Zmiany odczuwania smaku w procesie adaptacji do protez ruchomych*

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2010, LX, 3, Zmiany odczuwania smaku w procesie adaptacji do protez ruchomych* Differences in taste while using complete denture Jacek Kasperski 1, Barbara Piechuta-Królczak 1, Magdalena Wyszyńska 1, Jakub Urban 2, Aleksandra Kapel 2, Jakub Kalarus 2 1 Z Katedry i Zakładu Protetyki Stomatologicznej ŚUM w Katowicach Kierownik: dr hab. n. med. J. Kasperski 2 Z Koła Naukowego przy Katedrze i Zakładzie Protetyki Stomatologicznej ŚUM w Katowicach Opiekun Koła Naukowego: dr hab. n. med. J. Kasperski HASŁA INDEKSOWE: smak, zaburzenia smaku, protezy ruchome KEY WORDS: taste, dysgeusia, removable prosthesis Streszczenie Cel pracy. Określenie zmiany smaku podczas adaptacji do protez całkowitych. Materiał i metody. Badaniem objęto grupę 50 pacjentów Akademickiego Centrum Stomatologii w Bytomiu, u których wykonano uzupełnienia protetyczne. Grupę kontrolną stanowiło 50 studentów stomatologii. U wszystkich pacjentów przeprowadzono badanie stomatologiczne oraz oznaczono trzykrotnie poziomy odczuwania smaków: słodkiego, gorzkiego, słonego, kwaśnego przy pomocy wzorcowych roztworów o różnych stężeniach. Dodatkowo posłużono się ankietą dotyczącą miejsca zamieszkania, wykształcenia, rodzaju wykonywanego zawodu, ogólnego stanu zdrowia, ewentualnego stosowania leków oraz istniejących nałogów. Wyniki i wnioski. W pierwszym etapie użytkowania protezy ruchomej spada pobudliwość smakowa wszystkich czterech smaków bazowych. Wraz z adaptacją pacjenta do protezy dochodzi do obniżenia progu pobudliwości, a co za tym idzie do niewielkiego powrotu do progu pobudliwości wyjściowej. Pacjenci palący papierosy lepiej odczuwają smak gorzki. Summary Aim of the study. To define the differences in taste during adaptation complete denture. Material and methods. In the study, 50 patients using complete denture were examined in the Academic Dental Centre in Bytom. The control group comprised 50 students of dentistry. Feeling different tastes, such as sweet, sour, bitter and salty was examined three times and compared with the control solution. A questionnaire was additionally used to collect the data on the place of residence, education, occupation, health state, medication and habits. Results and Conclusion. At the beginning of using complete denture, feeling sweet, salty, sour and bitter increased. After a longer period of adaptation, the taste perception partially returned to the initial values. Diabetes and smoking cigarettes influence the taste. *Praca wygłoszona na XXVI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Sekcji Protetyki PTS, Wałbrzych Zamek Książ 2-4 października 2008 r. 176

2 Adaptacja do protez Wstęp Smak jest złożoną wartością sensoryczną i zarazem rezultatem pewnych czynności. Związane ze smakiem są przede wszystkim: jedzenie, próbowanie i smakowanie pokarmów. Zmysł smaku dostarcza wrażeń smakowych, ale również pełni funkcję obronną sygnalizując niebezpieczne pokarmy. Odpowiedzialne za te funkcje są kubki smakowe zlokalizowane na błonie śluzowej języka w brodawkach okolonych, grzybowatych i liściastych. Kubki smakowe zlokalizowane w okolicy brodawek okolonych ułożonych na kształt litery V przy nasadzie języka, odpowiedzialne są za odczuwanie smaku gorzkiego. Brodawki grzybowate rozrzucone na grzbietowej powierzchni języka w okolicy jego koniuszka odpowiedzialne są za smak słodki, a wzdłuż jego brzegów za smak słony. Na podniebieniu miękkim znajdują się brodawki podniebienne o morfologii podobnej do brodawek grzybowatych. Rozróżnienie bardziej subiektywnych wrażeń smakowych zależy od receptorów węchu w jamie ustnej (1). Cukrzyca, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, stany zapalne jamy ustnej nie pozostają obojętne na czucie smaku. Zaburzenia w odczuwaniu bodźców smakowych (dysgeusia) dotyczą zarówno zaburzeń jakościowych jak i ilościowych. Badanie zmysłu smaku można przeprowadzić przy pomocy gustometrii klasycznej i elektrogustometrii. Gustometria klasyczna polega na aplikacji roztworów 4 podstawowych smaków bądź na grzbietową powierzchnię języka, bądź poprzez połknięcie próbki (2). Możliwe jest tutaj wyznaczenie zarówno progu percepcji, jak i progu identyfikacji smaku (3). Mankamentami tej metody jest pracochłonność oraz długi czas potrzebny do przeprowadzenia badania oraz brak kontroli nad rozprzestrzenianiem roztworu testowego (3). Możliwa jest również identyfikacja roztworu przy pomocy czucia głębokiego, ponieważ roztwór słodki w wyższych stężeniach jest lepki, a gorzki ściągający (2, 3). Elektrogustometria polega na wyznaczaniu progu percepcji smaku w chwili przepływy prądu elektrycznego w rejonach jamy ustnej wrażliwej na bodźce smakowe a więc zaopatrzonej w kubki smakowe (2, 3, 4). Jest to prosta, szybka i tania metoda, jednak jak wykazały badania Kordasza, istnieje grupa osób u których badanie egm wykazało zaburzenia smakowe, a w gustometrii klasycznej nie obserwowano odchyleń od normy.(2) Elektogustometrię można ocenić jako bardziej przydatną w ocenie sprawności dróg czuciowych, natomiast gustometria klasyczna pozwala zbadać wrażliwość na poszczególne kategorie smakowe (5). Proteza całkowita po wprowadzeniu do jamy ustnej odbudowuje utraconą czynność żucia, poprawia wymowę i przywraca wygląd estetyczny. Protezy całkowite w jamie ustnej zajmują ściśle określoną przestrzeń, stanowiąc sztuczną część układu stomatognatycznego. Płyta górnej protezy musi obejmować wyrostek zębodołowy i guzy szczęki oraz podniebienie twarde, a więc podłoże pokryte nieruchomą błoną śluzową. Pomimo, iż uzupełnienia protetyczne nie pokrywają obszarów receptorowych smaku to jednak mogą wywołać osłabienie jego czucia. W przypadku protezy całkowitej prawdopodobnie dochodzi do uniemożliwienia prawidłowego działania receptorów ciepła, zimna i dotyku umiejscowionych na podniebieniu twardym i do niedostatecznego rozdrobnienia pokarmów w przypadku nieprawidłowo wykonanej protezy. Cel pracy 1. Celem pracy była ocena zmian odczuwania smaku w procesie adaptacji do protez osiadających ruchomych. 2. Analiza wpływu używek i schorzeń ogólnych na odczuwanie smaku. Materiał i metoda Grupę badaną stanowiło 30 pacjentów Poradni Protetyki Stomatologicznej przy Katedrze i Zakładzie Protetyki Stomatologicznej ŚUM w wieku lat. Grupę kontrolną stanowiło 10 studentów Oddziału Lekarsko-Dentystycznego w Zabrzu ŚUM w przedziale wiekowym lat. Wyselekcjonowani pacjenci nie użytkowali wcześniej żadnych ruchomych uzupełnień protetycznych oraz wyrazili zgodę na badanie (ryc. 1). Przeprowadzono trzykrotne badania smaku poprzedzone badaniem stomatologicznym. Badano odczucie smaku przed oddaniem gotowych protez, podczas kontroli po tygodniu użytkowania i podczas PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2010, LX, 3 177

3 J. Kasperski i inni T a b e l a I. Odczynniki czterech smaków bazowych w określonych stężeniach Słodki roztwór glukozy 1% Słony r-r NaCl 0,1% Kwaśny r-r kwasku cytrynowego 0,005% Gorzki r-r chininy 0,00005% 2% 0,2% 0,01% 0,00006% 3% 0,3% 0,015% 0,00007% 4% 0,4% 0,02% 0,00008% 5% 0,5% 0,025% 0,00009% kontroli po dwóch miesiącach użytkowania protez. W grupie kontrolnej badania przeprowadzono w tych samych odstępach czasowych. Podczas badania posłużono się odczynnikami czterech smaków bazowych w wybranych stężeniach (tab. I), lusterkiem stomatologicznym i patyczkami z watką. Po przepłukaniu jamy ustnej wodą destylowano aplikowano, zgodnie ze wzrastającym stężeniem substancji smakowej, roztwór poprzez przykładanie patyczki z watką do odpowiednich stref smakowych na języku. Następnie odnotowano przy jakim minimalnym stężeniu badana osoba odczuwała dany smak. Po przepłukaniu jamy ustanej wodą destylowaną przystępowano do badania kolejnego smaku. Obliczono wartości średnie progów pobudliwości dla odpowiednich smaków i uzyskane wartości liczbowe przedstawiono w tabelach. Wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wyniki Analizując wyniki otrzymane z badania smaku słodkiego (ryc. 1) można zauważyć wahania poziomu odczuwania w czasie kolejnych wizyt. Średnie stężenie roztworu glukozy, stanowiące próg percepcji dla smaku słodkiego wynosiło w pierwszym badaniu 3,4286%, by po tygodniu wzrosnąć do 4,24%, a po dwóch miesiącach osiągnąć wartość 3,7727%. Zaobserwowano więc obniżenie wrażliwości na smak słodki po tygodniu użytkowania protez, następnie jednak wzrost tej wrażliwości, choć bez osiągnięcia wartości wyjściowej. Odchylenie standardowe na poziomie wynoszącym 0,407 potwierdza znamienność statystyczną otrzymanych wyników. Podobną tendencję zauważono podczas analizy wyników dla smaku słonego (ryc. 2) gdzie Ryc. 1. Wyniki średniego odczuwalnego stężenia roztworu glukozy (smak słodki). Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0, ; kolumna pierwsza grupa badana kolumna druga grupa kontrolna. w pierwszym badaniu średnie stężenie roztworu chlorku sodu, przy którym pacjenci odczuwali smak wynosiło 0,276667%, w ciągu tygodnia wartość ta wzrosła do 0,313043% by po dwóch miesiącach ulec obniżeniu do wartości 0,296000%. Zależność pomiędzy pierwszym i drugim badaniem dla poziomu odchylenia standardowego jest znamienna statystycznie, podczas gdy zależność między drugim i trzecim badaniem nie jest znamienna statystycznie. Dla smaku kwaśnego (ryc. 3) stężenie roztworu kwasu cytrynowego stanowiące próg percepcji wynosi 0,010667% w pierwszym, 0,010938% w drugim i 0,010526% w trzecim badaniu. W pierwszym okresie adaptacji próg percepcji uległ podwyższeniu, czyli pogorszyło się odczuwanie smaku, by w drugim ulec obniżeniu nawet przekraczając wartość wyjściową. Dla od- 178 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2010, LX, 3

4 Adaptacja do protez Ryc. 2. Wyniki średniego odczuwalnego stężenia roztworu NaCl (smak słony). Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0,0182; kolumna pierwsza grupa badana, kolumna druga grupa kontrolna. Ryc. 3. Wyniki średniego odczuwalnego stężenia roztworu chininy (smak gorzki). Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0, ; kolumna pierwsza grupa badana; kolumna druga grupa kontrolna. Ryc. 4. Wyniki średniego odczuwalnego stężenia roztworu kw. Cytrynowego (smak kwaśny) Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0,000209; kolumna pierwsza grupa badana, kolumna druga grupa kontrolna. chylenia standardowego wynoszącego 0, wyniki te są znamienne statystycznie. Badanie smaku gorzkiego (ryc. 4) wykazuje podobną tendencję, czyli podwyższenie się progu percepcji w czasie użytkowania protezy całkowitej z wartości 0, % do % w pierwszym tygodniu i późniejszego obniżenia się progu z wartości 0, % do 0, %. Odchylenie standardowe 0, potwierdza znamienność statystyczną powyższych zależności. Grupa kontrolna ze względu na młody wiek i brak użytkowania protez całkowitych cechowała się niższymi wartościami odczuwanych stężeń dla każdego smaku i niewielkimi ich wahaniami. Na koniec zestawiono wyniki (tab. II, III) uwzględniając niezależnie wpływ na odczucia smakowe dwóch czynników najczęściej podawanych w ankietach palenia papierosów i cukrzycy. Średnia odczuwalnego stężenia roztworu chininy dla osób palących wyniosła 0, %, a dla niepalących 0, % (odchylenie standardowe na poziomie 0, ) (ryc. 5). Z tego zestawienia wynika, że osoby palące papierosy nieco lepiej odczuwają smak gorzki niż niepalące, a wyniki te są znamienne statystycznie. Przy opracowaniu wyników zauważono wśród osób z cukrzycą tendencję do silniejszego odczuwania smaku słodkiego (3,444%) niż u osób zdrowych (3,632%) (ryc. 6), jednak ze względu na małą grupę osób obarczonych cukrzycą w grupie badanej nie można wysnuć jednoznacznego wniosku. Dyskusja Rozpatrując wyniki uzyskane z badań poszczególnych smaków można zauważyć tendencję do podwyższania się progu percepcji w pierwszym okresie użytkowania protez osiadających, a więc do osłabienia odczucia każ- PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2010, LX, 3 179

5 J. Kasperski i inni T a b e l a I I. Ocena stopnia wpływu palenia papierosów na percepcję smakową Ilość osób Smak gorzki 0, , , ,00008 powyżej 8% Palacze Niepalący T a b e l a I I I. Ocena stopnia wpływu cukrzycy na percepcję smakową Ilość osób Smak słodki powyżej 5% Cukrzycy Osoby zdrowe Ryc. 5. Wyniki średniego odczuwalnego stężenia roztworu chininy(smak gorzki) dla osób palących i niepalących. Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0, Ryc. 6. Wyniki dla średniego odczuwalnego stężenia roztworu glukozy (smak słodki) dla osób chorujących na cukrzycę i osób zdrowych. Odchylenie standardowe dla grupy badanej: 0, dego ze smaków oraz obniżenia owego progu w drugim okresie, czyli względnej poprawy percepcji smakowej. W badaniu smaku słodkiego, słonego i gorzkiego nie nastąpił całkowity powrót do wartości wyjściowej, a w badaniu smaku kwaśnego wartość stężenia końcowego była niższa niż wartość stężenia wyjściowego. Jednak taki wynik wydaje się wskazywać na potrzebę badań na szerszą skalę z większą grupą badaną, gdyż wielce wątpliwe jest, iż proteza poprawia wartość wyjściową odczuwania smaku. Dostępne w krajowym piśmiennictwie badania na temat wpływu użytkowania protez na percepcje smaku nie dotyczyły okresu adaptacji i były przeprowadzone metodą elektrogustometrii(6). Wykazały one znaczne upośledzenie wrażliwości smakowej. Przeprowadzona przez Kordasza analizy piśmiennictwa zagranicznego (7) potwierdza ujemny wpływ protez płytowych na odbiór wrażeń smakowych, choć wyniki badań dla progu percepcji i identyfikacji smaku są rozbieżne. 180 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2010, LX, 3

6 Adaptacja do protez Wnioski 1. W pierwszym etapie użytkowania protez osiadających ruchomych spada pobudliwość smakowa wszystkich czterech smaków bazowych. Wraz z adaptacją pacjenta do protezy dochodzi do obniżenia progu pobudliwości, lecz nie zaobserwowano powrotu do wartości wyjściowych. 2. Pacjenci palący papierosy lepiej odczuwają smak gorzki. Piśmiennictwo 1. Bałaczewska E., Nowak A.: Zaburzenia smakowe dysgeusia, Nowa stomatologia 1-2/2000, 12, Kordasz P.: Próba oceny metod badania wrażliwości smakowej z uwzględnieniem gustometrii i elekrtogustometrii. Protet. Stomatol., 1086, XXXVI, 1, Pawlak J., M. Gołębiewska M.: Wpływ protez ruchomych i stałych na zaburzenia percepcji smaku przegląd piśmiennictwa. Protet. Stomatol., 2004, LIV, 6, Kordasz P.: Przydatność elektrogustometru do badania smaku. Protet. Stomatol., 1976, XXVI. 1, Klimacka-Nawrot E., Suchecka W.: Metody badań wrażliwości smakowej. Wiadomości lekarskie 2008, LXI, 7-9, s Pawlak J., Gołębiewska M.: Wpływ użytkowania protez na percepcję smaku. Magazyn Stomatologiczny 2005, 4, 160 s ; 7. Kordasz P.: Zagadnienie wpływu protez płytowych na percepcję i identyfikację smaku w świetle piśmiennictwa. Protet. Stomatol., 1974, XXIV, 6, s Zaakceptowano do druku: 18.III.2010 r. Adres autorów: Bytom , Plac Akademicki 17. Zarząd Główny PTS PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2010, LX, 3 181