Wprowadzenie do reformy kształcenia zawodowego w Polsce od 1 września 2012 r.

Transkrypt

1 Koło SEP nr 10 przy Zespole Szkół nr 2; ul. Borowska 105, Wrocław Wprowadzenie do reformy kształcenia zawodowego w Polsce od 1 września 2012 r. OPRACOWANO NA PODSTAWIE MATERIŁÓW MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ DEPARTAMENTU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO I USTAWICZNEGO oraz KRAJOWEGO OŚRODKA WSPIERANIA EDUKACJI ZAWODOWEJ I USTAWICZNEJ

2 Przed rokiem 2000: Szkoły z maturą 50% Studia ~400 tys. Obecnie: ZSZ Szkoły z maturą 50% 80% Studia ~2 mln ZSZ 20% 2

3 Rok Egzaminy 2012 Egzaminy na dotychczasowych zasadach Egzaminy na dotychczasowych zasadach Egzaminy na dotychczasowych zasadach Egzaminy na dotychczasowych zasadach Egzaminy na dotychczasowych zasadach Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji 2017 Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji 2018 Potwierdzanie wyodrębnionych kwalifikacji

4 Plan zmian rozpisany na lata szkolne Rok szkolny Zreformowane nauczanie w klasach 2009/2010 I SP I Gimnazjum 2010/2011 II SP II Gimnazjum 2011/2012 III SP III Gimnazjum egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej 2012/2013 IVSP I L I T I ZSZ 2013/2014 V SP II L II T II ZSZ 2014/2015 VI SP sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej III L matura dostosowana do nowej podstawy programowej III T 2015/2016 IV T III ZSZ SP szkoła podstawowa, L liceum, T technikum, ZSZ zasadnicza szkoła zawodowa 4

5 Wprowadzenie nowego modelu kształcenia zawodowego opartego na elastycznych ścieżkach uczenia się powiązanie kształcenia zawodowego i ogólnego, ze szczególnym uwzględnieniem kompetencji kluczowych możliwość stopniowego nabywania kwalifikacji podczas nauki w szkole zastąpienie szkół zawodowych dla dorosłych systemem kursów zawodowych prowadzących do zdobycia kwalifikacji włączenie szkół prowadzących kształcenie zawodowe w system kształcenia ustawicznego poprzez możliwość organizowania kwalifikacyjnych kursów zawodowych dla dorosłych umożliwienie absolwentom szkół zawodowych podnoszenia poziomu wiedzy ogólnej w ogólnokształcących szkołach średnich dla dorosłych oraz jednoczesnego nabywania kwalifikacji na kursach zawodowych

6 Kształcenie zawodowe i ustawiczne w systemie edukacji Szkoła podstawowa 6 lat nauki Gimnazjum 3 lata nauki Liceum ogólnokształcące 3 lata nauki Technikum 4 lata nauki Zasadnicza szkoła zawodowa 3 lata nauki Matura Egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe Przedszkole dzieci od 3 do 5 lat ostatni rok obowiązkowo Gimnazjum dla dorosłych Liceum dla dorosłych Kursy dające kwalifikacje zawodowe 6

7 Zasadnicza szkoła zawodowa Technikum Kurs zawodowy 4 Szkoła policealna Kurs zawodowy 2 Kurs zawodowy 1 Współpracujący pracodawcy i uczelnie Centrum lub inna baza kształcenia praktycznego Specjalistyczna kadra nauczycieli zawodu Kurs zawodowy 3 Szkoła ogólnokształcąca dla dorosłych Centrum branżowe (zespół lub grupa szkół i placówek) 7

8 Absolwenci gimnazjum Klasa 1 Liceum ogólnokształcące Kształcenie ogólne. Te same przedmioty, w tym samym wymiarze we wszystkich typach szkół Kształcenie ogólne w zakresie rozszerzonym. W wymiarze 4 godzin tygodniowo Technikum Zasadnicza szkoła zawodowa Kształcenie zawodowe. W wymiarze 4 godzin tygodniowo 8

9 Uczniowie LO i T-4 niepromowani do klasy drugiej mogą warunkowo kontynuować naukę w klasie drugiej zasadniczej szkoły zawodowej Absolwenci gimnazjum Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4 LO Kształcenie ogólne (kolor niebieski) Egzamin zawodowy w połowie klasy czwartej T - 4 Uczniowie najlepsi ZSZ Kształcenie ogólne Uczniowie niepromowani do klasy drugiej mogą powtarzać klasę pierwszą Kształcenie zawodowe (kolor czerwony) Kształcenie zawodowe teoretyczne i kształcenie zawodowe praktyczne Uczniowie ZSZ niepromowani do klasy drugiej mogą np. kontynuować naukę u pracodawcy i uzyskać tytuł zawodowy na podstawie egzaminu złożonego przed stosowną komisją egzaminacyjną albo zdobyć w formach pozaszkolnych okresloną kwalifikację w zawodzie w ramach obowiązku nauki Struktura szkolnictwa ponadgimnazjalnego 9

10 Zasadnicza szkoła zawodowa I-VET Elektryk Kwalifikacyjny kurs zawodowy + C-VET + egzamin Technikum (szkoła średnia) = Technik elektryk E1. Montaż i konserwacja maszyn i urządzeń elektrycznych; E2. Montaż i konserwacja instalacji elektrycznych. E3. Eksploatacja maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych oraz uzyskaniu wykształcenia średniego. E1. E2. E3.

11 Szkoły ponadgimnazjalne od r. Trzyletnia zasadnicza szkoła zawodowa, której ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie, a także dalsze kształcenie począwszy od klasy drugiej liceum ogólnokształcącego dla dorosłych. Trzyletnie liceum ogólnokształcące, którego ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Czteroletnie technikum, którego ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

12 Szkoły ponadgimnazjalne od r. cd. Trzyletnia szkoła specjalna przysposabiająca do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, której ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy. Trzyletnie liceum ogólnokształcące dla dorosłych, którego ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Szkoła policealna dla osób posiadających wykształcenie średnie, umożliwiająca uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminów potwierdzających kwalifikacje w danym zawodzie.

13 Szkoły ponadgimnazjalne wygaszane od r. Z dniem 1 września 2012 r. likwiduje się klasę pierwszą, a w latach następnych kolejne klasy dotychczasowego trzyletniego liceum profilowanego dla młodzieży, dwuletniego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego dla młodzieży oraz trzyletniego technikum uzupełniającego dla młodzieży Z dniem 1 września 2012 r. likwiduje się klasę pierwszą, a w latach następnych kolejne klasy dotychczasowej zasadniczej szkoły zawodowej dla dorosłych, technikum dla dorosłych, liceum profilowanego dla dorosłych, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego dla dorosłych.

14 W zawodach wyodrębniono kwalifikacje W zawodach ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego wyodrębniono kwalifikacje Kwalifikacja w zawodzie to zasób wiadomości i zakres umiejętności, pozwalający na samodzielne wykonywanie konkretnego zadania lub zestawu zadań zawodowych i umożliwiający podjęcie pracy.

15 Klasyfikacja zawodów Klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego Nowa klasyfikacja określa: - 8 obszarów kształcenia: (A) ADMINISTRACYJNO-USŁUGOWY (B) BUDOWLANY (E) ELEKTRYCZNO-ELEKTRONICZNY (M) MECHANICZNY I GÓRNICZO-HUTNICZY (R) ROLNICZO-LEŚNY Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA (T) TURYSTYCZNO-GASTRONOMICZNY (Z) MEDYCZNO-SPOŁECZNY (S) ARTYSTYCZNY

16 Przykład wyodrębnienia kwalifikacji w zawodach elektrycznych Kształcenie w zawodzie ELEKTRYK w zasadniczej szkole zawodowej K1 K1 K2 Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Kształcenie w zawodzie TECHNIK ELEKTRYK w technikum czteroletnim K2 K3 Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4 Kwalifikacja 2 (K2). MONTAŻ I KONSERWACJA MASZYN I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH Kwalifikacja 1 (K1). MONTAŻ I KONSERWACJA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH Kwalifikacja 3 (K3). EKSPLOATACJA MASZYN, URZĄDZEŃ I INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH Kwalifikacja 2 (K2). MONTAŻ I KONSERWACJA MASZYN I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH Kwalifikacja 1 (K1). MONTAŻ I KONSERWACJA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH

17 Przykład wyodrębnienia kwalifikacji w zawodzie ELEKTRYK W zawodzie ELEKTRYK można wyodrębnić dwie kwalifikacje: 1. Montaż i konserwacja instalacji elektrycznych, np. montaż w (na) ścianach pomieszczeń mieszkalnych kabli elektrycznych zasilających i oświetleniowych, montaż gniazd i wyłączników, montaż lamp oświetleniowych, montaż liczników energii elektrycznej, itd. 2. Montaż i konserwacja maszyn i urządzeń elektrycznych, np. montaż silnika lub programatora w pralce automatycznej, montaż magnetronu w kuchence mikrofalowej, montaż termostatu w lodówce, itd. Aby uzyskać tytuł elektryka należy zdać dwa egzaminy potwierdzające powyższe kwalifikacje w zawodzie oraz ukończyć zasadniczą szkołę zawodową.

18 Przykład wyodrębnienia kwalifikacji w zawodzie TECHNIK ELEKTRYK W zawodzie TECHNIK ELEKTRYK wyodrębniono trzy kwalifikacje: 1. Montaż i konserwacja instalacji elektrycznych 2. Montaż i konserwacja maszyn i urządzeń elektrycznych 3. Eksploatacja maszyn, urządzeń i instalacji elektrycznych, np. naprawa uszkodzonego sprzętu AGD, regulacja i kontrola pracy systemów inteligentnych domów, tj. systemów alarmowych, sterowania oświetleniem, ogrzewaniem, klimatyzacją, itd. Aby uzyskać tytuł technika elektryka należy zdać trzy egzaminy potwierdzające powyższe kwalifikacje w zawodzie oraz ukończyć szkołę średnią.

19 Przykład wyodrębnienia kwalifikacji w zawodach handlowych Kształcenie w zawodzie SPRZEDAWCA w zasadniczej szkole zawodowej Kwalifikacja 1 (K1): PROWADZENIE SPRZEDAŻY K1 Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Kształcenie w zawodzie TECHNIK HANDLOWIEC w technikum czteroletnim K2 Kwalifikacja 2 (K2). PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI HANDLOWEJ Kwalifikacja 1 (K1): PROWADZENIE SPRZEDAŻY K1 Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Klasa 4

20 Przykład wyodrębnienia kwalifikacji w zawodach SPRZEDAWCA i TECHNIK HANDLOWIEC W zawodzie SPRZEDAWCA wyodrębniono jedną kwalifikację: 1. Prowadzenie sprzedaży Aby uzyskać tytuł sprzedawcy należy zdać egzamin potwierdzający powyższą kwalifikację w zawodzie oraz ukończyć zasadniczą szkołę zawodową. W zawodzie TECHNIK HANDLOWIEC wyodrębniono dwie kwalifikacje: 1. Prowadzenie sprzedaży 2. Prowadzenie działalności handlowej (tj. prowadzi działalność reklamową i promocję oferty handlowej, prowadzi negocjacje handlowe) Aby uzyskać tytuł technika handlowca należy zdać dwa egzaminy potwierdzające powyższe kwalifikacje w zawodzie oraz ukończyć szkołę średnią.

21 Zasadnicza szkoła zawodowa i co dalej? Od roku 2012 trzyletni okres kształcenia we wszystkich zawodach na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej. W klasie pierwszej zsz ta sama podstawa programowa kształcenia ogólnego co w liceum ogólnokształcącym i czteroletnim technikum. Po ukończeniu zsz - trzyletnie liceum ogólnokształcące dla dorosłych; zajęcia od klasy drugiej (dwa lata nauki w liceum, by przystąpić do matury). Dalsze kształcenie zawodowe absolwentów zsz - kwalifikacyjny kurs zawodowy kurs, którego program nauczania uwzględnia podstawę programową kształcenia w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji; ukończenie kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie tej kwalifikacji.

22 Zasadnicza szkoła zawodowa i co dalej? Po ukończeniu kwalifikacyjnego kursu zawodowego i po zdaniu egzaminu potwierdzającego określoną kwalifikację w zawodzie (przeprowadzonego przez okręgową komisję egzaminacyjną), zdający otrzyma świadectwo potwierdzające ten fakt. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe (czyli tytuł technika) otrzyma osoba, która posiada świadectwa potwierdzające wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w danym zawodzie oraz posiada wykształcenie średnie (ukończone liceum ogólnokształcące dla dorosłych w formach szkolnych lub eksternistycznie).

23 Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej z tytułem zawodowym ELEKTRYK chce zdobyć tytuł TECHNIKA Aby uzyskać tytuł zawodowy ELEKTRYK należy zdać egzaminy potwierdzające dwie kwalifikacje: - MONTAŻ I KONSERWACJA INSTALACJI EL. - MONTAŻ I KONSERWACJA MASZYN I URZĄDZEŃ EL. ponadto ukończyć ZSZ Egzaminy potwierdzające dwie kwalifikacje: MONTAŻ I KONSERWACJA INSTALACJI EL. MONTAŻ I KONSERWACJA MASZYN I URZADZEŃ. EL. Egzamin potwierdzający kwalifikację EKSPLOATACJA MASZYN, URZĄDZEŃ I INSTALACJI EL. Zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodzie ELEKTRYK Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Kwalifikacyjny kurs zawodowy umożliwiający zdanie egzaminu potwierdzającego kwalifikację EKSPLOATACJA MASZYN, URZĄDZEŃ I INSTALACJI EL. Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej rozpoczyna zajęcia w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych od klasy drugiej Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Liceum ogólnokształcące dla dorosłych Aby uzyskać tytuł zawodowy TECHNIK ELEKTRYK należy zdać egzamin potwierdzający kwalifikację EKSPLOATACJA MASZYN, URZĄDZEŃ I INSTALACJI EL. oraz ukończyć LO dla dorosłych

24 Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej z tytułem zawodowym SPRZEDAWCA chce zdobyć tytuł TECHNIKA Aby uzyskać tytuł zawodowy SPRZEDAWCA należy zdać egzamin potwierdzający kwalifikację PROWADZENIE SPRZEDAŻY i ukończyć ZSZ Egzamin potwierdzający kwalifikację PROWADZENIE SPRZEDAŻY Egzamin potwierdzający kwalifikację PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI HANDLOWEJ Zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodzie SPRZEDAWCA Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Kwalifikacyjny kurs zawodowy umożliwiający zdanie egzaminu potwierdzającego kwalifikację PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI HANDLOWEJ Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej rozpoczyna zajęcia w liceum ogólnokształcącym dla dorosłych od klasy drugiej Klasa 1 Klasa 2 Klasa 3 Liceum ogólnokształcące dla dorosłych Aby uzyskać tytuł zawodowy TECHNIK HANDLOWIEC należy zdać egzamin potwierdzający kwalifikację PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI HANDLOWEJ i ukończyć LO dla dorosłych

25 Liceum ogólnokształcące i co dalej? Absolwent liceum ogólnokształcącego uzyska tytuł TECHNIKA w dowolnym zawodzie wtedy, gdy: w szkole policealnej zda egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie lub ukończy kwalifikacyjne kursy zawodowe i zda egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie (będzie to główna ścieżka uzyskiwania tytułu technika) UWAGA! Absolwent wygaszanego liceum profilowanego w okresie przejściowym uzyska tytuł TECHNIKA wtedy, gdy ukończy kwalifikacyjne kursy zawodowe i zda egzaminy potwierdzające kwalifikacje w zawodzie (absolwent wygaszanego LP może również ukończyć tę samą szkołę policealną, co absolwent LO, pod warunkiem że w wybranym zawodzie istnieje możliwość kształcenia w szkole policealnej)

26 Absolwent Liceum ogólnokształcącego chce zdobyć tytuł TECHNIKA Absolwent LO uzyska tytuł TECHNIKA w dowolnym zawodzie wtedy, gdy ukończy kwalifikacyjne kursy zawodowe i zda egzaminy potwierdzające kwalifikacje Np. absolwent LO uzyska tytuł zawodowy TECHNIK ELEKTRYK wtedy, gdy zda egzaminy potwierdzające trzy kwalifikacje: 1. MONTAŻ INSTALACJI ELEKTR. 2. MONTAŻ MASZYN I URZĄDZEŃ EL. 3. EKSPLOATACJA MASZYN, URZĄDZEŃ I INSTALACJI EL. Liceum ogólnokształcące Kwalifikacyjne kursy zawodowe Szkoła policealna Egzaminy potwierdzające kwalifikacje Absolwent LO uzyska tytuł TECHNIKA w dowolnym zawodzie wtedy, gdy w szkole policealnej zda egzaminy potwierdzające kwalifikacje Np. absolwent LO uzyska tytuł zawodowy TECHNIK HANDLOWIEC wtedy, gdy zda egzaminy potwierdzające dwie kwalifikacje: 1. PROWADZENIE SPRZEDAŻY, 2. PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI HANDLOWEJ

27 NOWE ZAWODY WE WROCŁAWIU Kucharz zasadnicza szkoła zawodowa jednokwalifikacyjny zawód o kwalifikacji sporządzanie potraw i napojów Technik żywienia i usług gastronomicznych technikum, zawód z dwiema kwalifikacjami: - sporządzanie potraw i napojów - organizacja żywienia i usług gastronomicznych Wędliniarz Murarz-tynkarz Monter sieci, instalacji i urządzeń sanitarnych Monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie (dawny zawód: technolog robót wykończeniowych w budownictwie) Technik procesów drukowania powstały na bazie zawodu Technik poligraf; Technik procesów introligatorskich powstały na bazie zawodu Technik poligraf; Technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej Technik eksploatacji portów i termianali

28 Egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie Będzie przeprowadzany dla każdej kwalifikacji odrębnie na podstawie wymagań ustalonych w podstawie programowej kształcenia w zawodach Do egzaminu przystąpią: uczniowie szkół ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie zawodowe w trakcie nauki osoby, które ukończyły kwalifikacyjne kursy zawodowe osoby dorosłe w trybie egzaminów eksternistycznych Zdanie egzaminu jest potwierdzeniem, że dana osoba posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie danej kwalifikacji. Dyplom potwierdzający kwalifikacje (w pełnym) zawodzie będzie wydawany osobom, które zdadzą egzaminy potwierdzające wszystkie kwalifikacje w danym zawodzie oraz będą miały odpowiedni dla zawodu poziom wykształcenia ogólnego.

29 Zasady przeprowadzania egzaminu Egzamin przeprowadzany jest w szkole, placówce lub u pracodawcy Egzaminy są organizowane w trakcie roku szkolnego po zakończeniu kształcenia w danej kwalifikacji Liczba egzaminów = liczbie kwalifikacji w zawodzie Świadectwo kwalifikacyjne wydaje OKE

30 Kwalifikacyjne kursy zawodowe mogą być prowadzone przez: publiczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą; niepubliczne szkoły posiadające uprawnienia szkół publicznych, prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą; publiczne i niepubliczne placówki i ośrodki, o których mowa w ust. 1 pkt 2; instytucje rynku pracy, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz.415, z późn. zm.), prowadzące działalność edukacyjnoszkoleniową; podmioty prowadzące działalność oświatową, o której mowa w art. 83a ust. 2.

31 Do egzaminu eksternistycznego zawodowego dopuszcza się osobę, która: 1)ukończyła gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową, oraz 1)co najmniej dwa lata kształciła się w zawodzie lub pracowała w zawodzie, w którym wyodrębniono daną kwalifikację

32 Wykształcenie zasadnicze zawodowe posiada osoba która: 1. Ukończyła zasadnicza szkołę zawodową, szkołę zasadniczą lub inna szkołę równorzędną, albo 1. Zdała egzamin eksternistyczny z zakresy podstawy programowej kształcenia ogólnego dla zasadniczej szkoły zawodowej oraz: a) ukończyła kwalifikacyjne kursy zawodowe w zakresie wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w zawodzie, lub b) uzyskała dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe.

33 Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach zawiera: 1. Efekty kształcenia (umiejętności) wspólne dla wszystkich zawodów (np. bhp) 2. Efekty kształcenia wspólne dla danego zawodu i zawodów zbliżonych (umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach zbliżonych) 3. Efekty kształcenia (umiejętności) właściwe dla zawodu, opisane w kwalifikacjach wyodrębnionych w danym zawodzie 4. Warunki realizacji kształcenia w zawodzie, w tym - minimalną liczbę godzin kształcenia zawodowego, - wyposażenie pracowni w pomoce dydaktyczne i sprzęt 5. Możliwości uzyskiwania dodatkowych kwalifikacji w zawodach zbliżonych Projekt podstawy programowej kształcenia w zawodach na stronie KOWEZiU:

34

35

36 Lista dokumentów, których spójność z podstawą programową kształcenia w zawodzie była oceniana

37

38 Dziękuję za uwagę