STAN FAKTYCZNY PYTANIE. O P I N I A

Transkrypt

1 STAN FAKTYCZNY W gminie Lipno w dniu 23 stycznia 2011 r. odbyło się referendum lokalne, w którym mieszkańcy zostali zapytani:,,czy zgadza się Pan/i na lokalizację elektrowni w gminie Lipno?. Wedle oficjalnych wyników, frekwencja w referendum wyniosła 38 %, tym samym referendum było ważne. Przeciw lokalizacji opowiedziało się 89,3 % głosujących. Zwolennicy lokalizacji turbin wiatrowych twierdzą, że referendum miało charakter wyłącznie opiniotwórczy. Powołują się w tym zakresie na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 lipca 1999 r. sygn. IV SA 2452/98 LEX nr 47300, stanowiący o tym, że: "sprawy które ustawowo są zastrzeżone na rzecz organów gminy nie mogą być przedmiotem referendum rozstrzygającego, a wynik referendum przeprowadzonego w sprawie budowy farmy elektrowni wiatrowych na terenie Gminy może być traktowany jedynie w kategoriach konsultacji społecznej. " PYTANIE. 1. Jaki jest charakter prawny tego rodzaju referendum? Czy władze miejskie są zobowiązane do powstrzymania się od lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie gminy? 2. W jaki sposób mieszkańcy mogą przymusić władze gminy do nie podejmowania dalszych decyzji w sprawie lokalizacji turbin wiatrowych. O P I N I A Kwestia referendum lokalnego jest uregulowana zarówno w samej Konstytucji, jak i w akcie prawnym rangi ustawy, jakim w tym przypadku jest ustawa o referendum lokalnym z dnia 15 września 2000 r. Konstytucja RP z 1997 r. w art. 170 stanowi: członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Konstytucja nie przesądza więc, że można przeprowadzić referendum jedynie wtedy, gdy dana sprawa w normalnym toku sprawy leży w gestii organów gminy. Zwracał na to zresztą uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku z r. (sygn. K 30/02). 1

2 Tym samym mamy do czynienia z dwoma rodzajami referendum: fakultatywne i obligatoryjne. Referendum obligatoryjne występuje, gdy jego przedmiotem jest odwołanie organu pochodzącego z powszechnych wyborów oraz samo opodatkowanie się mieszkańców gminy (rzadka już dziś sytuacja). W samorządzie terytorialnym odwołać w drodze referendum można: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa, oraz wójta/burmistrza/prezydenta. Obligatoryjność referendum polega na tym, że w tych sprawach nie istnieje żadna inna dopuszczalna ścieżka rozstrzygania, jak tylko droga referendum lokalnego. Referendum fakultatywne to drugi rodzaj referendum lokalnego. Fakultatywność referendum polega na tym, że droga referendalna nie jest jedyną dopuszczalną, która może w danej sprawie być wykorzystana do rozstrzygnięcia danej sprawy. W tym zakresie historia regulacji prawnej od 1992 r. zatoczyła swoiste koło. 1. W ustawie o referendum gminnym z 11 października 1991 r., przedmiot referendum fakultatywnego został uregulowany następująco: Art W referendum mieszkańcy gminy wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy lub odwołania rady gminy przed upływem kadencji. Art W sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne oraz odwołania rady gminy przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego. 2. Referendum może być przeprowadzone w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. 2. W ustawie o referendum lokalnym z dnia 15 września 2000 r., w pierwotnej wersji przedmiot referendum został określony następująco: Art W referendum lokalnym, zwanym dalej "referendum", mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i 2

3 kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki. 3. Ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r., Parlament na nowo okreslił przedmiot referendum fakultatywnego, modyfikując treść art. 2 ust. 1 u.r.l. 1 : Art W referendum lokalnym, zwanym dalej "referendum", mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gminy także wójta (burmistrza, prezydenta miasta): 2. Referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub pytania w zakresie spraw określonych w ust. 1 albo na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami. 1) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, 2) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki, 3) w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę. 2. Przedmiotem referendum gminnego może być również: 1) odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta), Historycznie rzecz ujmując, kwestia zakresu możliwego do przeprowadzenia referendum lokalnego, tzw. fakultatywnego, zmieniała się, zarówno odnośnie treści przepisów, jak i opinii sądów administracyjnych. Jednocześnie w 2003 r. został wydany wyrok TK niezwykle istotny dla całości pojmowania sprawy. 2 Nie wdając się w głębsze rozważania, Trybunał stwierdził, że istnieje możliwość przeprowadzenia również trzeciego rodzaju referendum: referendum o charakterze konsultacyjnym. Prawo do wywiódł z treści Konstytucji, a dokładnie art Takie referendum nie jest wiążące w sensie prawnym, i może się odbyć w sprawie w której w normalnym toku żaden z organów gminy nie może podejmować decyzji. 1 Zmiany te weszły w życie w dniu 15 lutego 2013 r. 2 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. K 30/02. W całości dostępny na stronie Trybunału 3

4 W sprawie w której przeprowadzono referendum w gminie Lipno, mamy do czynienia z referendum gminnym o charakterze fakultatywnym. Kwestia lokalizacji ferm wiatrowych leży bowiem w gestii zarówno organu stanowiącego czyli rady gminy, jak i organu wykonawczego jakim jest wójt. Pozostaje więc poza wszelką wątpliwością, że można w tej sprawie było przeprowadzić referendum, które jeżeli byłoby ważne (wymóg frekwencji 30 % 3,), a wynik był rozstrzygający 4, to wola mieszkańców musi być niezwłocznie respektowana przez władze gminy. Oba warunki zostały spełnione, gdyż frekwencja wyniosła 38 % a rozstrzygnięcie było zdecydowanie do stronie przeciwników lokalizacji ferm wiatrowych (89,3% przeciw). Zgodnie z art. 65 u.r.l.,,jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej pod referendum, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie podejmie czynności w celu jej realizacji. W takiej sytuacji na władzach gminy ciążył obowiązek wykonania woli mieszkańców, a tak naprawdę w tym przypadku obowiązek powstrzymania się przed działaniami zmierzającymi do lokalizacji ferm wiatrowych. Wyrok na który powołują się zwolennicy lokalizacji turbin wiatrowych, że referendum miało charakter wyłącznie opiniotwórczy, nie ma w obecnym stanie prawnym już żadnego znaczenia, i należy traktować go jako materiał historyczny. Jeżeli w obecnej sytuacji, organy gminy (czy to rada czy wójt) podejmują sformalizowane działania zmierzające do lokalizacji ferm wiatrowych, zgodnie z art. 101 ustawy o samorządzie gminnym, każdy mieszkaniec gminy Lipno ma możliwość kwestionowania zaniechania zobowiązanych organów gminy w drodze wniesienia skargi na podstawie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym, w drodze tzw. skargi powszechnej. Zgodnie z tym przepisem:,,każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. 3 Art u.r.l.: Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, z zastrzeżeniem ust Art U.r.l.: Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. 4

5 Termin na złożenie skargi wynosi generalnie rok od dnia podjęcia uchwały lub wydania zarządzenia, jednak jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały lub zarządzenia z powodu upływu tego terminu, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o ich niezgodności z prawem. Uchwała lub zarządzenie tracą moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego co do skutków takiego orzeczenia stosuje się odpowiednio 5. Jeżeli rada podjęła w procedurze lokalizacji uchwałę, lub wydał jakieś zarządzenie wójt, istnieje możliwość zaskarżenia tego do Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego. Dalsze ustalenia wymagają już jednak szczegółowych ustaleń indywidualnych. Wedle mojej najlepszej wiedzy, biorąc pod uwagę posiadaną wiedzę na temat faktów jakie miały miejsce w gminie Lipno, pozostaje poza wszelką wątpliwością, że wobec ważnego referendum tej gminie, istnieje możliwość by stwierdzić nieważność, lub uznać za niezgodne z prawem, wszelkie działania podejmowane przez organy gminy w ramach posiadanych kompetencji, a zmierzające do lokalizacji ferm wiatrowych na terenie gminy Lipno. dr Piotr Sitniewski adiunkt Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. S. Staszica w Białymstoku, ul. Ks. S. Suchowolca 6, Białystok Tel członek Państwowej Komisji Akredytacyjnej (kadencja ) Zespół Kierunków Studiów Społecznych i Prawnych, członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej (kadencja do dnia ) Zespół Nauk Społecznych i Prawnych. Ekspert PKA tel Zobacz art. 64 ustawy o samorządzie gminnym. 5