Suchość jamy ustnej etiologia, częstość występowania i rozpoznanie na podstawie piśmiennictwa

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Suchość jamy ustnej etiologia, częstość występowania i rozpoznanie na podstawie piśmiennictwa"

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2007, LX, 1, Polish Stomatological Association Suchość jamy ustnej etiologia, częstość występowania i rozpoznanie na podstawie piśmiennictwa Urszula Kaczmarek Xerostomia aetiology, prevalence and diagnosis on the basis of literature Z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecięcej Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek Streszczenie Wprowadzenie: kserostomia występuje u 10% populacji, w tym u 25% osób powyżej 65 roku życia. Rozróżnia się kserostomię prawdziwą spowodowaną zmniejszeniem wydzielanie gruczołów ślinowych i rzekomą objawową. Cel pracy: omówiono częstość występowania, czynniki przyczynowe oraz diagnozę suchości jamy ustnej. Podsumowanie: istotne jest odróżnienie kserostomii spowodowanej hipofunkcją gruczołów ślinowych od objawowej. Postępowanie diagnostyczne oparte jest na ukierunkowanym wywiadzie celem wykrycia schorzeń ogólnych i stosowanych leków powodujących hipofunkcję gruczołów ślinowych, zastosowaniu testu Foxa określającego objawy związane ze zmniejszonym wydzielaniem śliny. W ocenie nasilenia kserostomii stosuje się testy lusterkowy, zmodyfikowany Schirmera i opłatkowy oraz pomiary spoczynkowej i stymulowanej szybkości wydzielania śliny mieszanej. Badania na obecność specyficznych markerów autoimmunologicznych wykonuje się przy podejrzeniu pierwotnego lub wtórnego zespołu Sjögrena. Summary Introduction: Xerostomia - dry mouth - affects 10% of the population, and 25% of people older than 65. We distinguish true xerostomia caused by reduced secretion of salivary glands, and false symptomatic xerostomia. Aim of the study: Prevalence, causative factors and diagnosis of dry mouth were discussed. Conclusion: It is essential to distinguish between xerostomia caused by hypofunction of salivary glands and symptomatic dry mouth. Diagnostic procedure is based on a guided interview in order to detect systemic illnesses and medicaments taken that may cause hypofunction of salivary glands, and the use of Fox s test which defines symptoms connected with reduced salivary secretion. To assess the severity of xerostomia a mirror, modified Schrimer`s and wafer tests are used as well as measurements of resting and stimulated flow rate of mixed saliva. Laboratory tests to detect the presence of specific autoimmunity markers are performed when primary or secondary Sjögren`s syndrome is suspected. HASŁA INDEKSOWE: suchość jamy ustnej, czynniki etiologiczne, częstość występowania, diagnoza, algorytm postępowania diagnostycznego KEYWORDS: xerostomia, aetiological factors, prevalence, diagnosis, algorithm of diagnostic procedure 20

2 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej Wprowadzenie Ślina wytwarzana jest w ciągu doby w ilości 0,5-1 litra u osób dorosłych, przy czym tylko 2-10% jej objętości w nocy. Około 80% wydzielania stymulowane jest przyjmowaniem pokarmu. Podczas snu wydzielanie zmniejsza się i wynosi poniżej 0,25 ml/min, ale w trakcie żucia lub mówienia może osiągać wartość około 10 ml/min. Środowisko jamy ustnej stanowi ślina mieszana całkowita (whole, mixed saliva) będąca mieszaniną wydzielin 6 dużych i około małych gruczołów ślinowych, które są rozmieszczone we wszystkich częściach błony śluzowej z wyjątkiem dziąseł i przedniej części podniebienia twardego. Znajdują się w niej różne elementy, takie jak złuszczone komórki nabłonka, leukocyty (głównie wielojądrzaste obojętnochłonne), drobnoustroje (bakterie, drożdże, wirusy), resztki pokarmowe, płyn dziąsłowy, przesięk surowicy, wydzieliny z nosa i gardła. Duże gruczoły ślinowe wytwarzają około 90% objętości śliny, natomiast resztę małe gruczoły. Ze względu na skład wydzieliny gruczoły ślinowe dzielone są na surowicze, śluzowe i mieszane. Ślinianka przyuszna będąca największym gruczołem ślinowym wytwarza wydzielinę surowiczą, rzadką, wodnistą, bogatą w enzymy. Natomiast wydzieliny pozostałych dużych gruczołów są mieszane surowicze i śluzowe. Ślinianki podżuchwowej z przewagą wydzieliny surowiczej, zaś podjęzykowej z przewagą śluzowej. Wyłącznie wydzielinę śluzową (lepką i gęstą) wytwarzają tylko małe gruczoły znajdujące się na podniebieniu miękkim. Ślina całkowita zawiera 99% wody, pozostałą jej część stanowią związki organiczne (białka, głównie glikoproteiny, różne enzymy) i nieorganiczne (jony wapnia, fosforanowe, węglanowe, sodu, potasu, chlorkowe, fluorkowe i in.). Ślina spełnia wiele ważnych funkcji w jamie ustnej. Jest istotna dla odczuwania smaku, żucia pokarmów oraz ich połykania i trawienia, utrzymania w zdrowiu twardych i miękkich tkanek, kontroli drobnoustrojów, a także prawidłowej artykulacji (10, 11, 15, 18, 37). Odgrywa rolę w percepcji smaku stanowiąc rozcieńczalnik dla substancji smakowych. Przy zmniejszeniu wydzielania śliny wzrasta częstość występowania zaburzenia smaku i zmniejsza się intensywność jego odczuwania (36). Inną ważną funkcją śliny jest zwilżenie błony śluzowej jamy ustnej. Prawidłowy wypływ śliny ułatwia ruchy języka, błony śluzowej i warg, co przyczynia się do oczyszczania jamy ustnej z resztek pokarmowych i bakterii. Ślina również umożliwia właściwe ruchy języka i warg niezbędne dla prawidłowej artykulacji. Połykanie pokarmu stałego wymaga żucia i uformowania kęsa. Prawidłowe wykonanie tych czynności zależy od zwilżenia i śliskości błony śluzowej, obecności zębów i zwilżenia kęsa. Transport kęsa pożywienia przez tkanki jamy ustnej i gardła podczas połykania determinowany jest również właściwościami zwilżającymi śliny. Ze względu na zawartość enzymów trawiennych, takich jak α-amylaza i lipaza ślina zapoczątkowuje trawienie pożywienia do ulegających dalszemu rozkładowi produktów. Chroni również górny odcinek przewodu pokarmowego buforując refluks żołądkowy w rejonie przełyku (38, 39). Zawarte w niej mucyny ochraniają miękkie tkanki jamy ustnej przed urazami. Wiążą się również do błony śluzowej przyczyniając się do zachowania jej integralności i utrzymując odpowiednie nawodnienie. Obecny w ślinie epidermalny czynnik wzrostu stymuluje wzrost i różnicowanie komórek, a zatem ułatwia gojenie uszkodzeń tkanki. Ślina pełni także czynność pierwszej linii niespecyficznej i specyficznej obrony antybak- 21

3 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., teryjnej kontrolując adherencję, metabolizm i wzrost drobnoustrojów. Zawarte w niej nieimmunologiczne wrodzone czynniki antybakteryjne (lizozym, laktoferryna, system ślinowej peroksydazy, system mieloperoksydazy, aglutyniny, mucyny, cystatyny, wydzielnicza IgA, białka bogate w prolinę, histatyny, fibronektyna, β 2 -mikroglobulina, glikoproteiny) i immunologiczne nabyte (IgA, IgM i IgG) hamują kolonizację bakteryjną zębów i błony śluzowej. Ślina wpływa również modyfikująco na przebieg procesu próchnicowego dzięki zdolności do buforowania i neutralizacji kwasów, poprzez rozcieńczanie i usuwanie dietetycznych cukrów oraz dostarczanie jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych niezbędnych do remineralizacji początkowych zmian próchnicowych (11, 18). Cel pracy Na podstawie piśmiennictwa opisano częstości występowania, czynniki przyczynowe oraz rozpoznawanie suchości jamy ustnej, jak również algorytm postępowania diagnostycznego. Definicja kserostomii i częstość jej występowania Termin kserostomia oznacza subiektywne objawy suchości jamy ustnej (dry mouth, mouth dryness, oral dryness) natomiast określenie hiposaliwacja faktyczne zmniejszenie wydzielania śliny. Zatem zmniejszone wydzielanie śliny nie jest synonimem kserostomii, która jest rezultatem odzwierciedlającym końcowy efekt dopływu śliny, odparowania, adsorpcji do błony śluzowej i usuwania przez połykanie. Ślina wydzielana z szybkością prawidłową może ulec odparowaniu dając odczucie suchości, co występuje zwłaszcza u osób oddychających przez usta. Rozróżnia się kserostomię prawdziwą (xerostomia vera, primaria) i rzekomą objawową (xerostomia spuria, symptomatica). Prawdziwa kserostomia wywołana jest zmniejszonym wydzielaniem gruczołów ślinowych przy niezmienionej klinicznie błonie śluzowej (typ I) lub z towarzyszącym jej zanikiem (typ II) i widocznymi zmianami w gruczołach ślinowych, a objawowa kserostomia spotykana jest u pacjentów odczuwających suchość i pieczenie błony śluzowej przy prawidłowej czynności ślinianek oraz braku objawów obiektywnych. Częstość występowania utrzymującej się suchości jamy ustnej oceniano według zróżnicowanych kryteriów (8, 15, 23, 25). Przyjmuje się, że około 10% populacji cierpi na kserostomię, w tym 25% osób powyżej 65 roku życia. Ponadto stwierdzono, iż ona wzrasta wraz z liczbą przyjmowanych leków i współwystępujących schorzeń ogólnych (19, 25). Nederfors i wsp. (25) za pomocą badań ankietowych oceniali częstość występowania suchości jamy ustnej w grupie populacji szwedzkiej obejmującej 3313 osób w wieku od 20 do 80 lat. Wykazały one u ogółu badanych wzrost częstości kserostomii wraz z wiekiem, z 17,4% w wieku 20 lat do 35,9% w wieku 60 lat oraz wyższą u kobiet (27,3%) niż u mężczyzn (21,3%), a także u przyjmujących leki (32,1%) w porównaniu z osobami nie poddawanymi farmakoterapii (16,9%). Trudno jest ocenić ogólną częstość występowania kserostomii i hipofunkcji gruczołów ślinowych ze względu na różnice w kryteriach diagnostycznych. Bergdahl (1) stwierdził występowanie hiposaliwacji definiowanej jako wydzielanie śliny całkowitej niestymulowanej ( 0,1 ml/min.) u 22% kobiet i 15% mężczyzn w wieku lat. Również częstsze występowanie zmniejszenia wydzielania śliny u kobiet niż u mężczyzn wykazali Heintze i wsp. 22

4 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej (17). Chociaż hiposaliwacja wzrasta z wiekiem, głównie z powodu przyjmowania leków powodujących jako efekt uboczny zmniejszenie wydzielania śliny (31) to stwierdzana jest również u osób młodszych. Opisano ją u 20% osób w wieku lat (33). Wykazano również, że występowanie kserostomii u 10% osób w wieku 32 lat było istotnie związane z przyjmowaniem leków, zwłaszcza antydepresyjnych, narkotycznych przeciwbólowych i preparatów żelaza (20). Przyjmuje się, że granicą niskiego wydzielania niestymulowanej śliny całkowitej mieszanej jest szybkość jej sekrecji 0,1ml/min. (7, 33). Limit ten stosowany jest także jako jedno z kryteriów diagnozy zespołu Sjögrena (27). Zespół ten jest autoimmunologiczną egzokrynopatią występującą głównie u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Wyróżnia się formę pierwotną dotyczącą tylko gruczołów ślinowych i gruczołów łzowych oraz wtórną występującą w chorobach tkanki łącznej (np. sklerodermia, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie tarczycy). W tab. I zestawiono powszechnie przyjmowaną kategoryzację szybkości wydzielania śliny mieszanej. Wartości 0,1-0,2 ml/min sugerują niskie wydzielanie, a >0,2 ml/min są uważane za normalne (7, 33). Wykazano, że subiektywne odczucie suchości jamy ustnej występuje często przy szybkości wydzielania poniżej 0,1-0,2 ml/min. (35, 37). Na wydzielanie niestymulowanej śliny całkowitej u osób zdrowych wpływają różne czynniki, takie jak stopień nawodnienia organizmu, pozycja ciała, ekspozycja na światło, uprzednia stymulacja, rytm dobowy, rytm roczny, przyjmowane leki oraz w pewnym stopniu płeć, waga ciała, wielkość gruczołów, oddziaływanie psychiczne (myślenie o jedzeniu i jego widok, apetyt) oraz stres. Rytm dobowy wydzielania niestymulowanej śliny całkowitej opisali Dawes i Ong (6). Stwierdzili oni niższe wydzielanie w godzinach porannych, a wyższe w popołudniowych. U osób z prawidłową szybkością sekrecji w ciągu 3-4 godzin porannych następuje wzrost wydzielania o 25-30% lub o około 0,1 ml/min. (24, 28). Podczas snu wydzielanie gruczołów przyusznych jest zerowe, a podjęzykowych i podżuchwowych utrzymuje się na poziomie podstawowym. Natomiast czynność małych gruczołów ślinowych utrzymuje się przez cały czas i ich lepka wydzielina powoduje śliskość błony śluzowej. Oddziaływanie rytmu dobowego na wydzielanie śliny u osób z hiposaliwacją nie jest dotąd poznane (5), ale może wpłynąć na diagnozę. Wydzielanie śliny cechuje znaczna zmienność osobnicza. Podlega regulacji poprzez autonomiczny system nerwowy; zarówno nerwy parasympatyczne jak i sympatyczne stymulują wydzielanie gruczołów ślinowych. Na regulację nerwową oddziałuje stan psychiczny. Stres i napięcie powodują odczucie suchości jamy ustnej, natomiast wzrost wydzielania następuje w wyniku myślenia o smacznym lub kwaśnym pożywieniu. Dowóz płynów do organizmu i ich bilans ma kluczowe znaczenie dla wydzielania śliny, gdyż wodny komponent śliny zależy od ciśnienia osmotycznego pły- T a b e l a. I. Wydzielanie śliny całkowitej w ml/min Wydzielanie Bardzo niskie Niskie Prawidłowe Ślina spoczynkowa < 0,1 0,1-0,25 0,25-0,35 Ślina stymulowana żuciem parafiny < 0,7 0,7-1,0 1,0-3,0 23

5 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., nów ustrojowych, a zatem odwodnione osoby wytwarzają mniej śliny. Przyjmuje się, że szybkość wydzielania śliny nie jest związana z wiekiem osobniczym u osób powyżej 15 roku życia. W przeszłości uważano, iż wydzielanie śliny zmniejsza się wraz z wiekiem na podstawie badania wykonywanego u pacjentów leczonych z powodu chorób ogólnoustrojowych i przebywających w domach opieki. Aktualne badania wykazują brak lub niewielki wpływ wieku osobniczego na szybkość wydzielania niestymulowanej i stymulowanej śliny u osób zdrowych nieprzyjmujących leków. Jednakże badania histologiczne ujawniają pewną postępującą wraz z wiekiem redukcję komórek wydzielniczych gruczołów, która jest interpretowana jako normalne zmniejszenie nadmiaru komórek niewpływające na zmniejszenie sekrecji (14). Niezależnie od wieku u osób chorujących na przewlekłe choroby systemowe i przyjmujących leki stwierdza się tendencję do redukcji szybkości wydzielania śliny. Stwierdzono częstsze jej występowanie, m. in. u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę, nadciśnienie i HIV oraz leczonych napromieniowaniem w okolicy głowy i szyi (22, 32). Przyczyny kserostomii i hipofunkcji gruczołów ślinowych zestawiono w tab. II. Przyjmuje się, że działanie uboczne ponad 400 leków przyczynia się do redukcji wydzielania śliny oddziałującej negatywnie na jakość życia (2, 9, 19, 30, 34). Rozpoznanie Istotne jest odróżnienie suchości jamy ustnej prawdziwej związanej z hipofunkcją wydzielania gruczołów od kserostomii rzekomej, objawowej, gdyż w przypadku prawdziwej występuje ryzyko zmian patologicznych twardych i miękkich tkanek. Niektóre przyczyny suchości jamy ustnej można wykryć zbierając dokładnie wywiad (np. choroby ogólne, przyjmowane leki), inne wymagają specjalnych testów diagnostycznych (np. dysfunkcja czuciowa) lub wykluczenia (np. psychogenna kserostomia). Znamienne jest, iż skargi na suchość jamy ustnej nie stanowią podstawy rozpoznania zmniejszonego wydzielania gruczołów ślinowych. Stwierdzono, że musi wystąpić obniżenie wydzielania śliny poniżej 50% objętości, aby wystąpiła suchość jamy ustnej (4). Stąd może wystąpić znaczny spadek wydzielania śliny bez świadomości tego faktu. Stanowi to argument za koniecznością wykonywania obiektywnych pomiarów czynności gruczołów ślinowych w diagnozowaniu ich hipofunkcji. Najbardziej przydatne są różne metody oceny czynności gruczołów, do których zalicza się: wywiad z pytaniami o objawy, badanie fizykalne, pomiary wydzielania śliny (sialometria), analiza składników biochemicznych śliny, badanie laboratoryjne surowicy krwi, obrazowanie oraz biopsja gruczołów ślinowych. Podczas zbierania wywiadu poszukuje się występującej w przeszłości choroby lub terapii, które mogłyby spowodować zmiany w czynności gruczołów ślinowych (tab. II). Ponadto zadaje się pacjentowi pytania dotyczące odczuć i wykonywanych czynności związanych z obniżoną ilością wydzielanej śliny. Zestaw 10 pytań opracowany przez Foxa i wsp. (13) tzw. test Foxa (tab. III) jest przydatny w wykryciu osób prawdopodobnie wykazujących prawdziwą hipofunkcję wydzielania. Spośród tych pytań cztery wykazały statystycznie istotną współzmienność z uzyskanym w pomiarze zmniejszeniem ilości wydzielanej śliny. Były to pytania dotyczące odczuwania suchości jamy ustnej podczas jedzenia, potrzeby popijania wodą przy połykaniu suchego po- 24

6 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej T a b e l a I I. Przyczyny kserostomii i hipofunkcji gruczołów ślinowych Przyczyny Choroby/stany ogólnoustrojowe Przykłady pierwotny i wtórny zespół Sjögrena reumatoidalne zapalenie stawów toczeń rumieniowy systemowy sklerodermia, cukrzyca typu 1 i 2 HIV/AIDS sarkoidoza choroba Alzheimera odwodnienie dializoterapia transplantacja szpiku kostnego choroba przeszczep-przeciwko-gospodarzowi Leki antycholinergiczne trójcykliczne antydepresyjne uspokajające diuretyczne przeciwnadciśnieniowe miorelaksacyjne przeciwbólowe antyhistaminowe przeciwparkinsonowe przeciwpadaczkowe antyarytmiczne cytotoksyczne rozszerzające oskrzela Choroby gruczołów ślinowych ostre, przewlekłe i nawracające bakteryjne zapalenie ślinianki (Staphylococcus aureus, Staphylococcus pyogenes, Streptococcus pneumonia, E. coli) zapalenie ślinianki wirusowe (paramycovirus, cytomegalovirus) rozszerzenie przewodów gruczołów ślinowych kamica ślinianki torbiel śluzowa mucocele guzy łagodne (gruczolak pleomorficzny, gruczolak monomorficzny) guzy złośliwe (raki gruczołowo-torbielowaty, śluzowo-naskórkowy, komórek groniastych, guz mieszany złośliwy Radioterapia okolicy głowy i szyi Psychogenna Dysfunkcja czuciowa jamy ustnej stany lękowe i depresyjne 25

7 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., żywienia, trudności w połykaniu i odczucia zbyt malej ilości śliny w jamie ustnej (12). U pacjentów z objawami suchości do określenia jej nasilenia stosuje się wizualną skalę analogową VAS kategoryzującą objawy od braku odczuwania suchości 0 do bardzo dużej suchości 100. Celowe jest również zapytanie o zaburzenia odczuwania smaku spożywanych pokarmów. W badaniu klinicznym zwraca się uwagę na następujące oznaki suchości jamy ustnej: popękania i szczeliny na wargach, sucha, blada, cienka z utratą połysku błona śluzowa, przyczepianie się lusterka stomatologicznego do błony śluzowej podczas badania jamy ustnej, suchy, piekący i bolesny język z drobnymi płacikami i szczelinami, tzw. język truskawkowy, malinowy, obecność lepkiej i pienistej śliny, brak gromadzenia się śliny na dnie jamy ustnej, wypływ mlecznej śliny z przewodów gruczołowych. Duże gruczoły ślinowe mogą być powiększone i bolesne palpacyjnie. Dostrzegalnymi następstwami długotrwałego zmniejszenia wydzielania śliny są zmiany próchnicowe często występujące w miejscach mało podatnych na rozwój choroby (tj. na powierzchniach stycznych zębów przednich żuchwy, na guzkach zębów bocznych oraz w rejonie przyszyjkowym wszystkich zębów), zmiany erozyjne i pęknięcia szkliwa, retencja resztek pokarmowych z powodu zmniejszenia ich usuwania przez ślinę oraz kandydoza i zapalenie kątów ust (9, 15, 21). U pacjentów z ruchomymi uzupełnieniami protetycznymi często występuje zmniejszona retencja protez lub brak ich tolerancji. Spowodowane jest to brakiem dostatecznego zwilżenia podłoża tkankowego i płyty protezy powodującego zmniejszenie adhezji oraz zaburzenie dystrybucji sił okluzyjnych (16). U pacjentów z podawaną w wywiadzie suchością jamy ustnej stosuje się różne testy określające obiektywnie nasilenie zmian oraz ich przyczynę. Zalicza się do nich testy służą- Ta b e l a I I I. Test Foxa Pytania 1. Czy odczuwasz suchość w jamie ustnej w nocy lub po przebudzeniu? 2. Czy odczuwasz suchość w jamie ustnej w ciągu dnia? 3. Czy trzymasz szklankę wody przy łóżku? 4. Czy popijasz przy połykaniu suchego pożywienia? 5. Czy suchość jamy ustnej występuje podczas jedzenia posiłku? 6. Czy masz trudności w połykaniu pożywienia? 7. Czy żujesz gumę codziennie, aby pozbyć się odczucia suchości jamy ustnej? 8. Czy codziennie używasz twardych cukierków owocowych lub miętowych, aby pozbyć się odczucia suchości jamy ustnej? 9. Czy ilość śliny występującej w jamie ustnej wydaje ci się za mała, za duża lub nie zauważasz tego? 10. Czy odczuwasz potrzebę częstego zwilżania jamy ustnej? 26

8 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej ce do oceny nasilenia suchości (lusterkowy, zmodyfikowany Schrimera, opłatkowy), pomiary spoczynkowej i stymulowanej szybkości wydzielania śliny (badanie sialometryczne), oznaczanie składników biochemicznych śliny, poziomu markerów autoimmunologicznych w surowicy krwi oraz obrazowanie, pomiar czynności i ocenę histomorfotyczną gruczołów ślinowych (3, 9, 11, 29). 1. Ocena suchości błony śluzowej Kryteria testu lusterkowego polegającego na ocenie przesuwania lusterka stomatologicznego po błonie śluzowej zestawiono w tab. IV. Test Schrimera stosowany jest rutynowo przez okulistów do oceny nawilżenia oka filmem łzowym, a zmodyfikowana jego forma została zastosowana jako przesiewowy, szybki i obiektywny test mierzący zwilżanie jamy ustnej przez spoczynkową ślinę mieszaną (3). Stosuje się paski z bibuły filtracyjnej z zaokrąglonym końcem i nacięciem na jednym brzegu zaopatrzone w milimetrową podziałkę i nasączone niebieskim barwnikiem. Pasek umieszcza się na dnie jamy ustnej i w odstępach 1, 2 i 3-minutowych odczytuje się zakres zwilżenia paska. Test opłatkowy (wafer test) służy do badania przesiewowego osób ze zmniejszonym wydzielaniem śliny. Mierzy się czas potrzebny do rozpuszczenia standardowego opłatka wykonanego z mąki umiejscowionego na grzbiecie języka (29). 2. Pomiar szybkości wydzielania śliny W ocenie sialometrycznej stosuje się różne formy pomiaru szybkości wydzielania śliny niestymulowanej i stymulowanej zarówno całkowitej mieszanej jak i wydzielin z poszczególnych gruczołów ślinowych (ślina gruczołowa). Pomiary śliny całkowitej są łatwe i wygodne do wykonania zarówno dla lekarza jak i pacjenta. Testem z wyboru do wykrycia zmniejszenia sekrecji jest pomiar wydzielania niestymulowanej śliny całkowitej, gdyż może być ono zmniejszone przy prawidłowym stymulowanym wydzielaniu. Ślinę spoczynkową (niestymulowaną) pobiera się po upływie 1-2 godzin od spożycia posiłku, pacjent usytuowany jest w pozycji siedzącej z głową pochyloną do przodu i otwartymi ustami, a nagromadzoną na dnie jamy ustnej ślinę aktywnie (wypluwa) lub pasywnie (ślina spływa) deponuje do probówki z lejkiem albo zostaje ona pobrana za pomocą miękkiej pipety w ciągu 5 minut. Stymulowaną ślinę pobiera się po uprzednim żuciu (45 ruchów żuchwą w ciągu minuty) kostki parafiny lub bezsmakowej gumy. Pacjent 5-krotnie w odstępach minuty deponuje ślinę do probówki. Następnie oblicza się szybkość wydzielania dzieląc uzyskaną objętość wydzieliny przez czas jej uzyskania. Do pobierania śliny gruczołowej stosuje się specjalne urządzenia np. Carlson-Crittenden collector (9, 11). T a b e l a I V. Kryteria testu lusterkowego Stopień Objawy Iº brak oporu lusterko swobodnie przesuwa się po błonie śluzowej IIº nieznaczny opór odczuwalny mały opór przy przesuwaniu lusterka IIIº znaczny opór znaczny opór podczas przesuwania lusterka, lusterko przykleja się do błony śluzowej 27

9 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., 3. Analiza biochemiczna śliny Ślina stanowi złożoną mieszaninę związków organicznych i nieorganicznych, których stężenia uzależnione są od szybkości jej wydzielania i zdolności sekrecyjnej gruczołów ślinowych. Często w różnych chorobach systemowych i schorzeniach gruczołów ślinowych obserwuje się zmiany w poziomie pewnych składników, jednak nie są to na ogół zmiany specyficzne (9, 11). 4. Badania surowicy krwi Są ważnym aspektem diagnostycznym przy podejrzeniu występowania zespołu Sjögrena. Potwierdzenie rozpoznania stanowi wykrycie specyficznych markerów autoimmunologicznych. W pierwotnym zespole Sjögrena wykrywa się autoprzeciwciała, zwłaszcza anti- -Ro/SSa, anti-la/ssb i czynnik reumatoidalny. Natomiast w chorobach autoimmunologicznych, które mogą powodować wtórny zespół Sjögrena wykrywa się wyższe poziomy przeciwciał przeciwjądrowych ANA. Z kolei nieprawidłowe poziomy anty-sm i anty- -RNP sugerują systemowy toczeń rumieniowy, a podwyższony poziom Scl-70 wskazuje na progresywną systemową sklerodermię. Przeprowadza się także dodatkowo oznaczenia poziomu immunoglobulin w surowicy, szybkości sedymentacji erytrocytów i liczby białych krwinek oraz immunoelektroforezę surowicy i moczu (9, 11). 5. Obrazowanie gruczołów ślinowych Badanie z użyciem tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MR) dostarcza wartościowych informacji w przypadku ostrego lub przewlekłego powiększenia gruczołów ślinowych. Pozwala na rozróżnienie zbitych i torbielowatych mas w gruczole, uwidacznia zlokalizowaną limfadenopatię oraz przydatne jest w wyborze miejsca biopsji tkanki gruczołowej w przypadku zespołu Sjögrena. 6. Sialografia Badanie sialograficzne polega na wstecznym wprowadzeniu płynu zawierającego substancję dającą kontrast na radiogramie drogą głównego przewodu gruczołowego. Pozwala na wizualizację przewodów wyprowadzających i integralność gron wydzielniczych gruczołów. Ma zastosowanie w rozpoznaniu niektórych guzów ślinianek, kamicy i zwężeń przewodów. W zespole Sjögrena występuje charakterystyczny obraz zmian rozszerzone przewody i brak prawidłowej struktury groniastej gruczołu ślinowego (11). 7. Scyntygrafia Badanie scyntygraficzne jest dynamicznym pomiarem czynności gruczołów ślinowych. W celu wykonania badania podaje się dożylnie radioizotop (technet Tc-99m), który emituje promieniowanie gamma. Po akumulacji w komórkach gruczołów zostaje on powoli (spoczynkowo) lub szybko (ze stymulacją) wydzielony przez komórki ze śliną do jamy ustnej. Sekwencyjnie wykonywane skany obrazujące wchłanianie i wydzielanie radioizotopu służą do oceny czynności wydzielniczej gruczołu i przydatności zastosowanej terapii (11). 8. Badanie histomorfotyczne Ostateczną diagnozę zespołu Sjögrena potwierdza badanie histomorfotyczne gruczołu ślinowego. W celu uzyskania materiału wycina się 6-10 małych gruczołów ślinowych znaj- 28

10 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej Ryc 1. Identyfikacja pacjentów z ryzykiem rozwoju hipofunkcji gruczołów ślinowych i i jej powikłań wg Navazesh (21). 29

11 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., dujących się w błonie śluzowej wargi dolnej. W przypadku występowania zespołu Sjögrena obserwuje się przewlekłe, progresywne nacieczenie składające się głównie z limfocytów T, a w znacznie mniejszej liczbie z limfocytów B i komórek plazmatycznych oraz strukturę groniastą i względne zachowanie przewodów gruczołowych. Biopsję cienkoigłową dużych gruczołów ślinowych wykonuje się przy podejrzeniu chłoniaka, a w przypadku wątpliwości diagnostycznych pobiera się wycinek gruczołu (9, 11). Poszczególne etapy postępowania diagnostycznego pomocne we wczesnym rozpoznaniu hipofunkcji gruczołów ślinowych i zapobieganiu rozwojowi zmian związanych z długotrwałym zmniejszeniem wydzielania śliny opracowane przez Navazesha (21) ilustruje ryc. 1. Podsumowanie Suchość jamy ustnej występuje stosunkowo często w populacji, zwłaszcza u osób w starszym wieku i wpływa znacząco na stan zdrowotny jamy ustnej oraz jakość życia. Zmniejszenie wydzielania śliny powodujące kserostomię może być następstwem ubocznego działania leków, objawem wtórnego zespołu Sjögrena związanego ze schorzeniami tkanki łącznej jak również radioterapii okolicy głowy i szyi. Dokładna ocena stopnia zmniejszenia wydzielania śliny pozwoli na wdrożenie odpowiednich nawyków zmniejszających nasilenie dolegliwości i działań terapeutycznych. Piśmiennictwo 1. Bergdahl M.: Salivary flow rate and oral complaints in adult dental patients. Community Dent. Oral Epidemiol., 2000, 28, 1, Ciancio S. G.: Medications` impact on oral heath. J. Am. Dent. Assoc., 2004, 135, 10, Chen A., Wai Y., Lee L., Lake S., Woo S. B.: Using the modified Schrimer test to measure mouth dryness. A preliminary study. J. Am. Dent. Assoc., 2005, 136, 2, Dawes C.: Physiologic factors affecting salivary flow rate, oral sugar clearance, and the sensation of dry mouth in man. J. Dent. Res., 1987, 66, Spec. Iss Dawes C.: The ebb and flow of the salivary tide. W: Cariology for the nineties. Wyd. W. Bowen, L. A. Tabak. University of Rochester Press, Rochester 1993, Dawes C., Ong B. Y.: Circadian rhythms in the flow rate and proportional contribution of parotid to whole saliva volume in man. Arch. Oral Biol., 1973, 18, 9, Ericsson Y., Hardwick L.: Individual diagnosis, prognosis and counselling for caries prevention. Caries. Res., 1978, 12, Suppl 1, Field E. A., Fear S., Higham S. M., Ireland R. S., Rostron J., Willetts R. M., Longman L. P.: Age and medication are significant risk factors for xerostomia in an English population, attending general dental practice. Gerodontology, 2001, 18, 1, Fox P. C.: Differentiation of dry mouth etiology. Adv. Dent. Res., 1996, 10, 1, Fox P. C.: Dry mouth: managing the symptoms and providing effect. J. Clin. Dent., 2006, 17, 2, Fox P. C., Brennan M., Pillemer S., Radfae L., Yamano S., Baum B. J.: Sjogren`s syndrome: a model. J. Am. Dent. Assoc., 1998, 129, 6, Fox P. C., Busch K. A., Baum B. J.: Subjective reports of xerostomia and objective measures of salivary gland performance. J. Am. Dent. Assoc., 1987, 115, 4, Fox P. C., van der Ven P. F., Sonie B. C., Weiffenbach J. M., Baum B. J.: Xerostomia: evaluation of a symptoms with increasing significance. J. Am. Dent. Assoc., 1985, 110, 4, Ghezzi E. M., Ship J. A.: Ageing and secretory reserve capacity of major salivary glands. J. Dent. Res., 2003, 82, 10, Guggenheimer J., Moore P. A.: Xerostomia: etiology, recognition and treatment. J. Am. Dent. Assoc., 2003, 134, 1, Haveman C. W.: Xerostomia management in the head and neck radiation patient. 30

12 2007, LX, 1 Suchość jamy ustnej Tex. Dent. J., 2004, 121, 6, Heintze U., Birkhed D., Bjorn H.: Secretion rate and buffer effect of resting and stimulated whole saliva as a function of age and sex. Swed. Dent. J., 1983, 7, 6, Llena-Puy C.: The role of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis. Med. Oral Patol. Oral Cir. Bucal., 2006, 11, 5, E449-E Matear D. W., Locker D., Stephens M., Lawrence H. P.: Association between xerostomia and health status indicators in the elderly. J. R. Soc. Health, 2006, 126, 2, Murray Thomson W., Poulton R., Broadbent J. M., Al-Kubaisy S.: Xerostomia and medications among 32-year-old. Acta Odontol. Scand., 2006, 64, 4, Navazesh M.: How can oral heath care providers determine if patients have dry mouth? J. Am Dent. Assoc., 2003, 134, 5, Navazesh M., Mulligan R., Komaroff E., Redford M., Greenspan D., Phelan J.: The prevalence of xerostomia and salivary gland hypofunction in a cohort of HIV-positive and at-risk women. J. Dent. Res., 2000, 79, 7, Nederfors T.: Xerostomia and hyposalivation. Adv. Dent. Res. 2000, 14, 1, Nederfors T., Dahlof C.: Effects of the beta-adrenoceptor antagonists atenolol and propranolol on human whole saliva flow rate and composition. Arch. Oral Biol., 1992, 37, 7, Nederfors T., Isaksson R., Mornstad H., Dahlof C.: Prevalence of perceived symptoms of dry mouth in an adult Swedish population relation to age, sex and pharmacotherapy. Community Dent. Oral Epidemiol., 1997, 25, 3, Orellana M. F., Lagravere M. O., Boychuk D. G., Major P. W., Flores-Mir C.: Prevalence of xerostomia in population-based samples: a systematic review. J. Public Health Dent., 2006, 66, 2, Pedersen A. M., Nauntofte B.: Primary Sjogren `s syndrome: oral aspects on pathogenesis, diagnostic criteria, clinical features and approaches for therapy. Expert Opin. Pharmacother., 2001, 2, 9, Rantonen P. J., Meurman J. H.: Viscosity of whole saliva. Acta Odontol. Scand., 1998, 56, 4, Sanchez- Guerrero J., Aguire-Garcia E., Perez-Dosal M. R., Kraus A. Q., Cardiel M. H., Soto-Rojas A. E.: The wafer test: a semi-quantitative test to screen for xerostomia. Rheumatology 2002, 41, 4, Shinkai R. S., Hatch J. P., Schmidt C. B., Sartori E. A.: Exposure to the oral side effects of medication in a community-based sample. Spec Care Dentist., 2006, 26, 3, Ship J. A., Pillemer S. R., Baum B. J.: Xerostomia and the geriatric patient. J. Am. Geriatr. Soc., 2002, 50, 3, Sreebny L. M.: Salivary flow in health and disease. Compend. Suppl., 1989, 13, S Sreebny L. M., Valdini A.: Xerostomia. Part I: Relationship to other oral symptoms and salivary gland hypofunction. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1988, 66, 4, Thomson W. M., Lawrence H. P., Broadbent J. M., Poulton R.: The impact of xerostomia on oral-health-related quality of life among younger adults. Health Qual. Life Outcomes 2006, 3, 4, Wang S. L., Zhao Z. T., Li J., Zhu X. Z., Dong H., Zhang Y. G.: Investigation of the clinical value of total saliva flow rates. Arch. Oral Biol., 1998, 43, 1, Weiffenbach J. M., Fox P. C., Baum B. J.: Dissociation of taste from salivary function. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A., 1986, 83, 16, Wolff M., Kleinberg I.: Oral mucosal wetness in hypo and normal salivators. Arch. Oral Biol., 1998, 43, 6, Valdez I. H., Fox P. C.: Interactions of the salivary and gastro-intestinal systems. Part I. The role of saliva in digestion. Dig. Dis., 1991, 9, 3, Valdez I. H., Fox P. C.: Interactions of the salivary and gastro-intestinal systems. Part II. Effects of salivary gland dysfunction on the GI tract. Dig. Dis., 1991, 9, 4, Otrzymano: dnia 11.XII.2006 r. Adres autorki: Wrocław, ul. Krakowska ukaczm@tlen.pl Tel.: Fax:

Częstoœć występowania suchoœci w jamie ustnej u pacjentów po 65. roku życia Prevalence of dry mouth in patients over 65 years of age

Częstoœć występowania suchoœci w jamie ustnej u pacjentów po 65. roku życia Prevalence of dry mouth in patients over 65 years of age GERONTOLOGIA POLSKA 2018; 26; 190-195 ARTYKUŁ ORYGINALNY/ORIGINAL PAPER Zgłoszono 5.12.2017 zaakceptowano 20.01.2018 Częstoœć występowania suchoœci w jamie ustnej u pacjentów po 65. roku życia Prevalence

Bardziej szczegółowo

KSEROSTOMIA. Kserostomia może być prawdziwa lub rzekoma:

KSEROSTOMIA. Kserostomia może być prawdziwa lub rzekoma: KSEROSTOMIA Kserostomia zwana potocznie suchością jamy ustnej to zespół objawów będących efektem redukcji lub braku wytwarzania śliny. Objawy kserostomii są wynikiem uszkodzenia, niechronionych przez wystarczającą

Bardziej szczegółowo

Objawy suchości jamy ustnej i wydzielanie śliny u chorych na chorobę refluksową przełyku*

Objawy suchości jamy ustnej i wydzielanie śliny u chorych na chorobę refluksową przełyku* Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, 538-546 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Objawy suchości jamy ustnej i wydzielanie śliny u chorych na chorobę refluksową przełyku* Symptoms of xerostomia

Bardziej szczegółowo

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego, 1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i

Bardziej szczegółowo

Badanie zaburzeń wydzielania śliny u pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych

Badanie zaburzeń wydzielania śliny u pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych PERIODONTOLOGIA I CHOROBY BŁONY ŚLUZOWEJ Borgis Prace oryginalne Original papers Badanie zaburzeń wydzielania śliny u pacjentów leczonych z powodu schorzeń kardiologicznych Arkadiusz Sękiewicz 1, Agata

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA. UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie

Bardziej szczegółowo

JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby

JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje. Najczęstsze przyczyny chorób wątroby. Objawy towarzyszące chorobom wątroby SPIS TREŚCI JAK DZIAŁA WĄTROBA? Wątroba spełnia cztery funkcje Wątroba jest największym narządem wewnętrznym naszego organizmu. Wątroba jest kluczowym organem regulującym nasz metabolizm (każda substancja

Bardziej szczegółowo

Układ pokarmowy. czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową

Układ pokarmowy. czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową Układ pokarmowy czyli jak bułeczka przekracza barierę jelitową Układ pokarmowy jest zbudowany z przewodu pokarmowego oraz gruczołów dodatkowych czyli narządów wspomagających jego pracę. Przewód pokarmowy:

Bardziej szczegółowo

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 2005

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 2005 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 5 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego WP i NoZ AM w Lublinie, p.o. kierownika Zakładu: Prof. dr hab. n.

Bardziej szczegółowo

Ocena przepływu śliny u pacjentów z rakiem płaskonabłonkowym błony śluzowej jamy ustnej

Ocena przepływu śliny u pacjentów z rakiem płaskonabłonkowym błony śluzowej jamy ustnej Czas. Stomat., 2005, LVIII, 10 Ocena przepływu śliny u pacjentów z rakiem płaskonabłonkowym błony śluzowej jamy ustnej Salivary flow assessment of patients with oral cavity squamous cell carcinoma Dorota

Bardziej szczegółowo

Przyczyny występowania kserostomii w grupie pacjentów leczonych protetycznie

Przyczyny występowania kserostomii w grupie pacjentów leczonych protetycznie PROTET. STOMATOL., 2016, LXVI, 5: 377-381 DOI: 10.5604/.1222607 www.prostoma.pl Przyczyny występowania kserostomii w grupie pacjentów leczonych protetycznie Reasons for the occurrence of xerostomia in

Bardziej szczegółowo

Jama ustna i ustna część gardła

Jama ustna i ustna część gardła Jama ustna i ustna część gardła Jama ustna Przedsionek Jama ustna właściwa Z przodu ograniczona przez wargi Z tyłu przez łuk językowo-migdałkowy Od dołu dno jamy ustnej Od góry podniebienie twarde i miękkie

Bardziej szczegółowo

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie

PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje

Bardziej szczegółowo

(+) ponad normę - odwodnienie organizmu lub nadmierne zagęszczenie krwi

(+) ponad normę - odwodnienie organizmu lub nadmierne zagęszczenie krwi Gdy robimy badania laboratoryjne krwi w wyniku otrzymujemy wydruk z niezliczoną liczbą skrótów, cyferek i znaków. Zazwyczaj odstępstwa od norm zaznaczone są na kartce z wynikami gwiazdkami. Zapraszamy

Bardziej szczegółowo

KATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ

KATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ DLA STUDENTÓW III ROKU ODDZIAŁU STOMATOLOGII SEMESTR VI (LETNI) 1. Zapoznanie z organizacją Katedry, w szczególności z organizacją Zakładu Chirurgii Stomatologicznej. Powiązania chirurgii stomatologicznej

Bardziej szczegółowo

Ocena ph i pojemności buforowej śliny u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1*

Ocena ph i pojemności buforowej śliny u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1* Czas. Stomatol., 2009, 62, 3, 192-196 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Ocena ph i pojemności buforowej śliny u dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1* Assessment of ph and buffer capacity

Bardziej szczegółowo

Paweł Szwedowicz. Sialoendoskopia w diagnostyce i leczeniu schorzeń gruczołów ślinowych - analiza doświadczeń własnych

Paweł Szwedowicz. Sialoendoskopia w diagnostyce i leczeniu schorzeń gruczołów ślinowych - analiza doświadczeń własnych Paweł Szwedowicz Sialoendoskopia w diagnostyce i leczeniu schorzeń gruczołów ślinowych - analiza doświadczeń własnych XLVIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów Chirurgów Głosy i Szyi; Katowice

Bardziej szczegółowo

i uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia.

i uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia. Załącznik nr 19 Zestawienie stawek jednostkowych dla Ogólnopolskiego programu nowotworów głowy i szyi Stawki jednostkowe określone poniżej dotyczą świadczeń zdrowotnych, które będą udzielane w ramach wdrażania

Bardziej szczegółowo

Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Centralny Szpital Kliniczny

Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii. Centralny Szpital Kliniczny Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Dysphagia in the intensive care unit: epidemiology, mechanisms, and clinical management. Critical Care 2019, marzec Systematyczny

Bardziej szczegółowo

Monika Weber-Dubaniewicz 1, Zdzisław Bereznowski 1, Anna Kędzia 2, Jolanta Ochocińska 3

Monika Weber-Dubaniewicz 1, Zdzisław Bereznowski 1, Anna Kędzia 2, Jolanta Ochocińska 3 PROTET. STOMATOL., 2007, LVII, 5, 339-343 Stężenie białka całkowitego, immunoglobuliny A (IgA,) laktoferyny i lizozymu w ślinie użytkowników akrylowych protez ruchomych z objawami stomatopatii protetycznej

Bardziej szczegółowo

Czy mogą być niebezpieczne?

Czy mogą być niebezpieczne? Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i

Bardziej szczegółowo

Zapalenie ucha środkowego

Zapalenie ucha środkowego Zapalenie ucha środkowego Poradnik dla pacjenta Dr Maciej Starachowski Ostre zapalenie ucha środkowego. Co to jest? Ostre zapalenie ucha środkowego jest rozpoznawane w przypadku zmian zapalnych w uchu

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie wybranych badań fizykochemicznych śliny w diagnostyce stomatologicznej na podstawie piśmiennictwa

Wykorzystanie wybranych badań fizykochemicznych śliny w diagnostyce stomatologicznej na podstawie piśmiennictwa Czas. Stomatol., 2008, 61, 5, 353-358 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Wykorzystanie wybranych badań fizykochemicznych śliny w diagnostyce stomatologicznej na podstawie piśmiennictwa

Bardziej szczegółowo

Tempo wydzielania śliny a stan uzębienia i higiena jamy ustnej w przebiegu młodzieńczego przewlekłego zapalenia stawów u dzieci*

Tempo wydzielania śliny a stan uzębienia i higiena jamy ustnej w przebiegu młodzieńczego przewlekłego zapalenia stawów u dzieci* Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, 547-553 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Tempo wydzielania śliny a stan uzębienia i higiena jamy ustnej w przebiegu młodzieńczego przewlekłego zapalenia

Bardziej szczegółowo

Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011

Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,

Bardziej szczegółowo

Ostre infekcje u osób z cukrzycą

Ostre infekcje u osób z cukrzycą Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni

Bardziej szczegółowo

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,

parametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, 1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te

Bardziej szczegółowo

WZÓR PROFILAKTYCZNEGO BADANIA PACJENTA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM

WZÓR PROFILAKTYCZNEGO BADANIA PACJENTA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM WZÓR PROFILAKTYCZNEGO BADANIA PACJENTA W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM Przedstawiamy badanie w kierunku raka jamy ustnej zamieszczone na stronach Państwowego Instytutu Dentystycznego i Twarzowo-Czaszkowego

Bardziej szczegółowo

Szybkość wydzielania śliny, białko całkowite i ph u dzieci wolnych od próchnicy w wieku od 5 do 18 lat

Szybkość wydzielania śliny, białko całkowite i ph u dzieci wolnych od próchnicy w wieku od 5 do 18 lat PRACE ORYGINALNE Borgis Nowa Stomatol 2019; 24(2):56-61 DOI: https://doi.org/10.25121/ns.2019.24.2.56 *Iwona Przywitowska 1, Urszula Kaczmarek 1, Grzegorz Bartnicki 2, Alina Wrzyszcz-Kowalczyk 1 Szybkość

Bardziej szczegółowo

Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u psów

Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u psów Zewnątrzwydzielnicza niewydolność Roman Lechowski Katedra Chorób Małych Zwierząt z Klinika, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie Niewystarczajace wytwarzanie enzymów trawiennych przez trzustkę

Bardziej szczegółowo

MAM HAKA NA CHŁONIAKA

MAM HAKA NA CHŁONIAKA MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki

Bardziej szczegółowo

NIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1

NIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1 NIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1 Niewydolność nerek Niewydolność nerek charakteryzuje się utratą zdolności do oczyszczania organizmu

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

INTESTA jedyny. oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej

INTESTA jedyny. oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej INTESTA jedyny oryginalny maślan sodu w chronionej patentem matrycy trójglicerydowej Dlaczego INTESTA? kwas masłowy jest podstawowym materiałem energetycznym dla nabłonka przewodu pokarmowego, zastosowanie,

Bardziej szczegółowo

ŚLINA SKŁAD I FUNKCJE. Zakład Chemii Medycznej PUM

ŚLINA SKŁAD I FUNKCJE. Zakład Chemii Medycznej PUM ŚLINA SKŁAD I FUNKCJE Zakład Chemii Medycznej PUM 1 ROLA ŚLINY Najważniejszy czynnik mający wpływ na zachowanie homeostazy w jamie ustnej Zapewnia prawidłowy przebieg wielu procesów warunkujących utrzymanie

Bardziej szczegółowo

Introducing the VELscope Vx. Enhanced Oral Assessment

Introducing the VELscope Vx. Enhanced Oral Assessment Introducing the VELscope Vx Enhanced Oral Assessment Wprowadzenie do VELscope Vx Enhanced Oral Assessment Czym jest VELscope Vx? VELscope Vx, jako najnowszy model z LED Dental's VELscope technology, wykorzystuje

Bardziej szczegółowo

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich

Bardziej szczegółowo

Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI

Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI Załącznik nr 12 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4,

Bardziej szczegółowo

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.

USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia. STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia

Bardziej szczegółowo

Część I Choroba próchnicowa 1. Rozdział 1 Kliniczna kariologia i stomatologia zachowawcza w XXI wieku 3

Część I Choroba próchnicowa 1. Rozdział 1 Kliniczna kariologia i stomatologia zachowawcza w XXI wieku 3 Spis treści [Kolorowe tablice zamieszczone są po stronach 78 i 302] Przedmowa: wskazówki redaktorów dotyczące korzystania z książki Przedmowa do wydania polskiego Autorzy XI XVI XVII Część I Choroba próchnicowa

Bardziej szczegółowo

Czy wiesz, czym jest nowotwór głowy i szyi? Zrozumieć nowotwory głowy i szyi Nowotwory głowy i szyi stanowią 5 % wszystkich zachorowań na raka. Najczęściej rozpoznaje się je i leczy, gdy są w stadium zaawansowanym.

Bardziej szczegółowo

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE

UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU PIOTR TURMIŃSKI Porównanie skuteczności wybranych metod fizjoterapeutycznych w leczeniu skręceń stawu skokowego STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ

Bardziej szczegółowo

Poradnia Immunologiczna

Poradnia Immunologiczna Poradnia Immunologiczna Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli Lublin, 2011 Szanowni Państwo, Uprzejmie informujemy, że w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli funkcjonuje

Bardziej szczegółowo

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )

ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( ) ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,

Bardziej szczegółowo

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT

Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość

Bardziej szczegółowo

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.

Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz

Bardziej szczegółowo

Rok akademicki 2015/2016. Dr hab. n. med. Prof.UR Bogumił Lewandowski

Rok akademicki 2015/2016. Dr hab. n. med. Prof.UR Bogumił Lewandowski Rok akademicki 05/06 () Nazwa Propedeutyka stomatologiczna w pracy położnej () Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod - (4) Studia

Bardziej szczegółowo

Wysypka i objawy wielonarządowe

Wysypka i objawy wielonarządowe Wysypka i objawy wielonarządowe Sytuacja kliniczna 2 Jak oceniasz postępowanie lekarza? A) Bez badań dodatkowych nie zdecydowałbym się na leczenie B) Badanie algorytmem Centora uzasadniało takie postępowanie

Bardziej szczegółowo

Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI

Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI Załącznik nr 11 do Zarządzenia Nr 41/2009 Prezesa NFZ z dnia 15 września 2009 roku Nazwa programu: LECZENIE PIERWOTNYCH NIEDOBORÓW ODPORNOŚCI U DZIECI ICD 10 D80 w tym D80.0, D80.1, D80.3, D80.4, D80.5,

Bardziej szczegółowo

This copy is for personal use only - distribution prohibited.

This copy is for personal use only - distribution prohibited. PROTET. STOMATOL., 2015, LXV, 5, 419-428 Ocena wpływu użytkowania całkowitych protez akrylowych na wydzielanie śliny u pacjentów z cukrzycą typu 2* Streszczenie Wstęp. Cukrzyca to choroba metaboliczna

Bardziej szczegółowo

SERIA PRODUKTÓW TIENS DO HIGIENY JAMY USTNEJ. Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech!

SERIA PRODUKTÓW TIENS DO HIGIENY JAMY USTNEJ. Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech! SERIA PRODUKTÓW TIENS DO HIGIENY JAMY USTNEJ Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech! Znaczenie opieki stomatologicznej Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej 12 września Zęby mają wpływ na: Rozdrabnianie pokarmu Poprawność

Bardziej szczegółowo

Czynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki

Czynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Praca na stopień doktora nauk medycznych wykonana w Katedrze i Klinice Otolaryngologii Kierownik: prof. dr hab. med. Czesław Stankiewicz Krzysztof Kiciński Czynniki ryzyka

Bardziej szczegółowo

PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny

PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA. Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA Zakład Ortodoncji IS Warszawski Uniwersytet Medyczny PROFILAKTYKA WAD NARZĄDU ŻUCIA kierowanie wzrostem i rozwojem narządu żucia w każdym okresie rozwojowym dziecka poprzez:

Bardziej szczegółowo

przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia

przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy

Bardziej szczegółowo

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku Nowotwory złośliwe u dzieci w 2005 roku Urszula Wojciechowska, Joanna Didkowska Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii - Instytut, Warszawa Krajowy Rejestr Nowotworów Niniejsze

Bardziej szczegółowo

TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU

TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU Dla stomatologów, foniatrów, laryngologów, okulistów i fizjoterapeutów WERSJA 2014.2 20 godzin akademickich zrealizowanych

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Choroby błony śluzowej

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Choroby błony śluzowej Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Nazwa modułu Rok studiów 4 Semestr studiów 8 Liczba przypisanych punktów

Bardziej szczegółowo

Karty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi

Karty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi Jama ustna Karty pracy dla grup Przykładowe odpowiedzi Karta pracy I 1. Wykonaj schematyczny rysunek zęba i podpisz jego najważniejsze części. 2. Uzupełnij tabelę. Zęby Rozdrabnianie pokarmu Język Gruczoły

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Błecha Specjalistyczny gabinet lekarski rehabilitacji i chorób wewnętrznych w Żywcu.

Krzysztof Błecha Specjalistyczny gabinet lekarski rehabilitacji i chorób wewnętrznych w Żywcu. Krzysztof Błecha Specjalistyczny gabinet lekarski rehabilitacji i chorób wewnętrznych w Żywcu. Dyslordoza szyjna a zaburzenia neurowegetatywne Dyslordoza of neck and neurovegetative disorders Słowa kluczowe:

Bardziej szczegółowo

DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY. Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa

DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY. Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa 1 PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE Wady rozwojowe Wole Guzki tarczycy Nowotwory tarczycy Zaburzenia

Bardziej szczegółowo

Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego

Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa

Bardziej szczegółowo

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx

Bardziej szczegółowo

Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec

Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Czy to nawracające zakażenia układu oddechowego, czy może nierozpoznana astma oskrzelowa? Zbigniew Doniec Klinika Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc OT w Rabce-Zdroju Epidemiologia Zakażenia

Bardziej szczegółowo

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające

TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY

KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY KARTA ODPOWIEDZI konkurs z biologii dla uczniów szkół podstawowych ETAP SZKOLNY nr zad. max punktów 1. 4 pkt. A. ośrodek dotyku płat ciemieniowy ośrodek ruchowy płat czołowy ośrodek Wernickiego płat skroniowy

Bardziej szczegółowo

Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV

Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV Przedmiot: Podstawy farmakologii i farmakoterapii żywieniowej oraz interakcji leków z żywnością Wykłady (5 wykładów, każdy

Bardziej szczegółowo

WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne.

WIEDZA. K_W01 Zna definicje, cele i metody żywienia klinicznego oraz sposoby oceny odżywienia w oparciu o metody kliniczne. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie kliniczne Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 Zna definicje,

Bardziej szczegółowo

6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej

6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2. Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego DUOKOPT przeznaczone do wiadomości publicznej 6.2.1. Podsumowanie korzyści wynikających z leczenia Co to jest T2488? T2488

Bardziej szczegółowo

Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia.

Rodzaje autoprzeciwciał, sposoby ich wykrywania, znaczenie w ustaleniu diagnozy i monitorowaniu. Objawy związane z mechanizmami uszkodzenia. Zakres zagadnień do poszczególnych tematów zajęć I Choroby układowe tkanki łącznej 1. Toczeń rumieniowaty układowy 2. Reumatoidalne zapalenie stawów 3. Twardzina układowa 4. Zapalenie wielomięśniowe/zapalenie

Bardziej szczegółowo

Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.

Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.

Bardziej szczegółowo

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym

Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W

Bardziej szczegółowo

Próchnica zębów. Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku

Próchnica zębów. Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku Rodzaje zębów Zęby (łac. dens ząb, l.mn. dentes) złożone, twarde twory anatomiczne w jamie ustnej. Stanowią element układu trawienia i służą do rozdrabniania

Bardziej szczegółowo

jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz

jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności

Bardziej szczegółowo

Cewka śluzowa. przeciwwirusowe. Zbiorczy schemat odcinków. wydzielniczych. i przewodów wyprowadzających ślinianek. Pół księżyc

Cewka śluzowa. przeciwwirusowe. Zbiorczy schemat odcinków. wydzielniczych. i przewodów wyprowadzających ślinianek. Pół księżyc JAMA USTNA jest zwilżana wydzieliną (ślina) produkowaną przez drobne gruczoły ślinowe (omówione uprzednio) oraz wydzieliną dużych gruczołów ślinowych (ŚLINIANEK). ŚLINIANKI STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY Duża

Bardziej szczegółowo

Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego

Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego Kierunek Lekarsko- dentystyczny Wydziału Lekarskiego Oddziału Stomatologicznego KARTA PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu, typ przedmiotu (podstawowy, kierunkowy) Stomatologia dziecięca i profilaktyka stomatologiczna

Bardziej szczegółowo

"Przyczyny, diagnostyka i leczenie trudnych zaparć u dzieci " Urszula Grzybowska-Chlebowczyk

Przyczyny, diagnostyka i leczenie trudnych zaparć u dzieci  Urszula Grzybowska-Chlebowczyk "Przyczyny, diagnostyka i leczenie trudnych zaparć u dzieci " Urszula Grzybowska-Chlebowczyk Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: Evidence Based Recommendations

Bardziej szczegółowo

Mam Haka na Raka. Chłoniak

Mam Haka na Raka. Chłoniak Mam Haka na Raka Chłoniak Nowotwór Pojęciem nowotwór określa się niekontrolowany rozrost nieprawidłowych komórek w organizmie człowieka. Nieprawidłowość komórek oznacza, że różnią się one od komórek otaczających

Bardziej szczegółowo

Seria do pielęgnacji jamy ustnej TIENS

Seria do pielęgnacji jamy ustnej TIENS [bbbbbbbkkk [bbbbbbbkkk Zdrowe zęby, wspaniały uśmiech Seria do pielęgnacji jamy ustnej TIENS R&D Center Product Management Dept. Znaczenie opieki stomatologicznej Czy wiesz kiedy jest dzień zdrowych zębów?

Bardziej szczegółowo

Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych

Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych Dr n. med. Jacek Schmidt Oddział Otolaryngologiczny ZOZ MSWiA w Łodzi Operacje endoskopowe

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka próchnicy u kobiet ciężarnych zalecenia dla lekarzy stomatologów

Profilaktyka próchnicy u kobiet ciężarnych zalecenia dla lekarzy stomatologów Profilaktyka próchnicy u kobiet ciężarnych zalecenia dla lekarzy stomatologów W 2014 roku, z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej i firmy Colgate powołany został Polski Oddział Sojuszu

Bardziej szczegółowo

, Urszula Kaczmarek. Szybkość wydzielania śliny u dzieci i młodzieży chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów

, Urszula Kaczmarek. Szybkość wydzielania śliny u dzieci i młodzieży chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223 229 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Anetta Gmyrek-Marciniak B D, F A, D F, Urszula Kaczmarek Szybkość

Bardziej szczegółowo

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta

Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotkach dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja zmian w charakterystyce produktu leczniczego i ulotce

Bardziej szczegółowo

Próchnica u osób dorosłych. Zalecenia higieniczne - informacje dla zespołów stomatologicznych

Próchnica u osób dorosłych. Zalecenia higieniczne - informacje dla zespołów stomatologicznych Próchnica u osób dorosłych Zalecenia higieniczne - informacje dla zespołów stomatologicznych Dokładna diagnostyka choroby próchnicowej uwzględnia:» stopień zaawansowania zmian próchnicowych z użyciem systemu

Bardziej szczegółowo

Zdolność buforowa i ph śliny u użytkowników protez całkowitych badania wstępne

Zdolność buforowa i ph śliny u użytkowników protez całkowitych badania wstępne Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, 571-576 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Zdolność buforowa i ph śliny u użytkowników protez całkowitych badania wstępne Buffer capacity and ph of saliva

Bardziej szczegółowo

Problemy kostne u chorych ze szpiczakiem mnogim doświadczenia własne

Problemy kostne u chorych ze szpiczakiem mnogim doświadczenia własne Problemy kostne u chorych ze szpiczakiem mnogim doświadczenia własne dr n.med. Piotr Wojciechowski Szpiczak Mnogi Szpiczak Mnogi (MM) jest najczęstszą przyczyną pierwotnych nowotworów kości u dorosłych.

Bardziej szczegółowo

Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV

Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV HCV zidentyfikowany w 1989 roku należy do rodziny Flaviviridae zawiera jednoniciowy RNA koduje białka strukturalne i niestrukturalne (co najmniej 10) ma 6 podstawowych

Bardziej szczegółowo

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku

Nowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku Nowotwory złośliwe u dzieci w 2006 roku Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Krajowy Rejestr Nowotworów Niniejsze opracowanie

Bardziej szczegółowo

Onkologia - opis przedmiotu

Onkologia - opis przedmiotu Onkologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Onkologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-On Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj studiów jednolite

Bardziej szczegółowo

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji

Bardziej szczegółowo

Lek. Marcin Polok. Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu. Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci

Lek. Marcin Polok. Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu. Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci Lek. Marcin Polok Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych w zakresie medycyny

Bardziej szczegółowo

Sylabus na rok 2014-2015

Sylabus na rok 2014-2015 Sylabus na rok 04-05 () Nazwa przedmiotu Propedeutyka stomatologiczna w pracy położnej () Nazwa jednostki prowadzącej Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego przedmiot Katedra: Położnictwa (3) Kod

Bardziej szczegółowo

Gdańsk 10.10.2015 r.

Gdańsk 10.10.2015 r. Celiakia- czy nadążamy za zmieniającymi się rekomendacjami Gdańsk 10.10.2015 r. prof. dr hab. n. med. Barbara Kamińska Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdański

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

57.94 Wprowadzenie na stałe cewnika do pęcherza moczowego

57.94 Wprowadzenie na stałe cewnika do pęcherza moczowego ICD9 kod Nazwa 03.31 Nakłucie lędźwiowe 03.311 Nakłucie lędźwiowe w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego 100.62 Założenie cewnika do żyły centralnej 23.0103 Porada lekarska 23.0105 Konsultacja specjalistyczna

Bardziej szczegółowo

GRUCZOŁY ŚLINOWE STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY. Ślina. Główne składniki śliny

GRUCZOŁY ŚLINOWE STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY. Ślina. Główne składniki śliny Ślina GRUCZOŁY ŚLINOWE (1200 ml/24 godz.) produkowana jest przez duże gruczoły ślinowe (ślinianki) i małe gruczoły ślinowe obecne w ścianie jamy ustnej i w języku ślinianka podjęzykowa ślinianka podżuchwowa

Bardziej szczegółowo

Scyntygrafia nerek. Zakład Medycyny Nuklearnej SP CSK Warszawa

Scyntygrafia nerek. Zakład Medycyny Nuklearnej SP CSK Warszawa Scyntygrafia nerek Zakład Medycyny Nuklearnej SP CSK Warszawa Podział badań scyntygraficznych Scyntygrafia nerek Inne Dynamiczna Statyczna Angioscyntygrafia Pomiar klirensu nerkowego Test z kaptoprilem

Bardziej szczegółowo

CHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE.

CHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE. CHOROBA PRÓCHNICOWA U DZIECI W WIEKU 0-5 LAT W POLSCE I NA ŚWIECIE Próchnica zębów o przewlekła, bakteryjna, wieloczynnikowa choroba zakaźna, która aktualnie pozostaje najczęstszym schorzeniem wieku dziecięcego,

Bardziej szczegółowo

ANOREKSJA, jadłowstręt psychiczny (z greckiego an. Zaprzeczanie, órexis pożądanie, apetyt, łaknienie) oznacza brak łaknienia (apetytu).

ANOREKSJA, jadłowstręt psychiczny (z greckiego an. Zaprzeczanie, órexis pożądanie, apetyt, łaknienie) oznacza brak łaknienia (apetytu). mgr Anna Grygny ANOREKSJA, jadłowstręt psychiczny (z greckiego an. Zaprzeczanie, órexis pożądanie, apetyt, łaknienie) oznacza brak łaknienia (apetytu). Jest to zespół występujący w wieku młodzieńczym;

Bardziej szczegółowo

Poradnik pacjenta przed wizytą

Poradnik pacjenta przed wizytą Poradnik pacjenta przed wizytą 1 Analiza składu ciała Podczas pierwszego oraz kolejnych spotkań będziemy dokonywali pomiaru składu i masy ciała na profesjonalnym sprzęcie pomiarowym firmy Tanita. Pomiar

Bardziej szczegółowo