Administracja publiczna

Transkrypt

1 Komentarze Becka Administracja publiczna * * * Ustrój administracji samorządowej Komentarz Pod redakcją prof B Szmulika dr K Miaskowskiej-Daszkiewicz C H BECK

2 KOMENTARZE BECKA Administracja publiczna, t III Ustrój administracji samorządowej

3 Polecamy nasze publikacje z serii Komentarze Becka: Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz, Bogumił Szmulik (red) ADMINISTRACJA PUBLICZNA TOM 1 USTRÓJ ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ CENTRALNEJ Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz, Bogumił Szmulik (red) ADMINISTRACJA PUBLICZNA TOM 2 USTRÓJ ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ TERENOWEJ Paweł Smoleń (red) USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH, wyd 1 popr Bogusław Banaszak KONSTYTUCJA RP, wyd 2 Marzena Czarnecka, Tomasz Ogłódek PRAWO ENERGETYCZNE, wyd 2 Małgorzata Gersdorf, Beata Gudowska (red) SPOŁECZNE UBEZPIECZENIE CHOROBOWE I WYPADKOWE Piotr Zimmerman PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE, wyd 2 Magdalena Pyter (red) PRAWO O SZKOLNICTWIE WYŻSZYM wwwksiegarniabeckpl

4 Administracja publiczna Tom III Ustrój administracji samorządowej Komentarz Redaktorzy prof UKSW dr hab Bogumił Szmulik dr Katarzyna Miaskowska-Daszkiewicz Autorzy dr Marcin Bąkiewicz; prof nadzw dr hab Paweł Chmielnicki; prof dr hab Jerzy Jaskiernia; dr Kamil Sikora; dr Anna Wierzbica WYDAWNICTWO C H BECK WARSZAWA 2012

5 Propozycja cytowania: J Jaskiernia, [w:] B Szmulik, K Miaskowska-Daszkiewicz (red), Administracja publiczna, t III, Ustrój administracji samorządowej, Warszawa 2012 Wydawca: Natalia Adamczyk Wydawnictwo C H Beck 2012 Wydawnictwo C H Beck, Sp z oo ul Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C H Beck Druk: Elpil, Siedlce ISBN: ISBN e-book:

6 Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Wykaz literatury XI XIII XIX Część I Prawo wyborcze do jednostek samorządu terytorialnego (prof dr hab Jerzy Jaskiernia) 1 Rozdział 1 Uwagi wprowadzające 3 Rozdział 2 Ogólna charakterystyka samorządu terytorialnego 4 Rozdział 3 Specyfika wyborów do jednostek samorządu terytorialnego 17 Rozdział 4 Ewolucja systemu wyborów do jednostek samorządu terytorialnego w latach Rozdział 5 Ogólne przepisy wyborcze mające zastosowanie do wyborów do organów samorządu terytorialnego w świetle Kodeksu wyborczego z r 40 I Przepisy ogólne 40 II Prawa wyborcze 42 III Obwody głosowania 47 IV Rejestr wyborców 49 V Spis wyborców 53 VI Przepisy wspólne dla głosowania 59 VII Głosowanie przez pełnomocnika 69 VIII Ustalanie wyników głosowania w obwodzie 74 IX Protesty wyborcze 79 X Komitety wyborcze 82 XI Kampania wyborcza 92 A Kampania wyborcza w programach nadawców radiowych i telewizyjnych 107 XII Finansowanie wyborów z budżetu państwa 113 XIII Finansowanie kampanii wyborczej 114 XIV Organy wyborcze 129 A Przepisy ogólne 129 B Państwowa Komisja Wyborcza 131 C Komisarz wyborczy 135 V

7 Spis treści D Okręgowa komisja wyborcza 138 E Rejonowa komisja wyborcza 139 F Terytorialna komisja wyborcza 140 G Obwodowa komisja wyborcza 142 H Krajowe Biuro Wyborcze 143 Rozdział 6 System wyborów do jednostek samorządu terytorialnego w świetle Kodeksu wyborczego z r 146 I Wybory do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego 146 A Zasady ogólne 146 B Obsadzanie mandatów bez głosowania 148 II Ogłaszanie wyników wyborów na terenie całego kraju 149 III Wygaśnięcie mandatu radnego Wybory uzupełniające i przedterminowe 149 IV Zmiany w podziale terytorialnym państwa 155 V Ważność wyborów 156 VI Zgłaszanie kandydatów na radnych 159 VII Nadawanie numerów zarejestrowanym listom kandydatów 162 VIII Kampania wyborcza w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych 164 IX Przepisy szczegółowe dotyczące wyborów do rad gmin 165 X Przepisy szczególne dotyczące wyborów do rad powiatów 180 XI Przepisy szczególne dotyczące wyborów do sejmików województw 182 A Wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta Przepisy ogólne Zgłaszanie kandydata na wójta Karty do głosowania Sposób głosowania, warunki ważności głosu i ustalenie wyników wyborów Kampania wyborcza w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych Wygaśnięcie mandatu wójta 192 XII Przepisy karne 193 A Przestępstwa przeciwko wyborom przewidziane w Kodeksie karnym 193 B Przestępstwa przeciwko wyborom przewidziane w Kodeksie wyborczym 198 VI

8 Spis treści Część II Samorząd gminy (dr Marcin Bąkiewicz) 205 Rozdział 1 Rada gminy 207 I Kompetencje 207 A Udział w dochodach publicznych uwagi ogólne 210 B Struktura budżetu 213 II Sposób powoływania Struktura Komisje 220 III Radni prawa i obowiązki 229 IV Sposób podejmowania rozstrzygnięć 234 Rozdział 2 Wójt (burmistrz, prezydent miasta) 241 I Bezpośrednie wybory 241 II Kompetencje i odpowiedzialność 248 Część III Jednostki pomocnicze w gminie (prof nadzw dr hab Paweł Chmielnicki) 255 Rozdział 1 Jednostki pomocnicze gminy 257 I Źródła prawa o ustroju jednostek pomocniczych gminy 257 II Sołectwo 261 A Tworzenie sołectwa 261 B Organy sołectwa Zebranie wiejskie Sołtys 264 C Zakres działania organów sołectwa 269 D Sprawy majątkowe i finansowe sołectwa 271 III Dzielnica i osiedle 278 A Tworzenie dzielnicy i osiedla 278 B Organy dzielnicy i osiedla Organ uchwałodawczy Organ wykonawczy 281 C Zakres działania organów dzielnicy i osiedla 281 Rozdział 2 Jednostki pomocnicze gminy działające na mocy odrębnych regulacji 284 I Miasto jako jednostka pomocnicza 284 II Dzielnice mst Warszawy 284 III Jednostki pomocnicze gminy niższego stopnia 288 IV Pozostałe jednostki pomocnicze gminy 289 V Nadzór nad działalnością jednostek pomocniczych gminy 290 Część IV Samorząd powiatu (dr Anna Wierzbica) 293 Rozdział 1 Rada powiatu 295 I Kompetencje 295 VII

9 Spis treści II Sposób powoływania 302 III Struktura wewnętrzna 311 IV Radni prawa i obowiązki 329 V Sposób podejmowania rozstrzygnięć 362 Rozdział 2 Zarząd powiatu 372 I Sposób wyboru i skład osobowy 372 II Kompetencje i odpowiedzialność 379 III Sposób podejmowania rozstrzygnięć 383 Rozdział 3 Starosta 384 Rozdział 4 Organy miasta na prawach powiatu 400 I Rada miasta 400 II Prezydent miasta 405 Część V Samorząd województwa (dr Kamil Sikora) 415 Rozdział 1 Podstawy prawne 417 Rozdział 2 Sejmik województwa 424 I Powoływanie i odwoływanie 424 II Struktura wewnętrzna 431 III Komisje 438 IV Kompetencje 444 V Sposób działania 470 Rozdział 3 Zarząd województwa 480 I Skład osobowy 480 II Sposób podejmowania rozstrzygnięć 482 III Powoływanie 482 IV Odwołanie zarządu województwa 489 V Kompetencje zarządu województwa 499 VI Marszałek województwa 503 Część VI Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dr Kamil Sikora) 513 Rozdział 1 Geneza i ewolucja instytucji 515 Rozdział 2 Podstawy prawne funkcjonowania 520 Rozdział 3 Pozycja ustrojowa 522 Rozdział 4 Organy 529 I Prezes SKO 529 II Zgromadzenie ogólne kolegium 536 Rozdział 5 Krajowa reprezentacja samorządowych kolegiów odwoławczych 548 Rozdział 6 Kompetencje 550 I Zgromadzenie ogólne kolegium 550 VIII

10 Spis treści II Prezes SKO 552 Rozdział 7 Funkcjonowanie 563 Rozdział 8 Odpowiedzialność 575 Rozdział 9 Nadzór i kontrola 586 Część VII Regionalna Izba Obrachunkowa (dr Kamil Sikora) 593 Rozdział 1 Geneza i ewolucja 595 Rozdział 2 Podstawy prawne 602 Rozdział 3 Organy 604 Rozdział 4 Prezes RIO 616 Rozdział 5 Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych 623 Rozdział 6 Kompetencje 629 I Kolegium RIO 629 II Prezes RIO 639 Rozdział 7 Funkcjonowanie 647 Rozdział 8 Odpowiedzialność 653 Rozdział 9 Nadzór 655 Spis osób piastujących najważniejsze stanowiska w administracji samorządowej 657 IX

11

12 Wstęp Z inicjatywy Wydawnictwa CH Beck podjęliśmy się redakcji projektu wydawniczego pod wspólnym tytułem Administracja publiczna Komentarz obejmującego trzy tomy poświęcone przedstawieniu ustroju podmiotów funkcjonujących w ramach administracji publicznej Tom I prezentuje zagadnienia ustrojowe państwowej administracji centralnej, tom II ustrój terenowej administracji rządowej, zaś tom III ustrój administracji samorządowej Zważywszy, że w konsekwencji członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w strukturze Unii Europejskiej część zadań administracji publicznej realizują instytucje i organy UE, zaplanowany został uzupełniający tom IV serii Ustrój administracji Unii Europejskiej, który obejmuje zagadnienia ustroju administracji unijnej Dążąc do zharmonizowania treści poszczególnych tekstów, w ramach podstawowego założenia redakcyjnego, biorący udział w projekcie Autorzy poproszeni zostali o uwzględnienie w strukturze opracowań następujących zagadnień: geneza i ewolucja instytucji, wskazanie podstaw prawnych funkcjonowania, pozycja ustrojowa, tryb funkcjonowania oraz odpowiedzialność Omawiając zagadnienia pozycji ustrojowej, kompetencji i trybu funkcjonowania Autorzy przywołują jedynie wybrane przepisy W konsekwencji przełamany został typowy dla komentarzy schemat przywołania wszystkich przepisów danej ustawy i objaśnienia ich treści Tak więc oddane do rąk Czytelników dzieło odchodzi z samego założenia od idei klasycznego komentarza, na rzecz hybrydowego połączenia tego ostatniego oraz specjalistycznej monografii Jakkolwiek, zważywszy treść merytoryczną dzieła, stanowi ono całość, to z uwagi na koncepcję redakcyjną zarówno poszczególne tomy, jak i rozdziały w nich zamieszczone stanowią samodzielne części, mogące stanowić przedmiot odrębnej analizy Przedstawione Państwu opracowanie jest efektem pracy wielu pracowników naukowych z kilku ośrodków akademickich w Polsce, a także osób zajmujących się prawem w praktyce W większości Autorami zamieszczonych w Komentarzach tekstów są pracownicy: Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, XI

13 Wstęp Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie Wszystkim Autorom opracowania pragniemy w tym miejscu serdecznie podziękować za wyrażoną chęć współpracy i trud jaki ponieśli w procesie powstawania tej pozycji Pragniemy również podziękować wszystkim pracownikom Wydawnictwa C H Beck w Warszawie, którzy brali udział w redakcji dzieła W imieniu wszystkich Autorów wyrażamy nadzieję, że przekazywana dziś Czytelnikom pozycja sprosta ich oczekiwaniom Jednocześnie pragniemy zaznaczyć, że za poglądy wyrażone w poszczególnych częściach ponoszą odpowiedzialność tylko ich Autorzy Warszawa, sierpień 2012 r Redaktorzy XII

14 1 Akty prawne Wykaz skrótów CzłEtatSKOR rozp Prezesa RM z r w sprawie maksymalnej ilości etatowych członków samorządowych kolegiów odwoławczych (DzU Nr 74, poz 828) DochJSTU ustawa z z r o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tj DzU z 2010 r Nr 80, poz 526 ze zm) DostInfPublU ustawa z r o dostępie do informacji publicznej (DzU Nr 112, poz 1198 ze zm) DrogPublU ustawa z r o drogach publicznych (tj DzU z 2007 r Nr 19, poz 115 ze zm) DzAdmRzU ustawa z r o działach administracji rządowej (tj DzU z 2007 r Nr 65 poz 437 ze zm) DziałLeczU ustawa z r o działalności leczniczej (DzU Nr 112, poz 654 ze zm) EKSL Europejska Karta Samorządu Lokalnego sporządzona w Strasburgu r (DzU 1994 r Nr 124, poz 607 ze zm) ElInFinU ustawa z r o elektronicznych instrumentach płatniczych (DzU Nr 169, poz 1385 ze zm) FinPublU ustawa z r o finansach publicznych (DzU Nr 157, poz 1240 ze zm) FundSołU ustawa z r o funduszu sołeckim (DzU Nr 52, poz 420 ze zm) FundU ustawa z r o fundacjach (tj DzU z 1991 r Nr 46, poz 203 ze zm) GospNierSPU ustawa z r o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tj DzU z 2007 r Nr 231, poz 1700 ze zm) GospNierU ustawa z r o gospodarce nieruchomościami (tj DzU z 2010 r Nr 102, poz 651 ze zm) KC ustawa z r Kodeks cywilny (DzU Nr 16, poz 93 ze zm) XIII

15 Wykaz skrótów KK ustawa z r Kodeks karny (DzU Nr 88, poz 553 ze zm) KNauczU ustawa z r Karta Nauczyciela (tj DzU z 2006 r Nr 97, poz 674 ze zm) KonkCzłRIOR rozp Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z r w sprawie szczegółowych warunków przeprowadzania konkursu na członków kolegium regionalnej izby obrachunkowej (DzU Nr 130, poz 1396 ze zm) KonkPrezRIOR rozp Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z r w sprawie szczegółowych warunków przeprowadzania konkursu na prezesa regionalnej izby obrachunkowej (DzU Nr 10, poz 93) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r (DzU Nr 78, poz 483 ze sprost i ze zm) KontrAdmRzU ustawa z r o kontroli w administracji rządowej (DzU Nr 185, poz 1092) KP ustawa z r Kodeks pracy (tj DzU z 1998 r Nr 21, poz 94 ze zm) KPA ustawa z r Kodeks postępowania administracyjnego (tj DzU z 2000 r Nr 98, poz 1071 ze zm) KPC ustawa z r Kodeks postępowania cywilnego (DzU Nr 43, poz 296 ze zm) KPK ustawa z r Kodeks postępowania karnego (DzU Nr 89, poz 555 ze zm) KPW ustawa z r Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tj DzU z 2008 r Nr 133, poz 848 ze zm) KWyb ustawa z r Kodeks wyborczy (DzU Nr 21, poz 112 ze zm) NadzUbezpU ustawa z r o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (DzU Nr 124, poz 1153 ze zm) NIKU ustawa z r o Najwyższej Izbie Kontroli (tj DzU z 2007 r Nr 231, poz 1701 ze zm) NPRU ustawa z r o Narodowym Planie Rozwoju (DzU Nr 116, poz 1206 ze zm) ObrRPU ustawa z r o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tj DzU z 2012 r, poz 461 ze zm) XIV

16 Wykaz skrótów OchrPrzyrU ustawa z r o ochronie przyrody (tj DzU z 2009 r Nr 151, poz 1220 ze zm) OdpNarDFPU ustawa z r o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (DzU z 2005 r Nr 14, poz 114 ze zm) OgłAktNU ustawa z r o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tj DzU z 2011 r Nr 197, poz 1172) OrdPod ustawa z r Ordynacja podatkowa (tj DzU z 2005 r Nr 8, poz 60 ze zm) OrgRIOR rozp Prezesa RM z r w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (DzU Nr 167, poz 1747) OświataU ustawa z r o systemie oświaty (tj DzU z 2004 r Nr 256, poz 2572 ze zm) PolU ustawa z r o Policji (tj DzU z 2007 r Nr 43, poz 277 ze zm) PostWyjSKOR rozp Prezesa RM z r w sprawie szczegółowych zasad i trybu postepowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego członków samorządowych kolegiów odwoławczych oraz wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia (DzU Nr 14, poz 125) PracSamU ustawa z r o pracownikach samorządowych (DzU Nr 223, poz 1458 ze zm) PrBank ustawa z r Prawo bankowe (tj DzU z 2002 r Nr 72, poz 665 ze zm) PrBud ustawa z r Prawo budowlane (tj DzU z 2010 r Nr 243, poz 1623 ze zm) PrGeolGórn ustawa z r Prawo geologiczne i górnicze (DzU Nr 163, poz 981) PromZatrU ustawa z r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj DzU z 2008 r Nr 69, poz 415 ze zm) PrPostAdm ustawa z r Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU Nr 153, poz 1270 ze zm) PrPras ustawa z r Prawo prasowe (DzU Nr 5, poz 24 ze zm) XV

17 Wykaz skrótów PrStow ustawa z r Prawo o stowarzyszeniach (tj DzU z 2001 r Nr 79, poz 855 ze zm) PrSzkolWyższ ustawa z r Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU Nr 164, poz 1365 ze zm) PStrPożU ustawa z r o Państwowej Straży Pożarnej (tj DzU z 2009 r Nr 12, poz 68 ze zm) RIOU ustawa z r o regionalnych izbach obrachunkowych (tj DzU z 2001 r Nr 55, poz 577 ze zm) RolEkolU ustawa z r o rolnictwie ekologicznym (DzU Nr 116, poz 975) SamGminU ustawa z r o samorządzie gminnym (tj DzU z 2001 r Nr 142, poz 1591 ze zm) SamPowU ustawa z r o samorządzie gminnym (tj DzU z 2001 r Nr 142, poz 1591 ze zm) SamTerU ustawa z r o samorządzie terytorialnym (DzU Nr 16, poz 95 ze zm) SamWojU ustawa z r o samorządzie województwa (tj DzU z 2001 r Nr 142, poz 1590 ze zm) StKlŻywU ustawa z r o stanie klęski żywiołowej (DzU Nr 62, poz 558 ze zm) SwobDzGospU ustawa z r o swobodzie działalności gospodarczej (tj DzU z 2010 r Nr 220, poz 1447 ze zm) TfUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (DzUrz UE C 83 z r, ze zm) TKU ustawa z r o Trybunale Konstytucyjnym (DzU Nr 102, poz 643 ze zm) UstrMStWarU ustawa z r o ustroju miasta stołecznego Warszawy (DzU Nr 41, poz 361 ze zm) WojAdmRzU ustawa z r o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (DzU Nr 31, poz 206 ze zm) WolontariatU ustawa z r o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tj DzU z 2010 r Nr 234, poz 1536 ze zm) ZagospPrzestrzU ustawa z r o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DzU Nr 80, poz 717 ze zm) ZasPPRU ustawa z r o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tj DzU z 2009 r Nr 84, poz 712 ze zm) XVI

18 Wykaz skrótów ZTP Zasady techniki prawodawczej załącznik do rozp Prezesa RM z r w sprawie zasad techniki prawodawczej (DzU Nr 100, poz 908) 2 Organy orzekające NSA Naczelny Sąd Administracyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny WSA Wojewódzki (-e) Sąd(-y) Administracyjny (-e) 3 Czasopisma, publikatory BIP Biuletyn Informacji Publicznej BSN Biuletyn Sądu Najwyższego DzU Dziennik Ustaw DzUrz Dziennik Urzędowy GP Gazeta Prawna M P Monitor Polski NZS Nowe Zeszyty Samorządowe ONSAiWSA Orzecznictwo Sądu Najwyższego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSAB Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Białymstoku OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSS Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne Rzeczp Rzeczpospolita ST Samorząd Terytorialny SW Studia Wyborcze 4 Inne skróty ABW Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego CBA Centralne Biuro Antykorupcyjne GIKS Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej GUS Główny Urząd Statystyczny KomPW Komisja Papierów Wartościowych KRRIO Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych KRSKO Krajowa Reprezentacja Samorządowych Kolegiów Odwoławczych XVII

19 Wykaz skrótów MF Minister Finansów NBP Narodowy Bank Polski niepubl niepublikowany (-a, -e) NIK Najwyższa Izba Kontroli ObKW obwodowa komisja wyborcza OKW okręgowa komisja wyborcza PIP Państwowa Inspekcja Pracy PKB Produkt Krajowy Brutto PKN Polski Komitet Normalizacyjny PKW Państwowa Komisja Wyborcza RIO regionalna izba obrachunkowa RKW rejonowa komisja wyborcza RM Rada Ministrów rozp rozporządzenie RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SKO samorządowe kolegium odwoławcze SW Służba Więzienna TKW terytorialna komisja wyborcza uchw uchwała wyr wyrok XVIII

20 Wykaz literatury B Adamiak, Statut gminy, ST 1993, Nr 7 8; A Agopszowicz, Z Gilowska, Ustawa o samorządzie terytorialnym, Warszawa 1999; A Agopszowicz, Z Gilowska, M Taniewska-Peszko, Prawo samorządu terytorialnego w zarysie Katowice 1999 UŚl s 246; A Antoszewski, O zwiększeniu skuteczności, [w:] M Mazur (red), Marketing polityczny, Warszawa 2002; A Antoszewski, R Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Gdańsk 2001; M Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Warszawa 2010; M Augustyniak, P Chmielnicki, Tworzenie, organizacja wewnętrzna i funkcjonowanie jednostek pomocniczych gminy, Warszawa 2011; B Banaszak, Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1993 r, Prz Sejm 1993, Nr 4; tenże, Głosowanie, [w:] D Frey, Pół głosu to za mało, Rzeczp 1994, Nr 67; K Bandarzewski, Ograniczenia w prowadzeniu działalności przez etatowego i pozaetatowego członka samorządowego kolegium odwoławczego, Casus 2003, Nr 28 (2); tenże, [w:] K Bandarzewski, P Chmielnicki, M Mączyński, S Płażek, Jednostki pomocnicze gminy, Kraków 2002; tenże, [w:] P Chmielnicki (red), Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, Warszawa 2004; tenże, [w:] P Chmielnicki (red), Komentarz do ustawy o samorządzie powiatowym, Warszawa 2005; tenże, [w:] P Chmielnicki (red), Komentarz do ustawy o samorządzie województwa, Warszawa 2005; K Bandarzewski, P Chmielnicki, W Kisiel, Prawo samorządu terytorialnego w Polsce, Warszawa 2006; M Barański, Samorząd terytorialny jako podmiot strategii rozwoju społecznego, [w:] B Nawrot, J Pokładecki (red), Samorząd ponadgminny w Polsce Tradycja, odrodzenie, doświadczenia, Poznań 2004 UAM; A Barczak, Wpływ samorządowych instrumentów planowania przestrzennego na ochronę środowiska, Prawo i Środowisko 2003, Nr 3; D Bąbiak-Kowalska, Zwolnienie radnego, Wspólnota 2011, Nr 7, s 41; podobnie P Chmielnicki, Glosa aprobująca do wyr NSA z r, II SA/Kr 363/03, ST 2003, Nr 12; M Bąkiewicz, Demokratyczny system wyborczy jako gwarant realizacji konstytucyjnej zasady decentralizacji władzy publicznej, [w:] M Stec, K Małysa-Sulińska (red), Wybory i referenda Aspekty prawne i politologiczne, Warszawa 2010; tenże, Finansowe aspekty wyborów samorządowych, [w:] J Marszałek-Kawa (red), Samorząd terytorialny Studium politologiczne, Toruń 2007; tenże, System wyborczy do samorządu terytorialnego w Polsce na tle europejskim, Toruń 2008; A Bednarz, XIX