OCENA EFEKTYWNOCI DZIAŁANIA SPÓŁEK NOTOWANYCH NA GPW W WARSZAWIE W OKRESIE MIDZYKRYZYSOWYM

Transkrypt

1 Tomasz NAWROCKI OCENA EFEKTYWNOCI DZIAŁANIA SPÓŁEK NOTOWANYCH NA GPW W WARSZAWIE W OKRESIE MIDZYKRYZYSOWYM Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki analizy efektywnoci działania spółek notowanych na GPW w Warszawie, jak przeprowadzono na podstawie danych z 266 spółek z 21 bran dla okresu od 1kw 2009 roku do 1kw 2011 roku. Do oceny efektywnoci działania badanych spółek wykorzystano trzy podstawowe relacje z zakresu analizy wskanikowej dotyczce oceny efektywnoci przedsibiorstw produktywno majtku, rentowno sprzeday oraz stopa zwrotu z aktywów oraz podstawow posta wzorcowego układu nierównoci wskaników ekonomicznych. Słowa kluczowe: efektywno działania przedsibiorstw, wzorcowy układ nierównoci wskaników ekonomicznych, spółki giełdowe Wstp W pierwszej połowie 2009 roku, kiedy to sytuacja gospodarcza w Polsce i na wiecie zaczła poprawia si po powanym schłodzeniu koniunktury majcym pocztek w amerykaskim kryzysie finansowym, mało kto spodziewał sie po upływie zaledwie nieco ponad dwóch lat wiat znowu stanie u progu kolejnego wielkiego kryzysu tym razem zwizanego z zadłueniem poszczególnych pastw. Z punktu widzenia koniunktury gospodarczej oraz rynku giełdowego okres od 1kw 2009 r. do 1kw 2011 r. na pierwszy rzut oka wykazuje sporo podobiestw z porównywalnym pod wzgldem długoci okresem oywienia gospodarczego po ogólnowiatowym kryzysie zwizanym z pkniciem baki internetowej oraz kreatywn ksigowoci, jaki wystpił w latach PKB Polski wzrósł w tym czasie z 0,4 do 4,5% (w okresie od 4kw 2001 r. do 2kw 2004 r. wzrósł z 0,6 do 6,1%), a indeksy giełdowe poprawiły swoje poziomy przecitnie o ponad 100%. Jednoczenie warto jednak zwróci uwag, e oba te okresy, zwłaszcza w kontekcie koniunktury giełdowej, róni skala odreagowania oraz jego struktura (tabela 1). Dr in. Tomasz Nawrocki adiunkt w Katedrze Finansów i Bankowoci w Wyszej Szkole Finansów i Prawa w Bielsku-Białej. 55

2 Tabela 1. Zmiany indeksów giełdowych w stosunku do dołka bessy i szczytu wczeniejszej hossy Indeks Zmiana proc. 2004/2002 Zmiana proc. 2004/ Zmiana proc. 2011/2009 Zmiana proc. 2011/2007 WIG 105% 13% 148% -25% WIG20 81% -26% 135% -25% mwig40 107% 45% 145% -47% swig80 304% 68% 119% -41% ródło: obliczenia własne na podstawie notowa giełdowych ze strony W pierwszym przypadku naley zauway, e o ile wikszoci indeksom udało si na koniec kwietnia 2004 roku wyranie przekroczy poziomy szczytowe z okresu poprzedniej hossy (marzec 2000r), o tyle w kwietniu 2011 roku były one nadal daleko od poziomów z lipca 2007 r. (szczyt czteroletniej hossy). Po drugie natomiast, naley odnotowa, e w okresie oywienie w segmencie małych i rednich spółek, odpowiadajcych za wiksz cz krajowej gospodarki, było wyranie słabsze anieli w latach Biorc pod uwag wskazane wyej rónice dotyczce charakteru odreagowania rynku akcji po kryzysach gospodarczych z lat , za cel artykułu przyjto zbadanie efektywnoci działania w latach i na tej podstawie prób oceny fundamentalnych podstaw wzrostów na rynku akcji w tamtym czasie. 1. Przyjte kryteria oceny efektywnoci działania oraz pozostałe zało enia badania Ocen efektywnoci działania spółek notowanych na GPW w Warszawie w okresie midzy-kryzysowym przeprowadzono na podstawie danych z opublikowanych przez nie raportów okresowych od 1kw 2009r do 1kw 2011r włcznie. Spółki, które nie opublikowały wszystkich raportów okresowych we wskazanym wyej okresie w badaniu pominito. Dodatkowo, z uwagi na odmienn posta sprawozda finansowych, i co za tym idzie inny sposób oceny efektywnoci działania, z badania wyłczono spółki finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, domy maklerskie). Biorc pod uwag powysze ograniczenia próba badawcza wyniosła 266 spółek reprezentujcych 21 rónych bran wykazywanych przez GPW w Warszawie. Szczegółow

3 struktur branow badanych spółek przedstawia rysunek 1. Rysunek 1. Struktura bran owa badanych materiały budowlane (mbu) 6% spoywczy (spo) 6% handel detaliczny (had) 6% metalowy (met) 7% elektromaszynowy (ele) 8% usługi inne (uin) 5% deweloperka (dew) 5% informatyka (inf) 9% media (med) 5% lekki (lek) 3% Inne 14% drzewny (drz) 3% telekomunikacja (tel) 3% budownictwo (bud) 11% handel hurtowy (hah) 9% farmacja (far) hotele i restauracje (hir) motoryzacja (mot) tworzywa sztuczne (tws) chemia (che) energetyka (ene) paliwa (pal) ródło: obliczenia własne na podstawie danych ze strony Jakkolwiek analiza efektywnoci działania przedsibiorstw jest zagadnieniem obszernym, obejmujcym szereg wskaników rentownoci oraz sprawnoci działania, to z uwagi na wielko próby badawczej, i co za tym idzie wielo danych potrzebnych do wykonania badania, analiz t przeprowadzono bazujc na podstawowej wersji wzorcowego układu nierównoci wskaników ekonomicznych. Układ ten przedstawia prawidłowe relacje midzy tempem wzrostu majtku, przychodów ze sprzeday oraz zysku przedsibiorstwa, co mona wyrazi formuł: TW TW < TW A <, gdzie: TW A tempo wzrostu aktywów (majtku) ogółem, TW Ps tempo wzrostu przychodów netto ze sprzeday ogółem, TW Zn tempo wzrostu zysku (straty) netto. Jeli wskazany układ nierównoci wskaników ilociowych jest obliczony dla porównywalnego okresu, to wysze tempo wzrostu przychodów ze sprzeday ni majtku (TW A <TW Ps ) wskazuje na wysz produktywno zaangaowanego majtku oraz efektywne usprawnienia techniczne i organizacyjne. Z kolei wysze tempo wzrostu zysku netto ni przychodów ze sprzeday (TW Ps <TW Zn ) wiadczy o wyszej 57 Ps Zn

4 rentownoci sprzeday 1. W praktyce przedsibiorstwom zazwyczaj trudno jest zachowa obie wskazane zalenoci midzy wskanikami, jednake, im bardziej rzeczywiste układy nierównoci s zblione do postulowanych, tym korzystniej naley oceni racjonalno gospodarowania zasobami przedsibiorstwa oraz jego efektywno działania. Niezalenie od przedstawionego wyej układu nierównoci wskaników ekonomicznych w analizie efektywnoci działania spółek giełdowych wykorzystano równie trzy podstawowe wskaniki, jakie mona zbudowa z danych dotyczcych aktywów, przychodów ze sprzeday oraz wyników finansowych netto, a wic: wskanik produktywnoci (obrotowoci) majtku PM stanowicy relacj przychodów ze sprzeday za dany okres do przecitnej wartoci aktywów w tym okresie; wskanik rentownoci sprzeday RS stanowicy relacj wyniku finansowego netto za dany okres do przychodów ze sprzeday uzyskanych w tym okresie; wskanik zwrotu z aktywów ROA stanowicy relacj wyniku finansowego netto za dany okres do przecitnej wartoci aktywów w tym okresie. Z punktu widzenia pozytywnej oceny efektywnoci działania, w przypadku wszystkich trzech wymienionych wyej wskaników, podane s wartoci dodatnie cechujce si dodatkowo z okresu na okres tendencj wzrostow. Sytuacja taka wiadczy o wyszym poziomie sprzeday (wskanik PM) lub zysków (wskanik ROA) uzyskanym z zaangaowanej w przedsibiorstwo jednostki aktywów oraz, w przypadku wskanika RS, wyszym zysku generowanym przez jednostk zrealizowanej sprzeday. W przypadku podstawowych wskaników ekonomicznych, w ramach analizy wzorcowych układów nierównoci, indeksy tempa zmian obliczono w ujciu rocznym wzgldem poprzedniego kwartału, przy czym warto aktywów przyjmowano jako redni z piciu 1 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2003, s

5 kwartałów 2, a warto przychodów ze sprzeday oraz zysków (strat) netto jako sum z czterech kwartałów. Na podobnej zasadzie przyjmowano wartoci wymienionych wielkoci ekonomicznych do oblicze wskaników produktywnoci (obrotowoci) majtku, rentownoci sprzeday oraz zwrotu z aktywów. 2. Analiza efektywnoci działania badanych spółek oraz jej wyniki Analiz efektywnoci działania badanych spółek w przyjtym okresie przeprowadzono w dwóch etapach. W pierwszej kolejnoci, sumujc całociowo oraz w ramach wyrónionych bran dane dotyczce aktywów, przychodów oraz wyników finansowych netto poszczególnych spółek, obliczono wskaniki produktywnoci majtku, rentownoci sprzeday oraz zwrotu z aktywów. Obliczenia przeprowadzono zarówno w ujciu ogólnym (suma wszystkich badanych spółek) jak i branowym. Uzyskane wyniki przedstawiono w ujciu graficznym odpowiednio na rys. 2, 3, 4 i 5. Rysunek 2. Produktywno (Obrotowo) majtku (PM), rentowno sprzeda y (RS) oraz stopa zwrotu z aktywów (ROA) w badanych spółkach ogółem w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r. PM 1,10 1,05 1,00 0,95 0,90 0,85 1kw kw kw kw kw kw kw kw kw 2011 PM RS ROA 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% RS, ROA 2 Przy obliczeniach przecitnych wartoci dla pozycji bilansowych, w literaturze z zakresu analizy finansowej zaleca si wykorzystanie nie tylko stanów brzegowych (pocztek i koniec analizowanego okresu) lecz take, jeli to moliwe, stanów porednich. Dziki temu przecitna warto danej pozycji jest bardziej reprezentatywna Zob. D. Wdzki, Analiza wskanikowa sprawozdania finansowego. Tom 2 Wskaniki finansowe, Wolters Kluwer, Kraków 2009, s

6 Jak wida na rys. 2, w odniesieniu do ogółu badanych spółek w analizowanym okresie, po spadku wartoci (wzgldnie stabilizacji) wszystkich trzech wskaników w pocztkowych trzech kwartałach 2009 roku, nastpnie dominował ju systematyczny jej wzrost. Jednoczenie naley zauway, e mimo i wskazana wyej ogólna tendencja w zakresie produktywnoci majtku oraz rentownoci sprzeday i stopy zwrotu z aktywów była generalnie dominujc w ramach poszczególnych bran, to mona równie stwierdzi od niej szereg odstpstw (rys. 3, 4 i 5). Rysunek 3. Produktywno (Obrotowo) majtku (PM) w poszczególnych bran ach w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r. 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 bud che dew drz ele ene far had hah hir inf lek mbu med met mot pal spo tel tws uin 60

7 Rysunek 4. Rentowno sprzeda y (RS) w poszczególnych bran ach w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r. 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% bud che dew drz ele ene far had hah hir inf lek mbu med met mot pal spo tel tws uin Rysunek 5. Stopa zwrotu z aktywów (ROA) w poszczególnych bran ach w okresie od 1kw 2009r. do 1kw 2011r. 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% bud che dew drz ele ene far had hah hir inf lek mbu med met mot pal spo tel tws uin Ogólnie rzecz biorc, zwłaszcza z punktu widzenia rentownoci sprzeday i stopy zwrotu z aktywów, wzgldnie jednokierunkowo w analizowanym okresie rozwijała si sytuacja w branach 61

8 energetycznej, handlowej i spoywczej (wzrost) oraz budowlanej i telekomunikacyjnej (spadek). W przypadku pozostałych bran albo po pocztkowym pogorszeniu nastpiła poprawa (a wic zgodnie z ogóln tendencj przedstawion na rys. 2) brana chemiczna, deweloperska, drzewna, elektromaszynowa, farmaceutyczna, hotelarsko-restauracyjna, informatyczna, p. lekki, metalowa, motoryzacyjna, paliwowa oraz usługi inne albo odwrotnie, po pocztkowej poprawie nastpiło pogorszenie brana materiałów budowlanych, medialna oraz tworzyw sztucznych. Z uwagi na przyjty sposób obliczania wskaników produktywnoci rentownoci (sumy danych czstkowych w ramach poszczególnych grup) ich wyniki kocowe były istotnie determinowane sytuacj w najwikszych spółkach. Z tego te wzgldu, aby bardziej zobiektywizowa wyniki analizy efektywnoci, w drugim etapie badania poddano weryfikacji kwartalne zmiany w zakresie aktywów, przychodów ze sprzeday oraz wyników finansowych netto badanych spółek z wzorcowym układem nierównoci (zgodny lub niezgodny). Dziki temu uzyskano informacj o produktywnoci i rentownoci, przy czym uwag połoono tym razem nie na wartoci tych kategorii, lecz ich zmiany (wzrost / spadek) w poszczególnych okresach. Biorc pod uwag wszystkie kombinacje sytuacji wyróniono cztery moliwoci wyniku teje weryfikacji: 1. zgodno z wzorcowym układem obu nierównoci, co oznacza jednoczesny wzrost produktywnoci majtku oraz rentownoci sprzeday w badanym podmiocie (PM+, RS+); 2. zgodno z wzorcowym układem tylko pierwszej nierównoci, co oznacza wzrost produktywnoci majtku przy jednoczesnym spadku rentownoci sprzeday w badanym podmiocie (PM+, RS-); 3. zgodno z wzorcowym układem tylko drugiej nierównoci, co oznacza spadek produktywnoci majtku przy jednoczesnym wzrocie rentownoci sprzeday w badanym podmiocie (PM-, RS+); 4. brak zgodno z wzorcowym układem obu nierównoci, co oznacza jednoczesny spadek produktywnoci majtku oraz rentownoci sprzeday w badanym podmiocie (PM-, RS-). Po przeprowadzonej weryfikacji, jej wyniki, zgodnie z wyrónionymi wyej czterema moliwociami, zsumowano w ramach poszczególnych bran oraz przedstawiono jako odsetek w ujciu graficznym (przykładowo, 30% dla wyniku weryfikacji PM+, RS+ 62

9 w danej brany oznacza, e 30% spółek w tej brany cechowało si w badanym okresie jednoczesnym wzrostem produktywnoci majtku i rentownoci sprzeday). Celem wyraniejszego przedstawienia sytuacji w poszczególnych branach, wyniki weryfikacji wzorcowych układów nierównoci przedstawiono w rozbiciu na trzy wykresy (kady dotyczcy 7 bran). W pierwszej kolejnoci przedstawiono wyniki analizy dla bran, w których sytuacja prezentowała si najmniej korzystnie (rys. 6). Szczególnie wida to w odniesieniu do brany telekomunikacyjnej oraz energetycznej, gdzie z krótkimi okresami przerw, dominuje tendencja spadkowa w odniesieniu do spełnienia wzorcowych układów nierównoci (zwłaszcza obu naraz). Rysunek 6. Wyniki weryfikacji wzorcowych układów nierównoci w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r w bran ach: telekomunikacyjnej, energetycznej, usług innych, tworzyw sztucznych, handlu detalicznego, spo ywczej oraz medialnej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% tel ene uin tws had spo med PM+, RS+ PM-, RS+ PM+, RS- PM-, RS- Kolejny rysunek (rys. 7) mona uzna za przejciowy, gdy z jednej strony dotyczy pozostałych bran, w których sytuacja po pewnym okresie poprawy uległa pogorszeniu (p. lekki, deweloperka), a z drugiej takich, gdzie pocztkowa poprawa była w kolejnych okresach kontynuowana (budownictwo) lub w najgorszym razie przeszła w stan wzgldnej stabilizacji (handel hurtowy, materiały budowlane, motoryzacja oraz paliwa). 63

10 Rysunek 7. Wyniki weryfikacji wzorcowych układów nierównoci w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r w bran ach: p. lekkiego, deweloperskiej, handlu hurtowego, materiałów budowlanych, budowlanej, motoryzacyjnej oraz paliwowej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% lek dew hah mbu bud mot pal PM+, RS+ PM+, RS- PM+, RS- PM-, RS- Natomiast ostatni z rysunków (rys. 8) dotyczy bran, w których sytuacja w zakresie spełnienia wzorcowych układów nierównoci, zwłaszcza w kocówce badanego okresu, rozwijała si najkorzystniej. Rysunek 8. Wyniki weryfikacji wzorcowych układów nierównoci w okresie od 1kw 2009r do 1kw 2011r w bran ach: informatycznej, elektromaszynowej, hotelarsko-restauracyjnej, farmaceutycznej, drzewnej, metalowej oraz chemicznej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% inf ele hir far drz met che PM+, RS+ PM-, RS+ PM+, RS- PM-, RS- 64

11 W szczególnoci tak korzystn tendencj mona dostrzec w brany farmaceutycznej, drzewnej, metalowej i chemicznej, gdzie odsetek spełnionych wzorcowych nierównoci dotyczy blisko 90% spółek, w tym obu nierównoci jednoczenie blisko 70%. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej analizy mona stwierdzi, e jakkolwiek okres midzy 1kw 2009 r. a 1kw 2011 r. w ujciu ogólnym cechował si wzrostem efektywnoci działania spółek notowanych na GPW w Warszawie, to z punktu widzenia poszczególnych bran ju tak jednoznacznych wniosków postawi nie mona. Co prawda wikszo z nich pocztkowo odnotowała popraw zarówno w zakresie produktywnoci majtku jak równie rentownoci sprzeday i stopy zwrotu z aktywów, ale tylko nielicznym udało si ten trend utrzyma do pierwszego kwartału 2011 roku. W szczególnoci naley tu wskaza na takie brane jak: chemiczna, metalowa, elektromaszynowa czy informatyczna. Jednoczenie w przypadku sporej grupy bran, mniej wicej od pierwszej połowy 2010 roku, mona dostrzec stopniowe pogarszanie si sytuacji w zakresie efektywnoci działania. Najbardziej wyrazist posta tendencja ta przybrała w takich branach jak: telekomunikacyjna, energetyczna, usług innych, tworzyw sztucznych, handlu detalicznego, spoywcza, medialna, przemysłu lekkiego, deweloperska oraz handlu hurtowego. Tak wic, biorc pod uwag otrzymane wyniki oraz powysze wnioski, mona stwierdzi, e mniejsza skala odreagowania wczeniejszych spadków na rynku akcji w okresie jest w pewnym sensie uzasadniona. Literatura [1]. Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waniewski T., Wersty B., Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław [2]. Wdzki D., Analiza wskanikowa sprawozdania finansowego. Tom 2 Wskaniki finansowe, Wolters Kluwer, Kraków Inne [1]. Notowania indeksów pobrano ze strony [2]. Dane o przynalenoci branowej poszczególnych spółek pobrano ze 65

12 strony [3]. Dane o aktywach, przychodach ze sprzeday oraz wynikach finansowych netto badanych spółek pozyskano z ich raportów okresowych opublikowanych w systemie ESPI. EFFECTIVENESS ASSESSMENT OF COMPANIES LISTED ON WSE IN WARSAW BETWEEN TWO CRISIS PERIOD Summary The article presents the effectiveness analysis results of companies listed on Warsaw Stock Exchange, which was carried out on data from 266 companies in 21 industries for the period from 1q 2009 year to 1q 2011 year. To evaluate the effectiveness of tested companies there were used three basic relation of ratio analysis for assessing the efectiveness of enterprises productivity of assets, returs on sales and return on assets and the basic form of the standard model structure of economic indicators inequalities. 3 Key words: effectiveness of enterprises, model structure of economic indicators inequalities, listed companies 66