Czy Enteroagregacyjne Escherichia coli stanowią istotny problem kliniczny w Polsce?

Transkrypt

1 MED. DOŚW. MIKROBIOL., 2012, 64: Czy Enteroagregacyjne Escherichia coli stanowią istotny problem kliniczny w Polsce? Do Enteroaggregative Escherichia coli is a significant clinical problem in Poland? Tomasz Wołkowicz, Jolanta Szych Zakład Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie Enteroagregacyjne Escherichia coli stanowią dość słabo poznaną grupą patogenną tego mikroorganizmu. Odpowiadają one przede wszystkim za wodniste biegunki, często o charakterze przewlekłym. Wydaje się, iż zakażenia przez nie wywołane stanowią istotny problem epidemiologiczny, a szczególnie narażone na infekcje są dzieci w krajach rozwijających się oraz ludzie podróżujący do tych krajów. W celu sprawdzenia, czy szczepy EAEC mogą stanowić problem w Polsce, przebadano 382 izolaty E. coli wyizolowane z kału osób z biegunką w latach Sześć spośród badanych szczepów (1,5%) określono jako enteroagregacyjne. Były one wyizolowane zarówno od małych dzieci jak i osób dorosłych. Wydaje się więc, że EAEC nie stanowią bardzo istotnego problemu epidemiologicznego w Polsce, jednak powinny być brane pod uwagę jako potencjalny etiologiczny czynnik biegunki. ABSTRACT Introduction: Enteroaggregative Escherichia coli are poorly discovered pathogenic subgroup of these microorganism. They can cause watery diarrhea witch is often persistent. It seems that infections due to EAEC could comprise significant epidemiologic problem, covered especially children from developing countries and travelers visiting these countries. Methods: To find out, whether EAEC could comprise a problem in Poland, we examine 382 E. coli strains isolated from stool samples from patients with diarrhea in Poland in years Three genes (aggr, aap and aat) were marked by Multiplex-PCR method. Results: Six of examined strains (1,5%) were marked as EAEC and they were isolated equally from children and adults. Conclusions: It seems that EAEC could not comprise a significant problem in Poland but it should be taken in to account as a potential etiologic factor of diarrhea.

2 64 T. Wołkowicz, J. Szych Nr 1 WSTĘP Biegunkotwórcze szczepy Escherichia coli stanowią bardzo zróżnicowaną grupę mikroorganizmów. Jednym z najpóźniej zidentyfikowanych patotypów tej bakterii są tak zwane szczepy enteroagregacyjne (w skrócie nazywane EAEC lub EAggEC). Pierwsze doniesienia na temat biegunki wywołanej przez EAEC pochodzą dopiero z lat 80-tych XX wieku (23, 24). Zauważono wtedy, iż biegunkę występującą u amerykańskich turystów oraz małych dzieci przebywających w meksykańskim mieście Guadalajara wywołały pałeczki E. coli nienależące do ówcześnie znanych grup patogennych. Także dane pochodzące z innych krajów (7, 35, 36), potwierdziły istotną rolę enteroagregacyjnych E. coli w wywoływaniu zakażeń przewodu pokarmowego. EAEC odpowiadają przede wszystkim za wodnistą biegunkę, z dużą ilością śluzu, utrzymującą się często do dwóch trzech tygodni (45). Bakterie te mogą wywoływać także ostrą biegunkę, zachorowania mają charakter zakażeń sporadycznych lub epidemii (4, 6, 16, 17). Biegunce dość często towarzyszy stan podgorączkowy oraz wymioty a w około 1/3 przypadków w kale może pojawić się krew. Na podstawie badań z udziałem wolontariuszy ustalono okres wylęgania, który wyniósł około 8-18 godzin (30). Na zachorowanie narażone są przede wszystkim niemowlęta i małe dzieci (szczególnie w krajach rozwijających się), jednak w krajach rozwiniętych, szczepy EAEC są izolowane także od osób dorosłych. Fernandes i wsp. (11) oraz Steiner i wsp. (42) zauważyli, że u dzieci nawet bezobjawowe zakażenia EAEC mogą powodować poważne zaburzenia wzrostu, najprawdopodobniej w związku ze znacznym ograniczeniem wchłaniania składników odżywczych z przewodu pokarmowego. Cechą wyróżniającą szczepy EAEC jest charakterystyczny, agregacyjny wzór przylegania do komórek linii Hep-2, przypominający ułożony stos cegieł (8). Dalsze badania wykazały, że w podobny sposób bakterie te przylegają do komórek śluzówki jelita zwierząt doświadczalnych w teście in vivo (1, 29). W dokładniejszym badaniu histopatologicznym wycinków śluzówki zainfekowanych gnotobiotycznych prosiąt widoczny był cienki biofilm bakteryjny przylegający do nabłonka pokrytego grubą warstwą śluzu. Obserwowany był także obrzęk błony podstawnej śluzówki jelita (44). Badania chorobotwórczych właściwości szczepów EAEC z udziałem wolontariuszy nie dały jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o patogenny potencjał EAEC, gdyż objawy biegunki wywoływał tylko jeden z czterech użytych enteroagregacyjnych szczepów (30). Wyniki powyższych badań wskazały na duże zróżnicowanie wewnętrzne populacji tych szczepów, które zostało następnie wielokrotnie potwierdzane przez licznych innych autorów (10, 30). Najważniejszą cechą wirulencji szczepów EAEC jest ich zdolność do bardzo ścisłego przylegania do nabłonka jelita i tworzenie biofilmu z dużą ilością śluzu, co znacznie upośledza nie tylko zwrotne wchłanianie wody ale też składników odżywczych. Powyższy typ adhezji uwarunkowany jest obecnością licznych czynników wirulencji kodowanych na dużym plazmidzie (paa) o wielkości kpz (28). Do najważniejszych czynników warunkujących adhezję należą mannozooporne fimbrie adhezyjne zwane AAF (27). Obecnie wyróżnia się trzy niespokrewnione ze sobą klasy tych fimbrii nazywanych AAF/I, AAF/II, AAF/III, i kodowanych odpowiednio przez plazmidowe geny agga, aafa, agg-3a (9). Kluczową rolę przy formowaniu zwartego biofilmu wydaje się odgrywać białko nazwane dyspersyną, kodowane przez gen aap (40). Wiele enteroagregacyjnych szczepów E. coli

3 Nr 1 Enteroagregacyjne E. coli 65 wytwarza również kodowane na plazmidzie toksyny takie jak toksyna ciepłostała EAST-1 (25), toksyna Pet (31) czy rzadziej występująca toksyna ShET1 (2). Mimo wielu badań, patogeneza zakażenia EAEC nie została całkowicie wyjaśniona. Wydaje się iż w pierwszym etapie zakażenia następuje adhezja do nabłonka za pomocą fimbrii AAF (14). W wyniku adhezji następuje wzmożone wydzielanie śluzu przez enterocyty a komórki bakteryjne, przy udziale dyspersyny, formują obfity śluzowy biofilm. W trzecim etapie zakażenia dochodzi do wytworzenia toksyn i indukcji stanu zapalnego. W tym etapie może też wystąpić skracanie kosmków jelita, odwarstwienie enterocytów z warstwy śluzówki, obumieranie komórek nabłonka i krwotoki. Zakażenia wywoływane przez enteroagregacyjne szczepy E. coli stanowią bardzo istotny problem epidemiologiczny szczególnie w krajach rozwijających się, a to z kolei przekłada się na istotny udział EAEC w wywoływaniu tzw. biegunki podróżnych. Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że bakterie te są drugim najczęstszym czynnikiem etiologicznym (po enterotoksycznych szczepach E. coli) biegunki podróżnych u osób podróżujących do krajów rozwijających się (13). Jednak, również w krajach rozwiniętych, EAEC stanowią istotny problem epidemiologiczny. Badania wykazały, że w takich krajach jak Wielka Brytania czy Szwajcaria EAEC były najczęściej izolowanym biegunkotwórczym patotypem pałeczek okrężnicy (32, 41). Dużym zagrożeniem dla zdrowia publicznego są szczepy, które można by określić mianem hybrydowych, czyli posiadające wspólne cechy dla różnych typów patogennych E. coli. Największe niebezpieczeństwo niesie nabycie przez enteroagregacyjny szczep E. coli DNA bakteriofaga charakterystycznego dla werotoksycznych szczepów E. coli VTEC. W patogenezie zakażenia ludzi werotoksycznymi pałeczkami okrężnicy istotną rolę odgrywa białko zwane intyminą, niezbędne do adhezji bakterii do komórek nabłonka. Jednak w przypadku wyżej opisanej hybrydy, intymina nie jest potrzebna gdyż adhezję umożliwiają czynniki kolonizacyjne charakterystyczne dla szczepów EAEC. Pierwszy taki szczep, opisany w końcu lat 90-tych ubiegłego wieku wywołał we Francji ognisko zespołu hemolityczno mocznicowego (HUS). Dokładniejsze badania szczepu wykazały, iż należał on do typu serologicznego O111, tradycyjnie zaliczanego do serotypów enteropatogennych pałeczek E. coli (EPEC). Stwierdzono też, że szczep wytwarzał werotoksynę II, odpowiedzialną za wywołanie HUS. (3, 26). Największe i najpoważniejsze ognisko zakażeń wywołane przez enteroagregacyjny i zarazem werotoksyczny szczep E. coli miało miejsce między majem a lipcem 2011 roku. Rozpoczęło się ono w północnych Niemczech i szybko objęło swoim zakresem wiele krajów Europy, a także USA i Kanadę. W czasie jego trwania, w samych Niemczech zachorowało w sumie ponad 4 tysiące osób z czego u 852 osób wystąpiły objawy HUS i aż 50 osób zmarło (32 osoby w wyniku HUS i 18 osób w wyniku krwotocznego zapalenia okrężnicy) (34). Również w Polsce zostały potwierdzone trzy przypadki zakażenia szczepem epidemicznym (18, 19). Dokładne badania wykazały, że wysoka zjadliwość tego szczepu związana była z nabyciem przez enteroagregacyjny szczep E. coli o serotypie O104:H4 genu kodującego werotoksynę II (37). Dodatkowo szczep charakteryzował się wytwarzaniem ESBL i wielolekoopornością, cechy te zostały nabyte wraz z plazmidowym DNA. Wydaje się, iż tak wysoka chorobotwórczość kombinacji szczepów EAEC i VTEC związana jest ze specyficznym, mocnym i ścisłym przyleganiem charakterystycznym dla szczepów enteroagregacyjnych. Efektem tego jest przedłużenie pobytu bakterii w świetle

4 66 T. Wołkowicz, J. Szych Nr 1 jelita co powoduje dłuższe narażenie pacjenta na działanie stale wytwarzanej przez bakterie werotoksyny. Inną ważną cechą jest wytwarzanie na powierzchni nabłonka szczelnego śluzowego biofilmu, który znacząco utrudnia eradykację patogenu. Mimo, iż szczepy EAEC stanowią istotny problem zdrowia publicznego, w Polsce obecnie nie prowadzi się diagnostyki w tym kierunku, brak też jest jakichkolwiek danych epidemiologicznych ukazujących skalę problemu. Poniższe badanie skriningowe, wykorzystujące dużą kolekcję szczepów E. coli pochodzących z różnych rejonów Polski i zgromadzoną w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego Państwowym Zakładzie Higieny, jest wstępną próbą sprawdzenia czy enteroagregacyjne E. coli występują w naszym kraju i czy stanowią one istotne zagrożenie. MATERIAŁ I METODY Szczepy bakteryjne. W badaniu użyto 382 izolaty E. coli pochodzące od chorych z biegunką i zgromadzone w kolekcji Zakładu Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. Badane szczepy zostały wyizolowane w latach W grupie tej były także 4 szczepy werotoksyczne, nieposiadające genu kodującego intyminę, niezbędnego do adhezji komórek bakterii do nabłonka jelita. Identyfikacja szczepów. Identyfikację szczepów przeprowadzono testami biochemicznych zgodnie zobowiązującymi procedurami (43). Przynależność bakterii do serogrupy: O25, O26, O44, O55, O86, O111, O114, O119, O124, O125, O126, O127, O128 i O142 oraz O157 określano z zastosowaniem testu lateksowego (Biomex Sp.z o.o., Kraków). Oznaczenie genów aggr, aata i aap metodą Multiplex PCR. Przynależność do enteroagregacyjnych szczepów E. coli potwierdzano poszukując genów znajdujących się na plazmidzie paa i kodujących charakterystyczne dla tej grupy czynniki zjadliwości,: aggr (główny regulator wielu genów wirulencji szczepów EAEC), aap (gen kodujący dyspersynę), aata (gen kodujący białko transportujące dyspersynę na zewnątrz komórki bakteryjnej). Izolację chromosomalnego DNA przeprowadzono jednoprobówkową metodą wg. Gierczyńskiego i wsp. (12). W reakcji Multiplex PCR zastosowano pary starterów i program reakcji PCR zaproponowane przez Cerna i wsp. (5). Jako kontrolę dodatnią reakcji PCR zastosowano DNA pochodzące ze szczepu E. coli O104:H4 nr µl mieszaniny reakcyjnej zawierało 2,5 µl 10X Dream Taq Green Buffer, 0,2 mm każdego dntp, 0,5 µm każdego startera, 3 µl roztworu DNA oraz 0,75 U Dream Taq DNA Polymerase. OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA Niewielka ilość informacji dotyczących EAEC wiąże się przede wszystkim z dużymi trudnościami jakie nastręcza diagnostyka tych szczepów. Biochemicznie nie różnią się one niczym od niepatogennych szczepów E. coli. Referencyjną metodą diagnostyczną jest test adhezji in vitro bakterii do komórek linii HEp-2 (8). Jest to jednak metoda bardzo pracochłonna, wymaga specjalistycznej aparatury i odpowiednio przeszkolonego personelu. W efekcie możliwość przeprowadzenia tego testu ogranicza się do specjalistycznych placówek naukowych i laboratoriów referencyjnych. Opracowanych zostało kilka testów molekularnych opartych o wykrywanie w reakcji PCR genów kodujących czynniki wirulencji oraz innych

5 Nr 1 Enteroagregacyjne E. coli 67 sekwencji charakterystycznych dla szczepów EAEC, szczególnie genów kodowanych na plazmidzie paa. Niestety, wielkie zróżnicowanie genetyczne populacji enteroagregacyjnych E. coli utrudnia opracowanie jednego testu wykrywającego wszystkie szczepy. W 1995 roku Schmidt i wsp. (38) zaproponował wykrywanie sekwencji pcvd432 (określanej też jako AA probe, później opisanej jako gen aat) jako najlepiej korelującej z wynikami testu adhezji do komórek linii HEp-2. Inni autorzy skłaniali się raczej do oznaczania obecności głównego regulatora genów wirulencji aggr. Jenkins i wsp. (21) zaproponowali test Multiplex PCR na oznaczanie trzech genów: aat kodującego białko transportowe dla dyspersyny, asta kodującego toksynę EAST-1 oraz chromosomalnie kodowanego genu aaia kodującego składnik systemu transportu typu VI charakterystycznego dla szczepów EAEC. W poniższej pracy zastosowano test Multiplex PCR opisany przez Cerna i wsp (5) i wykrywający trzy znajdujące się na plazmidzie paa geny: aggr, aap i aat. Obecność powyższych sekwencji wydaje się dobrze charakteryzować szczepy EAEC, co zostało potwierdzone przez różnych autorów (5, 20). Zastosowanie tej metody dało też w pełni prawidłowe wyniki w identyfikacji szczepu E. coli O104:H4 odpowiedzialnego za opisaną wcześniej epidemię HUS (19). Skrining przeprowadzony na łącznej liczbie 382 szczepów dał 6 pozytywnych wyników (około 1,5%) (Ryc. 1). We wszystkich tych przypadkach w DNA badanych szczepów wykazano obecność wszystkich trzech charakterystycznych genów. Z wyjątkiem jednego szczepu przesłanego do NIZP-PZH z Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi, wszystkie pozostałe zostały wyizolowane w Laboratorium Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH. Dwa z nich zostały wyizolowane w roku 2007, a cztery w roku Ryc. 1. Produkt reakcji Multiplex PCR badanych enteroagregacyjnych szczepów E. coli. Opis ścierzek: M: maker wielkości, K+: kontrola dodatnia, K-: kontrola ujemna, 1-6: badane szczepy 197/07, 455/07, 104/08, 217/08, 218/08, 285/08.

6 68 T. Wołkowicz, J. Szych Nr 1 Typowanie serologiczne przy użyciu testów lateksowych dało ujemny wynik w przypadku czterech badanych szczepów EAEC. Dwa pozostałe szczepy oznaczono jako serotyp O25, tradycyjnie zaliczany do serotypów charakterystycznych dla szczepów EPEC. Wyniki te korelują z danymi prezentowanymi przez innych autorów, którzy wskazywali na problem dużego zróżnicowania szczepów EAEC pod względem przynależności do różnych grup serologicznych, włącznie z serotypami charakterystycznymi dla EPEC (33, 39). Tak duże zróżnicowanie serologiczne szczepów EAEC dodatkowo utrudnia ich identyfikację. Z danych epidemiologicznych wynika, że szczepy EAEC stanowią poważny problem szczególnie w krajach rozwijających się, a grupę podwyższonego ryzyka stanowią tam dzieci (szczególnie poniżej 2 r.ż.). Szacuje się że szczepy te odpowiadają za 15% przypadków ostrych biegunek u dzieci żyjących w krajach rozwijających się (15). W krajach uprzemysłowionych odsetek ten jest zazwyczaj niższy. Huang i wsp. (15) szacują, że szczepy EAEC odpowiadają za 4% przypadków biegunek u dzieci. Dokładniejsze badania przeprowadzone w Niemczech wykazały 2% udział EAEC w wywoływaniu biegunki u dzieci (16). W badaniu przeprowadzonym na szczepach izolowanych w Polsce przez. Paciorka (33), szczepy te stanowiły 4% wszystkich badanych szczepów (badaniu podlegały wyłącznie szczepy o serotypach O18, O26, O44, O86, O126 i O127 izolowane od dzieci z biegunką). Dane te korelują z niską częstością oznaczania EAEC w poniższym badaniu wynoszącą jedynie 1,5% szczepów. Częstość izolowania szczepów enteroagregacyjnych może się jednak znacząco różnić w różnych krajach europejskich. Według badań przeprowadzonych w Szwajcarii czy Wielkiej Brytanii, EAEC odpowiadały odpowiednio za 10,2% i 8,5% przypadków biegunki u dzieci (22, 32). W Szwajcarii był to równocześnie najczęstszy czynnik etiologiczny biegunki u dzieci. Mimo, że większość przytoczonych badań skupiała się na ocenie częstości występowania zakażeń wywołanych przez EAEC u dzieci, wydaje się że szczepy EAEC mogą równie często wywoływać zakażenia u dorosłych. Potwierdzają to wyniki uzyskane w poniższym badaniu, gdyż jedynie dwa szczepy określone jako enteroagregacyjne zostały wyizolowane od dzieci do 2 roku życia, natomiast pozostałe cztery pochodziły od starszych dzieci i dorosłych. Wnioski te potwierdzają także dane z ogniska HUS wywołanego przez enteroagregacyjny szczep E. coli O104:H4. Według danych z raportu końcowego z podobną częstością chorowali ludzie w każdym wieku, od 0 do 100 lat, zaś średnia wieku chorych u których wystąpiły objawy HUS i ludzi z objawami krwotocznego zapalenia okrężnicy wynosiła odpowiednio 42 i 46 lat (34). Dane te ukazują jak nieprzewidywalnym, zmiennym i jednocześnie trudnym do diagnozowania problemem są zakażenia wywoływane przez enteroagregacyjne szczepy E. coli. Ważne jest więc wprowadzenie stałego monitorowania częstości występowania tych zakażeń w Polsce, analizy ich lekowrażliwości czy rozprzestrzeniania się. Możliwość zwiększenia zjadliwości szczepów EAEC poprzez nabywanie genów wirulencji od innych bakterii sprawia, że dogłębna wiedza o lokalnej sytuacji epidemiologicznej może się okazać bezcenna. PIŚMIENNICTWO 1. Abe CM, Knutton S, Pedroso MC i inni. An enteroaggregative Escherichia coli strain of serotype O111:H12 demages and invades cultured T84 cells and human colonic mucosa. FEMS Microbiol. Lett. 2001; 203:

7 Nr 1 Enteroagregacyjne E. coli Behrens M, Sheikh J, Nataro JP. Regulation of the overlapping pic/set locus in Shigella flexneri and enteroaggregative Escherichia coli. Infect Immun 2002; 70: Boudaillez B, Berquin P, Mariani-Kurkdjian D i inni. Possible person-to-person transmission of Escherichia coli O111-associated hemolytic uremic syndrome. Pediatr. Nephrol. 1996; 11: Chan KN, Phillips AD, Knutton S i inni. Enteroaggregative Escherichia coli: another cause of acute and chronic diarrhea in England? J. Pedriatr. Gastroenterol. Nut. 1994; 18: Cerna JF, Nataro JP, Estrada-Garcia TC. Multiplex PCR for detection of three plasmid-borne genes of enteroaggregative Escherichia coli strains. J Clin Microbiol 2003; 41: Cobeljic M, Miljkovic-Selimowic B, Paunovic-Todosijevic i inni. Enteroaggregative Escherichia coli associated with an outbreak of diarrhea in a neonatal nursey ward. Epidemiol. Infect. 1996; 117: Cohen MB, Nataro JP, Bemstein DI i inni. Prevalence of Diarrheagenic Escherichia coli in acute childhood enteritis: a prospective controlled study. J Pedriatr 2005; 146: Cravioto A, Gross JR, Scotland SM, Rowe B. An adhesive factor found in strains of Escherichia coli belonging to the traditional infantile enteropathogenic serotypes. Curr Microbiol. 1979; 3: Czeczulin JR, Whittam TS, Henderson IR i inni. Phylogenetic analysis of enteroaggregative and diffusely adherent Escherichia coli. Infect Immun 1999; 67: Elias WP, Uber AP, Tomita SK i inni. Combination of putative virulence markers in typical and variant enteroaggregative Escherichia coli strains from children with and without diarrhoea. Epidemiol Infect 2002; 129: Fernandes RM, Carbonare SB, Salles Carneiro-Sampaio MN, Trabulsi LP. Inhibition of enteroaggregative Escherichia coli adhesion to HEp-2 cells by secretory immunoglobulin A from human colostrum. Pediatr Infect. Dis. 2001; 20: Gierczyński R, Szych J, Rastawicki W i inni. Molecular characterization of human clinical isolates of Yersinia enterocolitica bioserotype 1B/O8 in Poland: emergence and dissemination of three highly related clones. J Clin Microbiol. 2009; 47: Glandt M, Adachi JA, Mathewson JJ i inni. Enteroaggregative Escherichia coli as a cause of traveler s diarrhea: clinical response to ciprofloxacin. Clon Infect Dis. 1999; 29: Huang DB, Mohanty A, DuPont HL i inni. A review of en emerging enteric pathogen: enteroaggregative Escherichia coli. J Med Microbiol 2006; 55: Huang DB, Nataro JP, DuPont HL. Enteroaggregative Escherichia coli is a cause of acute diarrheal illness: a meta-analysis. Clin Infect Dis. 2006; 43: Huppertz HI, Rutkowski S, Aleksic S, Karch H. Acute and chronić diarrhoea and abdominal colic associated with enteroaggregative Escherichia coli in young children living in Western Europe. Lancet 1997; 349: Itoh Y, Nagano I, Kunishima M, Ezaki T. Laboratory investigation of enteroaggregative Escherichia coli Ountypeable:H10 associated with a massive outbreak of gastrointestinal illness. J Clin Microbiol. 1997; 35: Januszkiewicz A, Chróst A, Wołkowicz T i inni. Ognisko wywołane przez enteroagregacyjny i werotoksyczny szczep Escherichia coli O104:H4 w Europie postępowanie diagnostyczne w Polsce oraz charakterystyka szczepu. Med. Dośw. Mikrobiol. 2011; 63: Januszkiewicz A, Szych J, Rastawicki W i inni. Molecular epidemiology of shiga-toxin producing Escherichia coli household outbreak in Poland due to secondary transmission od STEC O104:H4 from Germany. J Med Microbiol 2011 Dec 1 (praca w druku) 20. Jenkins C, Chart H, Willshaw GA i inni. Genotyping of enteroaggregative Escherichia coli and identification of target genes for the detection of both typical and atypical strains. Diagn Microbiol Infect Dis 2006; 55: Jenkins C, Tembo M, Chart H i inni. Detection of enteroaggregative Escherichia coli in faecal samples from patients in the community with diarrhoea. J Med Microbiol 2006; 55:

8 70 T. Wołkowicz, J. Szych Nr Knutton S, Shaw R, Phillips AD i inni. Phenotypic and genetic analysis of diarrhea-associated Escherichia coli isolated from children in United Kingdom. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2001; 33: Mathewson JJ, Johnson PC, DuPont HL i inni. A newly recognized cause of travelers diarrhea: enteroadherent Escherichia coli. J Infect Dis. 1985; 151: Mathewson JJ, Oberhelman RA, Dupont HL i inni. Enteroadherent Escherichia coli as a cause of diarrhea among children in Mexico. J Clin Microbiol. 1987; 25: Menard LP, Debreuil JD. Enteroaggregative Escherichia coli heat-stabile enterotoxin 1 (EAST1: a new toxin with an old twist. Crit Rev Microbiol 2002; 28: Morabito S, Karch H, Mariani-Kurkdjian P i inni. Enteroaggregative, Shiga Toxin-Producing Escherichia coli O111:H2 Associated with an Outbreak of Hemolytic-Uremic Syndrome. J. Clin Microbiol. 1998; 36: Moreira CG, Carneiro SM, Nataro JP i inni. Role of type I fimbriae in the aggregative adhesion pattern of enteroaggregative Escherichia coli. FEMS Microbiol Lett 2003; 226: Nataro JP, Deng DR, Meneval AL i inni. Aggregative adherence fimbriae I of enteroaggregative Escherichia coli mediate adherence to HEp-2 cells and hemagglutination of Human erythrocytes. Infect. Immun. 1992; 60: Nataro JP, Hicks S, Phillips AD i inni. T84 cells in culture as a model for enteroaggregative Escherichia coli pathogenesis. Infect Immun. 1996; 64: Nataro JP, Yikang D, Cookson S i inni. Heterogenity of enteroaggregative Escherichia coli virulence demonstrated in volunteers. J Infect Dis. 1995; 171: Navarro Garcia F, Canizalez-Roman A, Luna J i inni. Plasmid-encoded toxin of enteroaggregative Escherichia coli is internalized by epithelial cells. Infect Immun 2001; 69: Pabst WL, Altwegg M, Kind C i inni. Prevalence of enteroaggregative Escherichia coli among children with and without diarrhea in Switzerland. J Clin Microbiol. 2003; 41: Paciorek J. Virulence properties of Escherichia coli faecal strains isolated in Poland from healthy children and strains belonging to serogroups O18, O26, O44, O86, O126 and O127 isolated from children with diarrhoea. J. Med. Microbiol. 2002; 51: Robert Koch Institute. Report: Final presentation and evaluation of epidemiological findings in the EHEC O104:H4 outbreak, Germany Berlin Sanders JW, Putnam SD, Gould P i inni. Diarrheal illness among deployed U.S. military personel during Operation Bright Star 2001 Egypt. Diagn Microbiol Infect Dis. 2005; 52: Sarantuya J, Nishi J, Wakimoto N i inni. Typical enteroaggregative Escherichia coli is the most prevalent pathotype among E. coli strains causing diarrhea in Mongolian children. J Clin Microbiol. 2002; 42: Scheutz H, Moller Nielsen E, Frimodt-Moller J i inni. Characterictics of the enteroaggregative shiga toxin/verotoxin-producing Escherichia coli O104:H4 strains causing the outbreak of heamolytic uremic syndrome in Germany, May to June Eurosurveillance, Vol16, Issue 24, 16 June Schmidt H, Knop C, Franke S i inni. Development of PCR for screening of enteroaggregative Escherichia coli. J Clin Microbiol 1995; 33: Scotland SM, Smith HR, Cheasty T i inni. Use of gene probes and adhesion tests to characterize Escherichia coli belonging to enteropathogenic serogroups isolated in the United Kingdom. J. Med. Microbiol. 1996; 44: Sheikh J, Czeczulin JR, Harrington S i inni. A novel dispersin protein in enteroaggregative Escherichia coli. J Clin Invest 2002; 110: Smith HR, Cheasty T, Rowe B. Enteroaggregative Escherichia coli and outbreaks of gastroenteritis in UK. Lancet 1997; 350: 814-5

9 Nr 1 Enteroagregacyjne E. coli Steiner TS, Lima AA, Nataro JP, Guerrant RL. Enteroaggregative Escherichia coli produce intestinal inflammation and growth impairment and cause interleukin-8 relase from intestinal cells. J Infect Dis. 1998; 177: Szych J. Zakażenia i zatrucia wywołane przez bakterie rosnące w watunkach tlenowych w: Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych red. M. Jagielski, Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa, Tzipori S, Montanaro J, Robins-Browne RM i inni. Studies with enteroaggregative Escherichia coli in the gnotobiotic piglet gastroenteritis model. Infect Immun. 1992; 60: Vila J, Vargas M, Henderson IR i inni. Enteroaggregative Escherichia coli virulence factors in traveler s diarrhea strains. J. Infect. Dis. 2000; 182: Otrzymano: 5 III 2012 r. Adres Autora: Warszawa, ul. Chocimska 24, Zakład Bakteriologii NIZP-PZH

10