Organizacja usług transportowych materiałów niebezpiecznych wyniki badań

Transkrypt

1 Anna Korczak 1 Katedra Logistyki, Wydział inżynierii Produkcji i Logistyki, Politechnika Opolska Ewa Kulińska 2 Katedra Logistyki, Wydział inżynierii Produkcji i Logistyki, Politechnika Opolska Nikola Norek 3 Politechnika Opolska Organizacja usług transportowych materiałów niebezpiecznych wyniki badań 1. WSTĘP Podstawową jednostką w gospodarce jest działalność gospodarcza. To ona stanowi meritum wszystkich procesów zachodzących na rynku. Jest również przedmiotem wielu rozważań oraz badań praktycznych. Ciągle poszukuje się coraz nowszych rozwiązań, które pozwolą na ulepszenie zachodzących w niej procesów pod kątem organizacyjnym jak i efektywnym [1]. W obecnej sytuacji rynkowej, ze względu na rosnącą konkurencję wzrasta znaczenie roli transportu w całym systemie logistycznym przedsiębiorstwa. Potrzeba przemieszczania ładunków występuje na etapie zaopatrzenia, produkcji jak i dystrybucji, przy czym może być realizowana przy użyciu różnych środków transportu, w zależności od indywidualnych wymagań klienta. Szacuje się, że transport towarów niebezpiecznych stanowi w Polsce ok % wszystkich przewozów Przedsiębiorstwa powinny mieć świadomość, że odpowiednio zaprojektowany proces transportu, obsługa i komunikacja może przyczynić się do zwiększenia wartości dodanej dla danego operatora logistycznego, przedsiębiorstwa produkcyjnego, jaki i a ostatecznie klienta [2,3,4]. Zaprezentowany materiał jest próbą odpowiedzi na problem badawczy, dotyczacy organizacji transportu drogowego materiałów przemysłu chemicznego zarówno neutralnych jak i niebezpiecznych ADR. Do zweryfikowania tak postawionego problemu użyto narzędzi badawczych teoretycznych i praktycznych. 2. LOGISTYCZNY SYSTEM TRANSPORTU Proces rozwoju transportu jest ściśle powiązany z koncepcją ciągłego doskonalenia w celu zaspokojenia wymagań i oczekiwań klientów. Transport jest procesem odgrywającym istotną rolę, dlatego można go uznać za jeden z procesów głównych występujących w przedsiębiorstwach logistycznych. W związku z tym zauważono zasadność objęcia go procesem ciągłego doskonalenia [2]. Funkcjonowanie każdego przedsiębiorstwa w obecnym świcie z pominięciem transportu jest wręcz niemożliwe. Transport umożliwia, miedzy innymi przepływ towarów pomiędzy zainteresowanymi podmiotami (systemami gospodarczymi). Jest spoiwem, które wiąże rozproszone przestrzennie miejsca: nabywcy i sprzedającego. To właśnie transport dodaje produktom firm wartość, tworząc użyteczność czasu i miejsca w wyniku fizycznego przemieszczania towarów(jako dodatniej wartości) w wyznaczone miejsca i w określonym czasie [5,6]. Pojęcie transportu ma charakter wieloznaczny i może oznaczać [7]: Zespół czynności związanych z przemieszczeniem osób i dóbr materialnych za pomocą odpowiednich środków (podejście procesowe); 1 a.korczak@po.opole.pl 2 e.kulinska@po.opole.pl 3 nnikola@tlen.pl

2 Dział gospodarki obejmując ogół środków i działań związanych z przemieszczeniem osób i ładunków (podejście branżowe); Dziedzinę wiedzy zajmującą się różnorodnymi zjawiskami związanymi z przemieszczeniem osób lub dóbr materialnych (podejście naukowe). Zasadniczo transport można klasyfikować wg różnych kryteriów, do najważniejszych zaliczyć należy [8]: charakter środowiska lądowy, wodny powietrzny; rodzaj przewożonego ładunku pasażerski i towarowy; zasięg działalności oraz odległość transportowa bliski (wewnętrzny) i daleki (zewnętrzny) oraz dalekiego, średniego i krótkiego zasięgu. Realizacja usługi transportowej wymaga wielu elementów takich jak środek transportu, infrastruktura transportowa, odpowiednich ludzi oraz ustalone zasady i reguły dotyczące realizacji tych usług. Wszystkie te elementy razem nazywamy systemem transportowym. Na rysunku 1 przedstawiono schemat systemu transportowego wraz z jego otoczeniem. Otoczenie systemu Środki transportowe Infrastruktura transportowa Ludzie Zasady i reguły funkcjonowania Wejście Oddziaływanie otoczenia na system System transportowy Wyjście Oddziaływanie systemu na otoczenie Rys. 1. System transportowy i jego otocznie Źródło: [9] Gdy zostanie opracowany już system transportowy należy dobrać do niego odpowiedni tabor. Jest to zadanie z pozoru proste, jednak dostarcza przedsiębiorcom wielu problemów. Należy bowiem wziąć pod uwagę liczne zmienne determinujące jego rodzaj, takie jak [10,11]: ciężar ładunku, jego wymiary oraz właściwości, odległości przewozowe oraz ukształtowanie powierzchni, natężenie przewozów na trasie, wyposażenie w odpowiednie urządzenia przeładunkowe, warunki pogodowe i klimatyczne, systemy prawne, opłaty i różnice kursów walut, wymogi proceduralne dotyczące przewozu ładunku, szczególnie w przypadku ładunku ponadgabarytowego, niebezpiecznego (ADR). W transporcie występuje wiele procesów pomocniczych takich jak utrzymanie pojazdów w gotowości, serwisowanie czy ubezpieczenia. Na rysunku 2 przedstawiono podział procesu transportowego.

3 Proces transportowy Czynności organizacyjne Czynności wykonawcze Czynności handlowe Proces przewozowy Dojazd na miejsce załadunku Załadunek i zabezpieczenie towaru Przewóz Rozładunek Powrót do bazy lub do nowego miejsca załadunku Rys. 2. Podział procesu transportowego Rys. [9] Wszystkie produkty chemiczne, zarówno niestwarzające zagrożeń, jak i te niebezpieczne, muszą być w sposób bezpieczny dostarczone do pośredników i odbiorców. Dlatego niezwykle ważny elementem spinającym cały łańcuch dostaw wszelkiego rodzaju produktów chemicznych jest ich transport, który z kolei podlega szczegółowym, międzynarodowym i krajowym przepisom. Celem ich wprowadzenia jest wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka związanego z przewozem towarów niebezpiecznych poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia zdarzenia oraz rozmiaru ewentualnych szkód [12]. Zasady transportu drogowego towarów niebezpiecznych określa międzynarodowa konwencja ADR z 1957 roku. Umowa Europejska ADR (The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road )składa się z umowy właściwej oraz dwóch załączników A i B, które są jej integralną częścią. W umowie właściwej zawarte są stosunki prawne, które występują między państwami uczestniczącymi w przewozie towarów niebezpiecznych [13,14]. Załącznik A obejmuje podział wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych, które zostały podzielone na 9 klas zagrożeń oraz zawiera szczegółową klasyfikację tych materiałów w poszczególnych klasach [15]: 1 - Materiały i przedmioty wybuchowe 2 - Gazy 3 - Materiały ciekłe zapalne Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone Materiały samozapalne Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne Materiały utleniające Nadtlenki organiczne Materiały trujące Materiały zakaźne 7 - Materiały promieniotwórcze 8 - Materiały żrące 9 - Różne materiały i przedmioty niebezpieczne Dodatkowo w tym załączniku zostały określone ogólne i szczegółowe warunki opakowania pojedynczych materiałów, wymagania w zakresie oznakowania materiałów oraz warunki badań i znakowania tych materiałów. W załączniku B określone są [15]: warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych, warunki techniczne pojazdów samochodowych, warunki techniczne przyczep (naczep), cystern i kontenerów cystern, warunki oznakowania pojazdów i dodatkowego ich wyposażenia,

4 warunki załadunku i wyładunku poszczególnych materiałów, zakazy ładowania ładunku razem w jednym pojeździe, wymagania dotyczące osób uczestniczących w przewozie, niezbędna dokumentacja przy tych przewozach. Ogromną rolę podczas przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych odgrywa kierowca. Musi on posiadać wiedzę ściśle ukierunkowaną na określone zasady przewozu towarów niebezpiecznych i sposoby postępowania w sytuacjach awaryjnych. 3. CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU BADAWCZEGO Przedsiębiorstwo X jest prężnie rozwijającą się firmą na rynku krajowym i zagranicznym. Przez lata działalności jest liderem w dziedzinie przewozu drogowego materiałów niebezpiecznych. Przedsiębiorstwo dotrzymuje kroku zmieniającym się wymaganiom rynku transportowego. Cechuje ją elastyczność, łatwość w nawiązywaniu kontaktu, konsekwentność w działaniu oraz profesjonalna obsługa, która skierowana jest na jakość oferowanych usług. Działalność badanego przedsiębiorstwa opiera się na świadczeniu usług transportowych i spedycyjnych. W celu zaspokojenia szczególnych wymagań klientów firma rozszerzyła działalność o produkcję cystern, naczep podkontenerowych i naczep plandekowych. Rosnące grono klientów skłoniło do utworzenia kolejnych oddziałów na terenie Europy. Badane przedsiębiorstwo specjalizuje się w transporcie krajowym i międzynarodowym ciekłych produktów przemysłu chemicznego neutralnych i niebezpiecznych klasy ADR 3,4,5,6,8 oraz 9 zarówno w przewozie drogowym jak i intermodalnym. 4. STATYSTYKI PRZEWOZÓW MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH W LATACH Przemysł rozwija się bardzo szybkim tempie, a wraz z nim wzrasta zapotrzebowanie na transport produkowanych towarów. Powstaje coraz więcej przedsiębiorstw, które podejmują się przewozu materiałów niebezpiecznych. Szacuje się, że w Polsce rocznie transportuje się ponad 6 mln ton materiałów niebezpiecznych, głównie paliwa płynne, gazowe w postaci ciekłej, chlor, amoniak oraz wiele innych o charakterze toksycznym lub wybuchowym. Przedsiębiorstwo X jest bardzo doświadczonym przewoźnikiem w dziedzinie transportu materiałów niebezpiecznych. Poprzez ponad 50 letnią działalność na rynku międzynarodowym zdobyło potrzebną wiedzę i doświadczenie, aby stać się jedną z wiodących firm przewożącą towary przemysłu chemicznego. Transportuje różnego rodzaju kleje, parafiny czyli ładunki neutralne jak również kwasy, chloryny i inne bardzo niebezpieczne produkty. W przeciągu lat gama transportowanych produktów ciągle się powiększa, dochodzą nowe całkowicie obce nazwy. Porównanie ostatnich trzech lat przejrzyście ilustruje zmiany, jakie ciągle zachodzą na rynku transportu niebezpiecznych. W tabeli 1 zostały przedstawione wartości towarów w latach Tabela. 1. Ilość przewożonych ładunków niebezpiecznych i neutralnych w latach Neutralne , , ,12 ADR , , ,76 Razem (t) , , ,88 Źródło: Opracowanie własne W tabeli 1 widoczny jest wzrost ilości przewożonych ładunków, zarówno neutralnych jak i niebezpiecznych 2012 do 2013 roku. Ilość wszystkich przewożonych towarów w tych latach wzrosła o ,89 t. W ostatnim roku przedsiębiorstwo odnotowało spadek ilości transportowanych towarów o prawie t. Do tego wyniku przyczyniły się towary neutralne, które odnotowały spadek w stosunku do poprzedniego badanego roku. Z kolei ładunki niebezpieczne odnotowują stały wzrost, popyt na przewóz

5 tego typu ładunków stale rośnie. Na rysunku 1 przedstawiono układ procentowy przewożonych ładunków neutralnych i ADR w latach Rys. 1. Rozkład procentowy ilości ładunków w latach Źródło: opracowanie własne Na rysunku 1 można zauważyć, iż w 2012 roku ilość ładunków neutralnych i ADR była do siebie bardzo zbliżona. Różnica pomiędzy nimi wynosiła zaledwie 0,6%. Minimalnie więcej zostało przewiezionych towarów niebezpiecznych. W następnym roku różnic nieco się zwiększyła do 1,6%. Tym razem więcej było transportowanych towarów neutralnych, których procentowa ilość wyniosła 50,8%, natomiast towary niebezpieczne stanowiły 49,2%. Rok 2014 odznaczył się dużym skokiem pomiędzy ładunkami neutralnymi, a ADR. Ilość ładunków neutralnych zmalała do 46,7%, natomiast ładunków niebezpiecznych zwiększyła się do 53,2%, powiększając tym samym różnicę między nimi o 6,5%. Z powyższego wykresu nie można jednoznacznie stwierdzić, na przewóz jakich ładunków jest większy popyt. W przeciągu ostatnich trzech lat ładunki neutralne i niebezpieczne stale się zmieniały. W 2012 roku więcej przewożonych było towarów niebezpiecznych, w 2013 sytuacja była odwrotna, a w 2014 ponownie górowały ładunki ADR. Analizując jednak dokładniej wykres można zauważyć, że w 2014 roku różnica pomiędzy tymi ładunkami była znacznie większa niż w poprzednich dwóch latach, co może ale nie musi świadczyć o wzroście popytu na przewóz materiałów niebezpiecznych w nadchodzących latach. Z powyższej analizy widać różnicę w tonach przewiezionych materiałów. Warto również ukazać różnicę w ilości zleceń od klientów na przewóz ładunków w przedsiębiorstwie. Różnice te zostały przedstawione w tabeli 2. Tabela 2. Ilość zleceń wykonywanych przez przedsiębiorstwo w latach Rok Ilość zleceń Źródło: Opracowanie własne Z tabeli 2, bez głębszej analizy można zauważyć różnicę w ilości otrzymywanych zleceń. W 2012 roku liczba zleceń wynosiła , a rok później Ilość zleceń w tym okresie wzrosła o 1703 zlecenia. W 2014 roku ilość zleceń wzrosła o jedyne 105 zleceń w porównaniu do wcześniejszego roku. W badanym okresie przedsiębiorstwo nie odnotował saku w ilości otrzymywanych zleceń, co jest bardzo ważnym aspektem i świadczy o umiejętnym zarządzaniu firmą. W 2001 roku przedsiębiorstwo otrzymało ponad zleceń na przewozy. Jednak z każdym kolejnym rokiem liczba ta wzrastała i w 2014 wyniosła zlecenia.

6 5. PODSUMOWANIE Przewóz materiałów pochodzących z przemysłu chemicznego jest coraz bardziej pożądaną usługą na rynku. Powstaje coraz więcej przedsiębiorstw transportowych specjalizujących się w przewozie tego typu towarów. Na materiały pochodzące z przemysłu chemicznego składają się również towary niebezpieczne, które stwarzają zagrożenie dla człowieka oraz środowiska. Dlatego wszyscy uczestnicy takiego przewozu, zarówno nadawca, przewoźnik jak i odbiorca powinni ściśle przestrzegać przepisów zawartych w umowie ADR, dotyczących przewozu tychże materiałów. Analizując rozwój firmy można stwierdzić, że w całym badanym okresie wykazywało tendencję wzrostową. Zarówno w przewożonych tonach ładunków neutralnych i niebezpiecznych jak i w ilości wykonywanych zleceń. Przedsiębiorstwo stale poszukuje nowych klientów, poszerza działalność o przewóz nowych materiałów oraz o świadczenie nowych usług aby się stale rozwijać i umacniać pozycję na rynku krajowym i międzynarodowym. Streszczenie Celem artykułu było przedstawienie organizacji transportu drogowego materiałów przemysłu chemicznego zarówno neutralnych jak i niebezpiecznych ADR. Wszystkie produkty chemiczne, zarówno niestwarzające zagrożeń, jak i te niebezpieczne, muszą być w sposób bezpieczny dostarczone do pośredników i odbiorców. Dlatego niezwykle ważny elementem spinającym cały łańcuch dostaw wszelkiego rodzaju produktów chemicznych jest ich transport, który z kolei podlega szczegółowym, międzynarodowym i krajowym przepisom. Słowa kluczowe: logistyka, materiały niebezpieczne, ADR The organization of the transport of hazardous materials findings Abstract The purpose of this article was to discuss the organization of road transport of chemical industry neutral and ADR dangerous goods. All chemical products which applies to both not posing a threat as well as dangerous have to be delivered in safety way to middlemen and customers. That is why the transport of all chemical products, which is subjected to applicable rules established in international and national law, is so important element that ties the entire supply chain. Key words: logistics, hazardous materials, ADR LITERATURA [1] Korczak A., Doskonalenie wybranych procesów logistycznych w przedsiębiorstwie handlowym, Praca zbiorowa pod redakcją Staniewskiej E. i Górskiej M., seria: Monografie nr 39, Wydawnictwo Wydziału Inżynierii Procesowej Materiałowej i Fizyki Stosowanej Politechniki Częstochowskiej, s , Częstochowa [2] Korczak A., Górska M., Budzik R., Doskonalenie zarządzania transportem towarów niebezpiecznych w wybranym przedsiębiorstwie, Logistyka 6/2014, s [3] Bęczkowska S., Transport towarów niebezpiecznych, Promotor 5/2013, s [4] Kulińska E., Podstawy logistyki i zarządzania łańcuchem dostaw, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, Opole [5] Niziński S., Żurek J., Logistyka ogólna, WKL, Warszawa [6] Szymonik A., Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, część I, Difin, Warszawa [7] Kisperska-Moroń D., Krzyżaniak S., Logistyka, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2009.

7 [8] Żak J., Wielokryterialne wspomaganie decyzji w transporcie drogowym, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań [9] Rydzkowski W., Wojewódzka-Król K. (red.), Transport, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa [10] Radzikowski W., Sariusz-Wolski Z., Metody optymalizacji decyzji logistycznych, Toruńska Szkoła Zarządzania, Toruń [11] Kowalska-Napora E., Zarządzanie wartością logistyczną, Politechnika Opolska, Opole [12] (odczyt z dnia ). [13] (odczyt z dnia ). [14] Kociołek K., Drogowy przewóz materiałów niebezpiecznych, (odczyt z dnia ). [15] (odczyt z dnia ).