Plan wykładu. dr inż. Magdalena Węglarz kontakt: konsultacje: B-4, p. 526

Transkrypt

1 Makroekonomia

2 Plan wykładu dr inż. Magdalena Węglarz kontakt: konsultacje: B-4, p

3 Plan wykładu Bibliografia 1. D.Begg, S.Fischer, R.Dornsbuch, "Ekonomia, t.2", PWE, Warszawa 1992 i kolejne wydania. 2. S. Marciniak (red.), "Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy współczesności", PWN, Warszawa R. Milewski (redakcja), Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa 2001 i kolejne wydania. 4. R. Milewski (redakcja), Podstawy ekonomii, ćwiczenia, zadania. Problemy, PWN, Warszawa P.A. Samuelson P.A., W.D. Nordhaus, Ekonomia, REBIS, Poznań

4 Plan wykładu 1. Podstawowe pojęcia makroekonomii. Kierunki myśli ekonomicznej. 2. Rachunek dochodu narodowego 3. Model popytu zagregowanego. Konsumpcja i inwestycje. 4. Wzrost i rozwój gospodarczy. 5. Budżet państwa i polityka fiskalna 6. Pieniądz, polityka monetarna. 7. Rynek pieniężny i kapitałowy. 8. Rynek pracy. Bezrobocie 9. Inflacja 4

5 Makroekonomia Makroekonomia bada zjawiska związane z gospodarowaniem całego społeczeństwa. Makroekonomiści nie wnikają w szczegóły zachowań elementów gospodarki. Interesują ich takie zjawiska jak: zmiany całego popytu konsumpcyjnego, całe wydatki na inwestycje, zwiększenie się produktu krajowego brutto, wzrost przeciętnego poziomu cen (inflacja), bezrobocie. 5

6 Makroekonomia Makroekonomia zajmuje się następującymi problemami: jak funkcjonuje gospodarka (przepływ dóbr), od czego zależy wielkość produkcji, jaki jest całkowity dochód narodowy, jak zmniejszyć wahania gospodarki (recesja) jak zmniejszyć bezrobocie jak przeciwdziałać inflacji jak radzić sobie z wymianą międzynarodową 6

7 Makroekonomia "osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować". Friedrich August von Hayek ( ) Fatal Conceit, 1988 "Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim." Henry Hazlitt ( ) Ekonomia w jednej lekcji, 1993 (1946), s. 17 7

8 Makroekonomia "Mądry i skromny rząd, to taki który ochraniałby każdego człowieka przed możliwym wyrządzeniem mu szkody przez innego człowieka, który w każdym innym przypadku pozostawiałby ludzi wolnymi, mogącymi sami decydować o sposobach dążenia do realizacji celów gospodarczych i polepszania swojej doli" Thomas Jefferson ( ) (mowa inauguracyjna z 1801 roku) "Socjalizm to równe dzielenie biedy, a kapitalizm to nierówne dzielenie bogactwa." Henry Alfred Kissinger (1923- ) 8

9 Makroekonomia Kłopoty ekonomistów są spowodowane właściwościami badanego przedmiotu. Po pierwsze kłopoty z zastosowaniem doświadczenia jako źródła informacji o gospodarowaniu. Po drugie zmienność warunków, w których odbywa się gospodarowanie (kłopoty z ich dokładnym opisaniem, stosowanie klauzuli ceteris paribus, statystycznych charakter praw ekonomicznych). Ekonomiści mają wielki dorobek w nazywaniu i klasyfikowaniu zjawisk gospodarczych. 9

10 Makroekonomia Ekonomiczne analizy stanu gospodarki amerykańskiej doprowadziły swego czasu do sformułowania opinii, że w 1947 r. w USA nastąpi ogólny spadek produkcji i wzrost bezrobocia. Wiedząc to przemysłowcy zawczasu obniżyli ceny wielu produktów. Popyt na te produkty wzrósł, co stworzyło dobre perspektywy zbytu dla wszystkich producentów. W efekcie przepowiedziana przez ekonomistów recesja nie nastąpiła. 10

11 Makroekonomia Praktyczna użyteczność wiedzy ekonomicznej: Tysiące ekonomistów na całym świecie z powodzeniem zarabia pieniądze, wyjaśniając opinii publicznej przebieg wydarzeń gospodarczych czy producentom realizacje tych a nie innych projektów inwestycyjnych, a może doradzając rządom wybór odpowiednich wariantów polityki ekonomicznej. Jak to jest w Polsce: Jakie są propozycje doradców premiera i doradców prezydenta odnośnie wzmocnienia złotego? 11

12 Dane statystyczne gotowych zestawów danych dostarczają wyspecjalizowane instytucje państwowe (GUS) lub prywatne Modele ekonomiczne ukazują podstawowe związki badanych zmiennych w formie układu równań zwyczajnych bądź różniczkowych, wykresu, itp. Źródła danych liczbowych: rocznik statystyczny GUS, publikacje NBP, roczniki statystyki międzynarodowej GUS, roczniki statystyczne poszczególnych krajów, publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku Światowego, itp. 12

13 Dane statystyczne: szeregi czasowe, dane przekrojowe. Szereg czasowy jest to zbiór wartości zmiennej ekonomicznej w kolejnych okresach czasu. Dane przekrojowe informują o strukturze zjawiska, np. podając wartości analizowanej zmiennej dla poszczególnych osób lub grup osób w pewnym okresie. 13

14 Bezrobotni w Polsce według poziomu wykształcenia i płci (w tys. ) Wyższe; 54,4 Średnie ogólnokształcące 165,5 Zadnicze zawodowe 845,3 Średnie zawodowe 512,6 14

15 Kurs dolara w Polsce styczeń-marzec 2008 data kurs data kurs data kurs , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4503 2,4305 2, ,4438 2,

16 Kurs dolara w Polsce w

17 Kurs dolara w Polsce w

18 Kurs fanka szwajcarskiego do złotówki w

19 Kurs fanka szwajcarskiego do złotówki w

20 Kurs fanka szwajcarskiego do złotówki w

21 Wartości średnie informują o przeciętnej wartości danej zmiennej i określonym przedziale czasu Tracimy część danych na rzecz uproszczenia obliczeń Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach miary i bezpośrednio informują o jej poziomie Np. mierzona w zł wysokość wolnorynkowego kursu dolara 21

22 Kurs dolara w Polsce w styczniu i lutym 2008 d ata ku rs data kurs , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,4503 2, ,4438 2,4537 Średni kurs dolara w styczniu 2008: 2,4537 Średni kurs dolara w lutym 2008: 2,

23 Średni kurs dolara w Polsce w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,1033 3,0601 3,0492 3,2053 3,2909 3,3365 3,3992 3,2871 3,1952 3,2600 3,3672 3, ,1599 3,1744 3,2229 3,1982 3,0491 3,1713 3,1492 3,0454 3,1153 3,0919 2,9735 2, ,9837 2,9805 2,9359 2,8279 2,7997 2,8399 2,7500 2,7981 2,7286 2,6042 2,4915 2, ,4537 2,4305 2,2816 2,1852 2,1904 2,1694 2,0674 2,1926 2,3497 2,6980 2,9209 2, ,

24 Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z ustalonego okresu bazowego. Wyrażona jest zwykle w procentach. Np. między styczniem a lutym 2008 doszło do spadku średniego kursu dolara. Absolutna wielkość tej zmiany wyniosła: 2,4305-2,4537 = -0,0232. Jeśli odniesiemy ją do wartości z okresu bazowego jakim jest styczeń 2008, to otrzymamy: -0,0232/2,4537 = -0,0088 = -0,88% 24

25 Względna zmiana średniego kurs dolara w Polsce w latach Okresem bazowym jest miesiąc poprzedni I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,39% -0,36% 5,12% 2,67% 1,39% 1,88% -3,30% -2,80% 2,03% 3,29% -3,43% ,83% 0,46% 1,53% -0,77% -4,66% 4,01% -0,70% -3,30% 2,30% -0,75% -3,83% -2,92% ,36% -0,11% -1,50% -3,68% -1,00% 1,44% -3,17% 1,75% -2,48% -4,56% -4,33% -0,65% ,88% -0,95% -6,13% -4,23% 0,24% -0,96% -4,70% 6,06% 7,17% 14,82% 8,26% 1,73% ,74% 25

26 Wskaźniki (indeksy) są liczbami pozostającymi w takim stosunku do stu, jak zmienna z okresu, którego wskaźnik dotyczy, do zmiennej z ustalonego okresu bazowego. Służy on do określania tempa zmian w kolejnych okresach. Np. Średni kurs dolara w latach Okresem bazowym przyjęto styczeń każdego roku. Wskaźnik dla sierpnia 2006 liczymy rozwiązując równanie:, W ;, W8 96 4, 26

27 Średni kursu dolara w Polsce w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,1033 3,0601 3,0492 3,2053 3,2909 3,3365 3,3992 3,2871 3,1952 3,2600 3,3672 3, ,1599 3,1744 3,2229 3,1982 3,0491 3,1713 3,1492 3,0454 3,1153 3,0919 2,9735 2, ,9837 2,9805 2,9359 2,8279 2,7997 2,8399 2,7500 2,7981 2,7286 2,6042 2,4915 2, ,4537 2,4305 2,2816 2,1852 2,1904 2,1694 2,0674 2,1926 2,3497 2,6980 2,9209 2, ,

28 Wskaźniki zmiany kursu dolara w Polsce w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,0 98,6 98,3 103,3 106,0 107,5 109,5 105,9 103,0 105,0 108,5 104, ,0 100,5 102,0 101,2 96,5 100,4 99,7 96,4 98,6 97,8 94,1 91, ,0 99,9 98,4 94,8 93,8 95,2 92,2 93,8 91,5 87,3 83,5 83, ,0 99,1 93,0 89,1 89,3 88,4 84,3 89,4 95,8 110,0 119,0 121,1 28

29 Wskaźniki jako średnie ważone służą do wyznaczania przeciętnej zmiany poziomu cen. Przykład: W Hipotencji mieszkańcy wydają pieniądze tylko na wino i ryby. Z każdych 10 gdybów wydają 8 na ryby i 2 na wino. Dobro Cena 1998 Cena 2008 Wino 4 8 Ryby 5 15 Jaki jest średni wskaźnik wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych? 29

30 Wskaźniki zmian obu cen w danym okresie wynoszą odpowiednio 200 i 300. Cena wina wzrosła 2 razy a cena ryb wzrosła 3 razy. W Cena Cena 1998 Przeciętna zmiana poziomu cen obu dóbr jest arytmetyczną średnią ważoną obu wskaźników cząstkowych. 30

31 Wagi są to udziały wydatków na poszczególne dobra w całych wydatkach konsumpcyjnych. Wynoszą odpowiednio 0,8 dla ryb i 0,2 dla wina. W = 200 0, ,8 = = 280. Wskaźnik wzrostu cen wynosi 280. Oznacza to, że średnio ceny w Hipotencji wzrosły o 180% ( ). Inna metoda: względna zmiana ceny 31

32 Wskaźnik wzrostu cen detalicznych (tempo inflacji) informuje o ruchu wszystkich cen dóbr konsumpcyjnych. Jego wysokość zależy od: tempa zmian cen poszczególnych dóbr, struktury wydatków. Struktura wydatków, to skład koszyka dóbr reprezentantów oraz wiarygodność uzyskanych danych w czasie badania ankietowego. Jeśli przyjmiemy inne założenia zaobserwujemy inny poziom inflacji. 32

33 33

34 Zmiana poziomu cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce. Najpierw GUS ustala koszyk tzw. dóbr-reprezentantów (jest to ok typowych towarów i usług konsumpcyjnych) Skład koszyka jest aktualizowany, co roku wymianie podlega ok. 10% dóbr. Ceny są notowane przez ankieterów kilka razy w miesiącu w sklepach, na targowiskach, w restauracjach, itp. Na tej podstawie ustalane są cząstkowe wskaźniki zmian cen poszczególnych dóbr. 34

35 Zmiana poziomu cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce Role wag odgrywają udziały wydatków na poszczególne dobra w całości wydatków przeciętnej polskiej rodziny. Ich wysokość jest ustalana na podstawie regularnie prowadzonych notatek przez wybranych rodzin (badania budżetów domowych). Dokonywana jest korekta, ponieważ ankietowani zaniżają wydatki na alkohol, papierosy, usługi gastronomiczne, na podstawie danych o sprzedaży detalicznej tych dóbr. Wskaźniki powstają na podstawie wag obliczonych dla roku poprzedniego. 35

36 Czy z punktu widzenia całej gospodarki taki trend (zanikania małych sklepów) powinien nas martwić? 36

37 37

38 38

39 Siła nabywcza jednostki pieniądza to ilość dóbr, którą przeciętnie można za nią nabyć. Jest to związane ze zmianami cen. Zmienna nominalna jest to zmienna ekonomiczna, której poziom zmierzono pieniądzem o sile nabywczej z okresu, do którego się ona odnosi. Zmienna realna wyrażona jest w jednostkach pieniądza o sile nabywczej z jednego ustalonego okresu. 39

40 Wskaźnik cen towarów i usług w Polsce w latach miesiąc do miesiąca I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,1 99,9 100,1 100,4 100,3 99,8 99,8 99,9 100,4 100,4 99,8 99, , ,9 100,7 100,5 99, ,3 100,2 100, , ,4 100,3 100,5 100,5 100,5 100,0 99,7 99,6 100,8 100,6 100,7 100, ,7 100,4 100,4 100,4 100,8 100, ,6 100,3 100,4 100,2 99,9 40

41 Rozważmy koszyk dóbr wart 1zł na koniec stycznia Jeśli uwzględnimy tempo inflacji od końca stycznia do końca lutego 2008, wynoszące 0,4%, to ten sam koszyk dóbr był wart nie 1 zł a 1,004 zł. Toteż siła nabywcza 1 zł zmalała do poziomu: 1/1,004 0,99 zł A nasz dochód realny, który na koniec stycznia wynosił 1000 zł, zmalał na koniec lutego do poziomu: 1000/1, ,00 zł Inflacja obniża siłę nabywczą pieniądza. 41

42 Jeśli uwzględnimy tempo inflacji od końca stycznia do końca maja 2008, wynoszące 0,4%, 0,4%, 0,4%, 0,8% to siła nabywcza 1 zł zmalała do poziomu: 1/(1,004 1,004 1,004 1,008) 0,98 zł A nasz dochód realny, który na koniec stycznia wynosił 1000 zł, zmalał na koniec maja do poziomu: 1000/1, ,30 zł 42

43 Wartości realne informują nas na co rzeczywiście możemy sobie pozwolić jeśli uwzględnimy tempo inflacji. Wiedząc jakie było tempo inflacji w Polsce w latach i znając kurs dolara można policzyć realny kurs dolara w Polsce w kolejnych miesiącach. W kategoriach realnych wyrażamy wszelkie ceny, płace, czy cenę pracy. 43

44 Realny kurs dolara w Polsce w latach I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ,1002 3,0632 3,0462 3,1925 3,2811 3,3432 3,406 3,2904 3,1825 3,247 3,3739 3, ,1536 3,1744 3,2261 3,176 3,0339 3,1808 3,1492 3,0363 3,1091 3,0888 2,9735 2, ,9718 2,9716 2,9213 2,8138 2,7858 2,8399 2,7583 2,8093 2,7069 2,5887 2,4742 2, ,4366 2,4208 2,2725 2,1765 2,173 2,1651 2,0674 2,2014 2,3427 2,6873 2,9151 2,

45 Zadanie: Cena mięsa wieprzowego w ciągu lipca i sierpnia 2005 wzrosła przeciętnie o 5,3%. Inflacja w tych miesiącach wynosiła 1,1% i 2,3%. Oblicz wskaźnik zmiany realnej ceny mięsa wieprzowego. 45

46 Zadanie: Za porcję mięsa wartą 1 zł na koniec sierpnia trzeba było zapłacić 1,053 zł. Jednocześnie w lipcu porcja wszystkich dóbr zdrożała z poziomu 1 zł do 1,011, a w ciągu sierpnia do poziomu 1,011 1,023 = 1,03425 zł. Szukany wskaźnik zmiany realnej ceny mięsa wieprzowego wynosił: (1,053/1,03425) 100 = 101,8 Mięso wieprzowe podrożało o 1,8%. 46

47 Makroekonomia Ekonomiczna rola państwa dwa stanowiska Państwo powinno zapewnić warunki bezpieczeństwa i porządku publicznego, a resztę zostawić twórczej inicjatywie przedsiębiorców (neoliberalizm), Jest potrzeba ingerencji Państwa w sprawy gospodarcze w celu wyeliminowania samodestrukcyjnych tendencji nieograniczonej konkurencji oraz stworzenia systemu bezpieczeństwa socjalnego (ortoliberalizm). 47

48 Makroekonomia Dwa modele współczesnego państwa Model alpejsko-reński głównymi wyróżnikami są: solidne podstawy gospodarki materialnej, duży zakres bezpieczeństwa socjalnego oraz większa sprawiedliwość społeczna niż w innych modelach gospodarki kapitalistycznej, Model neoamerykański jego podstawę stanowi kapitał finansowy na rynkach kapitałowych, przedsiębiorczość oraz dążenie do wzbogacenia się jednostek. 48

49 Makroekonomia Ekonomiczne funkcje Państwa: 1. Alokacyjna 2. Stabilizacyjna 3. Redystrybucyjna 4. Legislacyjna 5. Ochrony zasobów wysokiej użyteczności 6. Popytowa 7. Podażowa (produkcyjna) 49

50 Makroekonomia Funkcja alokacyjna stymulacja wzrostu gospodarczego w sektorach lub regionach optymalna alokacja zasobów. Funkcja stabilizacyjna poprzez politykę fiskalna i monetarną Państwo wpływa na stabilizacje procesów gospodarczych oraz wzrost zatrudnienia. Funkcja redystrybucyjna niwelowanie nadmiernych nierówności w zakresie majątkowym i dochodowym wtórny podział dochodów za pomocą podatków, subwencji i świadczeń społecznych. 50

51 Makroekonomia Funkcja legislacyjna trwałe i stabilne instytucje i reguły gry. Funkcja ochrony zasobów wysokiej użyteczności działalność państwa w zakresie bezpieczeństwa ludności kraju, bezpieczeństwa pracowników, przepisy prawa budowlanego, edukacja, ochrona zdrowia i środowiska naturalnego. Funkcja kreowania popytu państwo jako nabywca dóbr i usług w sektorze prywatnym. Funkcja kreowania podaży produkcja sektora państwowego, zakres realizacji zależy od udziału sektora publicznego w całej gospodarce. 51

52 Makroekonomia Nowe problemy makroekonomii Kryzys światowy przyczyną było narastanie nierówności w skali całego świata jako skutek neoliberalnej polityki gospodarczej. Kryzys zaczął rozwijać się w sektorze finansowym, a jego korzenie tkwiły w strukturalnych zmianach podziały (dystrybucji) dochodów. Powszechny wzrost nierówności obniżał zagregowany popyt. Polityka monetarna podtrzymywała niski poziom oprocentowania. Jednocześnie rozwijały się bańki np.: dot-com-bubble. 52

53 Makroekonomia Nowe problemy makroekonomii Presja systemów podatkowych oraz obciążenia podatkowe dla biznesu znacznie zmalały. Liczba grup podatkowych we Włoszech zmalała z 32 do 5, a krańcowa stopa podatkowa z 72% do 43% (w Belgii do 50%) Jednym ze sposobów przezwyciężenia kryzysu jest rewizja polityki monetarnej i fiskalnej w kierunku ich współdziałania, natomiast ogólny kierunek działań powinien być odwrotny od dotychczasowego zwiększania nierówności do ich zmniejszania. 53