Lech Buchholz. Świętokrzyski Park Narodowy

Transkrypt

1 Pachnica dębowa (Osmoderma eremita [auct.]) jako gatunek osłonowy ginących i zagrożonych chrząszczy, na przykładzie rodziny sprężykowatych (Elateridae) Lech Buchholz Świętokrzyski Park Narodowy

2 Stare drzewa, zbliżające się do wieku maksymalnego dla danego gatunku, są stałym komponentem drzewostanów w lasach naturalnych i o charakterze zbliżonym do naturalnego. Udział starych drzew w takich lasach jest z reguły, w porównaniu z ich udziałem w drzewostanach lasów zagospodarowanych, bardzo duży.

3 Buczyna (Dentario glandulosae-fagetum) i bór mieszany (Pino-Quercetum wariant z Larix decidua ssp. polonica) Świętokrzyski PN, Chełmowa Góra

4 Grąd (Tilio-Carpinetum wariant z Abies alba) Świętokrzyski PN, obszar ochrony ścisłej Czarny Las

5 Grąd Tilio-Carpinetum typicum w obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego

6 Grąd (Tilio-Carpinetum wariant z Abies alba) - Lasy Suchedniowskie, rez. ścisły Świnia Góra

7 By dowieść tej tezy wystarczy porównać pod względem udziału w drzewostanach drzew powyżej 150 letnich, duże kompleksy leśne o utrudnionej dostępności, bądź objęte od co najmniej okresu międzywojennego ochroną (np. znaczna część lasów Puszczy Białowieskiej, lasy Bieszczadów i Beskidu Niskiego, lasy okolic Zwierzyńca na Roztoczu czy część lasów Puszczy Świętokrzyskiej), z lasami zagospodarowanymi, które zajmują zdecydowaną większość powierzchni leśnej Polski.

8 Fizjonomia lasu zagospodarowanego rębnia gniazdowa

9 Fizjonomia lasu zagospodarowanego rębnia zupełna

10 Fizjonomia lasu zagospodarowanego młodniki ze sztucznych odnowień

11 Fizjonomia lasu zagospodarowanego fotografia lotnicza

12 Pachnica dębowa to gatunek pierwotnie typowo leśny, ściśle związany swym rozwojem z obszernymi dziuplami-próchnowiskami powstającymi w wyniku trwającego całe dziesięciolecia procesu rozkładu wewnętrznych warstw drewna w starych, najczęściej żyjących jeszcze drzewach. Gatunek ten uznać więc można za typowy komponent biocenozy lasów o naturalnej strukturze wiekowej drzewostanu (tzn. z odpowiednio dużym udziałem drzew starych, w których rozpoczął się proces rozkładu drewna). Występowanie pachnicy dębowej poza lasami (np. w zadrzewieniach, alejach przydrożnych, starych parkach, itp.), jest typowym dla niektórych gatunków zjawiskiem zajmowania mikrobiotopów zastępczych z powodu ich braku lub niedoboru w środowisku leśnym.

13 Zasiedlony przez pachnicę dąb w borze mieszanym (Pino-quercetum wariant z Abies alba) Świętokrzyski PN, obwód ochronny Podgórze

14 Pachnica dębowa jako gatunek ściśle związany z obszernymi dziuplami-próchnowiskami powstającymi w starych drzewach, głównie liściastych (dąb, lipa, buk, i inne), ale także iglastych (np. modrzew), a więc mikrobiotopami występującymi w środowisku w znacznym niedoborze, oraz jako gatunek dość dobrze znany i łatwo rozpoznawalny, służyć może jako bardzo dobry gatunek osłonowy dla dużej liczby organizmów związanych swym rozwojem z mikrobiotopami swoistymi dla pachnicy. Wśród tych organizmów są także przedstawiciele chrząszczy z rodziny sprężyków Elateridae. Niektóre z nich są gatunkami ginącymi lub zagrożonymi wyginięciem i są umieszczane na czerwonych listach i w czerwonych księgach różnych krajów europejskich, w tym Polski.

15 Historia Rysunek z pracy: Iablokoff-Khnzorian A przedstawiający występowanie saproksylobiontycznych Elateridae w próchnowisku zasiedlonym m.in.. przez pachnicę dębową, w Lesie Fontainebleau pod Paryżem.

16 Las Fontainebleau pod Paryżem miejsce badań A. Iablokoff-Khnzoriana nad sprężykowatymi próchnowisk w starych drzewach

17 Już w 1943 roku Iablokoff-Khnzorian wymienia rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki sprężyków znalezione w dziuplach-próchnowiskach zasiedlonych m.in. przez pachnicę dębową: Lacon querceus (Herbst) Limoniscus violaceus (Ph. W. Müll.) Elater ferrugineus L. Ampedus cardinalis (Schiodte) Brachygonus megerlei (Lac.) Podeonius acuticornis (Germ.) Cardiophorus gramineus (Scop.) Dla gatunków tych (ale również dla wielu innych organizmów związanych z obszernymi dziuplami-próchnowiskami, w tym szeregu innych gatunków sprężyków), pachnica dębowa może służyć za doskonały gatunek osłonowy (parasolowy).

18 Lacon querceus (Herbst)

19 Lacon querceus to gatunek związany wyłącznie ze starymi, próchniejącymi dębami. W Polsce bardzo rzadko notowany, wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia EN - zagrożony

20 Limoniscus violaceus (Ph. W. Müll.) pilnicznik fiołkowy

21 Limoniscus violaceus to gatunek związany z przyziemnymi próchnowiskami w starych drzewach. Umieszczony w załączniku II i IV dyrektywy siedliskowej UE, w Polsce prawnie chroniony, wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia CR krytycznie zagrożony i w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (2004)

22 Elater ferrugineus L. tęgosz rdzawy

23 Elater ferrugineus to gatunek związany z obszernymi dziuplami-próchnowiskami w starych drzewach, zasiedlonymi przez pachnicę i/lub inne Scarabaeoidea. W Polsce prawnie chroniony, wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia VU narażony i w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (2004)

24 Silne powiązanie Elater ferrugineus z pachnicą dębową potwierdzają obserwacje przeprowadzone przez Andrzeja Oleksę na Pojezierzu Iławskim. Do żywołownych pułapek z feromonem przywabiającym Osmoderma eremita [auct.] nalatywały zarówno samce jak i samice E. ferrugineus. Zastosowany feromon był mieszaniną 4 estrów a jego opis został opublikowany (Tolasch 2007) Fot. A. Oleksa

25 Ampedus cardinalis (Schiodte)

26 Ampedus cardinalis to gatunek związany z próchniejącymi starymi dębami, najczęściej z obszernymi dziuplami-próchnowiskami. Wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia VU narażony

27 Brachygonus megerlei (Lac.) i Brachygonus dubius (Platia et Cate) B. megerlei B. dubius

28 Brachygonus dubius Brachygonus megerlei to gatunek związany z obszernymi dziuplami-próchnowiskami w starych dębach. Wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia DD. B. dubius to gatunek niedawno opisany, wykazany z Polski w pracy: Buchholz 2008

29 Podeonius acuticornis (Germ.) płatkostopek ostrorogi

30 Podeonius acuticornis to gatunek związany z przyziemnymi próchnowiskami w starych drzewach. W Polsce znany jak dotąd tylko z Rogalina. Wymieniony na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (2002) z kategorią zagrożenia CR krytycznie zagrożony i w Polskiej czerwonej księdze zwierząt (2004)

31 Cardiophorus gramineus (Scop.)

32 Cardiophorus gramineus to rzadko notowany gatunek związany z obszernymi dziuplami-próchnowiskami w starych dębach. Larwy zasiedlają wierzchnią warstwę suchego bezpostaciowego próchna, gdzie prowadzą drapieżny tryb życia.

33 Dziękuję za uwagę

34 Część fotografii (o ile nie jest to zaznaczone na zdjęciu) wykanali: L. Buchholz, R.Cieślik, B. Sępioł, P. Szczepaniak lub pochodzi z następujących stron internetowych: