway sie trzy wieksze fragmenty naturanej rosinnosci (Wa c z a k, 970). Jeden z nich znajduje sie na szczycie Sezy, porosnietym asem mieszanym z udziaem jody, buka, swierka i wiazu, wsród którego zachoway sie imponujace wiekoscia okazy jaworów. Wsród rosinnosci spotykamy gatunki górskie, a takze gatunki ciepo i suchoubne. Swierk, tsuga, modrzew sa sztucznie wprowadzone. Radunia porosnieta jest asem sosnowo-debowym z domieszka swierka. Na szczycie zachowaa sie naturana poana z rosinnoscia sucho i ciepoubna i krzewami rosnacymi na rumoszu serpentynitowym, które z powodu szkodiwego dziaania duzej iosci soi magnezowych stwarza specyficzne srodowisko da rosin. Rezerwat na Raduni zajmuje powierzchnie okoo ha. Trzeci obszar - Laka Suistrowicka - z bogata rosinnoscia jest rezerwatem o powierzchni okoo 6 ha, poozonym w doinie miedzy Radunia a Seza. Poza tym przynajmniej czesciowo naturane sa partie asu mieszanego zbizone do gradu na zboczach Wiezycy. Najwieksza przestrzen Masywu pokryta jest mszystym borem swierkowym. Duzy obszar pokrywa takze bór sosnowy, gównie na serpentynicie, a takze as mieszany (buk, swierk, modrzew). Z asów isciastych spotyka sie niewiekie partie asu bukowego, a na szczytach i zboczach Wiezycy i Raduni mniej ub bardziej kserotermiczne zarosa debowe. Znacznie mniejsze przestrzenie zajmuja rumowiska skane porosniete brzezina z domieszka sosny. W wyniku nie zawsze racjonanej gospodarki czowieka, keski kornika i pozarów, na ogooconych z drzew terenach pojawia sie bujna rosinnosc zrebowa.

3 [] Badania biocenotyczne nad mechowcami 9. WYKAZ BOTOPOW BADANYCH STANOWSK ORAZ MATERAL UW AG METODYCZNE A. Sadzony bór swierkowy na granitowych i gabrowych pónocnych i zachodnich zboczach G. Sezy oraz na serpentynitach G. Raduni. Najczesciej bez podszycia i runa, niekiedy ze szczawikiem zajeczym, borówka czernica, borówka brusznica, mchem Leucobryum glaucum. Stanowisko. Gabrowy kocio skany opoda szczytu G. Sezy, ekspozycja wschodnia. W otoczeniu pojedyncze jarzebiny, bez koraowy, mainy, siewki jaworu, konu. pokrzywa, trawy, PoLypodium vulgare. Próby pobrane z mchów naskanych. Stanowisko. G. Seza, podoze gabrowe, okoo 00 m na zachód od szczytu, próby ze scióki i geby. Stanowisko. G. Seza, podoze gabrowe, okoo 00 m na pónocny zachód od szczytu, próby ze scióki i geby. Stanowisko. Szczyt G. Raduni, ekspozycja zachodnia. Serpentynitowe skaki ocienione karowatymi debami, pojedyncze jarzebiny, maina. Na skakach PoLypodium vulgare, Sedum album i in. Próby pobrane z mchów naskanych. Stanowisko. G. Radunia, podoze serpentynitowe, okoo 0 m na pónocny zachód od szczytu, próby ze scióki i geby. Stanowisko 0. Okoo km na poudniowy zachód od G. Wiezycy, podoze granitowe, próby ze scióki i geby. _ B. Kikudziesiecioetni, karowaty drzewostan debowy (Quercus sessilis E h r h.). Las sadzony, drzewa niskie, pnie grubosci kikunastu cm. W podszyciu Crataegus sp., "\v ruinie trawy, Adoxa moschatehina, Lamium sp. Stanowisko 6. G. Wiezyca, podoze amfiboitowe, próby ze scióki i geby. C. Bór sosnowy u poudniowo-zachodniego podnóza Sezy z runem: borówka czerniq, borówka brusznica, orica pospoita. Stanowisko 7. Okoo km na pónocny zachód od szczytu G. Sezy, podoze kwarcowe. W otoczeniu pojedyncze brzozy, wierzby, swierki, osiki, kruszyna, jarzebina. maina; ponadto pteridium aquilinum, Luzua piosa, Vaccinium myrtihus. Próby pobrane z mchów naskanych. Stanowisko 8. Okoo km na pónocny zachód od szczytu Sezy, podoze kwarcowe, próby ze scióki i geby. D. Opuszczony scowosci Górka. kamienioom granitowy poozony okoo km na zachód od miej Stanowisko 9. Boki ska granitowych. W otoczeniu rosna pojedyncze brzozy, ipy, róze, maina, Aspidium fi!ix-mas, PoLypodium vulgare, Sedum album, Poa sp. Bardzo sucho. Próby pobrane z mchów naskanych. E. Apitowa kotina skana (dawny kamienioom) u podnóza Raduni przy przeeczy Tapado. Stanowisko. Boki ska apitowych porosnietych modymi swierkami, sosnami, brzozami i wierzbami. W podszyciu jarzebina, maina, w runie trawy, pokrzywa, paprocie, Sencio sp., wigotno. Próby pobrane z mchów naskanych. Na kazdym z tych stanowisk w atach pobieraem próby ze scióki i geby ub mchu naskanego (dokadne daty zbioru oraz iczba prób - patrz tab. ), za pomoca ramki metaowej o boku cm ub cyindra metaowego o srednicy,8 cm. Próby poddawane byy ekstrakcji za pomoca aparatu T u g r e n a i aparatu MPCS (N i e d b a a, R o h o f f, 97). Obie metody wypaszania stosowane byy do jednakowej

4 0 W. Niedbaa [] [ iczby prób w kazdej serii. W sumie zebraem 08 osobników naezacych do okoo 0 gatunków *. Przy opracowywaniu materiau korzystaem z nastepujacych wskazników ekoogicznych: A - abundacji (bezwzgedna iczba osobników zebranych w okresonej objetosci próby), C - staosc wystepowania = frekwencja (stosunek iczby prób w danym srodowisku, w których dany gatunek wystapi do ogónej iczby prób pobranych w tym srodowisku X 00), dominacja - D (stosunek iczby osobników danego gatunku do sumy osobników caej grupy mechowców X 00), wiernosc - F. Wartosci powyzszych wskazników dzieone zostay na nastepujace kasy: Staosc wystepowania: C- eukonstanty % prób C- konstanty - 0-7,9% prób C - gatunki akcesoryczne -,0-9,9% prób C - akcidenty - O-,9% prób Dominacja: Ds - eudominanty - ponad 0% wszystkich osobników D - dominanty -, - 0,0% D - subdominanty -, -,0% D - recedenty -,0 -,0% D - subrecedenty - ponizej,0% Ponadto, w ceu uproszczenia interpretacji korzystaem z tzw. wskaznika Q, który jest srednia geometryczna staosci wystepowania i dominacji: s Kasy wiernosci P e u s a przejaem za P e t r u s e w i c z e m (98), modyfikujac nieco ich definicje. Gatunki charakterystyczne Fs - gatunki wyaczne; wystepujace tyko w jednym ub dwóch srodowiskach, w innych sa przypadkowe F - gatunki wybierajace; w jednym, dwóch ub trzech srodowiskach osiagaja najwyzsza wartosc wskaznika Q, chociaz moga wystepowac w innych srodowiskach Gatunki towarzyszace F - gatunki obojetne, bez wyraznej predyekcji do jakiegokowiek srodowiska F - gatunki bywajace w danym srodowisku moga wystepowac ze znaczna abundancja, moga byc dominujace, jednak wyzsza wartosc wskaznika Q osiagaja w innym srodowisku Gatunki przypadkowe * Przedstawiciei rcc;:iny Suctobebiidae i grupy Ptyctima nie oznaczaem do gatunku.

5 [] Badania biocenotyczne nad mechowcami F - gatunki wasciwe innym srodowiskom wystepujace w danym srodowisku jedynie przypadkowo Porównujac faune w wyróznionych srodowiskach posugiwaem sie wzorem S t e i n h a u s a i M a r c z e w s k i e g o (R o m a n i s z y n, 97): w s=-- ab-w gdzie w - iczba gatunków wspónych, a - iczba gatunków w jednym srodowisku, b - iczba gatunków w drugim srodowisku. Ponadto do rozwazan uzyem iczby K u c z Yn s k i e g o (B a og h, 98): gdzie Emin C - suma minimanych wartosci C poszczegónych gatunków wspónych w obu prównywanych srodowiskach, En (C-C) - suma róznic wartosci C da poszczegónych gatunków wspónych w obu porównywanych srodowiskach.. PORÓWNANE FAUNY MECHOWCÓW KLKU SRODOWSK LESNYCH NA RÓZNYCH SKALACH MACERZYSTYCH W dwóch sezonach wegetacyjnych: 6 X 970 (a) oraz V 97 (b) pobraem równa iczbe prób (patrz tab. ) ze scióki i geby w nastepujacych srodowiskach: bór swierkowy na gabro (stanowisko a i b), bór swierkowy na serpentynicie (stanowisko a i b) i as debowy na amfiboicie (stanowisko 6a i 6b). W srodowiskach tych znaazem 80 gatunków mechowców (tab. ). Najwiecej na gabro - 9 gatunków, mniej na serpentynicie - 6 i amfiboicie - gatunki. Odwrotnie natomiast ksztatowaa sie iczebnosc Oribatei. Na gabro znaazem 77 osobników, na serpentynicie - 8 osobników i az 8 osobniki na amfiboicie. Wysoka iczebnosc w tym ostatnim srodowisku jest zwiazana z duza iczebnoscia Minuthozetes pseudofusiger, reprezentowanym przez 7 osobników. Mimo oddaenia tych trzech srodowisk, odmiennego typu ska macierzystych, które one zajmuja oraz róznicy warunków srodowiskowych (np. as debowy i bór swierkowy) fauna mechowców tych srodowisk jest podobna. Bisko poowa ( gatunków) jest wspóna da trzech srodowisk. Liczba gatunków wspónych da dwóch srodowisk jest jeszcze wyzsza. Podobienstwo to iustruje diagram, w którym podane wartosci obiczone sa wedug wzoru S.

6 W. Niedbaa [6 Stanowiska: gabro a b serpentynit SaSb amfiboit 6a6b ab x 0, 0, ~~~:~~, x 0_; Wartosci te wskazuja, ze wymienione duze srodowiska zbizone swa wiekoscia do jednostek fitosocjoogicznych typu zespoów rosinnych, zasieda fauna mechowców o dosc podobnym skadzie gatunkowym. stnieja jednak pewne róznice warunków mikrosrodowiskowych w kazdym biotopie, co wpywa na róznice struktury dominacji mechowców (ryc. ). Na przykad w borze swierkowym na gabro brak eudominantów, natomiast iczba gatunków zajmujaca koejno coraz to nizsze kasy dominacji proporcjonanie sie zwieksza. Natomiast niema odwrotne stosunki zachodza w esie debowym na amfiboicie. Jeden eudominant (zawierajacy ponad 60% wszystkich osobników), brak dominantów i nieproporcjonanie wysoka w stosunku do pozostaych kas iczba subrecedentów. Proporcjonanie do iczby gatunków znaezionych w poszczegónych srodowiskach przedstawia sie iczba gatunków w nich wyacznie znaezionych. W borze swierkowym na gabro, gdzie znaazem najwieksza iczbe gatunków, az 0 z nich nie wystepuje ani w borze swierkowym na serpentynicie ani w esie debowym na amfiboicie. W obu tych srodowiskach znaazem znacznie nizsza iczbe gatunków i sposród nich jedynie 9 wyacznie wystepujacych w borze swierkowym na serpentynicie i 7 wyacznych w esie debowym na amfiboicie. Sposród gatunków wyacznych na uwage zasuguja te, które nie zostay znaezione w jakimkowiek innym srodowisku Masywu Sezy (tab. ). Gatunki te na ogó potwierdzaja ub uscisaja dotychczasowe dane autekoogiczne, totez nie omawiam ich szczegóowo. Wiosna ( V 97) zebraem dodatkowo próby z boru sosnowego na kwarcu (stanowisko 8) oraz z boru swierkowego na granicie (stanowisko 0) - patrz tab.. Pamietac jednak naezy, ze porównania uzyskane z jednego zbioru nie sa dostatecznie reprezentatywne, niemniej wnioski potwierdzaja wyzej wykazane zaeznosci. Najwiecej gatunków znaazem w borze swierkowym na gabro i serpentynicie, iczebnosc najwyzsza jest w borze sosnowym na kwarcu, gdzie takze wystepuje najwyzsza iczba gatunków wyacznych. Potwierdza sie poprzednio wykazane wysokie podobienstwo fauny Nr stanowiska: Liczba gatu'ków Liczba osobników Liczba gatunków wyacznych gabro serpentynit,_-"rnfiboit kw~c b i Sb 6b 8; granit 0 9 i 8 f 6 ' 6 SOO S O! 80

7 uawauo.!aua pue :nssew e?as JO adew ot o~ri ejh0)fo,(?as nmasew edew Ot JAR

8 _ W. Niedbaa [8] mechowców w borze swierkowym na gabro i na serpentynicie oraz w esie debowym na amfiboicie. Duze podobienstwo zachodzi takze miedzy fauna na serpentynicie i granicie (taki sam biotop - bór swierkowy). Nieco mniej podobna jest fauna w borze swierkowym na granicie i gabro oraz fauna boru swierkowego na granicie i asu debowego na amfiboicie - patrz diagram sporzadzony wedug wartosci wzoru S Nr stanowiska: kwarc 8 amfiboit 6b gabro b serpentynit b granit 0 8 6b b b 0 x 0,9 0, _x 0,\ ~x _ 0,0 0, 0, -~~---_ x..- 0,7 0, 0, 0,9 x Jak juz wyzej wspomniano, najwyrazniej podoze duzych srodowisk zbizonych swa wiekoscia do zespoów rosinnych stwarza dosc podobne warunki srodowiskowe, zwiazane jednak z obecnoscia mozaiki najróznorodniejszych mikrosrodowisk, w których znajduje moziwosci zyciowe wiee gatunków okresonych pózniej jako wspóne. Jednakowoz cakowicie odmienna jest fauna boru sosnowego na kwarcu. Wskazuje na to juz wysoka iczba 0 gatunków wyacznych w tym srodowisku. Scióka sosnowa ta jedno z najbardziej jednorodnych srodowisk o bardzo wyrównanych, specyficznych warunkach, znacznie rózniacych sie od warunków w pozostaych srodowiskach, V. POROWNANE FAUNY MECHOWCOW MCHOW ROSNACYCH NA ROZNYCH SKALACH W trzech koejnych sezonach ( X 97, V 97, V 97) pobraem jednakowa iczbe po 6 prób z mchów naskanych na: gabro (stanowisko ), serpentynicie (stanowiska ), kwarcu (stanowisko 7), granicie (stanowisko 9) i apicie stanowisko ) - patrz tab.. W srodowiskach tych znaazem 8 osobników naezacych do 70 gatunków. Najwiecej gatunków - 6, wystepowaa na apicie, przy jednoczesnie duzej iczebnosci. W mchu na tej skae wystepowao najwiecej arw i nimf Oribatei. Najmniej gatunków znaazem na granicie i gabro, które przy tym na granicie reprezentowane sa przez naj mniejsza iczbe osobników (tab. ). Zarówno pod wzgedem iczebnosci, jak i iczby gatunków faune zebrana w mchu na skaach mozna uozyc w sukcesywnie wzrastajacy ciag wartosci, który rozpoczyna sie od granitu, poprzez gabro, kwarc az do serpentynitu - biorac pod uwage iczebnosc osobnicza, badz tez ciag ten konczy sie na apicie - uwzgedniajac iczbe gatunków (ryc. ).

9 [9] Badania biocenotyczne nad mechowcami Dwa gatunki: Oppia ornata i Zygoribatua exiis w mchu naskanym erpentynitu i gabro osiagaja najwyzsza wartosc Q (ponad 9,0). Oppia ornata wystepuje takze z najwyzsza wartoscia Q w mchu na granicie i apicie. Na kwarcu natomiast ustepuje im jedynie Tectocepheus aatus. Pozostae gatunki wykazuja rózny stopien przywiazania do srodowisk mchów naskanych, co iustruja przedstawione wyniki anaizy zoocenoogicznej. -serpentynit CJ -amfibolit _ -gabro Ryc.. Struktura dominacji mechowców w borze swierkowym na gabro, w borze swierkowym na serpentynicie i w esie debowym na amfiboicie Fig.. Structure of dominance of Oribatei in spruce forest on gabro, in spruce forest on granite and in oak wood on amphiboite

10 6 W. Niedbaa [0] Gabro (6 prób z mchów naskanych) Oppia ornata Z'goribatua exiis Tectocepheu8 aatu8 Brachychthonius marginatus Oppia sp. Quadroppia quadricarinata Suctobebiidae Diapterobates humerais Eremeus hepaticus Tectocepheus veatu8 Porobeba spinosa gatunków Kasa C Kasa D Wartosc,,,0 9,0 8,0 7,0,0 7, 6,,9, <,0 Q Serpentynit (6 prób z mchów naskanych) Zygoribatua exiis Oppia ornata Suctobe biidae Brachychthonius marginatus Tectocepheus aatus Achipteria coeoptrata Quadroppia quadricarinata Minuthozetes pseudojusiger Eremeus hepaticus Oppia minus Meanozetes meridianus Ptyctima Tectocepheus veatus Liebstadia simiis Caeremeus moniipes Phauoppia ucorum Porobeba spinosa 7 gatunków Kasa C Kasa D Wartosc,7 9,,8 9,8 9,,8,8,,0 9, 8,7 7, 6,7,6,.,7 <,7 Q Kwarc (6 prób z mchu naskanego) Tectocepheus Oppia ornata Suctobebiidae Zygoribatua Tectocepheus Mixochthonius Oppia nova Furcoribatua aatus exiis veatus aticeps furcitata Kasa C Kasa D Wartosc 6,,, 6,7,,7, 7, Q

11 ] Badania biocenotyczne nad mechowcami 7 Brachychthoni'LS marginatus Eremeus hepaticus 7 gatunków,6,7 <, Granit (6 prób z mchu naskanego) Oppia ornata Tectocepheus alatus Oppia neerlandica Quadroppia quadricarinata Tectocepheus velatus Suctobebiidae Scutovertex minutus gatunków Kaa C Kasa D Wartosc 60,9, 6,,,6, 9, <, Q Oppia ornata SuctobeLbiidae Achipteria coleoptrata Quadroppia quadricarinata Diapterobates humerahs Ptyctima Chamobates sp. Hermannia gibba Minuthozetes pseudofusiger Adoristes ovatus Fuscozetes setosu8 Liochthonius perpusihus gatunki Apit (6 prób z mchu naskanego) Kasa C Kasa D Wartosc. 9.0, 7,6 6,0.7 8,7 6, 6, 6,0,8, <, Z porównania fauny mechowców w mchach na róznych skaach (wedug wzoru S) wynika, ze najmniej specyficzna jest fauna na mchu naskanym serpentynitu. Wykazuje ona duze podobienstwo do fauny w mchu na gabro i na apicie i nieco mniejsze do fauny w mchu na kwarcu i na granicie. Fauna w mchach na pozostaych skaach charakteryzuje sie duza specyfika, która wyraza sie w ponizszym diagramie stosunkowo niskimi wartosciami wzajemnego podobienstwa. serpentynit 0,6 granit 0,6 0, gabrokwarc 0,9 0,6 9 0,6 x 0, apit 7 x x x J[ Q

12 i 8 W. Niedbaa [] Natomiast z porównania struktury przestrzennej gatunków wspónych (obiczonej wedug iczby Ku) wynika, ze fauna w mchu na gabro wykazuje duze podobienstwo z fauna pozostaych ska, a przede wszystkim z fauna mchu na serpentynicie. Fauna mechowców w mchu naskanym apitu, granitu, kwarcu i serpentynitu ma bardzo rózna strukture przestrzenna gatunków wspónych (patrz ponizszy diagram): serpentynit, kwarc 0,76 S7apit gabrogranit 9 x ,8,,,69,x,9 x i x D x [ o j Z interpretacji obu powyzszych diagramów wynika, ze darnie mchów na apicie, granicie i kwarcu stwarzaja najbardziej swoiste warunki mikrosrodowiskowe, na tye odrebne, ze wystepujaca w nich fauna mechowców rózni sie znacznie od siebie. Po wtóre gatunki wspóne wystepuja w tych mikrosrodowiskach z rózna czestoscia. V. OCENA WERNOSC MECHOWCÓW W MCHACH NASKALNYCH NA TLE DOTYCHCZASOWYCH DANYCH AUTEKOLOGCZNYCH W rozdziae tym opieram sie gównie na danych autekoogicznych zebranych przez Raj s k i e g o (968, 970), zas w stosunku do Brachychthoniidae do danych 'Z mojej pracy (N i e d b a a, 976).. GATUNK ZWAZANE SWYM WYSTEPOWANEM Z FLORA NASKALNA APLTU Sposród gatunków wykazujacych przywiazanie do tego mikrosrodowiska, 8 zostao uznanych za gatunki charakterystyczne wyaczne, 7 zas za gatunki charakterystyczne wybierajace. Skad mchów naskanych tworzy specyficzne srodowisko, optymane w Masywie Sezy da tych gatunków. Hypochthonius rufuus jest gatunkiem znanym przede wszystkim z terenów otwartych, gównie z ak. Znajdowany by takze w drzewostanach isciastych, takze wieokrotnie cytowany z mchów, rzadko znajdowany w borach. W Masywie Sezy znaeziony tyko w mchu naskanym apitu. Liochthonius hystricinus jest gatunkiem eurypastycznym z tendencja do wystepowania na terenach otwartych, nieesnych, zas Liochthonius muscorum jest gatunkiem esnym z preferencja borów i wystepuje dosc rzadko. Oba te gatunki znaazem wyac'znie w mchu naskanym apitu.

13 [] Badania biocenotyczne nad mechowcami 9 Liochthonius senicki jest gatunkiem wybierajacym da terenów otwartych, nieesnych, w asach rzadszy. Dane z Masywu Sezy uscisaja jego wymagania ekoogiczne, bowiem jest tu charakterystyczny wyaczny w mchach naskanych apitu, przypadkowy w borze swierkowym na gabro. Patynothrus petifer jest gatunkiem pastycznym z tendencja do wystepowania czesciej w asach niz na akach, preferuje srodowiska wigotne, znany takze z torfowisk. W Masywie Sezy uznany za wyaczny da mchu naskanego na apicie, zas w srodowiskach esnych wystepuje jedynie przypadkowo. -. Dwa koejne gatunki - Hermannia gibba - gatunek esny oraz Fuscozetes setosus - wystepujacy w mchach asów isciastych oraz na akach sa wyaczne w mchu apitu, ae takze w jednym ze srodowisk esnych Masywu. Hermannia gibba - da boru swierkowego serpentynitu, Fuscozetes setosus da boru swierkowego gabra. Sposród gatunków wybierajacych najwieksze przywiazanie wykazuja dwa. Diapterobates humerais jest pospoitym gatunkiem nadrze\vnym, znajdowanym na wyzszych partiach sosen, swierków, modrzewi a takze w sadzie na jaboniach. W Masywie Sezy jest gatunkiem wybierajacym w mchu apitu, bywajacym w mchu na granicie i na gabro i nie zosta znaeziony w asach. Liochthonius perpusius jest gatunkiem wybierajacym w borach sosnowych, rzadszy w asach isciastych i na terenach otwartych. W Masywie Sezy jest gatunkiem charakterystycznym wybierajacym w mchu naskanym apitu, bywajacym i przypadkowym w kiku srodowiskach esnych (tab. ). Koejne gatunki sa charakterystyczne wybierajace w kiku mikrosrodowiskach naskanych, w tym takze w mchu na apicie. W srodowiskach esnych abo sa, abo bywajace, abo przypadkowe, abo nie wystepuja Achipteria coeoptrata jest gatunkiem eurytop owym wystepujacym zarówno na akach jak i w asach, przywiazana do sredniej wigotnosci. W Masywie Sezy wybierajaca da mchów na apicie i serpentynicie, a bywajaca i przypadkowa w kiku srodowiskach esnych. Meanozetes meridianus wystepuje najczesciej w asach isciastych i na akach. W Masywie Sezy jest wybierajaca w mchach apitu, serpentynitu i kwarcu, bywajaca w kiku srodowiskach esnych. Quadroppia quadricarinata jest gatunkiem eurytopowym z preferencja srodowisk esnych o srednich wymaganiach wigotno.sciowych. W Masywie Sezy jest gatunkiem wybierajacym w mchach naskanych apitu, gabra i serpentynitu, bywajacym w kiku srodowiskach esnych i mchu na granicie. Nie wystepuje na kwarcu, ani w mchu, ani w borze sosnowym. Oppia ornata jest gatunkiem eurotopowym z tendencja do wystepowania w asach, znajdowana w wigotnych jak i suchych srodowiskach.

14 Tabea - Tabe Liczebnosc i wiernosc gatunków mechowców w Masywie Sezy Abundance and fideity of Oribatei species in Seza Massif Stanowiska: '''=-==-----=--;"'";--];' -p -T--'FT~T'r6a 6b ~--"'--' ---"Ti -i~7~-8-9--~ F 7 fi F F's p' -9" 0 F F 6 7'Ts~T"Of Larwy Oribatei Ptyetima Hypoehthonius rufuus C. L. Koch. Eniochthonius minutissimus (Beresc) Eobraehyehthonius atior (Berese) Eobrachychthonius oudemansi Hammen Brachychochthonius immacuatus F o rs s u n d Brachychochthonius jugatus j. secca Forss. BraehyehoehtOnus zeawaiensis (S e n ick) Braehyehthonius beresei Wi mann Braehyehthonius marginatus FOTssund '$ Synehthonias erenuatus (J acot) - Mixoehthonius atieeps (StTenzke) Uochthonius evansi (FoTssund) Uoehthonius hystricinus (Forssund) Uoehthonius apponicus (Tragardh) Lioehthonius muscorum FOTssund Lioehthonius perpusius (Berese) Lioeh/honius propinquus Niedbaa Lioehthonius seunicki (ThoT.) ioehthonius simpex (Forssund) iachthonius strenzkei FOTssund Euohmania ribagai (Berese) Nothras paustris C. L. Koch Nothras sivestris Nicoet Nothrus sivesfris Nic. anauniensis Can. Fanz. Camisia biarus (C. L. Koch) Comisia horrida (Hermann) Comisia segnis (Hermann) Camisia spinifer (C. L. Koch) Patynothrus pdtier (C. L. Koch) Trimaaeonothrus noras e n ic k '--~'---~88 :;':--' ' r708 6 f007 [ ' \ ?? S? isso 0' ' !

15 i 9 ' 6 9 s 6 \8 7, : 9 6!/6 0 ' S S 0 6 " )6 9 S Phauoppia 9 S 6 ucorum (e. S Scheoribates 60 S O 6 i ' S S sp. L. Koch) ? 7 ' t i i S Eporibatua Ceratozetes Diapterobates Liebstadia 6 t., 8 simiis sp. minimus humerais (Michae) Senick (Hermann) 0 ~ 700 7~ si 8 :: SO c.d. tabei

16 ~ Or/batea ca/carata (C. L. Koch) Or/batea sp. Or/batea sp. Ach/pta/a co/coptrata (L.) Gaumna /anceatus Oudemans Ga/umna sp. 6? ~ O 7 Legenda: Stanowisko. Gabro, mech naskany (6 prób zebranych X 97, V97, V 97) Stanowisko a. Gabro, bór swierkowy, na zachód od szczytu Sezy ( prób ze scióki i geby zebranych 6 X 970) Stanowisko. Gabro, bór swierkowy, na pónocny zachód od szczytu Sezy ( prób ze scióki i geby zebranych 6 X 970) Stanowisko b. Gabro, bór swierkowy, na zachód od szczytu Sezy (9 prób ze scióki i geby zebranych V 97) Stanowisko. Serpentynit, mech naskany (6 prób zebranych X 97, V 97, V 97) Stanowisko a. Serpentynit, bór swierkowy na Raduni ( prób ze scióki i geby zebranych 6 X 970) Stanowisko b. Serpentynit, bór swierkowy na Raduni (9 prób ze scióki i geby zebranych V 97) C; Stanowisko 6a. Amfiboit, as debowy na Wiezycy ( prób ze scióki i geby zebranych 6 X 970) ~ Stanowisko 6b. Amfiboit, as debowy na Wiezycy (9 prób ze scióki i geby zebranych V 97) Stanowisko 7. Zya kwarcowa, mech naskany (6 prób zebranych X 97, V 97, V 97) Stanowisko 8. Zya kwarcowa, bór sosnowy na pónocny zachód od szczytu Sezy (9 prób ze scióki i geby zebranych V 97) Stanowisko 9. Granit, mech naskany (6 prób zebranych X 97, V 97, V 97) Stanowisko 0. Granit, bór swierkowy na poudniowy zachód od Wiezycy (9 prób ze scióki i geby zebranych V 97) Stanowisko. Apit, mech naskany na przeeczy Tapado (6 prób zebranych X 97, V 97, V 97) O O.U. taoe 6-ii78] 9 0 7? _ J_L J

17 6 W. Niedbaa [8] W Masywie Sezy jest gatunkiem wybierajacym we wszystkich mchach naskanych i bywajacym w srodowiskach esnych. Jedynym gatunkiem wybierajacym w mchu na apicie oraz w dwóch srodowiskach esnych borze swierkowym na serpentynicie i gabro jest Brachychochthonius immacuatus. Jest to gatunek obojetny, eurytopowy, wystepujacy tak w asach jak i na terenach otwartych, nieesnych. Jednak poza wymienionymi trzema srodowiskami Masywu Sezy, w innych nie wystepuje.. GATUNK ZWAZANE SWYM WYSTEPOWANEM Z FLORA NASKALNA NA GRANCE Naeza tu dwa gatunki wyaczne i trzy wybierajace. Scutovertex minutus jest gatunkiem typowo kserotermofinym, przywiazanym do terenów otwartych, nieesnych. Totez w Masywie Sezy wystepuje tyko w tym, najbardziej kserotermicznym srodowisku. ~o 0 0 'XD yooo Ryc.. Liczba gatunków i iczebnosc mechowców w mchach na róznych skaach Fig.. Number of species and abundance of Oribatei various kind of rocks on mosses on

18 [9] Badania biocenotyczne nad mechowcami 6 Carabodes marginatus jest gatunkiem esnym, pastycznym w stosunku do wigotnosci. W Masywie Sezy jest gatunkiem wyacznym w mchu na granicie i borze swierkowym na gabro, przypadkowy w mchach na apicie i serpentynicie. Mimo ze jest gatunkiem esnym nie wystepuje w pozostaych czterech srodowiskach esnych Masywu. Oppia neerandica jest gatunkiem znajdowanym w asach isciastych, takze w mchu. W Masywie Sezy jest gatunkiem charakterystycznym wybierajacym w mchu na granicie, a towarzyszacym bywajacym w srodowiskach esnych. Tectocepheus aatus jest prawdopodobnie gatunkiem reiktowym, znanym z niewieu stanowisk na swiecie. W Masywie Sezy jest gatunkiem wybierajacym we wszystkich mchach naskatnych, prócz apitu i bywajacym w srodowiskach esnych. Oppia ornata, jak wyzej wspomniano jest wybierajaca we wszystkich mchach naskanych, w tym mchach granitu.. GATUNK ZWAZANE SWYM WYSTEPOWANEM Z FLORA NASKALNA NA KWARCU Naezy tu 8 gatunków majacych charakter gatunków wybierajacych. Brachychtonius jugatus f. suecica jest gatunkiem gównie esnym, charakterystycznym wybierajacym da borów sosnowych. W Masywie Sezy zosta znaeziony jedynie w mchu na kwarcu i borze swierkowym na gabro. Mixochthonius aticeus jest gatunkiem asów isciastych, typowy da buczyn i gradów. W Masywie Sezy w srodowiskach zbizonych do gradów nie wystepuje. Jest charakterystyczny wybierajacy w mchu na kwarcu i bywajacy w scióce boru sosnowego na kwarcu i boru swierkowego na gabro. Sa to wiec dane zupenie odmienne od dotychczasowych, dotyczacych jego autekoogii. Oppia nova jest gatunkiem eurytopowym, z tendencja do zasiedania srodowisk esnych. Natomiast na badanym terenie zachowuje sie inaczej bedac charakterystycznym wybierajacym w mchu na kwarcu, a bywajacym w kiku srodowiskach esnych. W pozostaych mchach naskanych nie wystepuje. Nothrus sivestris by znajdowany w róznych typach asu. W Masywie Sezy wystepuje takze we wszystkich typach asu. Z mchów naskanych jedynie na kwarcu. Furcoribatua furciata bya znajdowana w asach, w isciach jak i mchu. W Masywie Sezy jest gatunkiem wybierajacym w mchach kwarcu i serpentynitu, a bywajacym w borach, sosnowym na kwarcu i swierkowym na serpentynicie. Trzy koejne gatunki: Meanozetes meridianus, Tectocepheus aatus, Oppia ornata wybierajace m. in. w mchu na kwarcu zostay omówione juz wyzej.

19 66 W. Niedbaa [0). GATUNK ZWAZANE SWYM WYSTEPOWANEM Z FLORA NASKALNA NA SERPENTYNCE Naezy tu gatunków, ecz zaden z nich nie wystepuje wyacznie ty ko w tym srodowisku. Liochthonius strenzkei jest gatunkiem wybierajacym da terenów otwartych oraz asów debowych, nie wystepuje w borach sosnowych i stosunkowo rzadko w borach swierkowych. W Masywie Sezy znaeziony jedynie w esie debowym na amfiboicie i mchu na serpentynicie. Camisia segnis jest gatunkiem typowo nadrzewnym, znajdowana takze w porostach i mchach naskanych. W badanym terenie wystepuje tyko w mchach naskanych serpentynitu i apitu. Liebstadia simiis jest zwiazana z terenami otwartymi, gównie z akami, wystepujac przy sredniej wigotnosci. W Masywie Sezy wystepuje tyko w mchu na serpentynicie i esie debowym na amfiboicie. Phauopia ucorum wystepuje gównie w mchach i porostach na twardym substracie. W Masywie Sezy wystepuje tyko w mchach na serpentynicie i gabro - na kwarcu. osobnik zosta znaeziony w scióce boru sosnowego Oppia minus - gatunek o duzej pastycznosci ekoogicznej, gównie esny. W Masywie Sezy jest charakterystyczny wybierajacy w mchu na serpentynicie i bywajacy w kiku srodowiskach esnych i mchach naskanych. Caeremeus moniipes - znajdowany w mchu esnym i w Sphagnum, takze na terenach otwartych. Na badanym terenie wybierajacy w mchu na serpentynicie, bywajacy w borze swierkowym na gabro. Nie znaeziony w pozostaych srodowiskach. Brachychthnius marginatus zosta uznany za gatunek esny, wybierajacy w borze sosnowym, podczas gdy na badanym terenie w borze sosnowym wystepuje tyko przypadkowo. Jest natomiast wybierajacy w mchach naskanych serpentynitu i gabra. Zygoribatuta exiis wystepuje naj chetniej w mchach i porostach na twardym substracie, takze nadrzewna. W Masywie Sezy wybierajaca w mchach na serpentynicie i na gabro, bywajacy we wszystkich srodowiskach esnych. Szesc koejnych gatunków: Meanozetes meridianus, Achipteria coeoptrata, Furcoribatua furciata, Tectocepheus aatus, Quadroppia quadricarinata i Oppia ornata jest wybierajacych da kiku srodowisk, w tym takze da mchu na serpentynicie. Zostay one omówione wyzej. nteresujacy jest fakt, ze darnie mchów naskanych na gab'o nie zawieraja gatunków charakterystycznych wyacznych. Piec gatunków które mozna uznac za wybierajace da tego mikrosrocowiska jest wybierajacych takze w innych srodowiskach. Sa to: Brachychthonius marginatus, Tectocepheus aatus, Zygoribatua exiis, Quadroppia quadricarinata, Oppia ornat a i zostay omówione juz wyzej.

20 Tabea - Tabe Mechowce zebrane. V 97 w mchach naskanych Oribatei coected V 97 in mosses on rocks Apit Serpentynit Gabro Kwarc Granit L. perpusius L. senicki F. seosus B. immacuatus H. ruuus P. petifer D. pantivaga N. paustris O. cacarata Beba sp. E. occutus C. moniipes L. simiis L. strenzkei L. /arinosus Oppia sp. L. icnapharus Zygaribatua sp. C. harrida O. nova M.aticeps C. biurus N. si/vestris C. areoa/as L. prop;nauus N. siv. anaunensis O. facata S['he/oribates sp. F. furciata G. anceoata O. neerandica S. minutus L. coracinus E. minutissimus T. pi/osus A. coeoptrata M. pseudous;ger H. gibba C. segnis. brevipes P. /ucorum O. minus D. humerais Z. exiis B. margin.tus P. spinosa M. n/cridionus P.ycima Ch. bareais A. ovaus C. abyrinthicus Q. quadricarinata T. aotus E. hepaticus T. ve/atus' Suctabebiidae O. ornata Larwy Oribatei ---~ Razem \ ~ ~_ gat. os. 9 os. gat. --i \ 8 0 os. 6 gat os. gat os. gat. Liczby w koumnie pierwszej oznaczaja iczebnosc Liczby w koumnie drugiej oznaczaja iczbe prób, w których gatunek wystapi oznacza,:to gatunek by znaeziony w poprzednich zbiorach

21 68 W. Niedbaa [] V. PRO BA OKRESLENA ZALEZNOSC WYSTEPOWANA MECHOWCOW OD NASKALNEJ FLORY MCHOW WATROBOWCOW Z 60 prób zawierajacych gównie mech naskany wraz z warstwa geby, zebranych V 97 r. wyposzono mechowce, których skad gatunkowy i iczebnosc przedstawione zostay w tabei. Procentowy udzia poszczegónych gatunków mchów i watrobowców (iosciowosc w skai B r a u n - B a n q u e t a) w poszczegónych próbach, w których wyposzono mechowce przedstawia tabea. Tabea - Procentowy udzia mchów i watrobowców Percentage participation of mosses and Apit s~-;:p~~tynit ----~- ~~~próby ,~ Brachyth,eciumstarkei(Brid.)B.s.G. Mnium a(jie Funck V V Warnst. ' Rhytidiade/phus Pagiothecium roeseanum squarrosus B. (Hedw.) S. G. Orthodicranum montanum (Redw.) Loesk. Dicraea heteromaa (Hedw.) Schimp. HYP cupressijorme H e d w. Lophoco/ea bidemata (L.) D u m. Dicranum scopariu Red w. Brymn cupiare Red w. Brachythecium rutabu/um (Hed w.) B. S. G. Poh/ia nutas (Hedw.) Lindb. Poytrichumformosum (Redw.) ] Barbiophoziaj/oerkei(W. et M.) Loeske, U V V V V U V V VVVVVVVV V P/agiothecium Ceratodon purpureus denticu/atum (Hcdw.)(Hedw.) Brid. B.s.G. Cyfry rzymskie przy mchach i watrobowcach oznaczaja procentowy udzia gatunku w próbce wedug nastepujacej W tabei poszczegóne gatunki mechowców zostay zestawione w charakterystyczne boki, które wykazuja pewna specyfike i zaeznosc wystepowania zgrupowanych w nich mechowców od skadu gatunkowego rosinnosci. W boku zostay zebrane grupy gatunków, z których kazda jest reprezentowana przez mechowce znaezione tyko na jednej skae. Wyacznie na apicie w badanym okresie, wystepowao gatunków, z których 9 nie znaeziono na innych skaach w poprzednich zbiorach ( X 97 i V 97). Sposród nich gatunki zostay uznane za charakterystyczne wyaczne da mchów naskanych apitu. Naj prawdopodobniej da wszystkich tych gatunków zestaw mchów, a przede wszystkim Brachychthecium starkei, Mnium affine i Rhytidiadephus squarrosus stanowi optymane srodowisko zyciowe (tab. ). W mchu na kwarcu wystepowao takze gatunków, sposród nich 8 nie zostao znaezionych na innych skaach takze w poprzednich zbio-

22 [] Badania biocenotyczne nad mechowcami 69 rach. Cztery z nich sa charakterystyczne wybierajace w tym mikrosrodowisku, gdzie dominujacym mchem naskanym jest Dicranea heteromaa (tab. ). Sposród gatunków wystepujacych wyacznie na granicie, sa gatunkami charakterystycznymi. Na tej skae rosna dwa gatunki mchu Hypnum cupressiforme i Ceratodon purpureus.. W mchu naskanym na gabro znaazem gatunki wystepujace wyacznie w tym mikrosrodowisku naskanym. Zygoribatua sp. nie znae- Tabe naskanych w próbach pobranych V 97 iverworts on rocks in sampes [rom V ~---- Gabro i-- i Kwarc Granit 6 7 8'90 [ ! v V V i V V V V VVVVVV V V V V V V V V V V V V skai: znikoma. - -.% % %. V - VV 0-7%.V %. ziana w zadnym innym srodowisku Masywu Sezy, natomiast Oppia sp., mimo ze znaeziona w innych srodowiskach esnych Masywu, wykazuje wyrazne przywiazanie do naskanych mchów gabra reprezentowanych gównie przez Orthodicranum montanum, Dicranum scoparium i watrobowców Lophocoea bidentata i Barbiophozia foerkei. W mchu na serpentynicie znaazem takze gatunki wyaczne. Trzy z nich, mimo ze wystepuja takze w jednym ze srodowisk esnych, to jednak w tym mikrosrodowisku sa one gatunkami charakterystycznymi, znajdujac dogodne warunki zyciowe w mchu Pagiothecium roeseanum. W boku zestawione zostay gatunki znaezione tyko w mchu naskanym dwóch róznych ska. Sposród nich: Achipteria coeoptrata, Hermannia gibba i Camisia segnis wykazuja najwieksze przywiazanie do mchów naskanych apitu i serpentynitu, zas Phauoppia icorum do mchów naskanych na serpentynicie i gabro. W dwóch nastepnych 'bokach zgrupowane sa gatunki znaezione w

23 W 70 W. Niedbaa [] [ mchu naskanym na trzech ub czterech róznych skaach. Kazdy z nich wykazuje mniejsze ub wieksze przywiazanie do okresonego skadu gatunkowego mchów naskanych. _ Powyzsze dane wskazuja, iz okresone mikrosrodowiska, paty mchów i watrobowców sa nie tyko z rózna iczebnoscia zasiedane przez te same mechowce, ae nawet charakteryzuja sie odmiennym. skadem gatunkowym. Pewne gatunki mchów ub okresony ich skad gatunkowy stwarzaja szczegónie dogodne warunki mikrosrodowiskowe wystepowania pewnych gatunków mechowców. Tabea - Tabe Niektóre czynniki abiotyczne w mchach róznych ska Some abiotic factors in mosses on various rocks H '/0 O 0/ organ., czesci o% N ag. o; /0 -t-c--:; ao /0 ----ph-- KC L n Granit,60 9,60,89 6, 0,6 0,6 0,08),7,0 9,,8 7, 0, 0, 0,00, Kwarc,88,8,0,6 6, 9,9.9 9, 0, 0,6 0,0 0,6 0,00 0,0,6,8 Gabro 6 77,0 7, 78,87 7,9 7,0 7,00 7, 7,,90,9,,90 0,0 0,0!,, Serpentynit 7 6,6 6,70 7,7 7,,7,90 O,7, 8 60,8 6,7 8,9 8,8,0, 0,:,7 Apit , ,9 76,97 8, 80,0 80,89 8,,60,0,, 0, 0,, Anaiza czynników abiotycznych (tab. ) nie wykazaa zasadniczych róznic miedzy poszczegónymi skaami, które mogyby okresic abiotyczne preferencje wystepowania mechowców. Spowodowane jest to prawdopodobnie niezbyt precyzyjnymi metodami okresania tych czynników. Sadze, ze jest to posredni dowód, ze róznice warunków abiotycznych choc minimane, sa jednak decydujace o skadzie gatunkowym, strukturze przestrzennej i iczbowej drobnych gebowych bezkregowców. Naezaoby wypracowac i stosowac bardziej czue metody ich pomiaru. V. POROWNANE FAUNY MECHOWCOW SCOLK SRODOWSK LESNYCH Z FAUNA MCHOW NASKALNYCH Porównaem faune darni mchów naskanych z fauna zebrana w scióce gebie esnej z: gabro (stanowiska i b), serpentynitu (stanowiska b), kwarcu (stanowiska 7 i 8) oraz granitu (stanowiska 9 i 0). Porównanie to moze miec charakter jedynie zasygnaizowania pewnych danych, bowiem iczba pobranych prób nie jest reprezentatywna, a ponadto sa one trudno porównywane. Próbki z mchów naskanych choc powierzchniowo sa równe próbkom ze scióki i geby esnej to objetosciowo sa mniejsze.

24 [] Badania biocenotyczne nad mechowcami 7 W scióce boru sosnowego oraz mchu naskanym na kwarcu znaazem w sumie 0 gatunków. 8 gatunków (%) jest wspónych da obu tych srodowisk, 9 gatunków (,%) z fauny mchu naskanego nie wystepuje w scióce boru sosnowego (tab. ). W scióce boru swierkowego na granicie oraz w mchu naskanym znaazem w sumie gatunków. Sposród nich jest wspónych (7,%), a 9 gatunków (,7%) zebranych zostao tyko w mchu naskanym (tab. ). W scióce boru swierkowego i mchu naskanym na gabro wystepowao razem 7 gatunków. z nich (9,8%) wystepowao wspónie wabu srodowiskach, a 8 gatunków (7%) tyko w mchu naskanym (tab. ). Na serpentynicie, zarówno w borze swierkowym jak i w mchu naskanym znaazem gatunki mechowców. 0 z nich (8,%) jest wspónych, a gatunków (6,9%) znaezionych tyko w mchu na tej skae (tab. ). Powyzsze dane wskazuja, ze faune mechowców w mchu naskanym na kwarcu oraz w scióce boru sosnowego porastajacego zye tej skay cechuje wysokie podobienstwo (najwyzszy procent gatunków wspónych). Najnizszy procent gatunków wspónych zawiera fauna scióki esnej i mchu naskanego na gabro. Ponizszy diagram (sporzadzony wedug wzoru S) iustruje powinowactwo faunistyczne wszystkich srodowisk wyróznionych w Masywie Sezy. Stanowiska: 7 b b 6b b b 6b 0 9 ''-x~-o,8 x 0, ~x- - 0,0 0, x 0,9 0, 0, x_, 0,7 0, 0,9 0, x 0,9 0,7 x 0,6 0, 0,\ 0,0 0,8 0,9 0,6 0,6 x 0, 0,6 -- x 0,6 x ~----i _. ~, ~ ~ ==C-~ Sposród wyróznionych srodowisk Masywu Sezy najwieksze podobi ~nstwo miedzy soba wykazuje fauna mechowców wszystkich srodowisk esnych poza fauna scióki boru sosnowego na kwarcu. Fauna ta jest bardziej zbizona do fauny mchu naskanego kwarcu niz do pozostaych srodowisk esnych. Pozostae srodowiska esne na poszczegónych skaach nie wykazuja wiekszego podobienstwa faunistycznego z fauna mchów na tych samych skaach. Fauna mikrosrodowisk mszystych nie wykazuje wiekszego podobienstwa do fauny pozostaych srodowisk Masywu.

25 7 W. Niedbaa [6] LTERATURA B a og h J.98: Lebensgemeinschaften der Landtiere. hre Erforschun unter besonderer Berucksichtigung der zoozonoogischen Arbeitsmethoden. Budapest -Berin, - 0, ff., 8 tt. N i e d b a aw. 976: Brachychthoniidae (Acari, Oribatei) Poski. Monogr. Fauny Poski. Kraków, 6: -, ff, 0 tt. N i e d b a a W., R o h o f f J. 97: Wydajnosc aparatu M a c f a d y e n a w wypaszaniu roztoczy gebowych (Acari). Roczniki Geboznawcze. Warszawa, () : : P e t r u s e w i c z K. 98: Badania ekoogiczne nad krzyzakami (Argriopidae) na te fizjografii Wienszczyzny. Prace TPN, Wino, : Raj s k i A. 967: Autecoogica-Zoogeographica Anaysis of Moss Mites (Acari, Oribatei) on the Basis of Fauna in the Poznan Environs. Part. Po. Pismo ent., Wrocaw, 7 () : 69-66, 70 tt. Raj s k i A. 968: Autecoogica-zoogeographica anaysis of moss mites (Acari, Oribatei) on the basis of fauna in the Poznan environs. Part. Fragm. faun., Warszawa, () : 77-0, tt. R o m a n i s z y n W. 97: Uwagi krytyczne o definicji S 0 r e n s e n a i metodzie Renkonena obiczania wspóczynników podobienstwa zbiorów. Wiadomosci Eko" ogiczne, Warszawa, 8 () : Wa c z a k W. 970: Obszar Przedsudecki. PWN, Warszawa, -, 9 ff. W i k t o r A. 96: Fauna mieczaków Masywu Sobótki. Pr. Kom. mat. przyr. Pozn. TPN, Poznai, 8 () : - 6, ff., tt. Zakad Morfoogii Zwierzat Uniwersytetu im. A. Mickiewicza Poznan, u. Szamarzewskiego 9A NEDBALA WOJc:ECH BOCENOTC STUDES ON MOSS-MTES (ACAR, ORBATE) N SLEZA MASSF Summary Biocenotic studies carried out by the author in the Seza Massif provided materia for a comparison of moss-mites fauna (Acari, Oribatei) in a some different habitats. Large habitats, approximating in their order af magnitude su ch phy tosocioogica units as pant associations are inhabited by moss-mites fauna of simiar specific composition. t refers, above a, to the habitats of itter and soi in the spruce forest on the gabbro and serpentine rocks, in the oak forest on amphiboite, and aso in the spruce forest on serpentine rocks and grani te. However the fauna of itter and soi of the pine forest on quartz differ atogether. The pine itter is one of the most hamogeneous habitats with very uniform and specific conditions consideraby different from conditions to be found in other forest habitats. The microhabitats distinguished, patches of moss and iverworts, first oi a on the apite, granite and quartz create conditions specific enough that their moss-mites faunae be notaby different. Secondy, the species common in au these

26 7] Badania biocenotyczne nad mechowcami 7 microhabitats differ in their frequency. Certain moss and iverworts species 0' their compexes of a determined specific composition offer microhabitat conditions particuary favourabe for the occurence of some moss-mites. The author has dicussed, against the background of the hitherto ecoogica data these species the occurence of which is connected with the vegetation growing on rock. The comparison of the forest habitats fauna with that of microhabitats in on-rock vegetation on the same kind of rock shows the ony deep simiarity to exist between moss-mites of the pine forest and moss of the quartz vein. Remaining microhabitats of the onrock mosses house different moss-mites fauna which is unike the fauna of the forest habitats on the bed of the same rock. Department of Anima Morphoogy Adam Mickiewicz University Poznan, u. Szamarzewskiego 9A