1. Dzielimy tekst na wypowiedzenia Kiedy na końcu wypowiedzenia kropka jest niepotrzebna?.. 8

Transkrypt

1

2 Spis treści Kilka słów na początek Dzielimy tekst na wypowiedzenia Kiedy na końcu wypowiedzenia kropka jest niepotrzebna? Swoiste znaki interpunkcyjne na końcu wypowiedzenia Interpunkcyjny podział wypowiedzenia złożonego Przecinki w wypowiedzeniu o nietypowym szyku Zastosowanie średnika w podziale wypowiedzenia Jak wydzielać interpunkcyjnie człony wplecione w środek wypowiedzenia? Jak wydzielać interpunkcyjnie imiesłowowy równoważnik zdania? Co trzeba wyodrębnić jako wtrącenie? Uwaga na wołacze i wykrzykniki! Oddzielamy interpunkcyjnie dopowiedzenia Kiedy oddzielamy interpunkcyjnie człony zawierające imiesłowy przymiotnikowe? Kiedy informacje o osobach wymagają wyodrębnienia interpunkcyjnego? Interpunkcja w wyrażeniach porównawczych Dzielimy interpunkcyjnie szeregi Jak sobie radzić z pozornymi szeregami? Interpunkcja w wyliczeniach wersowych i wypunktowaniach Wyróżniamy interpunkcyjnie swoiste fragmenty tekstu Jak zwrócić uwagę czytelnika na coś nieoczekiwanego? Jak zaznaczyć, że w tekście coś opuściliśmy?... 45

3 12. Wzmacniamy interpunkcyjnie podziały w wypowiedzeniu Jak znaki interpunkcyjne mogą sprzyjać jednoznaczności tekstu? Szczególne użycia znaków przestankowych Indeks problemów interpunkcyjnych, które zostały poruszone w książce Indeks wyrazów i połączeń wyrazowych, którebyłyomawianewksiążcelubużytewprzykładach... 60

4 3. Interpunkcyjny podział wypowiedzenia złożonego Wypowiedzenie złożone to bardziej skomplikowana jednostka tekstu. Składa się z dwu lub więcej członów (zdań składowych lub równoważników zdania), które są zwykle połączone spójnikami lub wyrazami czy wyrażeniami o funkcji spajającej. Zdarza się, że człony wypowiedzenia złożonego nie mają między sobą takich łączników. Podstawową zasadą interpunkcyjną jest oddzielanie od siebie przecinkami poszczególnych zdań składowych (też równoważników zdania) wypowiedzenia. Przecinek z reguły stoi przed spójnikiem (lub wyrazem użytym w jego funkcji). Najczęstszymi łącznikami wymagającymi postawienia przed nimi przecinka są: że,który,a,ale,co,jak,kiedy, jaki, to, bo, gdzie, czy, lecz, żeby, aby, gdyż, iż, by, kto, ponieważ, jednak, jeśli, jeżeli, więc, czyli, choć, chociaż, gdyby, natomiast, toteż. Tylkoprzed nielicznymi spójnikami nie stawiamy przecinka w wypowiedzeniu złożonym. Chodzi tu o spójniki, które łączą człony współrzędne. Nazywamy je spójnikami kasującymi przecinki. Należą do nich: i, oraz, lub, albo, czy, bądź, ani, ni. Jednak gdy te spójniki się powtarzają w kolejnych zdaniach składowych w tej samej funkcji, to wymagają przecinków. Jeżeli nie ma spójników czy innych łączników między zdaniami (równoważnikami zdania), które się składają na wypowiedzenie złożone, to człony takiego wypowiedzenia zawsze oddzielamy przecinkami. 13

5 TAK Dziś już wiemy na pewno, że szympansa nie można nauczyć mówić, choćma stosunkowo wysoki iloraz inteligencji. Trzeba mieć niesamowite szczęście, aby trafić szóstkę w lotto. Powoli się przyzwyczajamy do tego, że coraz więcej rzeczy możemy kupić przez internet. Zdecydujemy się na hamburgery zamówimy coś wykwintniejszego? czy I zmęczenie dawało nam się we znaki, iwiarywsukcesubywało. Pociąg zwolnił, przetoczył się przez most, przejechał pod wiaduktem, aż w końcu wjechał na dworzec. NIE TAK Dziś już wiemy na pewno że szympansa nie można nauczyć mówić choćma stosunkowo wysoki iloraz inteligencji. Trzeba mieć niesamowite szczęście aby trafić szóstkę w lotto. Powoli się przyzwyczajamy do tego że coraz więcej rzeczy możemy kupić przez internet. Zdecydujemy się na hamburgery, czy zamówimy coś wykwintniejszego? I zmęczenie dawało nam się we znaki iwiarywsukcesubywało. Pociąg zwolnił przetoczył się przez most, przejechał pod wiaduktem aż w końcu wjechał na dworzec. DOBRE RADY Aby ustalić liczbę zdań składowych, policz orzeczenia (są to przede wszystkim formy osobowe czasownika). Każde z tych zdań wymaga oddzielenia przecinkiem (z wyjątkiem członów rozpoczynających się jednym ze spójników kasujących przecinki). Nie nadużywaj długich wypowiedzeń składających się z wielu członów bezspójnikowych. SZCZEGÓŁOWE SPRAWY I. Nie oddzielamy przecinkami członów o charakterze stałych związków frazeologicznych, mimo że mogą mieć formę zdań składowych wypowiedzenia złożonego. Myśli o sobie Bóg wie co. Zachowywał się jak należy. II. Łączniki zdań składowych wypowiedzenia złożonego mogą być złożone (wielowyrazowe) lub też poprzedzone wyrazami pomocniczymi (np. przyimkami). Wtedy przecinki stawiamy przed całymi wyrażeniami łączącymi. 14

6 Jesteśmy w stanie utworzyć praktycznie nieograniczoną liczbę wyrazów, mimo że liczba dźwięków mowy w każdym języku jest ograniczona. Powinniśmy postępować rozważnie, tak aby przyszłe pokolenia nie miały do nas pretensji. Etruskowie byli ludem, o którego pochodzeniu wciąż niewiele wiemy. III. Spójnik czy wymaga przecinka, gdy wprowadza zdanie podrzędne w wypowiedzeniu złożonym, natomiast gdy występuje w konstrukcjach współrzędnych, przecinek przed nim jest niepotrzebny. Wypowiedzenie złożone podrzędnie: Nie wiem, czy zdążę wrócić do domu przed dziewiątą. Wypowiedzenie złożone współrzędnie: Oddasz mi te pieniądze czy mam jeszcze zaczekać? Wypowiedzenie proste: Możemy się spotkać u mnie, na mieście czy gdziekolwiek. Gdy spójnik czy powtarza się w zdaniu złożonym, zwykle przed każdym z tych spójników stawiamy przecinek. Nie mogę się zdecydować, czy pojechać do Grecji, czy może zwiedzić zamki nad Loarą. Niekiedy przed powtórzonym czy przecinek pomijamy. Jest tak wtedy, gdy ten spójnik można łatwo zastąpić spójnikiem lub. Nie interesowało go, czy wziąć na wycieczkę tę czy inną koszulę. IV. Spójnik a obowiązkowo poprzedzamy przecinkiem, gdy występuje na granicy wypowiedzenia złożonego. Przecinka przed spójnikiem a nie stawiamy w wypowiedzeniach prostych, kiedy chcemy wyrazić relację między jakimiś elementami. Wypowiedzenie złożone: Mam kłopoty, a nikt mnie nie rozumie. Wypowiedzenie proste: Stosunki między mną a rodzicami ostatnio się polepszyły. V. Wyraz i jest najczęstszym spójnikiem kasującym przecinek. Jednak może być poprzedzony przecinkiem, jeżeli występuje w znaczeniu wynikowym (w znaczeniu więc, zatem, toteż). Zob. też o przecinku przed i w wypowiedzeniach z członami wplecionymi (rozdz. 4). Dziura ozonowa się powiększa, i w związku z tym często występują anomalie pogodowe. VI. Zdanie składowe, które uzupełnia treść poprzedniego zdania o rezultat czegoś, uzasadnienie, wyjaśnienie czy sprostowanie, może być oddzielone od reszty wypowiedzenia dwukropkiem. Zwykle jednak można też postawić w tym miejscu przecinek, średnik lub kropkę. Tym razem mi się udało: mama nie zauważyła rozerwanego rękawa koszuli. Według świadków wszystko przebiegało inaczej: zawinili nieprofesjonalnie interweniujący ochroniarze. VII. Niekiedy wewnętrznym znakiem podziału wypowiedzenia złożonego jest średnik (zob. rozdz. 3.2) lub myślnik (zob. rozdz. 12). 15

7 13. Jak znaki przestankowe mogą sprzyjać jednoznaczności tekstu? Pisząc tekst, powinniśmy unikać niezamierzonej wieloznaczności. Pomocne w tym mogą się okazać znaki interpunkcyjne (przede wszystkim myślnik, choć możliwy jest też przecinek). Jeśli użycie jakiegoś znaku sprawi, że dane wypowiedzenie dzięki temu stanie się jednoznaczne, należy go zastosować. Robimy tak nawet wtedy, gdy ogólne wskazówki normatywne dla poszczególnych związków czy konstrukcji składniowych przewidują inną interpunkcję (zob. szczegółowe uwagi o interpunkcji z rzeczownikami odczasownikowymi w rozdziale 4.2, a także o stosowaniu przecinka przed spójnikiem i). Takie wyjście należy jednak stosować wyjątkowo. Znacznie lepszym rozwiązaniem jest przeredagowanie tekstu tak, aby był jednoznaczny i zgodny z normami użycia znaków przestankowych. TAK W razie stwierdzenia jakichkolwiek usterek fabrycznych klientów prosimy o zgłoszenie się do działu reklamacji wceluwymianyproduktu. NIE TAK W razie stwierdzenia jakichkolwiek usterek fabrycznych klientów prosimy o zgłoszenie się do działu reklamacji wceluwymianyproduktu. 50

8 TAK Po wyjeździe Zosi brakowało wszystkiego. Brakowało mu w pokoju wieszaka do powieszenia płaszcza, i paru innych drobiazgów. NIE TAK Po wyjeździe Zosi brakowało wszystkiego. Brakowało mu w pokoju wieszaka do powieszenia płaszcza i paru innych drobiazgów. DOBRE RADY Staraj się unikać stosowania przecinka w miejscach sprzecznych z normami interpunkcyjnymi (mimo że może to się przyczynić do jednoznaczności tekstu). Pamiętaj, że o jednoznaczności tekstu zwykle decyduje nie interpunkcja, lecz budowa wypowiedzenia. SZCZEGÓŁOWE SPRAWY I. Bardzo często żaden zabieg interpunkcyjny nie zapobiegnie wieloznaczności wypowiedzenia. Aby zdanie było jednoznaczne, konieczne jest wówczas przeredagowanie całego wypowiedzenia lub uzupełnienie go jakimiś wyrazami. Wieloznaczne: Jednoznaczne: Pasażerowie z bagażami mieli duże kłopoty. Jedynym wyjściem było wynajęcie mieszkania. Pasażerowie, którzy podróżowali z bagażami, mieli duże kłopoty. albo Pasażerowie mieli duże kłopoty z bagażami. Jedynym wyjściem było wynajęcie komuś mieszkania. albo Jedynym wyjściem było wynajęcie od kogoś mieszkania. 51

9