Sprawozdanie Certyfikacja zrównoważonego rybołówstwa. Znaczenie i korzyści dla polskiego rybołówstwa. 7 kwietnia 2011 roku

Transkrypt

1 Sprawozdanie Certyfikacja zrównoważonego rybołówstwa. Znaczenie i korzyści dla polskiego rybołówstwa. 7 kwietnia 2011 roku W zorganizowanym z inicjatywy WWF oraz Programu na Rzecz Ochrony Ekoregionu Bałtyckiego (Baltic Ecoregion Programme) seminarium udział wzięło 54 uczestników: przedstawicieli organizacji producenckich, armatorów rybackich, przetwórców, hodowców, jednostek certyfikujących, naukowców, organizacji pozarządowych, przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz przedstawicieli inspektoratów rybołówstwa morskiego. Głównym celem spotkania było wskazanie przykładów procesów certyfikacji łowisk (zakooczonych i trwających) jak również pokazanie korzyści płynących z certyfikacji. Spotkanie otworzyła Ewa Milewska. Nawiązując do tematu spotkania podkreśliła, że przed polskim przemysłem rybnym stoi szansa stania się liderem dostarczającym produkty pochodzące ze zrównoważonych źródeł. Zapotrzebowanie na produkty rybne ciągle wzrasta. Jednak w obecnej chwili ocenia się, że 75 % stad ryb jest w pełni eksploatowanych lub przeławianych. Wiele metod zarządzania rybołówstwem okazała się mało skutecznych. Certyfikaty wynikają z rosnącego zapotrzebowania na produkty pochodzące z łowisk eksploatowanych w sposób zrównoważony. Rosnąca świadomośd konsumencka ma też w ich rozwoju dużą rolę. WWF od lat wspiera systemy certyfikacji będące gwarancją zrównoważonego rybołówstwa. Do takich należy system certyfikacji opracowany przez Marine Stewardship Council (MSC). Moderator spotkania - Ireneusz Wójcik z Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni stwierdził natomiast, że rybołówstwo dorszowe na Bałtyku, poprzez wypracowanie i wdrożenie szeregu nowych przepisów, w tym przepisów kontrolnych, odbywa się obecnie w sposób zrównoważony. W związku z powyższym w Danii i Szwecji trwają obecnie działania na rzecz objęcia wschodniego stada dorsza bałtyckiego certyfikatem MSC, wydaje się jednak pewnym, ze rybołówstwo netowe, ze względu na potencjalne zagrożenia przyłowu ssaków morskich, certyfikatu takiego nie otrzyma. W początkowej fazie spotkania przedstawiono szereg prezentacji na temat certyfikacji zrównoważonego rybołówstwa, ze szczególnym zwróceniem uwagi na certyfikację MSC. Wizja zrównoważonego Bałtyku w przyszłości Ottilia Thoreson, Program na rzecz Ochrony Ekoregionu Bałtyckiego WWF Na wstępie Ottilia Thoreson przedstawiła główne cele WWF oraz Programu na rzecz Ochrony Ekoregionu Bałtyckiego, który skupia osiem nadbałtyckich biur WWF. Głównym celem działalności WWF na świecie jest zatrzymanie procesu degradacji środowiska naturalnego oraz działania na rzecz zapewnienia harmonijnego współistnienia człowieka z naturą. Program na rzecz Ochrony Ekoregionu Bałtyckiego skupia się na działaniach związanych z zahamowaniem eutrofizacji, propagowaniem zintegrowanego zarządzania przestrzenią morską oraz promowaniem zasad zrównoważonego rybołówstwa.

2 W odniesieniu do rybołówstwa, Ottilia Thoreson przedstawiła dane dotyczące spadku liczebności populacji ryb na świecie na przestrzeni wieku, spowodowanego nieskutecznym systemem zarządzania rybołówstwem, prowadzącym do nadmiernej zdolności połowowej i nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów. Wśród skutków tych drastycznych spadków liczebności prelegentka wymieniła zmiany w całym ekosystemie morskim, w tym zachwianie jego równowagi ekologicznej. Aby zapobiec dalszym zmianom w ekosystemach oraz zagwarantowad odbudowę zasobów konieczne są natychmiastowe działania na rzecz zmiany systemu zarządzania rybołówstwem. Wśród działao tych, zdaniem WWF, najważniejsze jest przeciwdziałanie nielegalnym połowom poprzez wprowadzenie, przestrzeganie i budowanie kultury przestrzegania przepisów, opracowanie wspólnych rozwiązao przez wszystkich interesariuszy, działania na rzecz usprawnienia systemu zarządzania rybołówstwem, który powinien opierad się na podejściu ekosystemowym oraz transparentnym zarządzaniu na poziomie regionalnym. Jako przykład działao prowadzonych przez WWF w celu osiągnięcia wymienionych powyżej celów prelegentka przedstawiła stworzoną przez WWF oraz partnerów biznesowych: Europejskie Stowarzyszenie Przetwórców (AIPCE - CEP), EuroCommerce and Eurocoop koalicję, której głównym celem są działania na rzecz gruntownej reformy Wspólnej Polityki Rybackiej, gwarantującej stabilnośd zasobów i dostaw zdrowych, dobrej jakości produktów rybnych 1. Kolejnym działaniem WWF na rzecz poprawy stanu zasobów mórz i oceanów są działania konsumenckie, mające na celu zwiększenie świadomości społecznej w odniesieniu do zagrożeo występujących w morzach. Wydawane na całym świecie poradniki rybne mają umożliwid konsumentom świadomy wybór produktów rybnych pochodzących ze zrównoważonych połowów. Na zakooczenie Ottilia Thoreson podkreśliła znaczenie polskiego rybołówstwa na arenie międzynarodowej. Z zaprezentowanych danych wynika, że prawie połowa polskiego eksportu odbywa się w regionie bałtyckim. W związku z tym niezwykle ważne jest, aby ryby dostarczane przez polskie rybołówstwo na rynek europejski pochodziły ze zrównoważonych połowów gwarancję taką daje certyfikacja zrównoważonego rybołówstwa. Prelegentka wyraziła nadzieję, że także Polska, obok Danii i Szwecji, w niedługim czasie certyfikat taki otrzyma. Certyfikacja MSC w regionie bałtyckim Helene Tivemark, MSC oddział bałtycki Na wstępie Helene Tivemark przedstawiła dane statystyczne dotyczące światowego rybołówstwa z których wynika, że ponad 150 milionów ludzi na świecie pracuje w tym sektorze a dla około 3 miliardów ryby są głównym źródłem białka. Handel niemal połową wszystkich poławianych ryb ma charakter międzynarodowy. 1

3 Marine Stewardship Council (MSC) powstał w roku 1999, przy współpracy Unilever oraz WWF. Głównym celem stworzenia certyfikatu zrównoważonego rybołówstwa było powstrzymanie spadku liczebności populacji ryb na świecie oraz ochrona ekosystemu morskiego. Obecnie główną misją MSC jest zapobieganie spadkowi liczebności populacji ryb oraz promowanie zrównoważonego rybołówstwa jako wartości dodanej produktów rybnych. Certyfikacja MSC opiera się na trzech standardach, które zakładają że: 1. Liczebnośd certyfikowanego stada jest na stabilnym poziomie lub podjęto działania prowadzące do osiągnięcia stabilności; 2. Działania prowadzone przez rybołówstwo w obrębie danego stada nie wpływają negatywnie na ekosystem; 3. System zarządzania rybołówstwem w obrębie danego stada jest efektywny. Prelegentka przedstawiła dane dotyczące wzrostu liczby łowisk (Rys. 1) oraz produktów (Rys. 2) posiadających certyfikat MSC. Obecnie certyfikat MSC posiadają 104 łowiska, a około 150 w tym szwedzkie i niemieckie rybołówstwo dorszowe na Bałtyku jest w trakcie certyfikacji. Na początku lutego zakooczył się proces certyfikacji rybołówstwa dorszowego w Danii. Tamtejsi rybacy otrzymali certyfikat MSC na połowy dorsza ze stada wschodniego z wyłączeniem połowów netami. Produkty z logo MSC sprzedawane są w ponad 70 krajach na całym świecie. W ostatnich latach obserwuje się znaczący wzrost liczby produktów posiadających certyfikat MSC, głównie dzięki zobowiązaniom dużych sieci handlowych do zaopatrywania się w produkty rybne pochodzące wyłącznie ze zrównoważonych połowów, co wymusza na grupach producentów dostarczenie certyfikowanych produktów. Rys 1. Łowiska z certyfikatem MSC. Kolor niebieski łowiska posiadające certyfikat, kolor żółty łowiska w trakcie procesu certyfikacji, kolor zielony suma.

4 Rys 2. Liczba produktów posiadających certyfikat MSC stan na 28 lutego 2011 roku. Prelegentka zaprezentowała następnie główne zalety przystąpienia do certyfikacji: Zabezpieczenie stabilności dostaw, Sprostanie wymaganiom konsumentów, Zagwarantowanie przejrzystości i spójności, Otwarcie na nowe rynki zbytu, Budowanie pozytywnego wizerunku firmy. Opisując sam proces certyfikacji prelegentka podkreśliła, że certyfikacja prowadzona jest przez niezależną jednostkę certyfikującą. Jednostki takie działają w oparciu o standardy certyfikacji, wypracowane przez MSC na podstawie wytycznych FAO. Każda jednostka certyfikującą posiada odpowiednie pozwolenia i jest regularnie kontrolowana w celu weryfikacji spełniania określonych w standardach wytycznych. Helene Tivemark podkreśliła także, że aby produkt uzyskał certyfikat MSC konieczne jest nie tylko zagwarantowanie, że pochodzi z łowiska posiadającego certyfikat, ale także posiadanie certyfikatu MSC przez wszystkie elementu łaocucha dostaw. W tym celu niezbędne jest zagwarantowania przejrzystości i możliwości identyfikowalności produktu w całym łaocuchu dostaw. Certyfikacja łowiska składa się z trzech elementów (Patrz Rys. 3): 1. Ocena kondycji stada; 2. Ocena wpływu rybołówstwa na ekosystem; 3. Ocena systemu zarządzania. Ocena przeprowadzana jest na podstawie 31 wskaźników w obrębie trzech głównych elementów. Każdy wskaźnik oceniany jest w 100 punktowej skali. Przedział oznacza spełnienie kryteriów MSC, przedział jest akceptowany, ale wymaga od certyfikowanego rybołówstwa podjęcia działao na rzecz poprawy ocenianego wskaźnika. Punktacja któregokolwiek wskaźnika poniżej 60

5 oznacza brak spełnienia kryteriów MSC. Elementem niezbędnym do przyznania certyfikatu dla łowiska jest osiągnięcie minimum 60 punktów we wszystkich 31 ocenianych wskaźnikach, oraz średniej wynoszącej minimum 80 punktów dla każdego z trzech głównych elementów. Sam proces certyfikacji łowisk składa się z następujących etapów: 1. Klient decyduje się na przystąpienie do procesu certyfikacji MSC poprzez wybór niezależnej jednostki certyfikującej; 2. Jednostka certyfikująca przeprowadza wstępną ocenę; 3. Raport ze wstępnej oceny przygotowany przez jednostkę certyfikującą; 4. Na podstawie raportu podejmowana jest decyzja o przystąpieniu do lub odstąpieniu od właściwego procesu certyfikacji; W przypadku pozytywnej oceny wstępnej: 5. Stworzenie grupy eksperckiej przez jednostkę certyfikującą; 6. Opracowanie wskaźników oraz systemu oceny; 7. Ocena łowiska przez grupę ekspercką; 8. Wstępny raport z oceny; 9. Rewizja oraz konsultacje raportu z zainteresowanymi stronami; 10. Opracowanie koocowego raportu; 11. Procedura umożliwiająca wnoszenie uwag; 12. Decyzja o certyfikacji łowiska lub odmowa certyfikacji; Jeśli certyfikacja łowiska zakooczy się sukcesem: 13. Przeprowadzenie certyfikacji pozostałych elementów łaocucha dostaw (przetwórcy, sprzedawcy, restauratorzy) tzw. certyfikacja Chain of Custody; 14. Przyznanie loga MSC danemu produktowi. Następnie prelegentka zaprezentowała standardy dotyczące certyfikacji MSC w łaocuch dostaw (Chain of Custody), który jest niezbędnym elementem umożliwiającym przyznanie produktowi rybnemu certyfikatu. Głównym celem certyfikacji poszczególnych elementów łaocucha dostaw jest zagwarantowanie pełnej identyfikowalności produktów na poszczególnych etapach przetwarzania. Daje to możliwośd pełnego oddzielenia ryb pochodzących z łowisk posiadających certyfikat MSC od tych, które certyfikatu takiego nie posiadają. Obecnie w Polsce certyfikat MSC w łaocuch dostaw posiadają 43 firmy. Na zakooczenie prelegentka podkreśliła ponownie, że dzięki certyfikacji MSC rybołówstwo zyskuje weryfikowalny dowód na to, że prowadzone jest w sposób zrównoważony, zyskuje przewagę na rynku oraz uznanie wśród świadomych ekologicznie konsumentów. Dodatkowymi atutami są: zagwarantowanie stałości dostaw, otwarcie nowych możliwości zbytu produktów oraz wyższych cen. Prelegentka poinformowała także o otwarciu bałtyckiego biura MSC w Szwecji ( ), które gotowe jest odpowiedzied na wszelkie pytania na temat procesu certyfikacji.

6 Element 1: Kondycja stada Element 2: Wpływ na ekosystem Element 3: System zarządzania Wynik Zarządzanie połowami Gatunek poławiany Przyłów Gatunki ETP Siedliska Ekosyste m Zarządzanie & polityka System zarządzania rybołówstwem Stan zasobów stada Strategia połowów Wyniki Wyniki Wyniki Wyniki Wyniki ramy prawne i nieprawne (zwyczajowe) Cele szczegółowe rybołówstwa Punkty odniesienia Kontrola połowów Zasady i narzędzia Zarządzanie Zarządzanie Zarządzanie Zarządzanie Zarządzanie Konsultacje, zadania i odpowiedzialności Proces podejmowania decyzji Odbudowa stada Informacja/ monitoring Informacje Informacje Informacje Informacje Informacje Cele długoterminowe Przestrzeganie i egzekwowanie Oszacowanie statusu (wielkości) stada Bodźce do prowadzenia zrównoważonego rybołówstwa Plan badań Rys 3. Standardowy schemat oceny rybołówstwa pod kątem certyfikacji MSC Ocena sprawności zarządzania wskaźnik wydajności Gatunki ETP gatunki zagrożone, ginące i chronione

7 Producenci i przetwórcy na temat pozyskiwania ryb ze zrównoważonych łowisk Kazimierz Dzudzewicz, Espersen Polska Na wstępie prelegent przedstawił główne powody, dla których firma Espersen zdecydowała się na przystąpienie do programu certyfikacji MSC: 1. Poczucie odpowiedzialności za stan zasobów; 2. Traktowanie ryby jako produkt światowy, co wymaga stosowania jasnego i czytelnego systemu identyfikowalności; 3. Wzrost znaczenia świadomej konsumpcji; 4. MSC jest najbardziej rozpoznawalnym certyfikatem zrównoważonego rybołówstwa; 5. Standardy MSC są uniwersalne i powinna dążyd do nich cała branża; 6. MSC to tylko początek drogi w rozwiązywaniu problemów zrównoważonego rybołówstwa. Byd może dzięki temu zostanie rozwiązany problem marnotrawstwa surowca i odrzutów ryb pochodzących z przyłowów, jak również ryby niewymiarowej. Następnie prelegent przedstawił firmę Espersen. Firma założona została w 1937 roku. Obecnie jest liderem w zakresie przetwórstwa mrożonych produktów rybnych. Obroty firmy wynoszą około 270 mln euro, zatrudnienie ponad pracowników. Strategia działania firmy Espersen koncentruje się na silnym partnerstwie z odbiorcami produktu, dostawcami surowca i pracownikami. Firma wychodzi z założenia, iż co jest dobre dla klientów (konsumentów), jest dobre dla Espersena i jego pracowników. Główna siedziba firmy znajduje się w Rønne, na wyspie Bornholm. W regionie Morza Bałtyckiego Espersen posiada 5 placówek: Bornholm, Koszalin, Kłajpeda oraz Federicia i Hirtshals na północy Danii. Firma posiada także zakłady produkcyjne w Chinach i Wietnamie przetwarzające głównie dorsze i plamiaki. Produkty produkowane przez firmę są eksportowane do: Wielka Brytania 40% produkcji; Niemcy 30%; Francja i Ameryka Północna 20%; Pozostałe 10% to Hiszpania i Włochy. Prelegent podkreślił wagę wizerunku rybołówstwa oraz fakt konieczności certyfikacji w celu osiągnięcia sukcesu rynkowego w sprzedaży produktów rybnych pochodzących z Bałtyku, np. na świadomym ekologicznie rynku szwedzkim. Jako przykład podał prowadzoną w 2007 roku przez Greenpeace akcję przeciwko produktom rybnym pochodzącym z Morza Bałtyckiego. Akcja ta doprowadziła do znaczącego zmniejszenia sprzedaży produktów dorszowych pochodzących z Bałtyku w Szwecji. W chwili obecnej, poprzez certyfikację produktu i wykazywanie, iż certyfikacja MSC to działania na rzecz zrównoważonego rybołówstwa, akceptacja konsumenta w Szwecji znacząco wzrasta.

8 Następnie prelegent przedstawił, czym kieruje się konsument kupując produkty firmy Espersen. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, iż najważniejsza dla konsumenta jest cena. Na drugim miejscu konsument stawia smak produktu i w ostateczności jego jakośd. Zaskoczeniem może byd fakt, iż konsument na 4 i 5 miejscu stawia odpowiedzialnośd producenta wobec środowiska oraz zmiany klimatyczne. Podobne dane uzyskad można na rynku niemieckim i francuskim. Widzimy tam coraz więcej konsumentów, którzy domagają się od producenta wykazania drogi od rybołówstwa do produktu. Następnie prelegent przedstawił obecnie certyfikowane stada dorsza i plamiaka: 1. Norweskie zasoby na Morzu Barentsa posiadają certyfikat MSC 180 tysięcy ton dorsza i 80 tysięcy ton plamiaka; 2. Rosyjskie zasoby na Morzu Barentsa posiadają certyfikat MSC w 14%, tj. 87 tysięcy ton dorsza i 35 tysięcy ton plamiaka; 3. Rejon Islandii jest w trakcie oceny i dąży do pełnego certyfikatu MSC 180 tysięcy ton dorsza i 82 tysiące ton plamiaka; 4. Sytuacja na Morzu Północnym jest niepewna; 5. Z duoskiej kwoty dorszowej na wschodnim Bałtyku 5,5 tysiąca ton otrzymało certyfikat MSC; 6. Z szwedzkiej kwoty dorszowej 9 tysięcy ton otrzyma certyfikat na przełomie kwietnia i maja; 7. Niemcy 1500 ton dorsza na przełomie maja i czerwca. W odniesieniu do tych danych prelegent wyraził nadzieję, że także polskie rybołówstwo dorszowe przystąpi do certyfikacji. Podkreślił jednak koniecznośd intensyfikacji działao organizacji rybackich, producentów i ministerstwa. Podkreślił także, że sam proces certyfikacji w Polsce powinien przebiegad sprawnie, jako że ocena stada dorsza bałtyckiego została już przeprowadzona w ramach procesu certyfikacji rybołówstwa duoskiego i szwedzkiego. Prelegent podkreślił także trudności w ocenie ewentualnych korzyści finansowych związanych ze sprzedażą ryb z certyfikatem MSC. Podkreślił jednak, że w kolejnych latach, kiedy wymóg posiadania certyfikatu MSC ze strony konsumenta stanie się powszechnym, z pewnością nastąpi zróżnicowanie cen surowca i cen produktów, oraz że certyfikat otwiera drogę do nowych rynków. Prelegent podkreślił także, że certyfikacja nie koniecznie wymaga zmiany zachowao samych rybaków. Wymaga jedynie spełnienia wymogów prawodawstwa krajowego. Przykłady łowisk certyfikowanych MSC w regionie bałtyckim Björn Lindblad, Szwedzka Organizacja Producentów Ryb Pelagicznych, certyfikacja łowiska śledzia Organizacja Producentów Ryb Pelagicznych w Szwecji zrzesza armatorów 11 jednostek pelagicznych stacjonujących w Geteborgu. Björn Lindblad rozpoczął swoją prezentację od odpowiedzi na pytanie, dlaczego Szwedzka Organizacja Producentów Ryb Pelagicznych przystąpiła do certyfikacji. Wśród powodów podjętej decyzji wymienił: 1. Chęd zwiększenia wiarygodności sektora, który w Szwecji, ze względu na subwencjonowanie i rabunkową gospodarkę w przeszłości, nie cieszy się wysokim zaufaniem;

9 2. Chęd wzrostu wartości poławianych ryb w dłuższej perspektywie; 3. Promocję produktów. Proces certyfikacji organizacja rozpoczęła od przeprowadzenia wstępnej oceny przez wybraną firmę certyfikującą. W ramach procesu zatrudniony został zewnętrzny konsultant, co znacząco usprawniło przebieg certyfikacji. Środki na właściwą certyfikację organizacja uzyskała z funduszu rybackiego, musiała jednak zagwarantowad wkład własny. Koszt certyfikacji wyniósł 1,5 mln SEK. Środki na certyfikacje musiały zostad zagwarantowane przez organizację. Fundusz rybacki refundował koszty po zakooczeniu procesu. Organizacja wystąpiła o certyfikację szeregu stad: śledź i szprot bałtycki, śledź z Morza Północnego, śledź z cieśnin duoskich, makrela, szprot z cieśnin duoskich i omułki hodowlane. Ze względu na spadek kwot połowowych na niektóre stada w czasie procesu certyfikacji, brak długoterminowych planów zarządzania zasobami oraz zmiany w samym systemie certyfikacji w okresie przeprowadzania certyfikacji organizacja otrzymała certyfikat jedynie na śledzia w Morzu Północnym Prelegent podzielił się następnie z uczestnikami spotkania swoimi spostrzeżeniami na temat procesu certyfikacji oraz wiedzą jaką uzyskał podczas procesu: 1. Firmy certyfikujące określają warunki na początku procesu konieczne negocjacje i ustalenie zasad certyfikacji; 2. Koszty certyfikacji są znaczące; 3. Brak danych naukowych i niepewnośd wynikająca z tych istniejących powodują liczne problemy w procesie certyfikacji; 4. Proces jest skomplikowany i wymaga dużego zaangażowania, stąd koniecznośd wynajęcia zewnętrznego konsultanta lub oddelegowania osoby w organizacji odpowiedzialnej za proces; 5. Zmiany w systemie zarządzania rybołówstwem w czasie wprowadzania certyfikacji mogą byd niekorzystne i rzutowad na negatywną ocenę. Na zakooczenie prelegent podkreślił, iż uważa, że certyfikacja MSC jest jedyną drogą dla rybołówstwa pozwalającą na zwiększenie zaufania konsumentów i zmianę wizerunku branży. Podkreślił także, że nie można spodziewad się z góry wzrostu cen produktów z certyfikatem MSC. Proces ten jest długotrwały i to rynek zdecyduje o nadaniu odpowiedniej wartości produktom pochodzącym ze zrównoważonych, certyfikowanych łowisk.

10 Przykłady łowisk certyfikowanych MSC w regionie bałtyckim: Jan-Erik Eriksson, Przewodniczący Związku Rybaków łowiących sandacza w jeziorze Hjälmaren. Jan-Erik Eriksson na początku swojego wystąpienia podkreślił wielowiekową tradycję rybołówstwa w swojej rodzinie. Rybołówstwem zajmuje się od 1961 roku i reprezentuje piąte pokolenie wykonujące tą profesję. Jezioro Hjälmaren jest czwartym co do wielkości jeziorem w Szwecji i 10 na świecie. Jego powierzchnia wynosi 48 km 2. Jest to żyzny, pozbawiony szkodliwych substancji chemicznych akwen, w którym występuje około 20 gatunków ryb i skorupiaków. Najważniejsze z rynkowego punktu widzenia są: sandacz, szczupak, węgorz, okoo i raki. Rybołówstwo w jeziorze Hjälmaren zawsze było prowadzone w sposób zrównoważony. Połowy prowadzone są na poziomie zrównoważonym oraz przy użyciu narzędzi umożliwiających odbudowę zasobów i zagwarantowanie stabilności ekosystemu. Działania na rzecz zrównoważonych połowów wspierała zawsze szwedzka administracja rybacka. Na podstawie doświadczeo wspólnie zadecydowano, że konieczne jest zwiększenie wymiaru ochronnego dla sandacza z 40 do 45 cm, oraz zwiększenie prześwitu w oczkach sieci z 50 do 60 milimetrów. Działania te miały na celu umożliwienie każdej rybie odbycia przynajmniej jednego tarła. Na początku XXI wieku, we współpracy z WWF organizacja rozpoczęła proces certyfikacji łowiska sandacza. Większośd działao, koniecznych do uzyskania certyfikatu zostało już wcześniej opisane. W trakcie certyfikacji przeprowadzona została ocena rybołówstwa prowadzonego przy użyciu sieci skrzelowych i pułapek. W roku 2006 organizacja, jako pierwsza na świecie, uzyskała certyfikat MSC na połowy sandacza. W wyniku certyfikacji sandacz poławiany w jeziorze Hjälmaren stał się sławny na całym świecie. Połowy wynoszą 170 do 200 ton rocznie. Cena ryby także znacząco wzrosła, dzięki czemu rybołówstwo w jeziorze Hjälmaren stało się bardziej opłacalne niż niejedno rybołówstwo przybrzeżne na otwartych wodach morskich. Dodatkową korzyścią wynikającą z certyfikacji jest zwiększenie selektywności narzędzi połowowych. Dzięki użyciu odpowiednich pułapek rybacy są w stanie wypuścid niewymiarowe ryby z powrotem do środowiska naturalnego. Jedna z monitorowanych ryb była łapana i wypuszczania do jeziora 38 razy. Na opracowanie selektywnych pułapek organizacja otrzymała wsparcie z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EEF). Dodatkowo EEF wspomógł proces zmian technologicznych w silnikach łodzi. Wszystkie wprowadzone zmiany miały na celu zagwarantowanie stabilności ekosystemu jeziora Hjälmaren. Na zakooczenie prelegent stwierdził, że rybacy poławiający na jeziorze Hjälmaren są dumni z faktu objęcia sandacza certyfikacją MSC. Otrzymują też liczne głosy od konsumentów wspierające działania na rzecz zrównoważonych połowów.

11 Certyfikacja MSC dowód odpowiedzialnego rybołówstwa Michael Larsen - Kierownik Działu Żywności, Audytor Wiodący (Art. Spożywcze i Jakośd) Bureau Veritas Certification Swoją prezentację Michael Larsen rozpoczął od krótkiego opisu firmy. Bureau Veritas Certification jest niezależną międzynarodową firmą certyfikującą działającą w Europie, Azji, Ameryce Południowej i Afryce. Klientami firmy są największe sieci handlowe i producenci, którzy przystępując do certyfikacji liczą na poprawę jakości, zapewnienie sprawnego systemu identyfikowalności produktów i bezpieczeostwa żywności. Dzięki takim działaniom firmy chcą pokazad swój wkład w zrównoważony rozwój oraz pogłębid własną wiedzę i zwiększyd rozpoznawalnośd. Działania Bureau Veritas Certification opierają się na wypracowanych przez MSC, na podstawie wytycznych FAO, standardach. Firma, aby mogła działad, zobowiązana jest przestrzegad określonych norm certyfikacyjnych, których spełnienie gwarantuje certyfikat ASI (Accreditation Services International). W odniesieniu do certyfikacji prelegent stwierdził, że jest to proces dobrowolny. Wdrożenie certyfikatu MSC gwarantuje pochodzenie ryby ze zrównoważonych połowów. Aby uzyskad certyfikat nie jest jednak konieczne, aby populacja znajdowała się na zrównoważonym liczebnie poziomie. Certyfikat można uzyskad także w przypadku stad przeławianych, w odniesieniu do których podjęto działania na rzecz spełnienia zasad zrównoważonego rybołówstwa. Prelegent zaznaczył, że certyfikacji podlega dane rybołówstwo oznacza to w praktyce, że jedno stado może posiadad wiele certyfikatów MSC przyznanych różnym segmentom czy paostwom. Odnosząc się do procesu i kosztów certyfikacji prelegent zaznaczył, że koszty przeprowadzenia certyfikacji rosną wraz z wielkością certyfikowanej floty. W wielu przypadkach opłacalnym staje się więc przeprowadzenie oceny wstępnej, której wyniki są dostępne tylko dla wnioskującej organizacji. Pozwala ona ocenid, czy możliwe jest uzyskanie certyfikatu, a jeśli nie, jakie kroki należy podjąd aby możliwośd taka zaistniała. Na zakooczenie Michael Larsen wyraził nadzieję, że wśród 8-10% certyfikowanych obecnie łowisk znajdzie się w najbliższym czasie także polskie rybołówstwo dorszowe.

12 Certyfikacja w łaocuchu dostaw spojrzenie praktyczne Jolanta Hillar Walczak, Morski Instytut Rybacki w Gdyni Jolanta Hillar rozpoczęła swoją prezentację od przedstawienia polskich firm, które uzyskały certyfikat MSC w łaocuchu dostaw. Na stronie MSC, gdzie znajduje się katalog firm posiadających certyfikat MSC, znajdują się 33 organizację jedna produkcyjna i 32 handlowe. Pierwszy certyfikat MSC w Polsce wydany został w roku Z przeprowadzonej przez prelegentkę ankiety wynika, że największe zapotrzebowanie na produkty rybne wśród przetwórców dotyczy śledzia, dorsza i szprota. 14 z 17 firm zadeklarowało chęd zakupu certyfikowanych gatunków tych ryb. Firmy polskie deklarują produkcję produktów z logo MSC na poziomie od 0,5 do 34% całkowitej produkcji. Z zebranych danych wynika także, że cena surowca rybnego certyfikowanego MSC w stosunku do takiego samego surowca niecertyfikowanego jest taka sama lub wyższa o 3 20 %. W przypadku produktu rybnego cena produktu z logo MSC w stosunku do takiego samego produktu niecertyfikowanego również jest taka sama lub sporadycznie wyższa o około 5%. Prelegentka opisała pokrótce zasady certyfikacji w łaocuchu dostaw. Certyfikacja ta obejmuje wszystkie elementy łaocucha, poczynając od sprzedaży hurtowej, poprzez składowanie i transport, produkcję i przetwórstwo, na sprzedaży detalicznej koocząc. Sam standard certyfikacji powstał w 1999 roku i jest aktualizowany co pięd lat. Głównym celem certyfikacji w łaocuchu dostaw jest zapewnienie gwarancji dla odbiorców i wykazanie, że produkty pochodzą z łowisk certyfikowanych MSC oraz zminimalizowanie ryzyka pomylenia na rynku ryb i produktów rybnych certyfikowanych i niecertyfikowanych. Głównym narzędziem osiągnięcia tych celów jest wdrożenie pełnego systemu identyfikowalności produktów w całym łaocuchu dostaw. Głównymi wymaganiami systemu certyfikacji MSC w łaocuchu dostaw są: 1. Wprowadzenie sprawnego systemu zarządzania; 2. Potwierdzenie źródła dostaw; 3. Rozdzielenie certyfikowanych i niecertyfikowanych dostaw; 4. Zapewnienie znakowania produktów; 5. Identyfikowalnośd znakowanych produktów; 6. Prowadzenie rejestrów. System certyfikacji MSC znajduje swoje odniesienia w szeregu innych systemach certyfikacji takich jak: BRC, IFS, ISO Wszystkie te systemy, podobnie jak MSC, zawierają koniecznośd wprowadzenia zasady identyfikowalności. Wśród głównych trudności związanych z wystąpieniem o i przyznaniem certyfikatu MSC wśród przemysłu rybnego prelegentka wymieniła: Utrudnienia związane z poszukiwaniem informacji na stronie Uzyskanie informacji w języku polskim; Interpretacja wymagao standardu CoC (certyfikacja w łaocuchu dostaw); Brak informacji praktycznych.

13 Prelegentka przedstawiła szczegółowy przebieg procesu certyfikacji MSC w łaocuchu dostaw: 1. Wybór jednostki certyfikującej; 2. Komunikacja z jednostką certyfikującą formularz aplikacyjny; 3. Przygotowanie kontraktu w oparciu o informacje z formularza; 4. Zaplanowanie daty audytu na miejscu; 5. Przeprowadzenie audytu przez kwalifikowanego audytora; 6. Sporządzenie raportu i przesłanie go do weryfikacji; 7. Pozytywny wynik przesłanie certyfikatu z numerem rejestracyjnym; 8. Firma certyfikowana kontaktuje się z MSC celem uzyskania licencji na stosowanie logo MSC; 9. Kolejne audyty nadzoru co 6, 12 lub 18 miesięcy zależnie od wyniku analizy ryzyka; W zależności od złożoności certyfikacji, audyt trwa od 0,75 do 1,5 roboczodnia. Raport z procesu certyfikacji w łaocuchu dostaw przygotowywany jest w przeciągu 0,5 roboczodnia. Cały proces od przeprowadzenia audytu do wydania certyfikacji trwa około 10 dni. Prelegentka podkreśliła, że to firma certyfikowana występuje do MSC o wydanie licencji na użytkowanie znaku MSC. Wykorzystanie znaku MSC na produktach wiąże się z określonymi kosztami wynoszącymi około 0,5% wartości sprzedaży. Prelegentka przedstawiła dane na temat produktów MSC produkowanych w Polsce, z których wynika, że większośd produktów trafia na rynki zachodnie oraz do sieci handlowych. Wynika to z niskiej świadomości ekologicznej polskiego społeczeostwa oraz niskiej rozpoznawalności logo MSC w naszym kraju. Potrzebne są więc dalsze działania na rzecz promocji produktów MSC zarówno przez same MSC jak i sieci handlowe i przetwórców. Przetwórcy: przyszłośd rynku produktów rybnych John Paul McGinley, General Manager MORPOL John Paul McGinley rozpoczął prezentację od krótkiej charakterystyki firmy. MORPOL jest liderem w produkcji wędzonego łososia. Firma oferuje szereg produktów, zarówno świeżych jak i mrożonych. Firma zatrudnia ponad pracowników. W 2010 roku MORPOL przetworzył MT ryb. Firma posiada także dwie własne hodowle w Wielkiej Brytanii i Norwegii. W odniesieniu do certyfikacji MSC prelegent stwierdził, że to konsumenci decydują o tym jakie produkty chcą kupowad. Z przeprowadzonych przez MORPOL w 50 krajach badao wynika, że 53% konsumentów wyraża troskę o stan zasobów ryb na świecie. Dodatkowo wzrasta zainteresowanie produktami ekologicznymi - 32% Portugalczyków i 12% Polaków stwierdziło, że certyfikaty ekologiczne mają wpływ na podejmowane przez nich decyzje konsumenckie. Najlepszym dowodem wzrostu świadomości społecznej w odniesieniu do certyfikacji MSC są przeprowadzone w 2010 roku w USA, Francji, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Japonii badania pokazujące, że 23% dorosłych obywateli rozpoznaje logo MSC. W roku 2008 rozpoznawalnośd wynosiła tylko 9%.

14 Wraz ze wzrostem świadomości społecznej rośnie zapotrzebowanie na produkty pochodzące ze zrównoważonego rybołówstwa. W związku z tym, największe sieci handlowe dostosowują się do wymogów rynku i rozpoczynają proces zmian mających na celu zagwarantowanie dostaw produktów pochodzących z zrównoważonych połowów. Podsumowując swoje wystąpienie prelegent stwierdził: 1. Konsument wymaga produktów wysokiej klasy, pojęcie to jest jednak bardzo szerokie; 2. Zrównoważone wykorzystanie surowców jest jednym z wiodących trendów na rynku; 3. Każda sied musi wziąd ten trend pod uwagę 4. Jako producenci musimy dostosowywad naszą ofertę do wymagao konsumentów 5. Mimo, że zrównoważone rybołówstwo w Polsce nie jest jednym z głównym trendów rynkowych, działania powinny byd podejmowane już teraz, gdyż na skutek działao sieci handlowych w najbliższej przyszłości trend ten będzie przybierał na sile; 6. MSC jest jednym z najlepiej rozpoznawanych certyfikatów zrównoważonego rybołówstwa na świecie. Następne kroki na drodze do certyfikacji łowisk w Polsce dyskusja panelowa Kazimierz Dzudzewicz, Espersen Björn Lindblad, Szwedzka Organizacja Producentów Ryb Pelagicznych Ewa Milewska, WWF Polska Helene Tivemark, MSC oddział bałtycki Jacek Schomburg Zrzeszenie Rybaków Morskich Organizacja Producentów John Paul McGinley, General Manager MORPOL Michael Larsen, Bureau Veritas Certification Monika Kołodziejczyk, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Żaneta Kopacz, Menadżer, Krajowa Izba Producentów Ryb W początkowej fazie dyskusji Zbigniew Karnicki zadał pytanie branży rybackiej, czy jest zainteresowana przystąpieniem do certyfikacji? Zdaniem Z. Karnickiego potwierdzenie gotowości branży do przeprowadzenia certyfikacji łowisk jest pierwszym krokiem. Kolejnym powinno byd sprecyzowanie działao niezbędnych do osiągnięcia celu. W odpowiedzi Jacek Schomburg, stwierdził że oczywiście rybacy są zainteresowani uzyskaniem certyfikatu. Mają oni jednak szereg wątpliwości i uwag. Zdaniem J. Schomburga system certyfikacji opiera się de facto na sprawdzeniu działania systemu kontroli rybołówstwa. W Polsce system ten jest niezwykle restrykcyjny: 100% wyładunków dorsza jest kontrolowana. Dodatkowo, na skutek wejścia w życie Ustawy o organizacji rynku rybnego, cała sprzedaż dorsza będzie odbywad się przez pierwsze centra sprzedaży ryb. Także gatunki pelagiczne mają zostad objęte kontrolą wyładunków w określonych portach. Wszystkie te działania gwarantują, że ryba pochodzi z legalnych połowów. J. Schomburg wyraził więc niepewnośd czy są to działania wystarczające w celu zapewnienia spełnienia zasad zrównoważonego rybołówstwa. Wątpliwości rybaków potęguje dodatkowo ogromny koszt samego procesu certyfikacji. Oddzielnym pytaniem jest objęcie systemem łodzi rybackich i połowów pelagicznych. W odpowiedzi Ireneusz Wójcik stwierdził, że proces certyfikacji MSC obejmuje trzy elementy: ocenę kondycji stada, ocenę wpływu rybołówstwa na ekosystem oraz ocenę systemu zarządzania. Ocena

15 systemu kontroli jest więc tylko jednym z elementów certyfikacji. Dodatkowo I. Wójcik stwierdził, że sytuacja rynkowa poniekąd wymusza na rybakach przystąpienie do certyfikacji. Helene Tivemark dodała, że w ramach procesu certyfikacji nie wymaga się wprowadzenia dodatkowego systemu zarządzania. Sprawdza się jedynie działanie systemu obowiązującego. Dodała także, że istnieją różne źródła finansowania procesu jak np. przez różnego typu fundację. Michael Larsen dodał, że kontrole są oceniane w ramach elementu 3 oceny systemu zarządzania. Björn Lindblad stwierdził, że certyfikacja MSC nie dotyczy jedynie kontroli i nie może byd tak postrzegana. Przez szwedzkich rybaków postrzegana jest raczej jako narzędzie do budowy zaufania konsumentów i poprawy wizerunku rybołówstwa wśród społeczeostwa. Zbigniew Karnicki poruszył temat wyłączenia około 1/3 polskich jednostek poławiających dorsza netami z możliwości ubiegania się o certyfikację. Zdaniem Z. Karnickiego bardzo trudno będzie wyjaśnid tym rybakom powody, dla których nie mogą się o certyfikat ubiegad. W odpowiedzi Ireneusz Wójcik stwierdził, że problem przyłowu morświnów ma w Polsce inny charakter niż w innych regionach Bałtyku. Helene Tivemark stwierdziła, że powodem nie przyznania duoskiemu rybołówstwu certyfikatu MSC na połowy dorsza wschodniego netami był nie tylko potencjalny przyłów, ale także brak danych naukowych. Stwierdziła także, że w przypadku uzyskania danych proces będzie można przeprowadzid od nowa. Krzysztof Skóra stwierdził, że certyfikacja MSC jest de facto próbą pozyskania dodatkowego przymiotnika w walce o klienta. Na arenie certyfikacji istnieje wielu graczy także tych lokalnych, promujących lokalne, przyjazne środowisku metody połowów. W odniesieniu do sieci stawnych Profesor Skóra stwierdził, że istnieją obszary w polskiej strefie, gdzie połowy takie są możliwe jak np. Zatoka Pucka, gdzie zainstalowane są urzadzenia akustyczne odstraszające morświny. Istnieją także inne rozwiązania umożliwiające certyfikację tych narzędzi, jak np. wprowadzenie obostrzeo czasowych połowów np. do zimy gdy prawdopodobieostwo przyłowu morświnów jest zerowe. Istnieją także możliwości techniczne gwarantujące ograniczenie tych przyłowów jak chociażby pingery czy sieci wysycone solami baru. Profesor Skóra zadał pytanie czy certyfikacja MSC obejmuje także gatunki obce? W odpowiedzi Helene Tivemark stwierdziła, że możliwośd taka istnieje, jeżeli gatunek ma znaczenie komercyjne i występuje na danym obszarze od kilkunastu lat. W odniesieniu do poszczególnych elementów procesu certyfikacji łowisk pojawiło się pytanie, czy 30 dniowy okres konsultacji społecznych nie jest zbyt krótki, biorąc pod uwagę długośd całego procesu, wynoszącego miesiecy. W odpowiedzi, Helene Tivemark stwierdziła, że interesariusze mogą przekazywad uwagi odnośnie procesu certyfikacji na każdym etapie. 30 dni jest oficjalnym, dodatkowym okresem pozwalającym na ustosunkowanie się do raportu.

16 Krzysztof Skóra zadał pytanie na temat współpracy MSC z innymi organizacjami przyznającymi certyfikaty zrównoważonego rybołówstwa. Zwrócił także uwagę na niską rozpoznawalnośd znaku MSC wśród społeczeostwa i poprosił o przedstawienie strategii MSC na rzecz wzrostu świadomości. W odniesieniu do porozumieo Helene Tivemark stwierdziła, że porozumienia takie nie są zawierane, MSC opiera swoje działania na wytycznych FAO. W odniesieniu do strategii marketingowej Helene Tivemark stwierdziła, że MSC nie prowadzi samodzielnie kampanii promocyjnych. Podmiotami odpowiedzialnymi za promocję są firmy posiadające certyfikat. Nawiązując do problematyki świadomości społecznej Ewa Milewska stwierdziła, że WWF od lat wspiera certyfikaty promujące zrównoważone rybołówstwo. Certyfikacja MSC promowana jest przez WWF głównie poprzez poradnik Jaka ryba na obiad?, gdzie wszystkim gatunkom posiadającym certyfikat przyznano zielone światło. Ireneusz Wójcik zwrócił uwagę na fakt, że niska świadomości społeczna polskich konsumentów nie powinna byd powodem zaniechania procesu certyfikacji. Duża częśd polskiej produkcji jest eksportowana do krajów, gdzie świadomośd i rozpoznawalnośd logo MSC jest wyższa. Jerzy Doerman spytał, czy certyfikat MSC został kiedykolwiek cofnięty. W odpowiedzi Helene Tivemark stwierdziła, że sytuacje takie mają miejsce. 29 firm zrezygnowało z przyjęcia certyfikatu po przeprowadzeniu certyfikacji, trzem łowiskom certyfikat został odebrany, w tym makreli na wodach okalających Wyspy Owcze. Głównym powodem wycofania się 29 firm były błędy proceduralne w ocenie rybołówstwa, wynikając z nie uwzględnienia szeregu danych w procesie certyfikacji. Głos w dyskusji zabrała przedstawicielka Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Monika Kołodziejczyk. Przekazała informację o działaniach podjętych przez Ministerstwo w celu uruchomienia środków niezbędnych w celu przeprowadzenia operacji w ramach osi priorytetowej III PO RYBY. W ramach zmienionego rozporządzenia do osi III PO RYBY, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) ogłosi termin nadsyłania wniosków. Ministerstwo zachęca organizacje producenckie do złożenia wniosku o finansowanie wstępnej oceny w ramach certyfikacji MSC. Jednocześnie, w związku z zadanym pytaniem Monika Kołodziejczyk poinformowała, że o dofinansowanie procesu będą mogli ubiegad się także przetwórcy. W odpowiedzi na wątpliwości Jacka Schomburga dotyczące kosztów certyfikacji Helene Tivemark poinformowała, że koszt oceny wstępnej wacha się w granicach 5-10 tys. EUR, ocena pełna to koszt rzędu 100 tys. EUR, audyt roczny to koszt około tys. EUR. W przypadku posiadania części danych, jak ma to miejsce np. w przypadku stada dorsza bałtyckiego i pod warunkiem że certyfikację przeprowadza ta sama jednostka, koszty mogą byd niższe. Czas certyfikacji łowiska wynosi miesięcy, elementów łaocucha dostaw Przedstawiciel rybaków przypomniał, że kwestie certyfikacji MSC omawiane są przez rybaków od stycznia tego roku. Poinformował uczestników, że podjęto już pierwsze działania na rzecz

17 przystąpienia do certyfikacji i że na osobę odpowiedzialną za proces wyznaczony został Marcin Ratkowski. Rybacy z zadowoleniem przyjmują działania Ministerstwa w sprawie umożliwienia pozyskania środków na certyfikację, pojawiają się jednak pytania co jeśli celu nie osiągniemy tj. w procesie certyfikacji otrzymamy odmowę. Czy będziemy musieli zwrócid środki z PO RYBY? W odpowiedzi Zbigniew Karnicki stwierdził, że celem projektu finansowanego z PO RYBY nie powinno byd uzyskanie certyfikatu, a przeprowadzenie procesu certyfikacji. W takim wypadku nie ma obaw co do ewentualnej konieczności zwrotu środków w przypadku negatywnej oceny. W trakcie dyskusji pojawiły się zarzuty w stosunku do MSC, które promuje się jako organizacja nieczerpiąca zysków z certyfikacji. Tymczasem MSC pobiera opłaty za używanie logo MSC. W odpowiedzi Helene Tivemark stwierdziła, ze zyski z procesu certyfikacji nie są przekazywane MSC. Jedynym źródłem finansowania działao statutowych MSC są opłaty koncesyjne za użytkowanie logo MSC. Pan Kazimierz Dzudzewicz przypomniał, że firma Espersen zobowiązała się, że w przeciągu 2-3 lat 75% produktów produkowanych przez firmę będzie posiadad certyfikat MSC. Ze strony firmy może zagwarantowad, że wszystkie połowy dorsza z certyfikatem MSC prowadzone przez polskich rybaków zostaną przez firmę zakupione. Zaproponował także wsparcie rybaków w dążeniu do uzyskania certyfikatu. Padło także techniczne pytanie na temat możliwości zawieszenia procesu w przypadku negatywnej oceny jednego ze wskaźników i powrotu do procesu po wprowadzeniu niezbędnych zmian. W odpowiedzi Michael Larsen poinformował, że proces certyfikacji w takim przypadku rozpoczyna się od nowa, ale może byd znacząco skrócony o elementy oceny, które zostały już przeprowadzone. Monika Kołodziejczyk zadała pytanie o koszty ponownej certyfikacji po 5 latach. Koszty takie, zdaniem przedstawicielki MSC, wynoszą około 70-80% kosztów pierwszej certyfikacji. Podsumowując dyskusję Ireneusz Wójcik stwierdził, że spotkanie pozwoliło na dokładne poznanie procedur certyfikacji łowisk oraz łaocucha dostaw, co niewątpliwie przyczyniło się do rozwiania szeregu wątpliwości sektora. Jak wynika z dyskusji, certyfikacja MSC funkcjonuje i rozwija się dośd prężnie, tak więc wydaje się, że zadawanym obecnie pytaniem nie powinno byd czy?, lecz kiedy i jakie sektory do certyfikacji przystąpią. I. Wójcik wyraził także nadzieję, że zgodnie z padającymi z ust przedstawicieli organizacji rybackich zapewnieo, sektor będzie w stanie sam podjąd dalsze kroki na rzecz przystąpienia do certyfikacji. Wyraził jednocześnie podziękowania dla WWF za wkład w dotychczasowe działania związane z promocją certyfikacji MSC.