Percepcja. Rodzaje zmysłów. Percepcja jako proces. Definicja spostrzegania. Wrażenia i spostrzeżenia. Wrażenia i spostrzeżenia.

Transkrypt

1 Rodzaje zmysłów Wzrok Percepcja wykład 3 Słuch Smak Węch Dotyk (czucie skórne) Zmysł równowagi Definicja spostrzegania W wąskim znaczeniu odbiór wrażeń zmysłowych W szerokim znaczeniu - rejestracja (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego - odbiór wrażeń, percepcja identyfikacja i rozpoznawanie oraz organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia, jak i przygotowanie do reakcji. Percepcja jako proces Odbiór wrażeń energia fizyczna podlega transdukcji na aktywność nerwową komórek kory mózgowej Percepcja (w wąskim rozumieniu) kształtowanie wewnętrznej interpretacji obiektu i powstanie spostrzeżeń bodźców Identyfikacja i rozpoznanie przypisywanie znaczenia spostrzeżeniom Wrażenia i spostrzeżenia Spostrzeżenie jest nie tylko rezultatem analizy percepcyjnej, ale także analizy znaczenia emocjonalnego Procesy dół góra: analiza informacji ze zmysłów, na końcu interpretacja w oparciu o pamięć Procesy góra dół: przy niepełnych inf. sensorycznych największa rolę odgrywają procesy pamięci (wyszukiwanie figur ukrytych w tle) Wrażenia i spostrzeżenia Wrażenie to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych, np. koloru, jasności, głośności, temperatury Zjawisko stałości spostrzegania: spostrzeżenie nie ulega zmianom (albo mniejszym zmianom) niż bodźce proksymalne np. otwierające się drzwi widzimy jako prostokąt w każdym ich położeniu (stałość jasności: oświetlony węgiel i biała kartka w piwnicy) 5 6 1

2 Stałość spostrzegania Stałość spostrzegania Stałość spostrzegania Procesy odgórne (sterowane pojęciowo) Schemat procesu percepcji Inne procesy umysłowe oczekiwania, wiedza, przekonania pamięć motywacja, język Identyfikacja i rozpoznanie analiza części Spostrzeżenia Przykład obrazek Procesy oddolne (sterowane danymi) organizacja głębia Wrażenia stałość procesy sensoryczne Bodźce środowiskowe Interpretacja obrazu na siatkówce Interpretacja obrazu na siatkówce bodziec dystalny 2

3 Interpretacja obrazu na siatkówce bodziec proksymalny Bodziec dystalny i proksymalny Procesy organizujące percepcję 1 Podział na regiony Figura i tło Zamykanie Zasady grupowania percepcyjnego Ramy odniesienia Zasady organizacji percepcyjnej 3

4 Zasady spostrzegania Zjawisko adaptacji do światła i ciemności. Jeśli zmiana oświetlenia przebiega bezpośrednio od jasności do ciemności, zdolność widzenia jest upośledzona i wymagany jest pewien czas dla przyzwyczajenia się do otoczenia. Musi być pewien czas na przestawienie się kategorii komórek nerwowych-czopków które zawiadują dłuższymi falami świetlnymi do komórek nerwowych-pręcików, które są na obrzeżach i mają absorbować krótsze długości fal świetlnych. Adaptacja zawiera w sobie co najmniej dwa procesy: Zmiana wielkości źrenicy. Zależnie od ilości dostępnego światła, średnica źrenicy przeciętnej dorosłej osoby zmienia się od 2 do 8 milimetrów, dając zmienność w czułości oka od 1:16. Adaptacja szerokości źrenicy zachodzi w ciągu kilku dziesiątych sekundy. Adaptacja fotochemiczna. Gdy światło wpada do oka, skład chemiczny światłoczułych pigmentów w pręcikach i czopkach zmienia się, przez co wyzwalany jest mały prąd elektryczny. W ciemnościach, pigmenty te są odnawiane i są ponownie gotowe na reagowanie na światło. Zasady spostrzegania zasada Purkiniego: w pewnym momencie zanikania oświetlenia dziennego czerwień staje się ciemniejsza, a kolor zielony i niebieski jaśnieje. Jeżeli za długość fali świetlnej którą identyfikujemy pod postacią koloru czerwonego odpowiada długość fali 700 nm. Czyli kolory które odbieramy a w które wydaje się być uzbrojony świat są tylko i wyłącznie w naszej głowie. A jaki świat jest w rzeczywistości tego nie da się opisać pomijając długości fal świetlnych Powidoki Zasady spostrzegania Trzecia zasada: Powidoki są to powszechne doznania zmysłowe w sytuacji usilnego wpatrywania się w jakiś jasny obiekt. Kiedy on nagle znika wtedy dalej widzi się obraz tego przedmiotu, przy czym im dłużej wpatrywaliśmy się tym silniejszy będzie powidok. Zjawisko to związane jest z budową siatkówki oka. Receptory odpowiedzialne za widzenie barw (czopki) połączone są parami np. receptory odpowiedzialne za widzenie światła czerwonego i światła zielonego w tym samym obszarze siatkówki. Jeśli na dany obszar pada światło czerwone, to działanie receptorów czerwonego światła przeważa nad zielonym i komórka zbiorcza "mówi" mózgowi, że "widzi" światło czerwone. Jeśli teraz na ten obszar siatkówki padnie znowu światło białe (czyli teoretycznie receptory czerwone i zielone powinny reagować z taką samą siłą), to okaże się, że receptory czerwone są "wyczerpane" wysyłają słabsze sygnały niż receptory zielone. Ostatecznie komórka zbiorcza wysyła do mózgu sygnał o tym, że widzi światło zielone. 4

5 Zasady spostrzegania Spostrzeganie ma charakter doświadczenia całościowego. Tworzenie reprezentacji, to tworzenie obrazu jako konkretnych całości. Istotne oprócz zmysłowego charakteru bodźca na spostrzeżenia jest tło na którym występuje ów bodziec po drugie wpływ uprzedniego doświadczenia, kontaktu z tym bodźcem. Zasada stałości ujmowania wielkości bodźca kształtu i jego stopnia jasności Zasada złudzeń złudzenie zmysłowe jest to nieadekwatne, błędne ujęcie jakiegoś fragmentu rzeczywistości na skutek albo zniekształconych danych zmysłowych albo ich niewłaściwej interpretacji. Złudzenia percepcji Złudzenia rozpoznawania Złudzenie góry cylindra co jest większe: rondo, czy szczyt cylindra? Złudzenie Poggendorfa czy linia ukośna jest łamana? Ramy odniesienia 5

6 Wpływ kontekstu i oczekiwań Złudzenie Ebbinghausa które z centralnych kół jest większe? Schematy Nastawienie percepcyjne Złudzenie Müllera-Lyera która z linii poziomych jest dłuższa Złudzenie Zoellnera czy linie pionowe są równoległe? Zasady organizacji percepcyjnej 6

7 Znajdź jelenia obok łani. 7

8 Podsumowując Definicja uwagi Percepcja jest procesem twórczym, polegającym na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych. W procesie tym aktualnie nadchodzące informacje zmysłowe przetwarzane są w taki sposób, aby zgadzały się z zarejestrowaną w pamięci jednostki wiedzą o otaczającym świecie. Uwaga to zdolność do koncentracji na jednym zadaniu pomimo działania bodźców dystrakcyjnych Pozwala dokładniej rejestrować pewne aspekty otoczenia Umożliwia uczenie się Pozwala na szybkie reagowanie Procesy uwagi Funkcje uwagi Przetwarzanie mimowolne Funkcje uwagi Mechanizmy uwagi Uwaga jako filtr bodźców: wstępna selekcja cech Uwaga i selekcja reakcji: późna selekcja cech Uwaga jako wrota świadomości 8

9 Funkcje uwagi Selektywność zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji czy ciągu myśli, kosztem innych Czujność zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowanie pozostałych bodźców, zwanych szumem Przeszukiwanie proces aktywny (w przeciwieństwie do czujności), polegający na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium Kontrola myśli jednoczesnych np. teoria zasobów uwagi (D. Kahneman) Właściwości bodźca przyciągające uwagę Cechy pozwalające na łatwe wyodrębnienie bodźca: wyrazistość, intensywność, nowość Kontekst, w jakim występuje bodziec 49 Czujność Stan, dzięki któremu człowiek potrafi w dłuższym okresie czasu wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w polu uwagi. Osłabienie czujności: - zbyt długi czas oczekiwania - wiele monotonnych innych bodźców - negatywne oczekiwanie związane z sytuacją (zielone światło na pasach) Przeszukiwanie Proces aktywny nie wiadomo czy i nie wiadomo gdzie pojawi się bodziec (szukanie grzybów) Przeszukiwanie oparte na 1 kryterium proste, odporne na dystraktory Przeszukiwanie oparte na wielu kryteriach (koniunkcja i, dysjunkcja lub ) trudne, podatne na dystraktory Ale niektóre kryteria łatwo się ze sobą łączą tworząc konglomerat Podzielność uwagi Czy można robić dwie rzeczy od razu? Obserwacje potoczne: Napoleon potrafił pisać dwa listy równocześnie. Ludzie czytają gazety i słuchają muzyki Uwaga może działać w sposób elastyczny możliwe jest poświęcanie większej uwagi albo czytaniu gazety lub słuchaniu muzyki Teoria uwagi Kahnemana (1973) Uwagę można interpretować jako wysiłek umysłowy. Jest ona formą energii psychicznej, którą można wykorzystać do realizacji różnych celów Pewne formy aktywności wymagają większego wysiłku psychicznego Energia potrzebna w przetwarzaniu informacji może wzrastać lub obniżać się pod wpływem innych czynników, takich jak poziom pobudzenia W tym samym czasie można wykonywać różne działania przy założeniu, że suma zaangażowanej w nie energii nie przekracza całkowitych zasobów dostępnych jednostce 9

10 Teoria Kahnemana alokacja zasobów Kluczową rolę odgrywa polityka alokacji zasobów uwagi. Decyduje ona o tym, na czym zostanie skupiona uwaga Ognisko uwagi może zostać przeniesione z jednego działania na inne działanie Możliwe są następujące układy wyników w wypadku dwóch zadań A może zakłócać B, podczas gdy A pozostaje nietknięte lub odwrotnie Zarówno A jak i B mogą zostać zakłócone B może być całkowicie zablokowane, podczas gdy A jest nietknięte, albo na odwrót Przetwarzanie automatyczne i kontrolowane (Schneider, Shiffrin) Automatyczne Nie angażuje świadomości Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter równoległy Duża szybkość Zadania dobrze znane i łatwe Wykorzystuje proste procesy poznawcze Kontrolowane Angażuje świadomość Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter sekwencyjny Mała szybkość Zadania nowe i trudne Wykorzystuje złożone procesy poznawcze Błędy typowe dla procesów automatycznych Ześlizg: rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne Ominięcia: przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcie pozostałych faz Perseweracje: powtarzanie części lub całości procedury Błąd opisu: wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie Błędy zależne od danych: informacja sensoryczna przejmuje kontrolę nad przebiegiem działania planowanego Błędy asocjacyjne: silne skojarzenia wyzwalają złą czynność rutynową Brak aktywacji do zakończenia czynności: idziemy do innego pokoju, zapominając po co Zadanie Stroopa 1 Zmierz swój czas czytania na głos wszystkich słów, nie zwracając uwagi na kolor, jakim są wydrukowane Zadanie Stroopa 1 Zadanie Stroopa 2 Zmierz mierz swój czas wymieniania kolorów wszystkich słów bez zwracania uwagi na ich treść 10

11 Zadanie Stroopa 2 Zadanie Stroopa 3 Prawdopodobnie wykonałeś zadanie pierwsze szybko i bez wysiłku, wcale lub tylko minimalnie zastanawiając się nad nim Zadanie drugie wymagało twej pełnej, świadomej uwagi, ponieważ musiałeś poradzić sobie z interferencją poznawczą Efekt Stroopa Interferencja między dwoma cechami bodźca Wskazuje, że ludzie potrafią zatrzymać reakcję nawykową Muszą ją zablokować, co wymaga czasu i wysiłku W miarę upływu czasu jest ono wykonywane coraz lepiej szybciej i z mniejszą ilością błędów 11