1 O KULTURZE JĘZYKA POLSKIEGO

Transkrypt

1 POWTÓRKA Z JĘZYKA POLSKIEGO PRZYPOMNIENIE PODSTAW I KILKA REFLEKSJI STRESZCZENIE Chodzi mi o to, aby język giętki Powiedział wszystko, co pomyśli głowa. Juliusz Słowacki Rozdział ten powstaje z myślą o jak najbardziej praktycznym przypomnieniu ważnych informacji na temat języka polskiego. Często może okażą się wręcz banalne, ale wiele z nich, miejmy nadzieję, odświeży lekko już zapomniane informacje albo zachęci do ich dalszego zgłębiania. Liczne przykłady z tłumaczeń mają pomóc w utrwaleniu przydatnych zasad języka polskiego. Norma opisuje elementy systemu języka uznawane za wzorcowe i poprawne; określa, czy dana forma językowa jest poprawna czy błędna. Uzus przyjęty w danej społeczności sposób posługiwania się systemem językowym, jego jednostkami i regułami ich łączenia. System zbiór elementów języka i relacji zachodzących między nimi. 1 O KULTURZE JĘZYKA POLSKIEGO Języka uczymy się od kogoś. Najpierw od rodziców. Dobrze, jeżeli już rodzice mówią do nas poprawnie i zwracają uwagę na używaną przez nas poprawność form językowych. Gorzej, jeśli czekają oni aż nauczymy się polszczyzny kiedyś, w przyszłości i odkładają naukę języka ojczystego ad calendas Graecas. W szkole uczymy się języka polskiego potocznego, choć poloniści będą starali się, byśmy poznali styl klasyczny i docenili jego estetyczne walory, byśmy wyrobili sobie styl indywidualny, wyrażając w ten sposób własną oryginalność. Pozostali nauczyciele będą pracować nad naszą znajomością stylu naukowego różnych dziedzin nauki, wtłaczając w nasze obyczaje precyzyjność wypowiedzi i właściwe użycie terminologii. Dobrze, jeżeli będziemy mieli świadomość, że do końca życia uczymy się języka ojczystego. Dobrze, jeżeli mamy odwagę błądzić pomiędzy normą a uzusem: przyjętą poprawnością a obyczajem językowym, budować swój język, bo jego granice, to granice naszego świata (Ludwig Wittgenstein). Gorzej, jeżeli trwamy niewzruszenie na stanowisku, że na pewno mówimy poprawnie, o czym świadczą bardzo dobre oceny w szkole. Nie mamy potrzeby nic zmieniać, bo jesteśmy autorytetem językowym. 1.1 Norma a uzus w pracy tłumacza Czasami trudno powiedzieć, czy wybrana forma językowa jest poprawna, czy nie. Wyodrębniono więc normę wzorcową, właściwej kontaktom publicznym, oficjalnym i normę użytkową potoczną oraz środowiskową, cechującą kontakty nieoficjalne. Trzeba mieć jeszcze świadomość zmienności normy.

2 Nie zawsze też możemy powiedzieć, że dana forma jest błędna, niepoprawna, czasem jest nadużywana albo można użyć innej, lepszej formy. Można odróżnić normę zwyczajową (uzus) od normy skodyfikowanej. Pierwsza powstaje przez społeczną akceptację, druga przez wyraźne sformułowanie jej przez ekspertów. Dla tłumacza czy twórcy instrukcji lepiej, jeżeli Rada Języka Polskiego uzna potrzebę tworzenia normy wzorcowej. Powstanie wtedy wzorzec, do którego w momencie wątpliwości będzie można się odwołać. Warto pobudzać krytyczny stosunek do własnych tekstów i po ich napisaniu odwołać się do autorytetu słownika czy Rady Języka Polskiego, korzystając z jej poradni, zajrzeć do korpusu języka polskiego lub skorzystać z usług korektora czy redaktora tekstu. Gdyby tłumacz krytycznie podszedł do swojej pracy, nigdy nie mielibyśmy znaczeniowego potworka mapa drogowa powstałego z Bushowskiego roadmap. I nie męczylibyśmy się z dziwactwami: Mapa drogowa wejścia Polski do strefy euro, Mapa drogowa błędów i zaniechań w sprawie Krzysztofa Olewnika. Przecież w języku polskim istnieją słowa: plan, schemat, harmonogram. Trzeba jednak przyznać, że zwyczaj językowy, upowszechniony w społeczności, staje się podstawą kształtowania się normy językowej. Rozpowszechniające się pewne elementy nawet niepoprawne mogą zostać uznane za poprawne najpierw w ramach normy użytkowej, skąd po jakimś czasie mogą przejść do normy wzorcowej. 1.2 Nowomowa Problemem w pracy tłumaczy stają się kalki językowe. Słowo nowomowa to kalka językowa słowa newspeak wymyślonego przez Orwella na potrzeby fabuły powieści Rok Pojęcie nowomowy wykroczyło poza ramy powieści i jest używane na określenie języka stwarzanego przez tłumaczy posługujących się kalkami językowymi, które w języku ojczystym znaczą niewiele. Niebezpieczeństwo wystąpienia obrażeń w wyniku brakującej pokrywy (niem. Verletzungsgefahr durch fehlende Abdeckungen ) w wyniku (czego?) w wyniku braku pokrywy. 1.3 Innowacje Innowacje, czyli nowe elementy w systemie językowym. Powstają czasem z powodu nieświadomości użytkowników języka, wskutek nieznajomości reguł językowych, a czasem jako celowe działanie. Uzupełniają system, aby nazwać dekomunizacja, walentynki, samochód, tlen. Regulują, rozszerzają, precyzują. Oceną innowacji zajmuje się językoznawstwo normatywne. Jeżeli innowacja nie zostanie zaakceptowana, staje się błędem językowym. 1.4 Rodzaje błędów językowych Błędy fleksyjne nieodmienianie lub błędna odmiana wyrazów, nadawanie rzeczownikom niewłaściwego rodzaju, błędne stopniowanie przymiotników, stosowanie niewłaściwego rodzaju stopniowania, brak rozróżnienia między żeńską i męską formą czasowników, błędna forma czasowników powstająca na skutek skrzyżowania różnych wzorców. Błędy składniowe naruszenie związku zgody, rządu, użycie przyimka w niewłaściwym znaczeniu, łączenie różnych konstrukcji składniowych, błędne zastosowanie imiesłowowych równoważników zdań, niewłaściwy szyk wyrazów. Błędy leksykalne dotyczą znaczenia wyrazów, jak niewłaściwe znaczenie, zbędne zapożyczenie, niewłaściwy wyraz bliskoznaczny, nadużywanie wyrazów o szerokim zakresie, nadużywanie

3 modnych słów, niewłaściwe użycie lub nadużywanie zaimków osobowych i nieokreślonych, pleonazmy, błędna frazeologia. Błędy stylistyczne wielosłowie, wieloznaczność, skróty myślowe, mieszanie stylów, ubóstwo słownictwa ujawniające się nadużywaniem zaimków, nieuzasadniona stylizacja językowa, używanie wyrazów zakłócających komunikatywność. 1.5 Jak szukać odpowiedzi w kwestiach poprawnościowych? Odpowiedź: zapytać kogoś, kto wie. Oprócz znajomego posługującego się pięknym językiem, można zapytać polonisty, dać tekst do poprawy korektorowi czy samemu zajrzeć do słowników. Podstawowe słowniki są wydawane przez PWN: Wielki słownik ortograficzny z zasadami pisowni i interpunkcji, Wielki słownik poprawnej polszczyzny, Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, Słownik języka polskiego, Wielki słownik wyrazów obcych, Wielki słownik paronimów, czyli wyrazów mylonych, Wielki słownik frazeologiczny z przysłowiami. Dostępny jest Słownik gramatyczny języka polskiego (Zygmunt Saloni, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Włodzimierz Gruszczyński, Danuta Skowrońska) w postaci programu komputerowego na płytę CD ROM. Do płyty dołączona jest książka przedstawiająca podstawy teoretyczne słownika zarys fleksji oraz instrukcję użytkowania programu. Na stronie dostępny jest Uniwersalny słownik języka polskiego. Dostępny jest także korpus języka polskiego, czyli fragmenty tekstów ukazujące, w jakich kontekstach dane słowo jest używane. Na stronie można korzystać z poradni językowej oraz przejrzeć odpowiedzi na zadane dotąd pytania. 2 POWTÓRKA Z NIEKTÓRYCH ZAGADNIEŃ GRAMATYKI NA POTRZEBY TEKSTÓW TECHNICZNYCH 2.1 Wprowadzenie XX wiek to czasy rozkwitu teorii gramatycznych związanych z próbami formalizacji języków. Te prace okazały się przydatne dla współczesnej informatyki. Dla nas jednak przydatna okaże się tradycyjna gramatyka według Zenona Klemensiewicza, posługująca się kategoriami zapożyczonymi z języka łacińskiego. 2.2 Składnia i związki międzywyrazowe Części zdania rozbiór zdania pojedynczego Wyróżnia się 5 części zdania: podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawkę i okolicznik. Związek główny tworzą podmiot i orzeczenie. Dopełnienie, przydawka i okolicznik są określeniami występującymi w grupie podmiotu lub orzeczenia.

4 Podmiot Podmiot to podstawowa część zdania, najogólniej, określająca wykonawcę czynności. Wyróżniamy kilka rodzajów podmiotu: Gramatyczny rzeczownik w mianowniku, zaimek rzeczowny w mianowniku, zaimek pytający i nieokreślony. Logiczny rzeczownik w innym niż mianownik przypadku lub inne części mowy o znaczeniu rzeczownikowym przymiotnik, imiesłów odmienny, liczebniki główne, liczebniki porządkowe, bezokoliczniki. Domyślny wykonawcy czynności domyślamy się na podstawie formy orzeczenia. Uwaga: Istnieją zdania bezpodmiotowe. Orzeczenie Orzeczenie to określenie czynności lub stanu, w jakim znajduje się podmiot. Wyróżniany orzeczenie: Proste czasownik w formie osobowej. Złożone inaczej imienne, złożone z łącznika (osobowa forma czasownika: być, stać się, zostać, robić się, partykuła to), orzecznika (rzeczownik i zaimki rzeczowne w narzędniku, przymiotnik i zaimki przymiotne w mianowniku, imiesłowy bierne, czynne, przymiotnik w formie rzeczownikowej, wyrażenie przyimkowe, wyrażenia porównawcze, zaimki, liczebnik, bezokolicznik). Eliptyczne w orzeczeniu tym pominięty jest łącznik, funkcję orzeczenia przejmuje orzecznik. Opisowe w funkcji orzeczenia występują stałe związki frazeologiczne, np. wyjść za mąż, brać udział, mieć czas, być pod ręką, być w pogotowiu, mieć się na baczności, mieć na oku. Przydawka Wyróżniamy kilka rodzajów przydawki: Przymiotna jej funkcję pełnią przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki przymiotne, liczebniki. Rzeczowna rzeczowniki, w związku zgody z wyrazem określanym, rzeczowniki, w związku rządu z wyrazem określanym, przydawka dopełniaczowa. Przyimkowa wyrażenie przyimkowe. Dopełnieniowa przy rzeczownikach utworzonych od czasowników lub przymiotników mających dopełnienia odpowiadają na pytania przypadków zależnych, jak dopełnienia. Okolicznikowa przy rzeczownikach utworzonych od czasowników odpowiadają na pytania okoliczników, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe. Dopowiadająca rozwinięte określenia rzeczowników zawierające dodatkowe informacje. Dopełnienie Wyróżniamy dopełnienie: Bliższe zwykle w bierniku po czasownikach przechodnich, po zamianie strony czynnej na bierną dopełnienie bliższe staje się podmiotem. Dalsze po zamianie strony czynnej na bierną dopełnienie dalsze nie ulega zmianie. Okoliczniki Wyróżniamy okoliczniki:

5 Miejsca odpowiadają na pytania: gdzie, skąd, dokąd, którędy? Czasu odpowiadają na pytania: kiedy, jak długo, odkąd, dopóki, jak często? Sposobu odpowiadają na pytania: jak, w jaki sposób? Stopnia określenie siły, intensywności zjawiska. Przyczyny odpowiadają na pytania: dlaczego, z jakiej przyczyny? Celu odpowiadają na pytania: po co, w jakim celu? Miary odpowiadają na pytanie: ile? Względu odpowiadają na pytania: pod jakim względem, ze względu na co? Warunku odpowiadają na pytania: pod jakim warunkiem, w jakich warunkach? Przyzwolenia odpowiadają na pytanie: pomimo co? Sytuacyjny odpowiadają na pytanie: w jakiej sytuacji? Związek zgody, rządu, przynależności Związki wyrazów w zdaniach: Logiczne: Przynależności zachodzi pomiędzy wyrazem nieodmiennym a wyrazem przez niego określanym, forma drugiego wyrazu nie zmienia się, np. czytam głośno (czytałam głośno, czytałbym głośno, czytają głośno). Gramatyczne: Zgody uzgodnione są formy gramatyczne obu wyrazów, np. dobry kolega (dobrego kolegi, dobremu koledze; oba wyrazy uzgadniają swoją formę). Rządu forma jednego wyrazu jest uzależniona od formy drugiego wyrazu, np. wrzask psów (wrzask kogo? czego? psów; pierwszy wyraz decyduje o formie drugiego wyrazu). 2.3 Szyk zdania Swoboda szyku polskiego zdania nie oznacza całkowitej dowolności. Podmiot powinien stać przed orzeczeniem. Jeżeli dopełnienie będące w bierniku ma formę równoważną mianownikowi, musi stać po orzeczeniu dla odróżnienia go od podmiotu będącego zazwyczaj w mianowniku, np.: Wilki zjadły tygrysy. Tygrysy zjadły wilki. Przydawka musi stać obok określanego rzeczownika przymiotna przed nim (mleczne cukierki), po nim przydawka rzeczowna (czekolada Jurka), przyimkowa (cukierki z mleka) oraz przydawki wyrażające cechy stałe (cukierki mleczne). Dopełnienia powinno stać po orzeczeniu, najpierw dopełnienie bliższe, później dalsze według kolejności przypadków, w jakich zostały użyte wyrazy pełniące funkcję dopełnienia. Okoliczniki czasu i miejsca mogą być na początku lub na końcu zdania. Na początku i na końcu nie należy umieszczać jednosylabowych form fleksyjnych zaimków osobowych i zaimka zwrotnego: go, mi, się.

6 2.4 Strona czynna, bierna, zwrotna Jeżeli dopełnienie będące w bierniku ma formę równoważną mianownikowi, np.: Wilki zjadły tygrysy. Tygrysy zjadły wilki, można użyć strony biernej: Wilki zostały zjedzone przez tygrysy, tygrysy zostały zjedzone przez wilki. Problem niejednoznaczności tekstu znika. Należy jednak pamiętać, że nadużywanie strony biernej powoduje, iż tekst staje się mało komunikatywny. 2.5 Czasowniki modalne i wyrażenia deontyczne Często na podstawie form gramatycznych tekstu możemy określić, jaki jest stosunek nadawcy do opisywanych spraw. Tę informację nazywamy modalnością. Tekst może więc zawierać: stwierdzenie, przypuszczenie, pytanie, żądanie, wyraz emocji i pragnień. W instrukcji na pewno należy unikać modalności typu przypuszczenie: Chyba należy przeciąć czerwony kabel. Unikamy więc wyrażeń typu: podobno, na pewno, chyba. W instrukcji znajdą się wyrażenia o charakterze rozkazów o różnym stopniu kategoryczności od prośby, rady aż po nakaz. Muszą to być wyrażenia ściśle przypisane danej kategorii rozkazu. Przekonanie, że należy zrobić tak a nie inaczej, co w efekcie daje postawę nakłaniającą, wyrazić można za pomocą modalności deontycznej, tj.: Zalecenia (nakazy): powinien, trzeba, należy. Zakazy: nie wolno. Pozwolenia: wolno, można. 2.6 Zdanie bezpodmiotowe Zdania bezpodmiotowe to zdania typu: Wykonano obwolutę na książkę czy Rozpoczęto procedurę odliczania. Są one bardzo przydatne w sytuacji, kiedy w oryginale, zwłaszcza angielskim lub niemieckim, występuje strona bierna. Większość konstrukcji strony biernej można z powodzeniem zastąpić zdaniem bezpodmiotowym, które w języku polskim brzmi znacznie naturalniej i jest łatwiejsze do zrozumienia. 2.7 Kilka słów o interpunkcji Podczas tłumaczenia należy pamiętać, że zasady rządzące interpunkcją języka źródłowego mogą się znacznie różnić od zasad rządzących interpunkcją języka docelowego. Z tego względu nie wolno kopiować interpunkcji tekstu oryginalnego. W interpunkcji języka polskiego przecinki są ściśle związane ze strukturą zdania, nie są natomiast wyznaczane przez pauzy oddechowe Przecinek Przecinkiem rozdzielamy: Wszystkie zdania podrzędnie złożone. Zdania współrzędne połączone bezspójnikowo.

7 Zdania współrzędne połączone spójnikami przeciwstawnymi (a, ale, lecz, jednak, jednakże, zaś, wszakże, owszem, natomiast, tylko, tylko że, jedynie, przecież, raczej, tymczasem, za to). Zdania współrzędne połączone spójnikami wynikowymi (więc, dlatego, toteż, to, zatem, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego). Zdania współrzędne połączone spójnikami wyjaśniającymi (czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy). Zdania złożone współrzędnie, które połączone są spójnikami łącznymi, rozłącznymi lub wyłączającymi (i, bądź, tudzież, oraz, albo, lub, ni, ani, czy, zarazem). Jeżeli jednak spójnik i jest równoznaczny z toteż, więc, można postawić przed nim przecinek: Te dane są już nieaktualne, i trzeba będzie zdobyć nowe. Jeżeli spójniki w zdaniu się powtarzają i pełnią tę samą funkcję, przecinek stawiamy przed powtarzającym się spójnikiem: Powyższa aplikacja nie działa ani w systemie Windows, ani w systemie Linux. Jeżeli w zdaniu pojawia się ponownie ten sam spójnik, ale pełni on inną funkcję, przecinka przed nim nie stawiamy. Nie stawiamy przecinka przed spójnikiem czy łączącym zdania współrzędne rozłączne: Idziesz na piechotę czy jedziesz autobusem? Jeżeli spójnik czy wprowadza zdanie podrzędne, przecinek stawiamy: Użytkownik powinien sprawdzić, czy urządzenie działa prawidłowo. Zdania podrzędne wplecione w zdania nadrzędne zawsze wydzielamy dwoma przecinkami, nawet jeżeli kolejna część zdania zaczyna się spójnikiem, przed którym przecinka z reguły się nie stawia: Należy zatem określić ilości, w odniesieniu do których nie złożono wniosków, i dodać je do ilości ustalonych dla następnego okresu. Jeżeli spójniki połączone są z innymi spójnikami, partykułami i przysłówkami, przecinek stawiamy przed całym wyrażeniem: chyba że, chyba żeby, ile że, jak gdyby, jako że, mimo że, pomimo to, pomimo że, tylko że, właśnie gdy, właśnie jak, właśnie kiedy, podczas gdy, zwłaszcza gdy, zwłaszcza jeżeli, zwłaszcza kiedy, zwłaszcza że Minimalna dozwolona wartość wynosi 20, chyba że w instrukcji użytkowania produktu określono inaczej. Jeżeli w zdaniu występują spójniki skorelowane (tj. spójniki złożone z dwóch członów niewystępujących po sobie bezpośrednio, lecz rozdzielonych innymi wyrazami), przecinek stawiamy przed drugim spójnikiem z pary: dopóty, dopóki jeżeli, to o ile, o tyle wprawdzie, ale wprawdzie, jednak wtedy, kiedy ilekroć, tylekroć nie tylko, lecz także wówczas, gdy wprawdzie, lecz wprawdzie, jednakże zarówno, jak i Imiesłowy przysłówkowe zakończone na ąc, łszy, wszy zawsze są oddzielane przecinkami, nawet jeżeli nie towarzyszą im żadne określenia: Reasumując, w tej wersji zostanie wyświetlony komunikat ostrzegawczy, jeśli ciśnienie będzie miało nieprawidłową wartość. Jeżeli imiesłowy zakończone na ąc, łszy, wszy, a także towarzyszące im określenia mają charakter wtrącony, wydzielamy je dwoma przecinkami:

8 Użytkownik, wykonując czynności opisane w punktach 2 7, powinien zachować szczególną ostrożność. Nie stawiamy przecinka przed członem porównawczym wprowadzonym przez wyrazy jak, jakby, jako, niż, niby, niby to, niczym, ni to, podobnie, chyba że mają wyraźnie charakter dopowiedzenia: Wartości są niższe niż te podane w tabeli powyżej. Przecinek stawiamy, gdy człon taki stanowi zdanie podrzędne w zdaniu złożonym: Jest wyższy niż Piotr. Jest wyższy, niż myślałem. Więcej niż cztery. Więcej, niż przewidziano. Nie rozdzielamy dwóch niejednorodnych okoliczników, np. okolicznika miejsca i czasu: Szkolenie się odbędzie we Wrocławiu dnia 22 kwietnia 2006 r. Nie stawiamy przecinka przed itd., itp. Nie oddzielamy przecinkiem pojedynczych okoliczników miejsca, czasu, częstotliwości itp. Zazwyczaj nie stawiamy przecinka po rozpoczynających zdanie wyrażeniach typu: zgodnie z, bez względu na, niezależnie od, w świetle, stosownie do, w odniesieniu do, w związku z, w odróżnieniu od, wobec, na podstawie, na mocy, w następstwie, w wyniku, w przypadku [czegoś], ze względu na, na zasadzie odstępstwa od, co do, o ile nie następuje po nich żadne wtrącenie lub same nie stanowią dopowiedzenia lub wtrącenia. Nie stawiamy przecinka ani przed wyrażeniami rozpoczynającymi się od w celu, ani po nich. Przecinkiem rozdzielamy przydawki równorzędne: Nowy, lepszy model. Jest to książka mądra, ciekawa, pouczająca. Przecinkiem nie rozdzielamy przydawek nierównorzędnych, tj. takich, z których pierwsza określa połączenie wyrazu określanego i drugiej przydawki: Nowy lepszy model. Dostałem piękne wieczne pióro. Dobrze jest pamiętać, że postawienie przecinka zupełnie zmienia sens zdania, np.: Paris, Texas. (Paris Texas.) Paint it black. (Paint it, black.) Kropka Kropka zamyka pewną całość tworzącą zdanie. W funkcji tej może ją zastąpić znak zapytania, wykrzyknik i wielokropek. Kropkę stawia się po skrócie, który jest początkową literą lub początkowymi literami wyrazu. Kropkę stawia się po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe. Tytuły rozdziałów i podrozdziałów nie powinny kończyć się kropką. Kropkę stawia się za cudzysłowem zamykającym, a nie przed: Zapisz plik w folderze Moje dokumenty. Kropkę stawia się po skrótach, takich jak Wł., Wył. itp. Kropką oddziela się cyfry w numerach wersji, rozdziałów, adresach: IP: , wersja 5.23, rozdział Kropka zamyka wypowiedzenie, tzn. zdanie lub jego równoważnik.

9 Po liczebnikach porządkowych zapisanych cyframi arabskimi zwykle stawia się kropkę: w 2. osobie, lata 80., lata 90. Jeżeli liczebnik porządkowy został zapisany cyframi rzymskimi, kropki nie należy stawiać: XII Festiwal Muzyki Dawnej. Nie należy stawiać kropki po cyfrze oznaczającej datę, jeżeli miesiąc zapisano słownie lub cyframi rzymskimi: 16 kwietnia, 15 VIII 2011 r. Nie należy stawiać kropki przy zapisywaniu godzin: w godz Jeżeli z kontekstu jednoznacznie wynika, że został użyty liczebnik porządkowy, można kropkę pominąć: Urządzenie należy do 3 klasy. Kropkę należy stawiać zawsze po cudzysłowie, również wtedy, gdy cytowane jest całe zdanie. Jeżeli cytat kończy się wielokropkiem, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem, znaki te należy postawić przed cudzysłowem zamykającym, a po nim kropkę:?. Kropkę należy stawiać zawsze po nawiasie zamykającym, nie przed nim, również wtedy, gdy w nawias wzięto całe zdanie: Należy sprawdzić poziom naładowania akumulatora. Jeżeli akumulator jest rozładowany, nie wolno włączać urządzenia. Po wykonaniu tej czynności należy włączyć urządzenie. Kropkę stawiamy po skrócie wyrazu, w którym została odrzucona końcowa część: godz., prof., ul., wł., wył. Jeżeli skrót zawiera ostatnią literę wyrazu, nie stawiamy po nim kropki: mjr, dr. Jeżeli skrót zastępuje wyraz w przypadku innym niż mianownik, kropkę stawiamy: Publikacja dr. Kowalskiego. Zasada ta nie dotyczy skrótów tytułów kobiet, ponieważ skrót zawiera ostatnią literę wyrazu: Publikacja dr Kowalskiej. Po skrótowcach kropki nie stawiamy: PWN, PKO, WNT, PRL, USA, UW, SA. Stawiamy kropkę na końcu skrótu polskiej nazwy wielowyrazowej, jeżeli wyraz drugi i następne rozpoczyna się od spółgłoski: cdn., itd., jw., pw., nd., pt., ww., ds. Wyjątkiem jest skrót n.p.m. Jeżeli w nazwie wielowyrazowej drugi wyraz, ewentualnie jeden z następnych, rozpoczyna się od samogłoski, wówczas jej skrót ma kropkę po skrócie każdego słowa: m.in Łącznik Łącznik, czyli dywiz, to kreska najkrótsza ( ): Łącznik stosuje się do połączenia dwóch równorzędnych członów, np. biało czerwony. W złożonych rzeczownikach i przymiotnikach, w których pierwszym członem jest liczebnik pisany cyframi, łącznik występuje między członami, przy czym nie pisze się końcówki wynikającej z odmiany liczebnika, np. 3 letni (lepiej jednak trzyletni). Jeżeli w zdaniu występuje kilka przymiotników złożonych, różniących się tylko pierwszym członem, drugi człon w pierwszych wyrazach pomija się, wstawiając w jego miejsce łącznik, np. 4, 5 i 6 letnie lub cztero, pięcio i sześcioletnie. W zapisie dwuczłonowych nazwisk, np. Bachleda Curuś. W zapisie przedrostków z nazwami własnymi, np. eks Amerykanin. W zapisie numerów ISBN, kodów pocztowych itp. Łącznik stosuje się w odmianie skrótowców: GOPR, GOPR u, GOPR owi, GOPR em. Łącznik stosuje się niekiedy w wyrazach z odmianą po ukośniku, jeżeli końcówka się wymienia, np. Pan/i, próbki/ ek Pauza, półpauza Pauza to najdłuższa kreska ( ):

10 Funkcje pauzy: Wprowadza człon uogólniający lub podsumowujący: Traktat z Lizbony wprowadził akty delegowane i akty wykonawcze dwie kategorie aktów o charakterze nieustawodawczym. Pozwala uniknąć powtórzeń, zastępując człon pominięty: W 1995 r. przeznaczono na ten cel 250 mln EUR, a w 1999 r. 210 mln EUR. Zastępuje domyślne czasowniki jest i są przed zaimkiem to, wprowadzającym orzecznik: Wiedza to potęga. Służy do mocniejszego wydzielenia części zdania lub klarowniejszego zapisu: Musiało to być o ile dobrze pamiętam w roku Półpauza to kreska średniej długości: Funkcje półpauzy: Służy do wyrażania relacji od do. Stosuje się ją między cyframi: Lekarz przyjmuje w godz , w dniach lipca 2007 r. Stosuje się w opisie przestrzeni: Pociąg relacji Warszawa Kraków. Jeżeli półpauza oznaczająca relację od do łączy elementy niejednorodne lub wieloskładnikowe, przed nią i po niej stawiamy spacje: 15 października 16 grudnia Spacja Spacje występują po znakach interpunkcyjnych, a nie przed nimi. Spacje występują przed symbolami jednostek, z wyjątkiem stopni i procentów: 25 kg, 18 l, 220 V 25%, 150 C Dwukropek Dwukropek wprowadza wyliczenia, wyszczególnienia, cytaty, uzasadnienia, wyniki i wyjaśnienia. Gdy cytat składa się z dwóch lub większej liczby zdań, powinien się rozpoczynać wielką literą. Jeżeli jest krótszy, można go rozpocząć małą literą. Jeżeli wyliczenie szczegółów zostało poprzedzone określeniem ogólnym, należy postawić przed nim dwukropek: Pewność prawna przyniesie korzyść wszystkim stronom: podmiotom gospodarczym, krajowym i unijnym organom administracji oraz konsumentom. Jeżeli wyliczenie nie zostało poprzedzone takim określeniem ogólnym, dwukropka można nie stawiać: Pewność prawna przyniesie korzyść podmiotom gospodarczym, krajowym i unijnym organom administracji oraz konsumentom. Jeżeli wyliczenie składa się tylko z dwóch wyrazów lub wyrażeń połączonych spójnikiem i, dwukropka nie należy stawiać: W 2007 r. do Unii przystąpiły Rumunia i Bułgaria. Jeżeli w zdaniu występuje podmiot szeregowy i orzeczenie w liczbie mnogiej, przed wyliczeniem należy postawić dwukropek: Projekcje przewidują, że średnioroczna dynamika realnego PKB wyniesie w 2011 r. 1,5 2,3%, a w 2012 r. 0,6 2,8%, do czego przyczyniają się: stabilny popyt światowy, umocnienie się inwestycji,

11 działania na rzecz przywrócenia prawidłowego funkcjonowania systemu finansowego i akomodacyjne nastawienie polityki pieniężnej. Jeżeli orzeczenie występuje w liczbie pojedynczej, dwukropka stawiać nie trzeba: Do konwencji przystąpiła Bułgaria, Dania i Rumunia. Wyliczenia i wyszczególnienia wprowadzone przez wyraz jak, jak np. i takie jak zawsze poprzedza przecinek: Plastikowe worki przemysłowe używane są do pakowania podstawowych produktów, takich jak surowce, nawozy, polimery, materiały budowlane, produkty ogrodnicze i rolne oraz pasze zwierzęce Średnik Średnik wydziela części wypowiedzi mocniej niż przecinek, ale słabiej niż kropka. Oddziela wyłącznie człony równorzędne pod względem logiczno składniowym: Należy zatem wprowadzić dodatkowe środki zarządzania kryzysami; stosowanie tych środków powinno być możliwie najprostsze. Używany jest najczęściej w zdaniach zawierających rozbudowane wyliczenia, w których użyto też wielokrotnie przecinków Cudzysłów Podstawowym cudzysłowem jest polski cudzysłów apostrofowy:. Cudzysłowem zagnieżdżonym powinien być cudzysłów ostrokątny (tzw. niemiecki):» «. Komunikat»Backup error«oznacza błąd podczas tworzenia kopii zapasowej danych. Kropka jest stawiana po cudzysłowie. Tylko w wyjątkowych sytuacjach można stosować cudzysłowy drukarskie: " ". Po wewnętrznej stronie cudzysłowu nie wstawia się spacji Wielokropek Wielokropek może pełnić funkcje stylistyczne, np. zawieszenie głosu, przerwanie wypowiedzi, rozczarowanie itp. Może służyć do wyrażenia kontynuacji, jednak w takich sytuacjach lepiej jest stosować skrót itd.: Funkcje trygonometryczne: sinus, cosinus, tangens itd. Przed wielokropkiem nie stawia się spacji Zapis liczb Liczby dziesiętne od całkowitych oddziela przecinek: 123,456. Liczby składające się z do czterech cyfr zapisuje się bez spacji: Liczby składające się z od pięciu cyfr zapisuje się ze spacją co trzy cyfry: Liczby po przecinku zapisuje się bez spacji: , Symbole matematyczne oznaczające działania zapisuje się ze spacjami po obu stronach: 1 + 2, 3 4, 5 6 Symbole matematyczne oznaczające relacje zapisuje się ze spacjami po obu stronach: = 3, 4 > 5, x + y 7 Znaki liczb dodatnich bądź ujemnych zapisuje się bez spacji: 10 C, +70 F. Bez odstępu zapisuje się również symbol procentu: 75%.