ORZECZNICTWO EUROPEJSKIE. Orzecznictwo Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich w sprawach gospodarczych

Transkrypt

1

2 ORZECZNICTWO EUROPEJSKIE Orzecznictwo Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich w sprawach gospodarczych

3 Polecamy nasze publikacje z tego zakresu: Pod red. Kazimierza Lankosza TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ. KOMENTARZ Komentarze Becka Brygida KuŸniak, Agata Capik TRAKTAT AMSTERDAMSKI. KOMENTARZ, TOM I II Krótkie Komentarze Becka Brygida KuŸniak, Agata Capik TRAKTAT NICEJSKI. KOMENTARZ, wyd. 2 Krótkie Komentarze Becka Jan Ciszewski KOWENCJA Z LUGANO. KOMENTARZ, wyd. 2 Krótkie Komentarze Becka Pod red. Marii Magdaleny Kenig-Witkowskiej PRAWO INSTYTUCJONALNE UE Podrêczniki Prawnicze Matthias Herdegen PRAWO EUROPEJSKIE Akademia Prawa Pod red. Adama azowskiego PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 2 Repetytoria Becka Ewa êtowska EUROPEJSKIE PRAWO UMÓW KONSUMENCKICH, wyd. 2 Zarys Prawa PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 4 Wprowadzenie Ewy Skibiñskiej Twoje Prawo

4 ORZECZNICTWO TRYBUNA U SPRAWIEDLIWOŒCI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH W SPRAWACH GOSPODARCZYCH Micha³ Bernat

5 Redakcja: Monika Paw³owska Projekt graficzny ok³adki: Cecylia Staniszewska Wydawnictwo C. H. Beck 2006 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj¹czka 9, Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Zak³ady Graficzne im. KEN S.A. Brzoza k. Bydgoszczy ISBN

6 Spis treœci Spis Przedmowa... treœci Wprowadzenie... Wykaz skrótów... XIII XVII XXIX Rozdzia³ I. Swoboda przep³ywu towarów Uzasadnienie op³at o skutku równowa nym do c³a Definicja op³at o skutku równowa nym do c³a Op³aty o skutku równowa nym do c³a realizuj¹ce cele publiczne Op³ata o skutku równowa nym do c³a jako odp³atnoœæ za us³ugê Op³ata o skutku równowa nym do c³a pobierana w zwi¹zku z czynnoœciami wymaganymi przez prawo wspólnotowe Zwrot op³at pobranych sprzecznie z prawem wspólnotowym Zwrot op³aty pobranej z naruszeniem prawa wspólnotowego Przedawnienie prawa do zwrotu op³at pobranych z naruszeniem prawa wspólnotowego Zwrot op³aty pobranej z naruszeniem prawa wspólnotowego Wznowienie postêpowania w wyniku orzeczenia Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich Podatek pobierany na czêœci terytorium Pañstwa Cz³onkowskiego jako op³ata o skutku równowa nym do ce³ wywozowych Zwrot podatków pobranych niezgodnie z prawem wspólnotowym Rozdzia³ II. Zakaz ograniczeñ iloœciowych i œrodków o równowa nym skutku Œrodki o skutku równowa nym do ograniczeñ iloœciowych Publiczna promocja produktów krajowych Oznaczenie pochodzenia towarów we Wspólnocie Europejskiej Oznaczenie pochodzenia towarów we Wspólnocie Europejskiej Wymagania techniczne w œwietle swobody przep³ywu towarów Oznaczenie pochodzenia towarów we Wspólnocie Europejskiej Faktyczne zaniechanie dzia³añ przez organy Pañstwa Cz³onkowskiego Porz¹dek publiczny jako przes³anka uzasadniaj¹ca naruszenie swobody przep³ywu towarów Bezpieczeñstwo publiczne jako przes³anka uzasadniaj¹ca naruszenie swobody przep³ywu towarów Ochrona zdrowia jako przes³anka uzasadniaj¹ca naruszenie swobody przep³ywu towarów V

7 Spis treœci 11. Ochrona œrodowiska jako przes³anka uzasadniaj¹ca naruszenie swobody przep³ywu towarów Kontrola graniczna towarów z innych Pañstw Cz³onkowskich Zasady wy³¹czenia warunków sprzeda y z zakresu art. 28 Traktatu Okreœlenie sposobu opakowania jako warunek sprzeda y towarów sprzeczny z art. 28 Traktatu Zasada wzajemnego uznawania towarów z innych Pañstw Cz³onkowskich Ograniczenia zastosowania zasady wzajemnego uznawania Ograniczenia zastosowania zasady wzajemnego uznawania Doktryna warunków sprzeda y towarów Ograniczenia zastosowania zasady wzajemnego uznawania Ca³kowity zakaz reklamy alkoholu w mediach Obowi¹zek sprzeda y towarów wy³¹cznie w opakowaniach zwrotnych Lokalne oznaczenia pochodzenia i jakoœci produktów Sprzeda towarów dopuszczonych do obrotu w innym Pañstwie Cz³onkowskim Zatrzymanie przez organy celne towarów eksportowanych z terytorium UE do Polski Krajowe systemy promocji sprzeda y towarów w opakowaniach zwrotnych Ograniczenia treœci oznaczeñ produktów spo ywczych sprzeczne z art. 28 Traktatu Rozdzia³ III. Zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania wewnêtrznego Bezpoœrednia skutecznoœæ art. 90 Traktatu Zakres autonomii fiskalnej Pañstw Cz³onkowskich na gruncie art. 90 Traktatu Procedura poboru podatków krajowych Stosunek art. 90 zd. 1 do art. 90 zd. 2 Traktatu Uzasadnienie krajowego systemu podatkowego w œwietle art. 90 Traktatu Protekcjonistyczne opodatkowanie wewnêtrzne (art. 90 zd. 2 Traktatu) Poœrednia dyskryminacja podatkowa Delimitacja opodatkowania wewnêtrznego oraz ce³ i op³at o równowa nym skutku Zwi¹zek podatków wewnêtrznych z korzyœciami uzyskiwanymi przez podatników Obiektywne przes³anki zró nicowania opodatkowania wewnêtrznego podobnych produktów Podobieñstwo produktów w rozumieniu art. 90 Traktatu VI

8 Spis treœci Rozdzia³ IV. Swoboda przep³ywu us³ug Wprowadzenie Sektorowa regulacja us³ug we Wspólnocie Czasowa delegacja pracowników w ramach œwiadczenia us³ug w innym Pañstwie Cz³onkowskim Bezpoœrednia skutecznoœæ art. 49 Traktatu Delimitacja swobody œwiadczenia us³ug Sytuacje wewnêtrzne a swoboda œwiadczenia us³ug Sytuacje wewnêtrzne a swoboda œwiadczenia us³ug Pojêcie dzia³alnoœci gospodarczej na gruncie swobody œwiadczenia us³ug Swoboda dokonywania p³atnoœci z tytu³u us³ug œwiadczonych w innym Pañstwie Cz³onkowskim Dostêp do œwiadczeñ publicznych w kontekœcie swobody przep³ywu us³ug Swoboda przep³ywu us³ug medycznych Dostêp do us³ug finansowanych ze œrodków publicznych Dostêp do us³ug publicznej s³u by zdrowia Ochrona konsumentów jako uzasadnienie ograniczenia swobody przep³ywu us³ug Dzia³alnoœæ wykonywana osobiœcie a swoboda przep³ywu us³ug Obligatoryjne œwiadczenia us³ug na podstawie stosunku pracy Delegowanie personelu do innego Pañstwa Cz³onkowskiego w celu œwiadczenia us³ug Ograniczenia swobody œwiadczenia us³ug zwi¹zane z ochron¹ porz¹dku publicznego Ograniczenia swobody œwiadczenia us³ug zwi¹zane z ochron¹ porz¹dku publicznego Przep³yw pracowników w ramach us³ug œwiadczonych przez pracodawcê w okresie przejœciowych ograniczeñ dostêpu do rynku pracy Przep³yw pracowników w ramach us³ug œwiadczonych przez pracodawcê w okresie przejœciowych ograniczeñ dostêpu do rynku pracy Wykonywanie us³ug badawczych przez jednostki z innych Pañstw Cz³onkowskich Ograniczenie wynagrodzenia prawników Ograniczenia w obrocie produktami medycznymi Zakaz transmisji wydarzeñ sportowych zwi¹zanych z reklam¹ alkoholu Kwalifikacja wydatków na badania i rozwój ponoszonych za granic¹ jako kosztów uzyskania przychodów Rozdzia³ V. Swoboda przep³ywu pracowników Wymóg znajomoœci przez pracownika jêzyka przyjmuj¹cego Pañstwa Cz³onkowskiego VII

9 Spis treœci 2. Swoboda przemieszczania siê do innych Pañstw Cz³onkowskich w celu poszukiwania zatrudnienia Dostêp pracowników z innych Pañstw Cz³onkowskich do administracji publicznej Dy ury on-call jako czêœæ czasu pracy Niedozwolone fiskalne ograniczenia swobody przep³ywu pracowników Prawo do korzystania przez pracownika z samochodu zarejestrowanego w innym Pañstwie Cz³onkowskim Pojêcie pracownika w prawie wspólnotowym Ukryta dyskryminacja pracowników z innych Pañstw Cz³onkowskich Zakaz dyskryminacji w zakresie warunków dostêpu do zatrudnienia Œwiadczenia socjalne dla osób poszukuj¹cych pracy w innym Pañstwie Cz³onkowskim Prawo do œwiadczeñ socjalnych w innych Pañstwach Cz³onkowskich System ubezpieczeñ spo³ecznych w³aœciwy dla pracowników przemieszczaj¹cych siê wewn¹trz Wspólnoty Zastosowanie swobody przep³ywu pracowników do zasad reguluj¹cych dzia³alnoœæ sportow¹ Prawo do odliczenia od dochodu sk³adek ubezpieczeniowych Zastosowanie swobody przep³ywu pracowników do osób zatrudnionych w s³u bie cywilnej Prawo pobytu a przestrzeganie przez pracowników przepisów o ubezpieczeniu spo³ecznym Zakres zastosowania wy³¹czeñ zwi¹zanych z zatrudnieniem w administracji publicznej Sytuacja prawna sta ystów jako pracowników w rozumieniu prawa wspólnotowego Dobrowolny brak zatrudnienia w rozumieniu prawa wspólnotowego Swoboda przep³ywu osób nieposiadaj¹cych statusu pracowników Zakaz ograniczeñ swobody przep³ywu pracowników w zakresie wysokoœci sk³adek na ubezpieczenie spo³eczne Prawo do œwiadczeñ socjalnych dla osób korzystaj¹cych z prawa pobytu w innym Pañstwie Cz³onkowskim Zastosowanie zasady równego traktowania do cz³onków rodziny pracownika Uprawnienia rodzica dziecka maj¹cego prawo pobytu w Pañstwie Cz³onkowskim Dyskryminacyjne zasady ustalania œwiadczeñ socjalnych dla pracowników migruj¹cych we Wspólnocie VIII

10 Spis treœci 26. Dyskryminacja ze wzglêdu na p³eæ na gruncie podatku dochodowego Moment przeniesienia przedsiêbiorstwa a ochrona praw pracowniczych Uznawanie kwalifikacji w obszarach niezharmonizowanych Zmiana miejsca zamieszkania jako przes³anka wykluczenia z zakresu ubezpieczenia Zbieg uprawnieñ do œwiadczeñ socjalnych Op³ata za studia dla studentów z innych Pañstw Cz³onkowskich jako przejaw dyskryminacji Studia wy sze jako szkolenie zawodowe na gruncie prawa wspólnotowego Sytuacje wy³¹cznie wewnêtrzne a swoboda przep³ywu pracowników Stosowanie prawa wspólnotowego do pracy wykonywanej poza granicami Wspólnoty Sytuacje wy³¹cznie wewnêtrzne we wspólnotowym prawie pracy Ubezpieczenie spo³eczne pracowników delegowanych do pracy w innym Pañstwie Cz³onkowskim Status osób zatrudnianych przez cz³onków rodziny Zatrudnienie udzia³owca przez spó³kê Uprawnienie pracowników migruj¹cych do skorzystania z kwoty zwolnionej od podatku Uznawanie okresów zatrudnienia w s³u bie publicznej innych Pañstw Cz³onkowskich Rozdzia³ VI. Swoboda zak³adania przedsiêbiorstw Bezpoœrednia skutecznoœæ art. 52 (obecnie art. 43) Traktatu Uznawanie kwalifikacji a swoboda zak³adania przedsiêbiorstw Uznawanie kwalifikacji a swoboda zak³adania przedsiêbiorstw Uznawanie kwalifikacji w zawodach nieregulowanych Uznawanie kwalifikacji uzyskanych poza terytorium Wspólnoty Nabywanie nieruchomoœci w innych Pañstwach Cz³onkowskich Niedyskryminacyjne ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli IX

11 Spis treœci 11. Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli Ograniczenia swobody zak³adania przedsiêbiorstw w stosunku do w³asnych obywateli Obowi¹zek œwiadczenia okreœlonych us³ug w ramach dzia³alnoœci niezarobkowej Dyskryminacja ze wzglêdu na miejsce zarejestrowania siedziby spó³ki Dyskryminacja ze wzglêdu na miejsce zarejestrowania siedziby spó³ki Zak³ady przedsiêbiorstw z innych Pañstw Cz³onkowskich Opodatkowanie transakcji jako bariera dla swobody zak³adania przedsiêbiorstw Rezydencja fiskalna jako kryterium dyskryminacji Miejsce ponoszenia kosztu jako kryterium dyskryminacji Wymogi w zakresie obywatelstwa udzia³owców Swoboda przenoszenia siedziby spó³ki Rozdzia³ VII. Swoboda przep³ywu kapita³u Fundamentalny charakter swobody przep³ywu kapita³u Realizacja wierzytelnoœci w innym Pañstwie Cz³onkowskim Wymóg uzyskania pozwolenia na nabycie nieruchomoœci Opodatkowanie umów po yczki Zakaz nabywania zagranicznych papierów wartoœciowych Zró nicowanie podstawy opodatkowania w zale noœci od miejsca zamieszkania Opodatkowanie zysków kapita³owych pochodz¹cych z innych Pañstw Cz³onkowskich Opodatkowanie niezrealizowanych zysków kapita³owych w zwi¹zku ze zmian¹ rezydencji Opodatkowanie dywidend otrzymywanych z innych Pañstw Cz³onkowskich Nabywanie udzia³ów w spó³kach z innych Pañstw Cz³onkowskich Podatkowe aspekty inwestycji w udzia³y spó³ek z innych Pañstw Cz³onkowskich Opodatkowanie zbycia akcji notowanych na gie³dzie w innych Pañstwach Cz³onkowskich Z³ota akcja jako niedozwolone ograniczenie swobody przep³ywu kapita³u Prawo nierezydentów do odliczeñ zwi¹zanych z ubezpieczeniem Rozdzia³ VIII. Prawo konkurencji Prawo konkurencji uwagi ogólne Porozumienia i uzgodnione praktyki art. 81 Traktatu Nadu ywanie pozycji dominuj¹cej art. 82 Traktatu X

12 Spis treœci 4. Rynek w³aœciwy Sankcje za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji Kontrola dzia³añ przedsiêbiorców przez Komisjê Europejsk¹ Modernizacja wspólnotowego prawa konkurencji Materialne i formalne wspólnotowe prawo konkurencji Umowy o wy³¹czn¹ dystrybucjê Odpowiedzialnoœæ nastêpcy prawnego za naruszenie prawa konkurencji Umowy o wy³¹czn¹ dystrybucjê towarów chronionych prawami w³asnoœci przemys³owej Uzgodnione praktyki naruszaj¹ce zasady konkurencji Nadu ycie pozycji dominuj¹cej Umowy o selektywn¹ dystrybucjê Nadu ycie pozycji dominuj¹cej Nadu ycie pozycji dominuj¹cej Poufnoœæ kontaktów z prawnikiem (legal privilege) Rabat lojalnoœciowy Stosowanie cen zani onych (predatory pricing) Terytorialny zakres zastosowania przepisów art. 81 i 82 Traktatu Odmowa konkurentowi dostêpu do koniecznych urz¹dzeñ (essential facilities) Dopuszczalnoœæ stosowania systemów selektywnej dystrybucji Odmowa konkurentowi dostêpu do w³asnego systemu dystrybucji Zasady odpowiedzialnoœci za udzia³ w kartelu Kolektywna pozycja dominuj¹ca Skutecznoœæ wspólnotowego prawa konkurencji w stosunkach pomiêdzy podmiotami prywatnymi (private enforcement) Istnienie porozumienia naruszaj¹cego prawo konkurencji Uczestnictwo w porozumieniu naruszaj¹cym prawo konkurencji Kasy chorych jako przedsiêbiorstwa w rozumieniu prawa konkurencji Wp³yw zmowy cenowej na handel pomiêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi Odmowa wszczêcia postêpowania przez Komisjê na gruncie prawa konkurencji Sk³ad komisji egzaminacyjnej dla adwokatów jako ograniczenie konkurencji Odmowa udzielenia licencji jako nadu ycie dominuj¹cej pozycji Zawieszenie wykonania decyzji Komisji w sprawach z zakresu prawa konkurencji Regulaminy organizacji sportowych na gruncie prawa konkurencji Ocena regulacji antydopingowych na gruncie prawa konkurencji XI

13 Spis treœci 29. Zachowania mieszane ³¹cz¹ce cechy kartelu oraz uzgodnionych praktyk Stowarzyszenia przedsiêbiorców Wp³yw na handel pomiêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi Korzyœci gospodarcze równowa ¹ce naruszenie warunków konkurencji (efficiencies) Klauzule umowne o zakazie konkurencji Klauzule umowne o zakazie konkurencji Rozdzia³ IX. Pomoc publiczna Pomoc publiczna jako element ogólnego systemu prawnego Analiza warunków konkurencji w sprawach z zakresu pomocy publicznej Wezwanie zainteresowanych stron do przedstawienia uwag Przysporzenie z zasobów pañstwowych jako warunek istnienia pomocy publicznej Przeszkody prawne w uzyskaniu zwrotu bezprawnej pomocy publicznej Zgodnoœæ eksportowej pomocy publicznej z prawem wspólnotowym Prawa wy³¹czne w postaci monopolu telewizyjnego Monopol pañstwowy na œwiadczenie us³ug w ogólnym interesie ekonomicznym Dopuszczalny zakres praw wy³¹cznych w imporcie Selektywnoœæ wsparcia ze œrodków publicznych Nieskuteczna egzekucja zwrotu bezprawnie uzyskanej pomocy publicznej Pomoc publiczna w przepisach przejœciowych o VAT zwi¹zanych z akcesj¹ Pojêcie ma³ego i œredniego przedsiêbiorstwa w rozumieniu prawa pomocy publicznej Finansowanie dzia³alnoœci promuj¹cej okreœlon¹ grupê przedsiêbiorców Pomoc publiczna w zwi¹zku z budow¹ powszechnie dostêpnej infrastruktury Zwrot podatku pobranego niezgodnie z prawem pomocy publicznej Wynagrodzenie za wykonywanie obowi¹zków publicznych Stosowanie prawa pomocy publicznej przed s¹dami krajowymi XII

14 Przedmowa Przedmowa Od roku, w zwi¹zku z wejœciem w ycie przepisów Traktatu Akcesyjnego, w Polsce obowi¹zuje prawo wspólnotowe, bezpoœrednio skuteczne w poszczególnych pañstwach cz³onkowskich. Obywatele Unii mog¹ i powinni wywodziæ z niego swoje prawa podmiotowe oraz dochodziæ ich ochrony. System prawa Wspólnot powstaje w sposób szczególny i ró ny od systemów prawa w poszczególnych pañstwach. Stanowi on po³¹czenie traktatów zawartych w celu realizacji idei integracji europejskiej oraz aktów normatywnych i administracyjnych wydawanych przez instytucje Wspólnoty Europejskiej. Nadrzêdnym jego celem jest realizacja idei integracji, powsta³ej w wyniku historycznych doœwiadczeñ kontynentu, co determinuje tak e rolê Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich (TSWE) i charakter jego orzeczeñ. Prawo pierwotne okreœla cele i zawiera wytyczne dotycz¹ce jego interpretacji. Prawo wtórne natomiast zajmuje siê g³ównie ustanawianiem œrodków umo liwiaj¹cych realizacjê celów integracji. Orzeczenia TSWE powinny umo liwiaæ osi¹gniêcie spójnoœci systemu poprzez wymuszanie takiej interpretacji norm prawa wspólnotowego (pierwotnego i wtórnego) i równie krajowego, która nie bêdzie zagra aæ realizacji celów nadrzêdnych Wspólnoty. Celami tymi s¹ przede wszystkim: ustanowienie wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej; popieranie harmonijnego, zrównowa onego i sta³ego rozwoju dzia³alnoœci gospodarczej; wysoki poziom zatrudnienia i ochrony socjalnej; równoœæ mê czyzn i kobiet; sta³y i nieinflacyjny wzrost, wysoki stopieñ konkurencyjnoœci i konwergencji dokonañ gospodarczych; wysoki poziom ochrony i poprawy jakoœci œrodowiska naturalnego; podwy szanie poziomu i jakoœci ycia, spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej oraz solidarnoœci miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi. Dziœ, zaledwie rok i kilka miesiêcy od momentu, kiedy system prawa polskiego rozpocz¹³ funkcjonowanie w odniesieniu do prawa wspólnotowego, trudno oceniæ, do jakiego stopnia mo e on mieæ i bêdzie mia³ wp³yw na sposób wykonywania praktyki przez sêdziów, adwokatów, prokuratorów i notariuszy, urzêdników administracji publicznej i wszystkich tych, którzy z racji wykonywanego zawodu bêd¹ podejmowaæ decyzje okreœlaj¹ce lub ingeruj¹ce w prawa podmiotowe obywateli Polski, a wiêc obywateli Unii. Bior¹c pod uwagê doœwiadczenia innych pañstw cz³onkowskich, a zw³aszcza Zjednoczonego Królestwa, mo na przewidywaæ, i znajomoœæ metody myœlenia, interpretacji norm i sposobów ich stosowania w odniesieniu do konkretnych stanów faktycznych bêdzie mia³a zasadnicze znaczenie, jeœli chodzi o skutecznoœæ wywodzenia, jakie prawa podmiotowe obywateli Unii s¹ naruszane i w jaki sposób powinno siê dokonywaæ ich ochrony. We wszystkich pañstwach cz³onkowskich orzecznictwo TSWE jest istotnym Ÿród³em wyk³adni przepisów, umo liwiaj¹cym prawnikom praktykom poznanie metody jej dokonywania. Uzasadnienia wyroków TSWE (w szczególnoœci orzeczeñ wstêpnych) daj¹ pogl¹d, jak prawid³owo ustanawiaæ w³aœciw¹ proporcjê miê- XIII

15 Przedmowa dzy wyk³adni¹ jêzykow¹, systemow¹ i celowoœciow¹. Jest to bardzo istotne dla ka dego prawnika. System polityczny, w jakim dane jest wykonywanie praktyki prawniczej, determinuje wyk³adniê norm dokonywan¹ przez s¹dy, ta z kolei wp³ywa na sposób myœlenia o prawie przez ca³e œrodowisko prawnicze i albo wyzwala kreatywnoœæ, albo te powoduje stagnacjê systemu i umys³ów. W systemach niedemokratycznych wyk³adni¹ przewa aj¹c¹ by³a wyk³adnia jêzykowa. Stanowi³a ona ochronê przed odpowiedzialnoœci¹ za podejmowane decyzje, ale te czêsto umo liwia³a obronê obywateli przed nadu ywaniem prawa przez instytucje pañstwa totalitarnego. Uwolnienie naszego kraju od totalitaryzmu nie przebudowa³o sposobów myœlenia œrodowiska prawniczego o prawie. Interpretacja przepisów sk³adaj¹cych siê na system prawny w pañstwie by³a funkcj¹ odziedziczonego orzecznictwa. Publikacja niniejsza jest omówieniem orzecznictwa TSWE w sprawach gospodarczych, w odniesieniu do podstawowych swobód, jakie leg³y u za³o eñ Wspólnot Europejskich w³¹czaj¹c w to przepisy prawa konkurencji. Jej autor, Micha³ Bernat, jest prawnikiem, który swoje ycie zawodowe rozpocz¹³ w czasie, gdy cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej by³o ju zdecydowane. Swoje doœwiadczenia zawodowe zdobywa³ czêœciowo poza Polsk¹, w Brukseli, w wyniku kontaktów z instytucjami europejskimi. Dokona³ wyboru tych orzeczeñ, które z jego punktu widzenia s¹ najbardziej reprezentatywne dla systemu prawa Wspólnot i okreœlaj¹ jego istotê. Uwa am, e dokonany wybór orzecznictwa TSWE mo e wspomóc praktyków prawa w ochronie praw obywateli, a sêdziów wesprzeæ w stosowaniu prawa europejskiego. Orzeczenia TSWE nale ¹ do kanonu acquis communautaire. Formu³uj¹ zasadê bezpoœredniej skutecznoœci poszczególnych swobód traktatowych oraz wskazuj¹ na sposób stosowania wyj¹tków, wy³¹czeñ i derogacji tych swobód. Okreœlaj¹ równie sposób rozumienia wymogu proporcjonalnoœci ograniczeñ. Podstawowe znaczenie maj¹ wyroki dotycz¹ce w³aœciwej definicji pojêæ, na których opieraj¹ siê poszczególne swobody traktatowe, czego znakomitym przyk³adem jest pojêcie pracownika w prawie wspólnotowym, ukszta³towane w znacznej czêœci przez orzecznictwo TSWE. Nie mniej istotne s¹ liczne orzeczenia, które w ci¹gu dziesi¹tek lat dzia³alnoœci Trybuna³u pozwala³y na okreœlenie w³aœciwego znaczenia gospodarczych swobód przep³ywu, wskazuj¹c zakres stosowania prawa wspólnotowego w zetkniêciu z wy³¹czn¹ sfer¹ obowi¹zywania prawa krajowego, mo liwoœci powi¹zania swobód z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej czy zarobkowej, a tak e granice stosowania prawa wspólnotowego w sposób zgodny z jego istot¹ i przeznaczeniem, wolny od nadu yæ i zapobiegaj¹cy obchodzeniu lub unikaniu przepisów wspólnotowych lub krajowych. Orzecznictwo TSWE charakteryzuje siê ponadto d¹ eniem do nadania prawu wspólnotowemu mo liwie najwiêkszej skutecznoœci w porz¹dkach krajowych. Z tego te wzglêdu poczesne miejsce zajmuje w nim problematyka œrodków ochrony praw obywateli i podmiotów gospodarczych powo³uj¹cych siê na przepisy wspólnotowe, w tym kwestie odpowiedzialnoœci Pañstw Cz³onkowskich za zaistnia³e naruszenia tych praw przez instytucje krajowe, a tak e podmioty prywatne. XIV

16 Przedmowa W konsekwencji, TSWE podobnie jak amerykañski S¹d Najwy szy w pierwszych latach istnienia Stanów Zjednoczonych sta³ siê istotnym elementem budowania wspólnej to samoœci i umacniania Wspólnoty. Wreszcie, jak wspomnia³em, niezale nie od tematyki orzeczeñ, ich analiza pozwala na zrozumienie filozofii stosowania prawa wspólnotowego, któr¹ TSWE kieruje siê w swojej dzia³alnoœci orzeczniczej. Filozofia ta wykracza poza literalne znaczenie przepisu, umiejscawiaj¹c normy prawne w kontekœcie realnych procesów i zale noœci ekonomicznych, regu³ rozs¹dku i s³usznoœci, wymogu praktycznej skutecznoœci prawa jako instrumentu regulacji zjawisk ycia spo³ecznego oraz kompromisu pomiêdzy oczekiwaniami obywateli i przedsiêbiorstw a zakresem kompetencji Wspólnoty. Jest te wyrazem szczególnego dziedzictwa europejskiej kultury prawniczej powstawania i rozwoju prawa na styku ró norodnych systemów prawnych. Doœwiadczenie to charakterystyczne dla spo³eczeñstw otwartych i obywatelskich przez wiele lat by³o niedostêpne dla prawników polskich. Praca ta wiêc powinna przyczyniæ siê nie tylko do poznania prawa wspólnotowego, ale tak e do otworzenia na nowo dyskusji o sensie prawa i o mechanizmach jego stosowania. PaŸdziernik 2005 r. Tomasz Wardyñski XV

17

18 Wprowadzenie Wprowadzenie Niniejsza publikacja stanowi próbê wprowadzenia do bogatego dorobku Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich w zakresie zwi¹zanych z dzia- ³alnoœci¹ gospodarcz¹ podstawowych zasad materialnego porz¹dku prawnego Wspólnot. Z tego te wzglêdu przedmiotem analizy s¹ w poszczególnych rozdzia³ach przede wszystkim fundamentalne gospodarcze swobody traktatowe, w tym swoboda przep³ywu towarów, pracowników, us³ug, kapita³u oraz swoboda zak³adania przedsiêbiorstw. Nie sposób tak e zrozumieæ kszta³tu oraz rzeczywistego zakresu i praktycznego zastosowania prawa wspólnotowego bez wprowadzenia oraz przedstawienia podstawowego zarysu doktryny orzeczniczej TSWE w zakresie prawa konkurencji, w tym prawa pomocy publicznej, co stanowi przedmiot osobnych rozwa añ. Nale y pamiêtaæ, i niniejsza publikacja s³u yæ ma jedynie jako inspiracja oraz Ÿród³o ogólnych wskazówek dotycz¹cych kierunków rozwoju orzecznictwa Trybuna³u oraz fundamentalnych zagadnieñ, jakimi Trybuna³ mia³ dot¹d okazjê siê zajmowaæ. Niemniej jednak, dla potrzeb konkretnej prowadzonej sprawy czy problemu prawnego wymagaj¹cego rozstrzygniêcia konieczna jest bardziej szczegó³owa analiza materia³u orzeczniczego, który charakteryzuje siê niezwyk³¹ dynamik¹. Jest zatem prawdopodobne, i w stosunku do wielu z omawianych orzeczeñ zapada³y kolejne orzeczenia Trybuna³u, które w poœredni lub bezpoœredni sposób dotyka³y przedmiotowej tematyki. Co wiêcej, zmiany w prawie pozytywnym Wspólnot równie wielokrotnie nastêpowa³y po wydaniu przez TSWE niektórych z poni szych wyroków, co oznacza i normatywna treœæ przepisów zawartych w tych nowych aktach mo e wspó³kszta³towaæ tak e treœæ zasad dotychczas rozwiniêtych przez Trybuna³. Ponadto, warto wskazaæ, e immanentn¹ cech¹ postêpowañ tocz¹cych siê przed s¹dami wspólnotowymi jest œcis³y zwi¹zek pomiêdzy stanem faktycznym sprawy, którego elementem wielokrotnie s¹ szczegó³owe przepisy prawa krajowego, a stanowiskiem zajêtym ostatecznie przez Trybuna³. Orzecznictwo TSWE, podobnie jak w przypadku s¹dów krajowych, niejednokrotnie mo e cechowaæ siê pewn¹ rozbie noœci¹ pomiêdzy poszczególnymi rozstrzygniêciami w podobnych, jak mog³oby siê wydawaæ, sprawach i postêpowaniach. Z tego te wzglêdu, pomimo wyraÿnie widocznego precedensowego charakteru przeczeñ Trybuna³u, odniesienie siê do stanowiska zajêtego przez TWSE w jednej tylko sprawie mo e byæ niewystarczaj¹ce. 1. Procedura orzekania TSWE Nie bez znaczenia dla zrozumienia istoty i charakteru wypowiedzi jurydycznych, jakimi s¹ orzeczenia TSWE, jest krótkie wyjaœnienie trybu, w jakim s¹d ten orzeka oraz granic, w jakich rozpoznaje przedk³adane mu sprawy. Byæ mo e krót- XVII

19 Wprowadzenie kie wprowadzenie w tym zakresie pozwoli na lepsze zrozumienie, dlaczego orzeczenie Trybuna³u w danej sprawie, oraz zakres zajêtego przez niego stanowiska, zosta³y ukszta³towane w okreœlony sposób, czêsto odbiegaj¹cy znacznie od sposobu formu³owania orzeczeñ przez s¹dy krajowe. Truizmem wydaæ mo e siê stwierdzenie, i szczególna rola i pozycja TSWE w porz¹dku ustrojowym Wspólnot, ale tak e w relacji do krajowych organów w³adzy s¹dowej, wynika z inkorporowania w jego konstrukcji elementów s¹du konstytucyjnego, który jest jednak e uprawniony do dzia³ania jedynie w takim zakresie, w jakim kompetencje jego daj¹ siê wyprowadziæ z prawa wspólnotowego. Stwierdzenie to ma szereg donios³ych konsekwencji praktycznych. Skoro bowiem TSWE nie jest jedynie kolejnym organem w³adzy s¹dowej funkcjonuj¹cym w pewien szczególny sposób w porz¹dkach krajowych poszczególnych Pañstw Cz³onkowskich, to tym bardziej postêpowanie przed TSWE nie poddaje siê zwyk³ej klasyfikacji s¹dów opartej na ich w³aœciwoœci instancyjnej. W rezultacie, TSWE nie jest w³aœciwy do rozpoznawania skarg i w rezultacie oceny krajowych orzeczeñ s¹dowych lub decyzji administracyjnych. Niew¹tpliwie, Trybuna³ wielokroæ odnosi siê do nich b¹dÿ poszukuj¹c rzeczywistej treœci norm prawa krajowego, b¹dÿ wprost badaj¹c ich relacje z prawem wspólnotowym, w aden jednak bezpoœredni sposób nie jest w³adny kszta³towaæ stosunków prawnych, jakie krajowe orzeczenia s¹dowe lub decyzje administracyjne tworz¹ w ramach porz¹dku krajowego Pañstw Cz³onkowskich. W szczególnoœci, poza kompetencjami Trybuna³u pozostaje uchylanie, stwierdzanie niewa noœci lub innego rodzaju wzruszanie tych orzeczeñ lub decyzji. Nawet jeœli logiczn¹ konsekwencj¹ wyroku TSWE jest ra ¹ca sprzecznoœæ z prawem wspólnotowym krajowego orzeczenia lub decyzji, które nie mog¹ zatem ostaæ siê w obrocie prawnym, wzruszenie tych krajowych orzeczeñ lub decyzji mo e nast¹piæ wy³¹cznie w drodze i trybie przewidzianym w prawie krajowym, w tym zw³aszcza poprzez w³adcze rozstrzygniêcia krajowych s¹dów lub organów administracji. Kolejn¹ konsekwencj¹ pozycji ustrojowej TSWE jest formalna niezale noœæ Trybuna³u oraz s¹dów wspólnotowych. Niezale noœæ tego rodzaju oznacza, i ka dy z s¹dów, TSWE oraz s¹dy krajowe, jest wy³¹cznie w³aœciwy w odniesieniu do tego rodzaju prawa, jakie powo³any jest stosowaæ. Trybuna³ jest s¹dem wspólnotowym, zosta³ powo³any zw³aszcza w celu zapewnienia jednolitej wyk³adni i stosowania prawa wspólnotowego oraz jego kontroli w œwietle istniej¹cych materialnych i proceduralnych standardów stanowienia prawa. Trybuna³ jest zatem wy³¹cznie w³aœciwy w kwestiach zwi¹zanych z interpretacj¹ prawa wspólnotowego, w tym tak e z mo liwoœci¹ jego wi¹ ¹cej prawnie oceny, w³¹czaj¹c wzruszanie i faktyczne usuwanie z obrotu prawnego poprzez stwierdzenie niewa noœci okreœlonych przepisów wspólnotowych. S¹dy krajowe zachowuj¹ natomiast swoj¹ pierwotn¹ kompetencjê do stosowania i interpretacji prawa krajowego; w te kompetencje s¹dów krajowych Trybuna³ nie mo e wkraczaæ w adnych okolicznoœciach. S¹dy krajowe stosuj¹ tak e i interpretuj¹ na zasadach wy³¹cznoœci umowy miêdzynarodowe, które w okreœlony sposób tworz¹ lub kszta³tuj¹ ich krajowy porz¹dek prawny, o ile jednak e umowy te nie stanowi¹ jednoczeœnie Ÿróde³ prawa wspólnotowego, co implikuje powstanie zagadnienia w³aœciwoœci TSWE. XVIII

20 Wprowadzenie Powy sze nie oznacza jednak, i s¹dy krajowe nie stosuj¹ prawa wspólnotowego; przeciwnie, system prawa wspólnotowego, orzecznictwo TSWE, a tak e regulacje szczególne upowa niaj¹ lub wrêcz zobowi¹zuj¹ s¹dy krajowe do stosowania prawa wspólnotowego w pe³ni, we wszystkich indywidualnych i konkretnych sytuacjach, które objête s¹ przedmiotowym zakresem prawa wspólnotowego. Co wiêcej, w ograniczonym zakresie, o którym mowa bêdzie jeszcze poni ej, s¹dy krajowe dokonuj¹ podstawowej egzegezy norm wspólnotowych oraz, o ile uznaj¹, i s¹ w stanie bez w¹tpienia odczytaæ w³aœciwy ich sens, stosuj¹ te normy zgodnie z dokonan¹ wyk³adni¹. Wy³¹cznoœæ TSWE w zakresie prawa wspólnotowego dotyczy zatem g³ównie sfery jego interpretacji. W tym bowiem zakresie przejawia siê nie tylko wy³¹cznoœæ, ale tak e supremacja Trybuna³u w stosunku do s¹dów krajowych oraz stanowi¹ca jej korelat podrzêdnoœæ s¹dów krajowych w zakresie interpretacji prawa wspólnotowego. Niezale nie od tego, i pierwszeñstwo tego rodzaju posiada wyraÿne oparcie normatywne wprost w przepisach Traktatu reguluj¹cych poszczególne rodzaje postêpowania przed TSWE, znajduje ona tak e swój wyraz i potwierdzenie w orzecznictwie TSWE, który wielokrotnie podkreœla³, i skutecznoœæ i jednolitoœæ wyk³adni prawa wspólnotowego zwi¹zana jest z istnieniem jednego, centralnego organu s¹dowego powo³anego do udzielania wyk³adni prawa wspólnotowego formalnie wi¹ ¹cej wszystkie inne s¹dy, które stosuj¹ je w rozstrzyganych sprawach. Materialnoprawnym odpowiednikiem zasady nadrzêdnoœci i autonomii TSWE w zakresie interpretacji jest czêœciowo zasada autonomii prawa wspólnotowego. W jednym ze swoich aspektów zasada ta oznacza bowiem, e w przypadku gdy przepis prawa wspólnotowego pos³uguje siê okreœlonymi pojêciami dla wyznaczenia zakresu i treœci normy prawa wspólnotowego, pojêcia te posiadaj¹ autonomiczne znaczenie, niezale ne od treœci, jakie nadaje analogicznym pojêciom porz¹dek krajowy. Jeœli zatem, dla przyk³adu, przepisy wspólnotowe pos³uguj¹ siê danym pojêciem w celu definicji zakresu stosowania zwolnienia podatkowego, to sens tego pojêcia nale y ustaliæ niezale nie od sposobu jego interpretacji na gruncie prawa krajowego. W przeciwnym razie, w ka dym z Pañstw Cz³onkowskich pojêcie to mog³oby posiadaæ odmienn¹ treœæ, zaœ Pañstwa Cz³onkowskie by³yby w³adne formowaæ rzeczywist¹ treœæ prawa wspólnotowego poprzez odpowiednie ukszta³towanie stosowanych przez nie pojêæ. Kolejn¹ konsekwencj¹ pozycji TSWE jest jego wy³¹czne uprawnienie do orzekania o niewa noœci aktów wtórnego prawa Wspólnoty oraz aktów administracyjnych poszczególnych instytucji Wspólnoty. S¹dy krajowe nie maj¹ co do zasady mo liwoœci kwestionowania wa noœci przepisów i aktów wspólnotowych tak d³ugo, jak niewa noœæ nie zostanie wprost stwierdzona orzeczeniem Trybuna³u. Jedynie w nag³ych przypadkach bowiem s¹dy krajowe mog³yby w oparciu o w¹tpliwoœci dotycz¹ce wa noœci œrodka wspólnotowego podj¹æ œrodki tymczasowe zmierzaj¹ce do ochrony praw strony postêpowania. Stwierdzenie niewa noœci aktu wspólnotowego przez TSWE dotyczyæ mo e w szczególnoœci jednostkowych, indywidualnych i konkretnych aktów instytucji Wspólnoty, nosz¹cych znamiona decyzji administracyjnych wydawanych w toku prowadzonych przez nie postêpowañ. W takim te zakresie Trybuna³ sprawuje, choæ w znacznie ograniczonym zakresie, kontrolê instancyjn¹ nad dzia³alnoœci¹ instytucji Wspólnot. XIX