DOŚWIADCZENIA NAD WARTOŚCIĄ TUFÓW JAKO NAWOZU POTASOWEGO

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X III, Z. 1, W ARSZAW A 1963 MARIAN GÓRSKI DOŚWIADCZENIA NAD WARTOŚCIĄ TUFÓW JAKO NAWOZU POTASOWEGO W poszukiwaniu źródeł surowców dla przemysłu nawozowego prof. Tokarski [6] wznowił sprawę wykorzystania jako źródła potasu złóż tufów, występujących w Filipowicach koło Krakowa. Tufy krajowe zawierają około 10% K20 w formie trudno rozpuszczalnych związków krzemowych. Według Tokarskiego głównym minerałem, decydującym o zawartości potasu w tufie, jest sanidyn, szklista odmiana ortoklazu. Oprócz potasu w tufie występuje szereg innych pierwiastków, znajdujących się w postaci trudno rozpuszczalnych połączeń. Tufy są zasadowe. Analiza ich [4] wykazuje następujący skład: S I0 2 56,2%, A ,2%, Fe20 3 3,4%, FeO 0,7%, CaO 7,9% MgO 1,5%, K20 8,45%, NaO 0,45%, T i02 0,5%, P 2O5 0,4%, MnO ślady. Pierwsze badania nad przydatnością tufów (w postaci mączki) jako nawozu potasowego przeprowadził w kulturach piaskowych Z. Starzyński w 1914 r. i nie stwierdził dodatniego ich działania [5]. Wartość nawozową tufów filipowickich zmielonych w stanie surowym badano początkowo w Dziale Żywienia i Nawożenia IUNG (1952 r.), następnie do 1955 r. w zakładach chemii rolnej we Wrocławiu, Krakowie i Warszawie. W doświadczeniach Boratyńskiego i współpracowników [1], wykonanych w kulturach piaskowych i glebowych, dodatnie działanie nawozowe tufów wystąpiło w przypadku gryki i gorczycy, natomiast ani owies, ani rzepak nie zareagowały na nawożenie tufem, a len w y kazał nawet dość znaczną obniżkę plonów. Lityński [2] w doświadczeniach wazonowych z jęczmieniem stwierdził bardzo słabe działanie nawozowe tufów; w doświadczeniach polowych z burakami, ziemniakami i jęczmieniem jedynie buraki uprawiane na silnie kwaśnej glebie zareagowały na nawożenie tufem zw yżką plonów, dorównującą działaniu 40% soli potasowej.

2 144 Wyniki doświadczeń Zakładu Chemii Rolniczej SGGW, przeprowadzonych przez J. Krzysztofowiczową i I. Dąbrowską ( ), przedstawione są poniżej. BADANIA WŁASNE Badania nad wartością nawoziową tufów filipowickich przeprowadzono z tufami naturalnymi, zmielonymi. Nie interesowano się bliżej tufami przerobionymi, ponieważ wartość takiego nawozu można określić według ilości rozpuszczalnego K20. Poza tym sprawa przeróbki tufów dla celów nawozowych wydawała się być z góry przesądzona ze względu na wysokie koszty przerobu, związane szczególnie ze stapianiem surowców w wysokiej temperaturze. Użyte do doświadczeń tufy zawierały ogółem 10,37% K20. Działanie nawozowe tufów filipowickich porównywano z chemicznie czystym siarczanem potasu przy wzrastających dawkach K20. Do doświadczeń wzięto rośliny o różnej zdolności pobierania potasu. Ogółem 12 doświadczeń wazonowych z owsem, pszenicą jarą, jęczmieniem i gryką. Doświadczenia wykonano w środowiskach reagujących na nawożenie potasowe, tj. w kulturach piaskowych lub na glebach ubogich w ten składnik. Do doświadczeń użyto: 1) piasku kwarcowego luźnego, pochodzącego spod Tomaszowa. Wykazywał on odczyn zbliżony do obojętnego, pojemność wodną 24,5% i nie zawierał K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera; 2) piasku luźnego drobnoziarnistego, silnie wyługowanego, pochodzącego ze Skierniewic. Jego pojemność wodna wynosiła 22%, zawierał ślady K20 łatwo rozpuszczalnego według metody Egnera; 3) gleby bielicowej (warstwa orna), pochodzącej z poletek doświadczenia statystycznego z kombinacji bez nawożenia (doświadczenia połowę prowadzone od trzydziestu kilku lat w Skierniewicach). W ykazywała ona ph w H20 równe 4,6, ph w KC1 równe 4,1, a zawartość K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera 5,6 mg w 100 g gleby; 4) gleby takiej samej jak w p. 3 z tym, że pobrano ją z kombinacji bez potasu NP. Odczyn gleby był słabo kwaśny, bowiem ph w wodzie równało się 5,8, ph w KC1 5,2. Zawartość K20 łatwo rozpuszczalnego według m etody Egnera wynosiła 4,2 mg w 100 g gleby; 5) torfu świeżo wykopanego z Balcerowa (okolice Skierniewic) o charakterze ściółkowym, o ph równym 5,9 i ogólnej pojemności wodnej 330%; 6) torfu nizinnego o odczynie prawie obojętnym. Pochodził on z R a miona w okolicach Skierniewic. Schemat doświadczenia podano przy omawianiu poszczególnych doświadczeń.

3 Tufy jako nawóz potasowy 145 METODYKA DOŚWIADCZALNA Do kultur piaskowych i kultur z glebą bielicową używano wazonów typu Wagnera o pojemności około 8 kg gleby. Dla torfu zastosowano wazony dwukrotnie wyższe, które mieściły 4 kg torfu wilgotnego (2,6 kg suchej masy). Kamienie do tarowania wazonów były parafinowane. W przypadku roślin zbożowych wysiewano 25 nasion na wazon (bejcowanych), przerywając następnie młode roślinki do 18 20; w przypadku gryki pozostawiono 14 roślin w wazonie. Każda kombinacja nawozowa została założona w 4 5-krotnym powtórzeniu. Wilgotność utrzymywano na poziomie 60% ogólnej pojemności wodnej gleby. Nawożenie podstawowe i dawki nawozów potasowych oraz okres wegetacji roślin podano przy opisie poszczególnych doświadczeń. Rośliny zbierano w pełnej dojrzałości. Doświadczenia przeprowadzone były w dwu halach wegetacyjnych, różniących się warunkami wzrostu (Warszawa i Skierniewice), co w płynęło na różny poziom plonów tych samych roślin. Doświadczenia z jęczmieniem. W pierwszych 4 doświadczeniach badano działanie tufów w 2 dawkach odpowiadających 0,2 i 0,4 g czystego składnika według schematu załączonego w tabl. 1. Doświadczenie 1 przeprowadzono na czystym piasku kwarcowym (nr 1). Nawożenie potasowe na wazon wynosiło: 0,5 g N w formie NH4NO3, 0,5 g P2O5 w postaci fosforanu dwuwapniowego chemicznie czystego; prócz tego dano pożywkę składającą się z (CaCl2, MgS0 4 7H20 oraz m ikroelem entów H3BO4, M ns04 H20, (NH4)2Mo7024 4H20, C us04 5H20, ZnS04 7H20. Okres wegetacji roślin trwał od 18.IV (siew) do 23.VII (zbiory). Doświadczenie 2 założono na mieszaninie piasku z glebą (nr 3) w stosunku 3,5 kg : 4 kg. Nawożenie podstawowe obejmowało 0,5 g N jako NH4N 0 3 i 0,5 g P 20 5 jako C ah P04 chemicznie czyste. Jęczmień w ysiano 19.IV, zebrano 30.VII. Doświadczenie 3 było wykonane na glebie nie nawożonej (nr 3). Pod jęczmień zastosowano na wazon: 0,5 g N w postaci NH4N 0 3 oraz 0,5 g P20 5 w formie czystej soli CaH P04. Siew nastąpił 16.IV, a zbiór 30.VII. W doświadczeniu 4 dano glebę bielicową,pobraną z poletek nawożonych od szeregu lat tylko azotem i fosforem, ni-e nawożonej natomiast potasem (nr 4). Na wazon zastosowano takie samo nawożenie jak w doświadczeniu poprzednim. Siew jęczmienia nastąpił 10.IV, sprzęt 30.VIII. 10 R oczniki G leboznaw cze

4 146 Podczas okresu wzrostu roślin wystąpiła wyraźna reakcja na potas w kombinacji bez nawożenia potasowego. Również rośliny kombinacji nawożonych tufami wyglądały przez cały okres wegetacji podobnie jak rośliny bez potasu: były niskie, słabo rozkrzewione, m iały kłosy rzadkie, drobne. Plony powietrznie suchej masy ziarna i słomy z tych 4 doświadczeń zamieszczono w tablicy 1. W doświadczeniach tych uzyskano bardzo wyraźną zniżkę plonów spowodowaną brakiem nawożenia potasowego. W żadnym z przeprowadzonych doświadczeń nie wystąpiło dodatnie działanie nawozowe tufów ani dla dawki 0,2 g K20, ani 0,4 g. Działanie nawozowe tufów na plony jęczmienia F ertilizin g effect of tuffs on barley crops T a b l i c a 1 Nawożenie F ertilizers Numer doświadczenia Plon pow.suchej masy g/wazon - Yield of air-dry matter g/pot I piasek - sand Nr 1 II piasek-sand Nr 2 + gleba-soil Nr 3 strew III gleba - s o il Nr 3 IV gleba - so il Nr 4 s traw Bez potasu - No potassium 5,6 10,7 brak 10,5 2,3 11,5 0,3 9,3 0,2g K20 0,4g K2 tufy tu ffs 6,1 11,8 0,8 9,6 1,2 9,6 1,8 10,3 6,3 13,0, 0,6 9,2 3,3 12,1 1,7 9,2 I 0,2g 1^0 k2so4 19,9 26,3 9,8 18,3 11,4 19,2 11,8 18,3 0,4g K20 21,6 28,6 13,7 19,8 14,2 21,6 13,4 18,8 i W następnych trzech doświadczeniach rozszerzono schemat wprowadzając wyższe dawki tufu, odpowiadające 1,0 i 1,5 g K 20 na wazon. Doświadczenie 5 przeprowadzono- na ubogiej glebie (nr 3). Zastosowano tu nawożenie podstawowe w ilości: 0,6 g N jako NH4N 0 3 i 0,3 g P 20 5 w formie 18% superfcsfatu. Jęczmień wysiano 8.V, a zébrant) 11.IX. Doświadczenie 6 było założone na torfie ściółkowym (nr 5). Nawożenie podstawowe na wazon dano w ilości: 0,1 g N w postaci NH4NO3 i 0,3 g P20 5 w postaci superfosfatu. Siew jęczmienia nastąpił 20.V, zbiór 11.VIII. Do doświadczenia 7 użyto obojętnego torfu niskiego z Kamicna (nr 6). Zsstcscwanc tu takie samo nawożenie jak poprzednio. Jęczmień zasiano 3.V, a zebrano 31.VII.

5 Tufy jako nawóz potasowy 147 W okresie wegetacji rośliny doświadczenia 6 zostały silnie zaatakowane mączniakiem i mimo oprysków w kombinacji 3 i 4 zupełnie się nie w ykłosiły. W pozostałych doświadczeniach rozwój przebiegał bez zakłóceń. Jednakże rośliny nawożone małymi dawkami tufu odznaczały się słabym wzrostem. Wyniki tych trzech doświadczeń podano w tabl. 2. Jak widać, w doświadczeniu 5 otrzymano wyjątkowo niskie plony, które należy tłum a czyć kwaśnym odczynem gleby, na który jęczmień jest bardzo wrażliwy. Nawożenie fizjologiczne kwaśnym K2S 0 4 spowodowało dalszą obniżkę plonów jęczmienia. Tuf w tym doświadczeniu stosowany w większych dawkach, odpowiadających 1 1,5 g K20 na wazon, spowodował dość znaczną zwyżkę plonu zarówno ziarna, jak i słomy. Natomiast tuf zastosowany pod jęczmień uprawiany na torfie o odczynie obojętnym spowodował znaczne obniżenie plonu, zwłaszcza ziarna, w porównaniu do kombinacji bez nawożenia potasowego. Działanie nawozowe tufów na plony jęczmienia F ertilizin g effect of tu ffs on burley crops T a b l i c a 2 X. Numer doświadczenia Newożenie F ertilizers Plon pow.suchej masy g/wazon - Yield of air-dry matter g/pot V gleba - s o il Nr 3 gra in VI torf - peat Nr 5 VII torf - peat Nr 6 ф Bez potasu - No potassium 1,9. 5,7 2,1 19,3 19,4 42,9 0,2 g K20 1,3 6,2 0,9 17,1 17,5 42,3 0,5 g K20 tufy 1,5 6,6 14,7 14,3 39,4 l, 0 g K 20 tu ffs 2,8 8,9 14,1 14,3 39,1 1,5 6 *2 4,8 10,8 1,5 15,0 16,8 39,8 2 6 K2Ü k,s 04 0,5 g 1^0 2 4 Przedział ufności przy P - 0,05 Confidence interval 0,6 0,5 * Rośliny zaatakowane mączniakiem Plants attacked by down midlew 4,9 4,3 3,3 6,6 19,0 22,7 20,1 20,2 44,0 44,6 0,22 0,53 0,77 0,86 Ponieważ w warunkach gleby kwaśnej torfowej tufy wykazały pew ne dodatnie działanie nawozowe, starano się następnie zbadać, czy towarzyszące nawożenie w formie fizjologicznie kwaśnej będzie miało istotny wpływ na działanie nawozowe tufów. W tym celu w następnym z kolei ósmym doświadczeniu zastosowano 2 fortny nawożenia azotowego: (NH4)2S 0 4 i NaN0 3. JC*

6 148 Doświadczenie 8 przeprowadzono na piasku luźnym silnie wyługowanym, o odczynie obojętnym (nr 2), według schematu podanego w tablicy 3. Nawożenie azotowe w ilości 0,5 g N na wazon zastosowano: w jednej serii w formie saletry sodowej, w drugiej w postaci siarczanu amonu. Nawożenie fosforowe 0,3 g P 20 5 na wazon dano w postaci superfosfatu. Siew jęczmienia nastąpił 27.V, a zbiór 26.VIII. Wzrost i rozwój jęczmienia przebiegał normalnie. Podczas wegetacji roślin w y stąpiły różnice na korzyść serii nawożonej saletrą sodową w stosunku do nawożonej siarczanem amonu. T a b l i c a 3 D zielenie nawozowe tufów na plony jęczmienia w zależności od form nawożenia azotowego F ertilizin g effect of tu ffs on burley crops in relation to the form of nitrodressing Nawożenie F ertilizers ' azot w postaci nitrogen.. as NaNOi j Plon pow.suchej mesy g/wazon Yield od air-dry matter g/pot azot w postaci,m, nitrogen as (.N V 2S04 Bez potasu - No potasium 6,3 17,5 6,4 10,2 N 0,2 g K20 6,6 13,5 7,0 11,5 0,5 g K20 tufy 8,6 22,8 7,4 12,0 1,0 g к2о tu ffs 8,4 22,3 8,1 13,5 1,5 g fyo 8,5 20,5 8,0 14,5 0,2 g К.р0 8,6 21,0 8,3 12,8 г о ^ 0,5 g К20 10,9 22,1 8,2 14,0 Frzedział i.ifności przy P - 0,05 Confidence interval 0,45 0,62 0,44 0,61 W serii nawożonej N an 03 uwidoczniła się również reakcja roślin na nawożenie potasowe, której nie obserwowano przy nawożeniu siarczanem amonu. Średnie plony jęczmienia uzyskane w tym doświadczeniu podano w tabl. 3. Nie wykazują one większego wpływu fizjologicznie różnego nawożenia azotowego na działanie nawozowe tufu. Mała dawka tufu odpowiadająca 0,2 g K20 na wazon nie wpływ ała na plony ziarna, natomiast większe dawki 0,5, 1,0 i 1,5 g dawały tego samego rzędu zwiększenie plonu (około 30% w stosunku do kombinacji bez potasu), daleko mniejsze zaś w porównaniu z dawką 0,5 g K20 w postaci K2S 0 4. Doświadczenia z owsem. Działanie nawozowe tufów filipowickich na plony owsa badano w 2 doświadczeniach. Doświadczenie 1 założono na piasku kwarcowym luźnym (nr 1). Schemat tego doświadczenia obejmował 2 dawki K20 0,2 i 0,4 g na

7 Tufy jako nawóz potasowy 149 wazon. Jako nawożenie podstawowe dano na wazon 0,5 g N w formie NH4NO3, 0,5 g P2O5 w formie fosforanu dwuwapniowego oraz pożywkę zawierającą M gs04 7H20, CaCl2 i mikroelementy w postaci H3BO4, M ns04 H20, (NH4)2Mo H20, CuS04 5H20, Z ns04 7H20. Owies wysiano 18.IV, zebrano 23.VII W okresie wegetacji w ystąpiła bardzo wyraźna reakcja roślin na nawożenie potasowe, natomiast nie obserwowano działania nawozowego tufów filipowickich. Plony masy roślinnej uzyskane w tym doświadczeniu podane są w tabl. 4. Wykazują one bardzo dużą reakcję owsa na nawożenie potasowe w postaci siarczanu potasu, natomiast bardzo nieznaczną reakcję na nawożenie tufem, bowiem plony ziarna uzyskane na obu dawkach tufu (odpowiadające 0,2 g i 0,4 g K20) były niew iele co wyższe od plonów kombinacji kontrolnej. Doświadczenie 2 przeprowadzono na torfie niskim (nr 6). Schemat doświadczenia był rozszerzony o dawki tufu, odpowiadające 1,0 i 1,5 g K20 na wazon. Nawożenie podstawowe zastosowano w wysokości: 0,1.Działanie nawozowe tuffów na plony owsa F ertilizin g effect of tuff on oat crops T a b l i c a 4 Nawożenie F ertilizers Piasek Sand Nr 1 plon pow.suchej masy yield of air-dry matter g/wazon - g/pot Nawożenie Fert iliz e r s Torf Peat Nr 6 Plon pow.suchej masy y ie ld of air-dry matter g/wazon - g/pot bf.-c potasu - Ko potassium 0,2 g h^o tufy 0,4 g к2о tu ffs 0,2 g K20 л-роо^ 0,4 g X20 7,5 9,8 9,2 20,0 23, Bez potasu - No potassium 0,2 g K20 ü>5 g K2C tufy 1-4 r л 1,0 g KgO tu ffs 1,5 g X20 0, e K 20 JUSO, 0,5 g K20 32, , , 2-54,1 51, ,8 55,4 Przedział ufności przy P - 0,05 Confidence intervel 0,86 1,44 g N jako NH4N 0 3 i 0,3 g P 20 5 w postaci superfosfatu. Siew owsa nastąpił 3.V, sprzęt 9.VIII. Rośliny rosły i rozwijały się bardzo dobrze, jednakże podczas wegetacji nie obserwowano większych różnic spowodowanych nawożeniem. Plony roślin podano w tabl. 4. W tym doświadczeniu przy ogólnie dość wysokim poziomie plonów tuf w dawce odpo

8 150 M. Górski wiadającej 0,2 g i 0,5 g K20 dawał tego samego rzędu zwyżki plonów co siarczan potasowy. Doświadczenia z pszenicą jarą. W doświadczeniu 1 użyto piasku kwarcowego luźnego (nr 1). Tufy stosowano w dwu dawkach odpowiadających 0,2 i 0,4 g K20 na wazon. Rodzaj i wysokość nawożenia podstawowego były takie jak w doświadczeniu z owsem przeprowadzonym na tym samym piasku. Pszenicę zasiano 18.IV, zebrano 28.VII. Wzrost i rozwój roślin przebiegał bez zakłóceń, przy czym obserwowano jedynie efekt nawożenia potasowego w formie K2S 0 4. Plony suchej masy ziarna i słomy pszenicy podano w tabl. 5. Pszenica silnie zareagowała w tych warunkach na nawożenie potasowe, lecz tylko w formie siarczanu potasu. W zakresie badanych dawek tufy nie w y kazały wpływ u na plony ziarna ani słom y pszenicy. Działanie newozowc tufów na plony pszenicy jsrej F ertilizin g effect of tuff on spring wheat crops T a b l i c a 5 Nawożenie F ertilizers piasek lir - sand 1 Plon pow. suchej masy g/wazon Yield of air-dry matter g/pot gleba - s o il Nr 3 Bez potasu - No potassium 4,6 11,0 3,6 11,8 2 6 *2 tufy 4,8 11,5 0,9 9,9 0,4 g K20 tuffe 4,2 12,2 1,3 9,5 0,2 g K20 15,5 30,7 5,8 17,8 1 0,4 g K20 16,9 37,5 6,2 20,5 Doświadczenie 2 z pszenicą jarą przeprowadzono w kulturach glebowych (nr 3). Schemat doświadczenia był taki jak w doświadczeniu poprzednim. Nawożenie podstawowe wynosiło na wazon 0,5 g N w formie NH4NO3 i 0,5 g P2O5 w formie CaH P04 chemicznie czystej soli. Siew nastąpił 16.IV, zbiór 20.VII. Średnie plony ziarna i słomy podano w tabl. 5. Jak widać z przytoczonych danych, wpływ nawożenia tufami na plony pszenicy jarej był ujemny, otrzymano bowiem pewną obniżkę plonów i to zarówno ziarna, jak i sło-my. Doświadczenie z gryką. Jak już zaznaczono we wstępie, gryka w doświadczeniach Boratyńskiego [1] zareagowała dodatnio na nawożenie tufami. Dlatego i tę roślinę włączono do badań.

9 Tuf y jako nawóz potasowy 151 Schemat doświadczenia obejmował 10 kombinacji. Badano tu 4 dawki tufu oraz działanie jego porównywano nie tylko z działaniem siarczanu potasu, ale również z kainitem. Oprócz tego wprowadzono kombinację, w której obok nawożenia tufem dano drobną dawkę K2S 0 4, mającą na celu zaopatrzenie roślin w łatwo rozpuszczalną formę potasu w pierwszym okresie wzrostu. Do doświadczeń użyto gleby bielicowej (nr 3). Nawożenie podstawowe wynosiło 0,3 g N w formie saletry amonowej i 0,3 g P20 5 w postaci superfosfatu. Nawożenie F ertilizers Lziełanie nawozowe tułów na plony gryki igleba nr 3 ) F ertilizin g effect of tu ffs on buckwheat crops Plon pow. suche i*nasy g/wazon Yield of a ir -dry matter g/pot 5» z Isrno K20 w plonie - in crop mg T a b l i c a 6 CoO w plonie - in crop ziarr.o 50 Bez nawożenia - no fe r tiliz e r s 2,0 6,2 0,63 3, ,12 3, Bez potasu - Ko po t e s s iurn 6,9 14,9 0,68 1, ,12 2, ,2 g K20l 7,6 15,5 0,66 1, ,12 3, ,4 g K20 tufy 7,8 15,8 0,63 1, ,12 3, ,6 g к20 tu ffs 9,6 16,4 0,65 1, ,12 3, ,8 g K20J 9,0 17,2 0,65 1, ,12 3, ,2 g Щ 5,8 13,5 0,71 2, ,12 2, ,4 g K20l > «2*>4 8,0 17,4 0,68 3, ,10 3, ,05 k2oj 8,7 16,4 0,63 2, ,10 3, ,05g K20 X2S04 9,1 17,3 0,64 1, ,11 2, ,35g K2O 0,2 g KgC tufy - tu ffs kainit 3,5 15,1 0,72 2, ,12 2, Przedział ufności przy p - 0,05 Confidence interval 0,98 1,39 mg Grykę wysiano 20.V, wschody zaobserwowano 24.V; okres kw itnienia przypadł pomiędzy 12.VI i 10.VII, przy czym pełnia kwitnienia 26.VI. Z roślin nawożonych tufami najlepszy wzrost osiągnęły rośliny na dawce odpowiadającej 0,6 g K20. Grykę sprzątnięto 4.VIII. Średnie plony podane są w tabl. 6. W materiale roślinnym (w nasionach i słomie) po spopieleniu oznaczono zawartość potasu i wapnia metodą fotopłomieniową. W tablicy 6 zamieszczono wyniki tych analiz oraz w y liczone pobranie potasu w mg na wazon. Jak wynika z uzyskanych plonów, gryka zareagowała na zastosowane nawożenie potasowe. Przy 0,2 g K 20 w postaci tufu dało się zauważyć nieco lepsze jego działanie na plon nasion w porównaniu z rów

10 152 noważną dawką siarczanu potasu. Natomiast nieuzasadniona obniżka plonu ziarna wystąpiła przy stosowaniu kainitu w ilości odpowiadającej tejże samej dawce potasu. Przy stosowaniu większych dawek tufu (0,4, 0,6, 0,8 g) wystąpiła taka sama lub niewiele większa zwyżka plonu jak w kombinacji ze stosowaniem 0,4 K20 w postaci siarczanu potasu. Wyniki dotyczące pobrania potasu przez całkowity plon gryki w y kazują, że zwyżki plonów pod wpływem stosowania tufu występowały przy stosunkowo niedużym wzroście pobrania potasu. Stąd wniosek, że mógł tu działać niekoniecznie potas. Z wykonanych w tym doświadczeniu oznaczeń zawartości wapnia widać, że pod wpływem stosow a nia tufu zawartość CaO w plonach roślin wzrastała w porównaniu z jego zawartością przy nawożeniu siarczanem potasu. WNIOSKI Podsumowując wyniki przedstawionych doświadczeń wazonowych należy stwierdzić, że na ogólną ilość 12 doświadczeń zaledwie w dwóch wystąpiło dodatnie działanie nawozowe tufu a mianowicie: w doświadczeniu z owsem na torfie oraz w doświadczeniu z gryką. Natomiast w większości doświadczeń przeprowadzonych z jęczmieniem jako jedną z roślin najbardziej wrażliwych na działanie potasu oraz z pszenicą i owsem działanie tufu nie wystąpiło. Uzyskane wyniki wskazują, że tuf jako nawóz potasowy nie może mieć większego znaczenia praktycznego. Pewne dodatnie działanie nawozowe tufu, występujące w niektórych doświadczeniach, mogło być spowodowane również innymi składnikami pokarmowymi zawartymi w tufie. LITERATURA [1] Boratyński K., Turina Z., Mały sowa E.: Doświadczenia nawozowe z tufami filipowickim i. Roczn. Nauk Roln., 73-A-4, 1956, s [2] Lityński T.: Mączka z tufów filipowickich jako nawóz potasowy. Postępy Nauk Roln., nr 1(31), 1955, s [3] Łuczyk H.: Wartość nawozowa tufów filipowickich. Praca dyplomowa, w y konana w Zakładzie Chemii Rolniczej, [4] Rożen Z.: Dawne lawy Wielkiego Księstwa Krakowskiego. Rozp. Wych. Matem.-Przyrodn., Polska Akademia Umiejętności, 49, [5] S t a r z y ń s к i Z.: Tuf porfirowy z okolic Krakowa: Kainit z Kałusza jako środki nawozowe. Kosmos, 39, 6, [6] Tokarski J.: Termiczna przeróbka tufów okręgu krakowskiego. Buli. Int. Acad. Pol. Sei. Math. 115, 1950.

11 Tuf y jako nawóz potasowy 153 I м. г у р с к и I РЕЗУЛЬТАТЫ ОПЫТОВ ДЛЯ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ЦЕННОСТИ ТУФА В КАЧЕСТВЕ КАЛИННОГО УДОБРЕНИЯ К аф едра А грохим ии Главной С ельскохозяйственной Ш колы, Варш ава Резюме В гг. в кафедре Агрохимии Главной Сельскохозяйственной Школы исследовалась ценность филиповицких туфов в качестве калийного удобрения. Общим числом проведено 12 вегетационных опытов в культурах на почве и песке с различными растениями. Положительное удобрительное действие туфа обнаружилось только лишь в 2 опытах, а именно: в опытах с овсом на торфе и в опыте с гречихой на почве, содержащей очень мало калия, тогда как в остальных опытах, для большинства которых использован был ячмень, как одно из наиболее чувствительных к действию калия растений, а также пшеница и овес, действия туфа не отмечено. Полученные результаты свидетельствуют о том, что применение туфа в качестве калийного удобрения не может иметь большего практического значения. Известноё положительное удобрительное действие туфа, обнаруживающееся в некоторых опытах, могло быть вызвано также и наличием в туфе других питательных элементов. j м. g ó r s k i I RESULTS OF TESTS REGARDING THE VALUE OF TUFF AS A FOTASSIUM FERTILIZER C hair of A g r o ch em istry, C entral S ch o o l o f A g ricu ltu re, W arsaw Summary The potential potassic fertilizer value of crude fineground Filipowice tuffs (from Filipowice voiv. Cracow) was investigated in tests conducted from 1952 to 1955 in the Dept, of Agriculture, Central School of Agriculture. Altogether thirteen pot experim ents with different plants were made on soil and sand cultures. A possitive fertilizing effect of the tuffs was observed in barely two cases, namely with oat on peat soil and with buckwheat on potassium deficient soil. In all other experiments, made mai'nly with barley as a plant specially sensitive to potassium action but also with wheat and oat, no effect of the tuff became potassium. The findings indicate that tuff has no major practical importance as potassic fertilizer. A certain positive fertilizing action of tuff observed in some experiments may also have been due to other nutrient components contained in the tuff. The following soil beds (marked in the tables with corresponding numbers) were used in the experiment:

12 154 M. Górski 1. Loose quart sand, ph around 7, no K2O. 2. Loose fine sand, strongly leached, traces of K Podsolic soil (arable layer from untereated plots of the SO years static experimental field series at Skierniewice). ph of those soils is 4,1, soluble K2O content 5,6 mg/100 g soil by Egner method. 4. Same soils as 3, but from plots with no potassium (NP) treatment. ph 5.2, K20 content 4.2 mg/100 g soil by Egner method. 5. Freshly dug litter peat, ph Lowmoor peat, ph about 7.