Marek Obrebalski, Marek Walesiak. Problematyka gospodarowania w skali lokalnej w warunkach odradzajacego

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE AKADEMII EKONOMICZNEJ WE WROCŁAWIU Nr 658 Statystyka i diagnostyka ekonomiczna 1993 Marek Obrebaski, Marek Waesiak FUNKCJE GMIN A POZIOM ICH WŁASNYCH DOCHODóW BUD2ETOWYCH Probematyka gospodarowania w skai okanej w warunkach odradzajacego si~ od 1990 r. samarzadu terytorianego nabiera coraz wi~kszego znac zenia. Strukture funkcjonana gmin ukazujaca - ogónie biorac - kształt gospodarki okanej tworza r6znorodne dziedziny, tak gospodarcze, jak i społeczne. Przyjmuje sie przy tym, Ze struktura ta jest pochodna działowej struktury pracujacych w gminie. Istotnym zagadnieniem w tym zakresie wydaje si~ okreśenie zwiazków mi~dzy struktura goepodarki okanej w poszczegónych gminach województwa jeeniogórskiego a poziomem uzyskiwanych przez nie dochodów własnych w przeiczeniu na mieszkańca. Na ogół sadzi si~. Ze struktura funkcjonana determinuje poziom dochodów własnych na mieszkańca. Ceem pracy jest empiryczna weryfikacja tej tezy. Badanie to ma charakter atatyczny i odnosi się do 1991 r. Do opisu struktury funkcjonanej ka%dej z 40 gmin województwa jeeniogórakiego przyj~to 10 eementów struktury okreśajacych udziały pracujacych w poszczegónych działach aospodarki okanej, a mianowicie : x 1 - przemysł, x 2 - budownictwo, X 3 ronictwo i eśnictwo, x 4 - transport i łaczność, x 5 - hande, x 6 - nauka, oświata i wychowanie, x 7 - kutura i sztuka, x 8 - ochrona zdrowia i opieka społeczna, xg - kutura fizyczna, sport i turystyka, X 10 - pozostałe działy.

2 24 Struktu~ funkcjonaną gmin województwa jeeniogórakiego przedstawioną jako udziały pracujących w poezcze~nych działach sospodarki okanej oraz poziom własnych przypadających na mieszkańca przedstawia tab.. W ceu reaizacji zadania badawczego okreśonego dochodów bud2:etowych na wstepie przeprowadzono kasyfikacje gmin (metodą Warda), działającą według centranej procedury agomeracyjnej (ANDE73] ze wzgedu na: a) podobieństwo struktur funkcjonanych gmin, b) podobieństwo poziomu własnych dochodów budzetowych na kazdego z mieszkańców Według gminy. pierwszego z kryteriów kasyfikacyjnych otrzymano podział zbioru na nastepujące kasy: I: gminy miejskie: Boesławiec, Jeenia Góra, Kamienna Góra, Lubań, Zawidów, Zgorzeec, gminy miejsko-wiejskie: Gryfów Sąski, gminy wiejskie: Marciszów, Siekierczyn, II: Karpacz, Szkarska Poreba, Weń, III: Kowary, Swieradów Zdrój, Janowice Wiekie, Podgórzyn, IV: miasta: Piechowice, Wojcieszów, gminy miejsko-wiejskie: Bogatynia, Boków, Leśna, Mirek, Nowogrodziec, Pieńsk, gminy wiejskie: Boesławiec, Lubawka, Kamienna Góra, Mysłakowice, Oszyna, Osiecznica, Stara Kamienica, &uików, V: gminy miejsko-wiejskie: Lubomierz, Lwówek Sąski, Swierzawa, gminy wiejskie: JeZów Sudecki, Lubań, Paterówka, Zgorzeec. VI: Weginiec. W wyod~bnionych kasach znajdują sie gminy o zbizonej strukturze funkcjonanej. Da kazdej z tychze kas wyznaczono średnie arytmetyczne z wartości eementów struktury funkcjonanej i zaprezentowano je w tab. 2. Dane zawarte w tej tabei wnoszą dodatkowe informacje ogóne o kazdej z 6 wyznaczonych kas. Pierwsza z kas obejmuje 14 gmin i specyfice struktur funkcjonanych gmin w charakteryzuje sio::, poza dominacją przemysłu, najwieksza (w układzie prezentowanych kas) roą budownictwa oraz pozostałych działów gospodarki okanej. Kasa druga (dwueementowa) wyróznia sie dominacją kutury fizycznej, sportu i turystyki i najmniejszym znaczeniem handu. Trzecia z kas składa sie z 4 gmin i charakteryzuje sie dominacją przemysłu oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej.

3 25 Kasa czwarta to kasa najiczniejsza, bo obejmuj~ca 16 emin. Wyr62:nia sie ona najwiekszym znaczeniem przemysłu w strukturze gospodarki okanej. Pia..ta z kas ( siedmioeementowa) obejmuje gminy, w których dominuje ronictwo i eśnictwo, a niepośednie miejsce zajmuje ponadto przemysł oraz funkcja oświatowo-wychowawcza. Ostatni~ z wyodrebnionych kas jest jednoeementowa i tworzy ja.. gmina Weginiec, w której dominuje funkcja komunikacyjna, inne zaś osiagaja stosunkowo niski poziom. Z koei, przyjmuja..c kryterium podobieństwa poziomu własnych dochodów budzetowych na mieszkańca, uzyskano podział zbioru gmin na nastepuja..ce kasy: I: miasta: Boesławiec, Lubań, Piechowice, Szkarska Poreba, Swieradów Zdrój, Wojcieszów, Zgorzeec, gminy miejsko-wiejskie: Gryfów S~ski, Lw6wek S~ski, gminy wiejskie: Janawice Wiekie, Mysłakowice, Osiecznica, Podgórzyn, Zgorzeec, II: Jeenia Góra i gmina wiejska Boesławiec, III: miasta: Kamienna Góra, Kowary, gminy miejsko-wiejskie: Pieńek, Swierzawa, gminy wiejskie: Kamienna Góra, Paterówka, Suików, IV: Karpacz, V: miasto Zawidów, gminy miejsko-wiejskie: Boków, Leśna, Lubawka, Lubomierz, Mirek, Nowogrodziec, Weginiec, Weń, gminy wiejskie: Je2:ów Sudecki, Lubań, Marciszów, Oszyna, Siekierczyn, Stara Kamienica, VI: Bogatynia. Kasa jednoeementowa (szósta) wyró2:nia sie najwy2:szym poziomem w tym zakresie ( tys. zł na mieszkańca), kasa.. zaś charakteryzuja..ca sie najni2:szym poziomem dochodów budzetowych na mieszkafca jest kasa V ( tys. zł). Miedzykasowe zr62:nicowanie w tym wzgedzie jest zatem znaczne. Do oceny podobieństwa wyników tych2:e dwóch kasyfikacji skonstruowano tabice kontyngencji, otrzymuja..c ich kasyfikacje krzy- 2:owa, a nastepnie wykorzystano wskażnik zaproponowany przez Nowaka [NOWA65, s ] o postaci:

4 Struktura funkcjonana i poziom dochodów waenych na mieezkańca w gminach województwa jeeniog6rekiego w 1991 r. Wyszczegónienie X X X X )( X )( )( \1 \2 i3 <5 <S \7... GMINY MIEJSKIE: Boeeawiec 39,1 4,2 1,3 6,6 8,1 11,4 0,6 14,2 1,1 Jeenia Góra 31,2 7,7 1,1 9,5 6,0 11, ,3 2,5 Kamienna Góra 53,2 3,9 1,7 5,3 3,6 6,1 0,6 12,3 0,2 Karpacz 15,6 1,1 1,1 4,4 2,4 13,7 0,8 16,2 34,6 Kowary 50,2 1,6 2,3 1,5 2,5 12,6 0,6 24,7 0,2 Lubań 45,0 3,7 1,5 11,0 6,8 7,8 0,6 12,2 0,2 Piechowice 60,0 5,2 3,9 3,1 4,7 13,1 0,3 0,6 0,2 Szkareka Poreba 27,4 0,3 7,0 3,5 3,6 18,2 0,6 12,2 15,7 ~wieradów Zdrój 16,0 4,6 10,3 2,6 3,5 7,4 0,6 47,8 0,1 Wojcieezów 52,2 1,8 15,7 2,9 0,1 14,5 0,8 2,9 0,5 Zawidów 59,1 0,0 0,1 8,9 6,0 7,9 0,7 4,0 0,1 Zaorzeec 31,0 3,2 1,2 7,7 6,9 13,9 0,6 15,6 1,3 GMINY MIEJSKO- -WIEJSKIE: Boaatynia 75,1 6,1 0,5 1,9 2,6 3,8 0,2 6,5 0,0 Boków 38,1 0,9 17,5 3,6 5,2 17,4 1,3 7,4 0,1 Gryfów ~a.eki 44,6 7,2 3,3 3,1 4,7 8,5 0,6 15,1 0,0 Leśna 60,9 2,2 9,8 1,2 5,0 10,4 1,3 2,5 0,1 Lubawka 71,2 2,5 1,6 2,9 3,1 7,3 0,4 3,1 0,7 Lubomierz 9,7 3,0 31,2 2,1 5,9 28,8 0,9 6,5 0,0 Lwówek ~a..ski 24,7 4,7 10,3 8,0 9,4 15,1 0,7 14,4 1,6 Xis:. Tabea )( D O ' 13, , , , , , , , , , , , , , , , , , , N O

5 -~ Mirek 51,3 4,0 7,3 2,4 8,2 12,0 0,4 8,8 0,3 5,2 Nowoarodziec 52,8 0,3 9,6 6,9 5,7 11,1 0,5 6,3 0,2 6,5 Pienek 65,3 0,0 7,5 2,3 8,8 7,4 1,1 3,0 0,0 4,6 Swierzawa 25,1 0,3 22,7 3,5 13,5 16,3 1,8 4,1 0,2 12,5 ~ainiec 12,0 0,0 11,5 55,4 6,7 5,3 0,2 3,6 0,0 5,3 W eń 8,5 6,8 17,6 5,3 3,7 14,2 2,4 28,4 0,1 12,9 GMINY WIEJSKIE: Boeeawiec 51,6 2,1 19,2 1,5 2,9 16,3 1,7 1,8 0,0 3,0 Janowice Wiekie 25,2 0,0 7,5 5,5 5,3 15,4 0,4 34,0 0,0 6,8 Je%ów Sudecki 32,1 2,9 20,2 4,6 8,6 16,2 1,1 4,4 0,2 9,9 Kamienna Góra 52,7 4,7 9,6 2,3 4,4 16,3 1,0 6,6 0,2 2,3 Lube/ 14,9 0,0 56,4 4,7 1,4 15,2 0,5 1,5 0,0 5,4 Marciezów 39,9 2,2 2,3 20,7 2,7 12,6 0,0 2,7 0,0 16,9 Myełakowice 64,8 0,1 9,6 1,7 5,9 8,9 0,0 4,6 1,0 3,2 Oszyna 54,3 2,5 7,9 2,5 7,9 11,8 0,8 4,3 0,4 7,6 Oeiecznica 51,1 1,3 23,6 2,8 3,8 10,5 0,9 2,8 0,0 3,1 Paterówka 28,6 0,0 9,7 1,6 10,3 34,6 3,2 3,2 0,0 8,6 Pod&órzyn 40,9 3,4 10,4 3,3 3,6 13,0 0,4 14,5 4,1 6,3 Siekierczyn 38,0 0,0 3,3 16,2 7,1 12,2 1,0 3,9 0,1 18,3 Stara Kamienica 30,4 0,0 20,6 8,4 6,5 21,1 0,5 4,3 0,5 7,9 Suików 35,3 0,6 30,5 5,9 5,1 11,4 1,0 4,5 0,0 5,8 Zaorzeec 7,9 1,5 57,9 3,8 6,0 16,1 2,2 1,1 0,5 3,2 -~L--~- x,i - udział J-teao eementu struktury funkcjonanej (działu) w i-tym obiekcie (pinie), i =, 2,..., Ił. (iczba eementów struktury funkcjonanej), i =, 2,...,n (iczba obiektów- gmin), D, - poziom dochodów właenych amin na mieezke/ca. 2ródło: opracowanie własne na podatawie prac (GOSP92; STAN92) ! ' " N -

6 28 Tabe 2' Srednie arytmetyczne z wartości eementów struktury funkcjonanej w układzie kasyfikacji metodą Warda ~ a I 39,0 3,9 3,3 9,4 5,6 10,7 0,9 11,9 0,6 14,8 II 21,5 0,7 4,1 4,0 3,0 16,0 0,7 14,2 25,2 10,7 III 33,6 2,4 7,6 3,2 3,7 12,1 0,5 30,3 1,1 5,6 IV 54,2 2,1 12,2 3,3 5,0 12,1 0,8 4,4 0,3 5,7 V 20,4 1,6 29,8 4,0 7,9 20,3 1,5 5,0 0,4 9,0 VI 12,0 0,0 11, ,7 5,3 0,2 3,6 0,0 5,3 Żródło: opracowanie własne. N = gdzie: h, h' - numery kas w obu podziałach, H, H' - iczba kas w obu podziałach, - empiryczne iczebności w rozkładzie łącznym tabicy kontyngencji, n,..., n,... - iczebności w rozkładach brzegowych tabicy kontyngencj i. Przedział zmienności tej miary zaczyna sie od wartości n- 1 (n - iczba obiektów), kiedy to dwa podziały są zupełnie niepodobne (jeden zawiera tye kas ie jest obiektów, drugi zaś tyko jedną kase zawierającą wszystkie obiekty), a ko~czy na 1. kiedy podziały są identyczne. Miara ta - zastosowana do ustaenia siły związku miedzy struktura funkcjonaną gmin województwa jeeniogórskiego a poziomem wł as~ych dochodów budzetowych przypadających na mieszkańca i przeprowadzona w oparciu o wyniki kaayfikacj i dał a wynik N::;0,2884. Swiadczy to o niewiekim podobieństwie składów kas wyró~nionych w dwóch prezentowanych kasyfikacjach. Gminy o zbi ~onej strukturze funkcjonanej na o gół wiec nie prezentują zbi ~onego poziomu dochodów własnych na mieazkanca.

7 29 LITERATURA [ANDE73] Anderberg M. R.: Custer anaysis for appicatt:ons. San Francisco: Academic Preea [GOSP92) Gospodar~a o~ana w województwie jeenio~órskim. w I pórrocz~ 1992 r. Jeenia Góra: WUS [NOWA85) Nowak 8.: t'skw!nik podobieństwa wyników podziarów. ''Przega.d Statystyczny" 1985 nr. [STAN92] Stan ~in województwa jeenioeórskie~o w 1991 r. Jeenia Góra: WUS COMMUNES' FUNCTIONS AND LEVEL OF THEIR BUDGETARY REVENUES Summary The main aim of the artice ia an empirica verification of the theeia that functiona atructure of communee determinee the eve of their revenuea per capita. The reeearch covered 40 communas of Jeenia Góra region. Commune~ were caeaified accordina to the foowing criteria: - firety: simiarity of their functiona etructurea, - secondy: eimiarity of the eve of their budsetary revenues. The resuts of theae twa caaaificatione say that functiona structure doean t impicate directy the eve of the mentioned above revenues.