PROGRAMY INFORMATYCZNE DO WSPOMAGANIA DECYZJI W ZAKRESIE REALIZACJI PROCESU PODZIEMNEGO ZGAZOWANIA WGLA (PZW)

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I RODOWISKO RESEARCH REPORTS MINING AND ENVIRONMENT Kwartalnik Quarterly 2/2008 Barbara Białecka *, Dariusz Nowak * PROGRAMY INFORMATYCZNE DO WSPOMAGANIA DECYZJI W ZAKRESIE REALIZACJI PROCESU PODZIEMNEGO ZGAZOWANIA WGLA (PZW) Streszczenie W artykule omówiono dwa autorskie programy słuce do wspomagania procesów decyzyjnych zwizanych z PZW, a mianowicie: - Program BANK, umoliwiajcy dobór wgla do procesu zgazowania, a take analiz wiatowych rozwiza z zakresu PZW. Zawiera on bazy danych o jakoci polskich wgli kamiennych wraz z lokalizacj scharakteryzowanych pokładów wgla, a dodatkowo dostpne dane dotyczce dotychczas zrealizowanych instalacji PZW, co wraz z ocen ekonomiczn poszczególnych rozwiza umoliwi, w zalenoci od lokalnych warunków, dobór optymalnego rozwizania. Ze wzgldu na fakt, e dane techniczne o procesie PZW, dostpne w literaturze wiatowej, s niepełne, program daje tylko pogld na poszczególne rozwizania. - Program SEWOT umoliwia dobór optymalnej, pod wzgldem technicznym, ekologicznym i społecznym, lokalizacji instalacji do PZW. Computer programs for decision assistance in the scope of processing of underground coal gasification (UCG) Abstract In the paper, the following two author s programs were discussed serving to assistance in decision processes connected with UCG: - Program BANK enabling selection of coal to process of gasification, and also analysis of world solutions in the scope of UCG. It contains databases on quality of Polish hard coals together with location of characterized coal seams, and additionally accessible data related to realized up to now UCG installations. This, alongside with economic assessment of individual solutions will make possible, in dependence of local conditions, selection of optimal solution. In view of the fact, that technical data on UCG process, accessible in world literature, are incomplete, program gives only an opinion referring to individual solutions. - Program SEWOT enables selection of optimal, on the technical, ecological and social grounds, location of UCG installation. WPROWADZENIE Z przegldu literatury (Białecka 2006) wynika, e jako i ilo informacji dotyczcych procesów przetwarzania wgla, z uwzgldnieniem zagadnie ochrony rodowiska, a take informacji o wdroonych bd przygotowanych do wdroenia technologiach, obejmujcych ich wycen w powizaniu z efektywnoci ekologiczn, jest niewystarczajca. Stwierdzono równie, e jest to spowodowane midzy innymi brakiem narzdzi informatycznych, umoliwiajcych wieloaspektow ocen procesów * Główny Instytut Górnictwa. 105

2 Mining and Environment przetwórstwa wgla, w tym procesu PZW, dobór technik realizacji procesu (wiercenia, budowa gazogeneratora) i ustalenie optymalnej lokalizacji gazogeneratora. W kadym realizowanym projekcie PZW powinna by zawarta take ocena takich aspektów, jak sterowanie procesem i zbieranie danych. Naley podkreli, e ten etap realizacji procesu stanowi nierozwizany dotychczas kompleksowo problem. Poniej omówiono dwa autorskie programy słuce do wspomagania procesów decyzyjnych zwizanych z PZW. 1. BANK DANYCH O TECHNIKACH I TECHNOLOGIACH WYTWARZANIA SUROWCÓW I NONIKÓW ENERGETYCZNYCH Z WGLA Bank danych, zbiór zawierajcy dane i informacje dotyczce technik i technologii wytwarzania surowców i noników energetycznych z wgla, został utworzony w celu opracowania programu wspomagania decyzji inwestorskich w zakresie doboru optymalnych ekologicznych układów technologicznych przetwarzania wgla. Uytkownik narzdzia ma moliwo komponowania docelowej instalacji z rónych modułowych rozwiza, oszacowanych pod wzgldem ekologiczno-ekonomiczno- -technologicznym. Program BANK zawiera: kryteria techniczne, ekologiczne i ekonomiczne do optymalizacji układów technologicznych, informacje o technikach i technologiach wytwarzania surowców i noników energetycznych z wgla, karty technologii bdce podstawowym nonikiem informacji o konkretnym rozwizaniu, pomocnicze bazy danych o surowcach i nonikach energetycznych. Karty technologii zawieraj informacje niezbdne do przeprowadzenia analiz ekonomicznych i rodowiskowych wybranych technologii przetwórstwa wgla. Informacje te zostały zaczerpnite z dostpnych materiałów, uzyskane od ekspertów, a take stanowi wyniki bada własnych autorów (Adamson, Tonnessen 1980; Armstrong 2000; Białecka 2006a, 2007a, 2007b; Green, Armitage 2002; Kołokołow 2000) Kryteria ekologiczne i ekonomiczne do oceny układów technologicznych W zwizku z tym, e decyzje inwestycyjne pocigaj za sob skutki ekonomiczne, instrumenty umoliwiajce oszacowanie skutków kadej podjtej decyzji s bardzo pomocne. Mog to by rónorodnie zdefiniowane współczynniki, na podstawie których, w zalenoci od typu przedsiwzicia, mona okrela tylko koszt jego realizacji bd efekt ekologiczny i efektywno ekologiczno-ekonomiczn. Obliczenie wartoci współczynników efektywnoci ekonomicznej przedsiwzicia pozwala na uszeregowanie moliwych do podjcia decyzji w zalenoci od ich malejcej atrakcyjnoci (albo zwikszajcych si strat). Okrelenie efektów ekologicznych natomiast umoliwia ocen zmian ilociowo-jakociowych w rodowisku, wynikajcych ze zrealizowania zadania inwestycyjnego. 106

3 Górnictwo i rodowisko Efektywno odniesiona do przetwórstwa wgla, w tym do procesów zgazowania, nie moe by traktowana jako jednolita kategoria ekonomiczna, lecz powinna składa si z trzech wzajemnie uzupełniajcych si czynników, jak sprawno energetyczna uytkowanej technologii, efektywno ekonomiczna oraz skuteczno ekologiczna. Ich znajomo pozwala bowiem na pełn ocen funkcjonowania zakładu w warunkach rynkowych. W opracowanym narzdziu zostały uwzgldnione standardowe, powszechnie stosowane formuły skutecznoci i efektywnoci (Model 2004), w tym: szacowanie skutków dla rodowiska na podstawie analizy, zgodnie z metodyk LCA, NPV (warto zaktualizowana inwestycji netto), ekowskanik Załoenia dotyczce budowy banku danych Do zaprojektowania i utworzenia banku danych zastosowano program Microsoft Acces, umoliwiajcy kreowanie bazy danych pod Microsoft Windows. W ogólnym ujciu jest moliwe wykorzystanie opracowanego narzdzia do: symulacyjnych bada rónych rozwiza technologicznych, bada wpływu rónych czynników, a take warunków wewntrznych i zewntrznych na proces inwestycyjny, oceny ekonomiczno-finansowej zastosowanej technologii. Dane do budowy banku danych Warunkiem utworzenia banku danych jest dostpno danych charakteryzujcych technologie przetwórstwa wgla wraz z cenami i kosztami dostaw. Istotne znaczenie, wpływajce na jako oblicze, maj take dane umoliwiajce precyzyjne odwzorowanie rzeczywistych warunków działalnoci zakładu oraz dotyczce potencjalnych moliwoci realizacji inwestycji, z uwzgldnieniem wystpujcych ogranicze technologicznych, ekonomicznych i lokalizacyjnych. Te konkretne dla kadej technologii informacje stanowi zbiór danych wejciowych do programu wspomagania decyzji. Autorzy, dane technologiczne zaczerpnli z dostpnej literatury, z opracowa niepublikowanych, uzyskali od ekspertów oraz stanowiły one wyniki bada własnych [1 11]. Pozostałe niezbdne do realizacji zakładanego programu wspomagania decyzji dane s zgrupowane w dostpnych bazach danych. Struktura programu Program wspomagania decyzji inwestorskich w zakresie doboru optymalnych układów technologicznych przetwarzania wgla zawiera: podprogram ekonomiczny, podprogram oceny efektywnoci proponowanych rozwiza, według przyjtych wskaników, podprogram optymalizacji decyzji, według przyjtej funkcji celu, bazy danych stanowice: 107

4 Mining and Environment - zbiór danych o krajowych wglach, - zbiór technologii/metod przetwarzania wgla. Podprogram ekonomiczny Pomimo technicznego charakteru banku, ze wzgldu na ekonomiczn funkcj procesów inwestycyjnych, było konieczne uwzgldnienie w procesie jego tworzenia elementów systemu ekonomicznego tak, aby mona było analizowa: koszty inwestycji, koszty eksploatacji, a take oceni wpływ inwestycji na kondycj finansow zakładu. W banku warunki działalnoci zakładu w czasie realizacji inwestycji s przedstawione w formie syntetycznego raportu ekonomiczno-finansowego i zawieraj informacje dotyczce jego moliwoci finansowych. Opracowano dwa podprogramy ekonomiczne, w tym: podprogram rozlicze wyniku finansowego, podprogram kosztów. Podprogram oceny efektywnoci Zagadnienie oceny, tj. wartociowania wpływu procesów inwestycyjnych na rodowisko i porównania nakładów rodowiskowych rónych procesów technologicznych ma sens, gdy spełniaj one te same zadania. Otrzymane wówczas wyniki bd adekwatne. W przyjtej metodzie oblicze jako wskaniki oceny inwestycji przyjto: skuteczno ekologiczn, ekowskanik, ekoefektywno, warto zaktualizowan netto przychodów i kosztów, wskanik efektywnoci przedsiwzicia ekologicznego jako stosunek zdyskontowanych przychodów i kosztów, analiz całkowitych kosztów budowy i eksploatacji instalacji, analiz zysku netto, okres zwrotu. Wszystkie te wskaniki s obliczane dla kadej analizowanej technologii. Naley podkreli znaczenie moliwoci wyboru, który zapewnia analiza powyszych wskaników. Zapewnienie moliwoci wyboru jest bardzo wanym elementem analizy, czsto rozumianej jako pewien proces, którego wynik ma zdecydowa o realizacji lub zaniechaniu realizacji okrelonego przedsiwzicia. Otrzymane wyniki mog słuy do porównania rónych rozwiza i wyboru najkorzystniejszych pod wzgldem ekologicznym w aktualnych warunkach finansowych przedsibiorstwa. Podprogram optymalizacji według przyjtej funkcji celu Wybranie najlepszej moliwoci osignicia celu lub realizacji zadania mona uzna za optymalizowanie (minimalizowanie lub maksymalizowanie) pewnej 108

5 Górnictwo i rodowisko obiektywnej funkcji kryterium takiej, jak na przykład nakłady na redukcj zanieczyszcze lub ekoefektywno. W praktyce nakłady te s uzalenione od techniczno- -ekonomicznych wskaników charakteryzujcych przyjt technologi. W procesie optymalizacji tak dobiera si te wskaniki (w trybie wyboru wariantu technologii), aby koszt inwestycyjny był moliwie najmniejszy. Bazy danych BAZA WGLI Baza zawiera dane dotyczce krajowych wgli (Białecka 2007b; Hankus, Białecka 2005). Podstawowe dane techniczno-ekonomiczne i jakociowe wgli kamiennych wykorzystywane w programie, to: warto opałowa, zawarto siarki i popiołu oraz cena. Ceny wgli odpowiadaj cenom z 2005 roku. W bazie nie uwzgldniono podziału wgli na klasy jakociowe charakteryzujce si tymi samymi parametrami jako- ciowymi. BAZA MODELI DOSTPNYCH I SPRAWDZONYCH ROZWIZA TECHNICZNO-TECHNOLOGICZNYCH W bazie tej zawarte s informacje o zrealizowanych rozwizaniach technologicznych wraz z informacjami dotyczcymi wymaga aparaturowych; dla kadego rozwizania podano jego koszty. Informacje te umoliwiaj porównanie wybranych wariantów inwestycyjnych. Dodatkowo, dla kadej technologii podano: szacunkowe wskaniki jednostkowych nakładów inwestycyjnych odniesione do jednostki produkcji, wskaniki jednostkowych nakładów eksploatacyjnych odniesione do jednostki produkcji. Znajomo powyszych wskaników pozwala na wykonanie wstpnych analiz opłacalnoci inwestycji. Szacuje si, e minimalna ilo danych niezbdna do uruchomienia programu to około 200 informacji zgromadzonych zarówno w bazach danych, jak i w zbiorze danych wejciowych. Informacje charakteryzujce kad dostpn technik/technologi s zgrupowane w tzw. Karcie technologii. W strukturze Karty przewidziano moliwo dowolnego jej rozszerzania/uzupełniania o informacje pozwalajce na pełn ocen danej technologii. Podsumowujc naley stwierdzi, e opracowane narzdzie informatyczne powinno wspomaga podejmowanie decyzji inwestorskich z uwzgldnieniem kryterium ekologiczno-ekonomiczno-technologicznego. 2. WSPOMAGANIE DECYZJI W ZAKRESIE LOKALIZACJI INSTALACJI PZW Wieloletnie badania nad podziemnym zgazowaniem wgla pozwoliły na poznanie roli i znaczenia niektórych parametrów tego procesu. Głównym czynnikiem wpływajcym na przebieg i prowadzenie procesu s uwarunkowania naturalne. Czynniki technologiczne, chocia uzalenione od naturalnych, mona kształtowa w zakresie stosowania technologii udostpniania złoa oraz prowadzenia procesu podziemnego zgazowania. 109

6 Mining and Environment Podstawowe znaczenie dla lokalnych społecznoci oraz rodowiska naturalnego, a take realizacji procesu PZW, ma lokalizacja instalacji Zestawienie czynników istotnych dla wyboru lokalizacji instalacji do PZW Czynniki istotne z uwagi na proces PZW zestawiono w tablicy 1. Czynniki te, a szczególnie zakresy ich zmiennoci, stanowiły podstaw do utworzenia systemu eksperckiego wspomagajcego ocen terenów (SEWOT). Zestawiono je w grupach oddajcych bd własnoci charakteryzujce okrelony obszar, bd główne operacje technologiczne. Dopuszczalny zakres zmiennoci tych czynników okrelono na podstawie studiów literaturowych i bada własnych (Adamson, Tonnessen 1980; Armstrong 2000; Białecka 2007a; Kołokołow 2000). 8.& 87 >&.% +&# # ;## 8 */ / F 9 %! & 73 6'!a T./ "6"!a T 2* '!65!a T 2 '!6#!a T \!"6 'I*3 / *3 9*3/ *3 /J I 87 /* &:!!6)'!!J/*3 9/*3 / 4)!!*3 0/*3\:!! 6 % F / I )$ J / *3 & % A / I/ *3 / J A / & *3 B & / * && G## & 3/ 1 * *3 & / *3/ &/. &/ 3 &*/!$$6''!#6)$ */ '"6)!')6(' *3!"H /. )H 0.3 S */ * 1 7/ * * & /.3)$;'! # ' #(# 6# *3&.& /*3& 870%. & & 2*..*3./ / / & 3/'!6'"a "6(!a/ 0 - / &87 *?& * / *& 110

7 Górnictwo i rodowisko / * / d & &# A & %#%(,B?.1 / 1 // / 87 -/ */. 9*3 / I/*3 / J, 1 %/& &., 1 % & & &, + ; & *3 & 7 ; /*3 *? ; &1 *3& *3 / * < /*3 3 /% '! &. & F"#+&#.&&& * #(# b * )"'" & / */ );)) )$ $ 6)!(HE 4'!!!F /. )%?## 2.2. System ekspercki wstpnej oceny terenu SEWOT Do oceny terenów, na których mona zlokalizowa instalacj PZW, najkorzystniej byłoby zastosowa zaawansowane i kompleksowe metody, których podstaw stanowi ocena ryzyka zagroenia, jakim jest zanieczyszczenie terenu dla zdrowia i ekosystemu. Do przeprowadzenia prawidłowej oceny, z wykorzystaniem tych metod, konieczne s: szczegółowe informacje o terenie, charakterystyki budowy geologicznej terenu, charakterystyki moliwych dróg rozprzestrzeniania si zanieczyszcze oraz szczegółowe informacje o tzw. odbiorniku zanieczyszcze i czasie ekspozycji. Ponadto jest wymagane przeprowadzenie cisłych ocen toksykologicznych. Naley jednak zauway, e w pocztkowej fazie oceny terenu, na ogół brak tak szczegółowych informacji. Autorzy zaproponowali wic stosowanie, tzw. metody uproszczonej oceny zagroenia zwizanej z wyborem lokalizacji instalacji PZW, na podstawie wycinkowych wyników bada i ocen ekspertów. Umoliwia ona, przy 111

8 Mining and Environment ograniczonym zakresie informacji, dobór lokalizacji lub prowadzenie dalszych rozwa- a popartych szczegółowymi badaniami. System został opracowany w celu akwizycji danych, ich agregacji i analizy oraz udostpniania przetworzonej informacji zainteresowanym: lokalnej społecznoci, urzdnikom, przedsibiorcom, projektantom. Na podkrelenie zasługuje fakt, e idea opracowania systemu wstpnej oceny terenu pod ktem lokalizacji instalacji do PZW została zaczerpnita z Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP 2006). Opis działania systemu Z wykorzystaniem systemu dokonuje si wstpnej oceny terenu metod uproszczon, na podstawie informacji ogólnych, zebranych według arkusza przedstawionego w tablicy 2. Po wstpnej ocenie geologicznej, umoliwiajcej okrelenie zasobów wgla, gruboci złoa i głbokoci jego zalegania, pokład mona zakwalifikowa pod wzgldem opłacalnoci ekonomicznej lokalizacji instalacji PZW w danym terenie. W kolejnych krokach oceniane s informacje o: obecnym uytkowaniu terenu, niezbdnej powierzchni do wykonania instalacji PZW, akceptacji społecznej inwestycji, połoeniu terenu w stosunku do wód powierzchniowych, połoeniu terenu w stosunku do zbiorników wód podziemnych, istniejcych lub spodziewanych deformacji terenu, przypuszczalnym negatywnym wpływie zanieczyszcze na rodowisko. Podstaw działania systemu jest analiza przestrzeni dopuszczalnych stanów wektora wejciowego, jakim s wartoci istotnych czynników do wyboru terenu do PZW. Czynniki te s analizowane metod punktowania. Kady czynnik i jego warto maj przypisan pewn wag. Wagi te s sumowane i jest otrzymywana warto liczbowa, która odpowiada kategorii lokalizacji PZW. Ogólnie wyraa si to wzorem Z(Cz,Wa) : > W gdzie: Z(Cz,Wa) zbiór dopuszczalnych par czynników, warto dopuszczalna, W zbiór wszystkich dopuszczalnych wag dla danej pary. Ocen terenu przedstawia wzór gdzie: O c ocena poligonu, W i waga dla danej pary. n O c = W i i= 0 112

9 Górnictwo i rodowisko Ze wzgldu na fakt, e wyznaczenie wartoci wszystkich par (czynnik, waga) jest na tym etapie bada trudne, postanowiono wprowadzi autorsk, uproszczon metod oceny lokalizacji instalacji. W analizowanym przypadku wyniki wstpnej klasyfikacji s obliczane nastpujco: Wstpna ocena lokalizacji instalacji PZW = Z(A1,W) Z(A3,W) Z(A6,W) Z(A7,W) + Z(A2,W) + Z(A4.1,W) + Z(A4.2,W) + Z(A4.3,W) + Z(A5.1,W) + Z(A5.2,W) + Z(A5.3,W) + Z(A5.4,W)+ Z(A5.5,W) Wartoci liczbowe ocenianych czynników zamieszczono w tablicy 2, przy czym naley doda, e wagi tych czynników zostały dobrane na podstawie informacji zawartych w publikacjach, uzyskanych od ekspertów, a take wyników bada poligonowych [1 11]. Otrzymane wagi i przydzielone kategorie dla lokalizacji instalacji do PZW s wykorzystywane do wyznaczenia granic zbioru załoe do PZW. Klasyfikacji wstpnej terenu dokonuje si w zalenoci od uzyskanej punktacji i tak: H;. H / d A! '! (! :! $! == %'&6 8 &. 876.# & & 5'&+ "&- 2.## '"&# ##' L * '! L 1 )! '! L/ " 2.#? ##6 # &?( 4) " \' " \" / ) $ 2 5#( ##' %! 5F. # %#( '" &# '"# #6!6"& )!"O "6)!& ))O )!6)"& ))"O )"6'!& )'O )'" \'!& )'"O 7 *3 I J ))O 0 2 '& ## A!%# % ##1 &, ( (B 7/ * / * C(T)6, / /! " " " C(T'6-I J " " " /! C(T 6 *3 /* 113

10 Mining and Environment!6)! " )!6'! '! / ) " 7 *3 3 2 & ## C"T)6?/*3 & %.. 4) " \ " \" /! C"T'6?/*3& % 4)! " \)! " \ /! C"T 6?/*3.&&; 4) )! \)!: 5 )! \ / " C"T(6?/*3..& 4) )" \) )! )" \' / " C"T"6?/*3/../&& 4) " \' " \ / ) 4 2 5## # %? ### & 8 ) " 8.& ) " >. )' Z )) -& )) ) " B )) B % / )!" 7 *3 )) 8 2 )%## #I# #@ %# ' - ))$ B / )! ))$ 7 *3 )!" - ##$'" Opis funkcjonalny systemu System powstał z wykorzystaniem technologii internetowych, co umoliwia uytkowanie go niezalenie od posiadanego sprztu i systemu operacyjnego. Został on przetestowany na kilku platformach systemowych: Windows 98SE, Windows XP, Linux, QNX, z rónorodnymi usługami LAMP. Na wszystkich tych platformach oprogramowanie działało prawidłowo. Interfejs uytkownika bazuje na interfejsie strony internetowej i składa si z dwóch stron, pierwszej wprowadzajcej dane wejciowe i drugiej z wynikiem oceny lokalizacji. Na pierwszej stronie umieszczono około 160 pól kwestionariusza oceniajcego. Pola oceny s zgrupowane w jednostki tematyczne zagadnie, w których s analizowane poszczególne czynniki. Analizowane zagadnienia zostały w programie tak przedstawione, aby operator mógł wybra z listy dopuszczalne rozwizanie. Znaczna cz dopuszczalnych odpo- 114

11 Górnictwo i rodowisko wiedzi mieci si w kategoriach: tak/nie. Rozpatrywane s wszystkie istotne czynniki i ich wartoci. Takie rozwizanie pozwoliło na proste zdobywanie informacji koniecznych do oceny terenu. Wynikiem działania systemu jest ocena lokalizacji instalacji do PZW. Ocena mie- ci si w kategoriach od małe ryzyko lokalizacji przez ryzyko umiarkowane i due do dyskwalifikacji terenu. Ta funkcja oceny, jak wspomniano, jest realizowana przez zabudowany w programie moduł klasyfikacji terenu, który słuy do podziału terenów w zalenoci od punktacji uzyskanej w klasyfikacji wstpnej. PODSUMOWANIE W pracy zaprezentowano dwa narzdzia informatyczne BANK i SEWOT, które mog by stosowane do wspomagania decyzji dotyczcych realizacji procesu podziemnego zgazowania wgla. Program BANK pozwala na dobór wgla do procesu zgazowania, a take umoliwia analizwiatowych rozwiza z zakresu PZW. Ułatwia podejmowanie decyzji inwestorskich (wybór: technik wiercenia, sposobu budowy gazogeneratora, wykorzystania gazu do produkcji energii elektrycznej i/lub ciepła itp.), a kade rozwizanie zawarte w BANKU jest ocenione z uwzgldnieniem kryterium ekologiczno-ekonomiczno-technologicznego. Program SEWOT umoliwia ocen warunków geologiczno-inynierskich, a informacje w nim zawarte mog by wykorzystane w decyzjach dotyczcych lokalizacji instalacji do PZW. Ta funkcja jest spełniana przez zabudowany w programie moduł klasyfikacji terenu, słucy do podziału terenów w zalenoci od punktacji uzyskanej w klasyfikacji wstpnej. Literatura 1. Adamson M., Tonnessen K. (1980): Environmental aspects of the proposed UCG project site in Washington state. Lawrence Livermore National Laboratory, California. 2. Armstrong W. (2000): Review of underground coal gasification technology advancements, Department of cleaner coal technology, Stafford shire. 3. Białecka B. (2006a): Przegld koncepcji podziemnego zgazowania wgla. Prace Naukowe GIG, Górnictwo i rodowisko nr Białecka B. (2006b): Utworzenie banku danych o technikach i technologiach do wytwarzania surowców i noników energetycznych z wgla. Praca statutowa. Katowice, Główny Instytut Górnictwa. 5. Białecka B. (2007a): Analysis of the impact of natural and technological factors on the underground coal gasification process. Mining Technology (w druku). 6. Białecka B. (2007b): Estimation of coal reserves for UCG in the Upper Silesian Coal Basin, Poland. Natural Resources Research (w druku). 7. Ciechanowicz W., Holnicki P., ochowski A. (1994): System wspomagania decyzji w planowaniu rozwoju ekonomicznego z uwzgldnieniem ochrony rodowiska. Materiały z konferencji nt. Analiza decyzyjna, systemy eksperckie, zastosowania systemów komputerowych. Warszawa, Instytut Bada Systemowych PAN. 115

12 Mining and Environment 8. Green M., Armitage M. (2002): Underground coal gasification in the UK. Paper presented to 18th Pittsburgh coal conference, UK. 9. Hankus A., Białecka B. (2005): Bilans krajowych zasobów do podziemnego zgazowania wgla. Prace Naukowe GIG, Górnictwo i rodowisko nr 4, s Jaros I., Białecka B. (2006): Dostp społeczestwa do informacji o rodowisku teoria. Problemy Ekologii nr 6, s Kołokołow O.B. (2000): Teoria i praktika termochemiczeskoj technołogi dobyczi i pererabotki uglia. Dniepropietrowsk. 12. Model ekologicznego i ekonomicznego prognozowania wydobycia i uytkowania czystego wgla. Tom 2 Ekoefektywno technologii czystego spalania wgla. Katowice, Główny Instytut Górnictwa RSIP (2006): Wdroenie Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP) w województwie lskim dla wsparcia planowania regionalnego i lokalnego, restrukturyzacji regionu oraz zarzdzania w sytuacjach kryzysowych. Gliwice, ISPIK, Katowice, GIG. Recenzent: doc. dr hab. in. Krzysztof Staczyk 116